Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
25–31 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124–125: “Ha Fale ki Hoku Hingoá”


“25–31 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124–125: ‘Ha Fale ki Hoku Hingoá,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“25–31 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124–125,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2021

ʻĪmisi
Nāvū

Nāvū ko e Fakaʻofoʻofá, tā ʻe Larry Winborg

25–31 ʻOkatopa

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124–125

“Ha Fale ki Hoku Hingoá”

ʻI hoʻo lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124–25, fakalaulauloto ki he ngaahi tāpuaki naʻe fakaafeʻi ʻe he ʻEikí e Kāingalotu ʻi Nāvuú ke nau maʻú pea mo e ngaahi tāpuaki ʻokú Ne foaki atu kiate koé.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

Neongo naʻe faingataʻa e taʻu ʻe ono fakamuimuí ki he Kāingalotú, ka naʻe kamata ke lelei e meʻa kotoa ʻi he faʻahitaʻu failau ʻo e 1839: Naʻe maʻu ʻe he Kāingalotu kumi hūfangá ha manavaʻofa mei he kakai ʻo Kuinisī, ʻIlinoisí. Naʻe fakaʻatā ʻe he kau leʻó e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo ha kau taki kehe ʻo e Siasí ke nau hola mei hono tuku pōpula ʻi Mīsulí. Pea naʻe toki fakatau mai pē ʻe he Siasí ha kelekele ʻi ʻIlinoisi ʻa ia ʻe lava e Kāingalotú ʻo tānaki fakataha ki ai. ‘Io, ko ha kelekele ano mo namua ia, ka ʻi hono fakafehoanaki ki he ngaahi faingataʻa ne ʻosi foua ʻe he Kāingalotú, naʻe ngali matuʻuaki ngofua pē ʻeni ia. Ko ia ai naʻa nau fakatafe ʻa e anó pea tohi ha laiseni ki ha kolo foʻou, ʻa ia naʻa nau ui ko Nāvū. ʻOku ʻuhinga ia ko e “fakaʻofoʻofa” ʻi he lea faka-Hepeluú, neongo ko e kamataʻangá ko ha fakahaaʻi pē ia ʻo e tuí kae ʻikai ko ha fakamatala totonu. Lolotonga iá, naʻe tuku ʻe he ʻEikí ki Heʻene Palōfitá ha fie maʻu vivili. Naʻe ʻi ai ha ngaahi moʻoni mo e ngaahi ouau lahi ange ke Ne fakafoki mai, pea naʻá Ne fie maʻu ha temipale māʻoniʻoni ʻe lava ʻe he Kāingalotú ʻo maʻu kinautolu ai. ʻI he ngaahi founga lahi, ʻoku mahuʻinga ʻa e ngaahi ongo tatau ko ʻeni ʻo e tuí mo e fie maʻu vivilí ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí he ʻaho ní.

Neongo naʻe hoko ʻa Nāvū ko ha kolo fakaʻofoʻofa pea ʻi ai mo ha temipale fakaʻofoʻofa ai, ka naʻe iku pē ʻo liʻaki fakatouʻosi. Ka ko e ngāue fakaʻofoʻofa moʻoni ʻa e ʻEikí ke “fakakalauni ʻa kimoutolu ʻaki ʻa e lāngilangi, moʻui taʻe-faʻa-mate, mo e moʻui taʻengata” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:55), pea ʻoku ʻikai teitei ʻosi e ngāue ko iá.

Vakai, Kau Māʻoniʻoní, 1:399–427.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakatāutahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:12–21

Te u lava ʻo hoko ko ha ākonga ʻoku falala ki ai ʻa e ʻEikí.

Neongo naʻe mavahe ha kau taki mahuʻinga mei he Siasí ʻi he konga kimui ʻo e 1830 tupú, ka naʻe kei faivelenga pē ʻa e konga lahi ʻo e kāingalotú. Naʻe kau ʻi he Kāingalotu faivelenga ko ʻení ʻa kinautolu ne nau kātekina e ngaahi faingataʻa ʻi Mīsulí kae pehē kiate kinautolu ne nau toki kau mai ki he Siasí. Naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:12–21, ha ngaahi meʻa lelei kau kiate kinautolu. Ko e hā ha ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e tuʻunga fakaākongá ʻokú ke maʻu ʻi Heʻene ngaahi leá? ‘Oku ʻi ai nai ha meʻa fekauʻaki mo e Kāingalotu faivelengá ni ʻokú ne ueʻi koe ke ke hangē ko kinautolú? Mahalo foki te ke fakalaulauloto ki he founga kuo fakahaaʻi atu ʻaki ʻe he ʻEikí ʻEne ʻofá kiate koé.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:22–24, 60–61

‘Oku finangalo ʻa e ʻEikí ke u talitali lelei mo tali ʻa e niʻihi kehé.

‘I he fakakaukau ki he meʻa naʻe faingataʻaʻia ai e Kāingalotú ʻi Mīsulí, mahalo pē naʻe ʻahiʻahiʻi kinautolu ke nau fakamavahevahe mo ʻoua ʻe tali ha kau ʻaʻahi ʻi Nāvū. Manatuʻi ia ʻi hoʻo lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:22–24, 60–61. Ko e hā ʻokú ke mahuʻingaʻia ai ʻi he ngaahi fakahinohino ʻa e ʻEikí ke langa ha “fale ke nofo totongi”? (veesi 23). Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe Heʻene ngaahi leá fekauʻaki mo e misiona ʻo Hono Siasí? Fakalaulauloto ki he founga ʻe ala fakaʻaongaʻi ai e ngaahi fakahinohino ko ʻení kiate koe mo ho fāmilí.

 

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:25–45, 55

ʻOku fekauʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau langa ha ngaahi temipale ke tau lava ʻo maʻu ai e ngaahi ouau toputapú.

Ko e moʻoni naʻe ʻikai ko ha meʻa foʻou ia ki he Kāingalotu ʻo e Siasí, ʻa ʻenau maau pē ʻi Nāvuú, pea ʻomi ʻe he ʻEikí ha ngaahi fakahinohino kiate kinautolu fekauʻaki mo hono langa ha temipale—ʻo hangē pē ko ia naʻá Ne fai ʻi ʻOhaiō mo Mīsulí. Ko e hā ʻokú ke maʻu ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:25–45, 55 ʻoku tokoni ke mahino kiate koe e ʻuhinga naʻe folofola ai ʻa e ʻEikí, “ʻOku fekau maʻu ai pē ki hoku kakaí ke nau langa [ha ngaahi temipale] ki hoku hingoa toputapú”? (veesi 39).

Talu mei hono langa e Temipale Nāvuú, kuo lahi hake ʻi he temipale ʻe 200 kuo langa pe fanongonongo ke langa. Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē, “ʻOku tau ʻiloʻi ʻoku mahuʻinga hotau taimi ʻi he temipalé ki hotau fakamoʻuí mo e hakeakiʻí, kae pehē ki hotau fāmilí. … ʻOku fakautuutu pē ʻoho ʻa e filí, pea fakalalahi mo hono mālohí mo kehekehe. ʻOku toe fakautuutu ange ʻa e fie maʻu ke tau ʻalu maʻu pē ki he temipalé” (“Ko e Hoko ko ha Kāingalotu Faʻifaʻitakiʻangá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2018, 114). Kuo tokoniʻi fēfē koe ʻe he temipalé ke ke matuʻuaki e “ʻoho ʻa e filí”? Ko e hā ʻokú ke ongoʻi ʻoku ueʻi koe ke ke fai ke muimui ai ki he faleʻi ʻa Palesiteni Nalesoní?

Vakai foki ki he Ngaahi Tefito ʻi he Hisitōlia ʻo e Siasí, “Temipale Nāvuú,” ChurchofJesusChrist.org/study/church-history.

ʻĪmisi
Ko Siosefa Sāmita mo e kau tangata ʻoku nau langa e Temipale Nāvuú

Ko Siosefa Sāmita ʻi he Temipale Nāvuú, tā ʻe Gary E. Smith.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:84–118

‘Oku finangalo e ʻEikí ke ʻomi ha faleʻi pau ki heʻeku moʻuí.

ʻOku fonu ʻa e veesi 84–118 ʻi he faleʻi ki ha niʻihi fakafoʻituitui pau, pea mahalo he ʻikai felāveʻi ha niʻihi ai ki hoʻo moʻuí. Ka te ke lava foki ʻo maʻu ai ha meʻa ʻoku fie maʻu ke ke fanongo ki ai. Fakakaukau ke fehuʻi ki he ʻEikí pe ko e hā e pōpoaki ʻokú Ne maʻu maʻau ʻi he ngaahi vēsí ni, pea fekumi ki he fakahinohino ʻa e Laumālié ke maʻu ia. Hili iá pea fakapapauʻi e meʻa te ke fai ke ngāue ai fakatatau ki aí. Hangē ko ʻení, ʻe tokoni fēfē nai ʻa e loto-fakatōkilalo angé ke ke maʻu ai e Laumālié? (vakai, veesi 97).

Mahalo foki te ke lava ʻo fakalaulauloto ki ha faleʻi kehe kuo ʻoatu ʻe he ʻEikí. ʻOku founga fēfē hoʻo ngāueʻi iá?

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi Fakafāmili ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:2–11.Kapau naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ki homou fāmilí “ke fai ha fanongonongo molumalu ʻo ʻeku ongoongoleleí” ki he “ngaahi tuʻi kotoa pē ʻo e māmaní” (veesi 2–3), ko e hā ʻe hā ʻi homou fanongonongó? Fakakaukau ke mou faʻu fakataha ha fanongonongo ʻe taha, pea fakaafeʻi e kau mēmipa ʻo e fāmilí ke nau fokotuʻu atu ha ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻoku nau loto ke fakakau ai.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:15.ʻOku ʻuhinga ki he hā ke angatonu? Ko e hā ʻoku mahuʻingaʻia ai ʻa e ʻEikí ʻi he angatonú? Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻo e angatonú kuo mātā ʻe homou fāmilí? (Vakai foki, Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, 19.)

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:28–29, 40–41, 55.Ko e hā ʻoku tau ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻo kau ki he ʻuhinga ʻoku fekauʻi ai kitautolu ʻe he ʻEikí ke langa ha ngaahi temipalé? Mahalo ʻe fie tā ʻe homou fāmilí ha fakatātā ʻo ha temipale pe langa ʻaki e poloká pe ngaahi naunau kehé. ‘I hoʻomou fai iá, te mou lava ʻo aleaʻi e ʻuhinga ʻoku mou houngaʻia ai ke maʻu e ngaahi temipalé ʻi he kuonga ní mo e ʻuhinga ʻoku fie maʻu ai ke tau moihū maʻu pē ʻi aí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 124:91–92.‘E ʻaonga nai ki homou fāmilí ha fealeaʻaki fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké? ʻE lava ʻe he kau mēmipa ʻo e fāmilí kuo maʻu honau tāpuaki fakapēteliaké ʻo vahevahe pe ʻoku fēfē ʻa e ongo ʻi hono maʻu iá, mo e founga kuo faitāpuekina ai kinautolú.  

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu fakalēsoni ʻo e uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Hiva ʻoku fokotuʻu atú: “Fie Siofia ha Temipale,” Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 99.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ngaahi leʻo ʻo e fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí

Ngaahi Leʻo ʻo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí

Ko e Fineʻofá

ʻĪmisi
Ko Siosefa mo ʻEma Sāmita mo ha houʻeiki fafine kehe

Tā Valivali ʻo e fokotuʻu e Fineʻofá ne tā ʻe Paul Mann

Hili hono fokotuʻu e Fineʻofá ʻi he 1842 ʻi Nāvū, ʻIlinoisí, naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, “Naʻe teʻeki ai fokotuʻutuʻu lelei pehē ʻa e Siasí kae tālunga hono fokotuʻutuʻu ko ʻeni ʻo e kakai fefiné.”1 ʻI he founga tatau pē, ʻoku ʻikai kakato ha ako ki he Fakafoki Mai ʻo e Siasi ʻa e ʻEikí mo Hono lakanga fakataulaʻeikí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 107) kae ʻoua kuo kau ai ha ako ki he Fineʻofá, ʻa ia “ko hono toe fakafoki mai ʻo ha sīpinga ʻo e kuonga muʻá” ʻa e kau ākonga fefine ʻa Sīsū Kalaisí.2

Naʻe fakahoko ʻe ʻIlisa R. Sinou ha fatongia mahuʻinga ʻi he fakafoki mai ko iá. Naʻá ne ʻi ai he taimi naʻe fuofua fokotuʻu ai e Fineʻofá pea ʻi heʻene hoko ko e sekelitali ʻa e kautahá naʻá ne hiki ha ngaahi fakamatala lolotonga e ngaahi fakatahá. Naʻá ne mamata tonu ne fokotuʻu e Fineʻofá “ʻo fakatatau ki he sīpinga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.”3 ‘Oku hā ʻi lalo ʻa ʻene ngaahi lea, naʻe hiki lolotonga ʻene hoko ko e Palesiteni Lahi ʻo e Fineʻofá, ke tokoni ke mahino ki hono ngaahi tokouá ʻa e ngāue fakalangi ne fakafalala ki he fuakava ʻa e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá.

Ke ako lahi ange fekauʻaki mo e founga naʻe fokotuʻu ai e Fineʻofá, vakai ki he Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá: Ko e Hisitōlia mo e Ngāue ʻa e Fineʻofá (2017), 1–29.

ʻIlisa R. Sinou

ʻĪmisi
ʻIlisa R. Sinou, tā ʻe Lewis Ramsey

“‘Neongo ʻoku fakaeonopooni ʻa e hingoá [Fineʻofá] ka ko e tukuʻau mai e tupuʻanga ʻo e kautahá mei he kuonga muʻá. Naʻe fakahā mai ʻe [Siosefa Sāmita], naʻe ʻi ai e kautaha tatau ʻi he siasí he kuonga muʻá, ʻoku fakamatala ki ai ʻi he ngaahi tohi ne hiki ʻi he Fuakava Foʻoú, ʻo fakaʻaongaʻi e hingoa ko e ‘fefine … kuo fili’ [vakai, 2 Sione 1:1; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25:3].

“Ko ha kautaha ʻeni he ʻikai lava ke ʻi ai taʻekau ai e Lakanga Fakataulaʻeikí, he ko e moʻoní ʻoku maʻu hono mafaí mo e ivi tākiekiná kotoa mei he meʻa ko iá. ‘I he taimi naʻe ʻave ai e Lakanga Fakataulaʻeikí mei he māmaní, naʻe ʻave ʻa e kautahá ni kae pehē ki he tafaʻaki kotoa ʻo e faʻunga ʻo e siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he māmaní. …

“ʻI heʻeku ʻi ai tonu ʻi hono fokotuʻu e “Kautaha Kakai Fefine ʻo Nāvuú,’ … pea mo maʻu foki ha aʻusia lahi ʻi he kautaha ko iá, mahalo te u lava ʻo ʻoatu ha ngaahi tokoni siʻi ʻe tokoni ki he ngaahi ʻofefine ʻo Saioné ʻi heʻenau kau ki he kautahá ni, ʻa ia ʻoku lahi fau ai ha ngaahi fatongia foʻou mo lahi. Kapau ʻoku ongoʻi ʻe ha taha ʻo e ngaahi ʻofefine mo e faʻē ʻi ʻIsilelí ʻoku fakangatangata pē meʻa te nau lava ʻi honau tuʻunga lolotongá, te nau maʻu he taimí ni ha faingamālie lahi ke fakaʻaongaʻi honau mālohí mo e iví kotoa ke fakahoko lelei ai e meʻa fisifisimuʻa taha kuo fakakoloa ʻaki kinautolú. …

ʻĪmisi
Falekoloa Piliki Kulokulá

Naʻe fokotuʻu ʻa e Fineʻofá ʻi he loki ʻi ʻolunga he Falekoloa Piliki Kulokulá.

“Kapau ʻe fifili ha taha, Ko e hā e taumuʻa ʻo e Kautaha ʻa e Kakai Fefiné? Te u tali ange—ke fai lelei—ke lava ʻo fakaʻaongaʻi e tuʻunga kotoa pē ʻoku tau malavá ki he fai leleí, ʻo ʻikai ngata pē ʻi hono tokoniʻi e masivá kae kau ai mo hono fakahaofi e ngaahi laumālié. ʻE lahi ange e meʻa ʻe fakahoko ʻi he ngāue fakatahá ʻi he meʻa ʻe fakahoko ʻe he ivi fakafoʻituitui lahi tahá.

“ʻI hono tokangaʻi e masivá, ʻoku ʻi ai ha ngaahi fatongia kehe ʻa e Kautaha ʻa e Kakai Fefiné ke fakahoko ʻo laka ange ʻi hono fakafiemālieʻi pē e ngaahi fie maʻu fakatuʻasinó. ʻOku fie maʻu foki ha tokoni lahi ki he masiva ʻa e fakakaukaú mo e mahaki ʻo e lotó; pea ko e taimi lahi ʻoku fie maʻu ha lea angaʻofa—ha ngaahi faleʻi, pe naʻa mo ha lulululu māfana mo ʻofa te ne fai ha lelei lahi ange mo fakahoungaʻi lelei ange ʻi ha kato koula. …

“ʻI he tānaki fakataha mai ʻa e Kāingalotú mei mulí, ʻo sola ki he tokotaha kotoa, pea moʻulaloa ke takihalaʻi ʻe kinautolu ʻoku feinga ke kākaaʻi e kakaí, ʻoku totonu ke fakatoʻotoʻo ʻa e [Fineʻofá] ʻi hono tokangaʻi [kinautolú], pea fakafeʻiloaki kinautolu ki he kautaha te ne tokoniʻi mo fakamāmaʻi, pea mahulu hake aí ʻo fakamālohia kinautolu ʻi he tui ki he Ongoongoleleí, pea ʻi hono fai iá te nau hoko ʻo mahuʻinga ʻi hono fakahaofi e tokolahi.

“ʻE fie maʻu ki ai ha ʻū tohi lahi ke fakamatalaʻi ai e ngaahi fatongia, faingamālie mo e ngafa ʻoku haʻu fakataha mo e Kautahá. … Fakahoko ia (ʻi he malumalu e tataki ʻa hoʻo pīsopé) ʻi he anga mokomoko, tokanga, vēkeveke, uouangataha mo faʻa lotu, pea ʻe tāpuekina ʻe he ʻOtuá ke lavameʻa hoʻo ngaahi feingá.”4

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 522.

  2. Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá: Ko e Hisitōlia mo e Ngāue ʻa e Fineʻofá (2017), 1.

  3. Joseph Smith, in Sarah M. Kimball, “Auto-biography,” Woman’s Exponent, Sept. 1, 1883, 51.

  4. “Female Relief Society,” Deseret News, Apr. 22, 1868, 81.

ʻĪmisi
Temipale Nāvuú

Ko e Temipale Nāvuú tā ʻe George D. Durrant

Paaki