Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
27 Sepitema–3 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109–110: “Ko Ho Fale Ia, ko ha Potu ʻo Hoʻo Māʻoniʻoní”


“27 Sepitema–3 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109–110: ‘Ko Ho Fale Ia, ko ha Potu ʻo Hoʻo Māʻoniʻoní,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“27 Sepitema–3 ʻOkatopa. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109–110,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2021

ʻĪmisi
Temipale Ketilaní

Kirtland Temple, tā ʻe Jon McNaughton

27 Sepitema–3 ʻOkatopa

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109–110

“Ko Ho Fale Ia, ko ha Potu ʻo Hoʻo Māʻoniʻoní”

Naʻe lea ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā fekauʻaki mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:24–28, ʻo pehē, “ʻOku ou fakaafeʻi koe ke toutou ako mo fakalaulauloto ʻi he faʻa lotu ki he kaunga ʻa e ngaahi potufolofolá ni ki hoʻo moʻuí mo ho fāmilí” (“Maʻu ha Hingoa mo ha Ongoongo ʻOku Lelei,” Ensign pe Liahona, Mē 2009, 100). Fakakaukau ki he fakaafe ko ʻení ʻi hoʻo akó.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

Naʻe ʻikai totonu ke fakaava e ngaahi matapā ki he Temipale Ketilaní kae ʻoua kuo hokosia e 8:00 ʻi he pongipongi ʻo e ʻaho 27 ʻo Māʻasi 1836. Ka naʻe kamata pongipongia ʻi he 7:00 ʻa e tuʻu laine e Kāingalotu naʻa nau fie kau ki he polokalama fakatapuí. ‘I he taimi naʻe fonu vave ai e ngaahi seá mo e vahaʻa seá ʻi he kau moihū loto-vēkeveké, naʻe fokotuʻu ange ʻe Siosefa Sāmita ha feituʻu ke hoko atu ki ai e nofó. ‘I he taimi ne fonu ai iá, naʻe palani ha fakatahaʻanga hono ua. Pea naʻe ʻikai ko e kakai moʻuí pē naʻe vēkeveke ke ʻi aí. Naʻe fakamoʻoniʻi ʻe ha kau fakamoʻoni tokolahi ne nau mamata ki ha kau ʻāngelo, ʻi he loto temipalé pea aʻu ki he ʻató, lolotonga pea mo e hili e fakatapuí. Naʻe hangē moʻoni ne omi e “kau ʻāngeló” ke “hiva [mo kalanga]” fakataha mo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻaho kimui ní (“Ko e Laumālie ʻo e ʻOtuá,” Ngaahi Himí, fika 2).

Ko e hā e ʻuhinga ʻo e fiefia lahi—ʻi he ongo tafaʻaki fakatouʻosi ʻo e veilí? Naʻe hoko e talaʻofa ko ia ʻe “fakakoloaʻiaʻi [ʻa e Kāingalotú] ʻaki ʻa e mālohi mei ʻolungá” ko e ʻuhinga ʻe taha ne nau ʻuluaki fakataha mai ai ki ʻOhaioó (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:32). Pea naʻe talaʻofa mai ha ngaahi meʻa maʻongoʻonga ange ki he kahaʻú. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “Ko e kamataʻanga ʻeni ʻo e tāpuaki ʻa ia ʻe lilingi atu ki he ʻulu ʻo hoku kakaí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:10). Ko e kuonga ʻoku tau moʻui ai he taimi ní—mo e fakautuutu hono maʻu e ngāue mo e ngaahi ouau fakatemipalé ʻe he lauimiliona ʻo e kakai moʻuí mo pekiá—naʻe kamata ia ʻi Ketilani, ʻi he taimi “[naʻe kamata toʻo ai e veili ʻi he māmaní]” (“Ko e Laumālie ʻo e ʻOtuá”).

Vakai foki, Kau Māʻoniʻoní, 1:232–41.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakatāutahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109

‘Oku finangalo ʻa e ʻEikí ke tāpuekina au ʻi Hono fale māʻoniʻoní.

Naʻe kehe ʻa e Temipale Ketilaní ʻi ha ngaahi founga mei he ngaahi temipale ʻoku tau ʻilo he ʻaho ní. Naʻe ʻikai ke ʻi ai ha ʻōlita mo e faiʻanga papitaiso, pea naʻe teʻeki ke fakafoki mai e ngaahi ouau hangē ko e papitaiso maʻá e pekiá mo e silá. Ka ko e ngaahi tāpuaki naʻe fakamatalaʻi ʻi he vahe 109, ʻa e lotu fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní, ko e ngaahi tāpuaki ia ʻoku tau maʻu he ʻahó ni ʻi he fale ʻo e ʻEikí. Toe vakaiʻi e ngaahi veesi ko ʻení ke kumi ha niʻihi ʻo e ngaahi tāpuakí ni. Lolotonga hoʻo lau kinautolú, fakalaulauloto ki he ʻuhinga ʻoku nau mahuʻinga ai kiate koe mo ho fāmilí.

Veesi 5, 12–13 (vakai foki, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:6–8): ʻE lava ʻe he ʻEikí ʻo fakahā mai Ia kiate kitautolu ʻi he temipalé pea tau lava ʻo ongoʻi Hono mālohí.

Veesi 9, 17–19, 26, 78–79: ʻOku tau toʻo kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo e ʻEikí ʻi he temipalé.

Veesi 22–23: ʻI heʻetau fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava ʻo e temipalé, ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí ʻa e mālohi ke tau fakahoko ʻaki ʻEne ngāué.

Veesi 24–33: ʻI heʻetau hū moʻui taau ki he temipalé, te tau lava ʻo maʻu e maluʻi ʻa e ʻEikí.

Ngaahi tāpuaki kehé:

Ko e hā ʻoku ueʻi koe ʻe he Laumālié ke ke fai ke maʻu ai e ngaahi tāpuaki ko ʻení?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109

‘E lava ʻe he lotu fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní ʻo akoʻi au fekauʻaki mo e lotú.

Ko e vahe 109 ko ha lotu fakatapui ia naʻe foaki kia Siosefa Sāmita ʻi he fakahā (vakai ki he ʻuluʻi vahé). Ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo e lotú mei he vahe ko ʻení? ‘I hoʻo lau iá, te ke lava ʻo fakakaukau ki hoʻo ngaahi lotú. Ko e hā ha ngaahi ongo ʻokú ke maʻu ʻe lava ʻo tokoni ke fakalakalaka hoʻo fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní? Hangē ko ʻení, ko e hā naʻe lotua ʻe he Palōfitá ʻi he lotu ko ʻení?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:1–10

ʻE lava ʻe he ʻEikí ʻo fakahā mai Ia kiate au ʻi he temipalé.

ʻOku fēfē hoʻo ongoʻi fekauʻaki mo e Fakamoʻuí hili hono lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:1–10? Kuó Ne fakahaaʻi fēfē atu Ia kiate koe ʻi he temipalé? Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú Ne tokoni ai ke ke ʻiloʻi ʻokú Ne tali hoʻo ngaahi feingá mo e feilaulaú?

ʻĪmisi
konga ki loto ʻo e Temipale Ketilaní

ʻOku ʻi ai ha tuʻunga malanga maʻá e kau taki lakanga fakataulaʻeikí ʻi he ngataʻanga ʻo e tuliki takitaha ʻo e Temipale Ketilaní.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:11–16

ʻOku maʻu he ʻahó ni ʻi he Siasí ʻa e ngaahi kī ko ia ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ne fie maʻu ke fakahoko ʻaki e ngāue ʻa e ʻOtuá .

Ke mahino e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí naʻe foaki ʻe Mōsese, ʻIlaiase, mo ʻIlaisiā kia Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ʻi he Temipale Ketilaní, mahalo te ke fie lau e pōpoaki ʻa ʻEletā Kuenitini L. Kukí, “Teuteu ke Feʻiloaki mo e ʻOtuá” (Ensign pe Liahona, Mē 2018, 114–17). Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Kuki ʻa e founga ʻoku felāveʻi ai e ngaahi kī ko ʻení mo e ngāue ʻa e Siasí he ʻaho ní. Mahalo te ke fakakaukau ke ako kau ki he kau palōfita ko ʻeni he kuonga muʻá ʻaki hono ako e “Mōsese,” “ ʻIlaiase,” mo “ ʻIlaisiā” ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá (scriptures.ChurchofJesusChrist.org). Fakalaulauloto ki he meʻa te ke lava ʻo fai ke tokoni ai ʻi he ngāue ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi kī ko ʻení.

Vakai foki, “Ngaahi Kī ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí, 97–98.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi ʻi ʻApí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109.Kumi fakafāmili ha ngaahi veesi ʻi he vahe 109 ʻokú ne ueʻi koe ke fakaʻaongaʻi ha taimi lahi ange ʻi he temipalé (hangē ko ʻení, vakai ki he ngaahi veesi ʻoku lisi ʻi he “Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá”). Talanoa ki he founga te mou lava ai ʻo fai e meʻa naʻe fokotuʻu mai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní: “Feinga ke ke fetuʻutaki maʻu pē mo e ʻEikí—ʻo ʻalu ki Hono fale māʻoniʻoní—pea tauhi pau maʻu pē taimi ko iá ʻi he fiefia” (“Ko e Hoko ko ha Kāingalotu Faʻifaʻitakiʻangá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2018, 114). Kapau kuo teʻeki ke ke ʻalu pe ko homou fāmilí ki he temipalé, te mou lava ʻo vakai ki he temples.ChurchofJesusChrist.org ke tokoni ke teuteuʻi kimoutolu ke ō ki ai.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:78–80.Naʻe hiki e himi “Ko e Laumālie ʻo e ʻOtuá” (Ngaahi Himí, fika 2) ki hono fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní—pea talu mei ai kuo hivaʻi ia ʻi he fakatapui ʻo e temipale kotoa. Te mou lava ʻo hivaʻi fakataha e himi ko ʻení pea kumi ha ngaahi kupuʻi lea ʻoku fakalahi ai hoʻo houngaʻia ki he ngaahi temipale ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní. ʻOku fekauʻaki fēfē ʻa e himi ko ʻení mo e pōpoaki ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:78–80?

Te mou lava ʻo maʻu e lotu fakatapui ʻo e temipale ofi taha atu kiate kimoutolú ʻi he temples.ChurchofJesusChrist.org.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110.ʻI hono lau ʻe he kau mēmipa homou fāmilí e vahe 110 mo vakai ki he tā ʻi he fakaʻosinga ʻo e fokotuʻutuʻu fakalēsoni ko ʻení, fakaafeʻi kinautolu ke fakakaukauloto pe te nau ongoʻi fēfē kapau naʻa nau ʻi ai mo Siosefa Sāmita mo ʻŌliva Kautele ʻi he Temipale Ketilaní. ʻOange ha faingamālie ki ho fāmilí ke vahevahe ʻenau ongo fekauʻaki mo e Fakamoʻuí.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 110:15.Ko e hā nai ʻe tokoni ke “liliu ʻa e loto” ʻa hoʻo fānaú ki heʻenau ngaahi kuí? Te mou lava ʻo maʻu ha ngaahi fakakaukau fakafiefia ʻi he FamilySearch.org/discovery. Te mou lava ʻo ngāue fakataha ke ʻiloʻi e ngaahi kui ʻoku fie maʻu e ngaahi ouau fakatemipalé mo palani ke fakahoko e ngaahi ouau ko iá ʻi he temipalé. Te mou lava foki ʻo talanoa ki he founga ʻoku hanga ai ʻe he ngāue naʻe fakafoki mai ʻe ʻIlaisiā ʻi he Temipale Ketilaní ʻo fakalahi hoʻomou ʻofa ki homou ngaahi kuí.

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu fakalēsoni ʻo e uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Hiva ʻoku fokotuʻu atú: “Ko e Laumālie ʻo e ʻOtuá,” Ngaahi Himí, fika 2.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ngaahi leʻo ʻo e fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí

Ngaahi Leʻo ʻo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí

Ngaahi Fakahā Fakalaumālie mo e Temipale Ketilaní

ʻĪmisi
fakatapui ʻo e Temipale Ketilaní

Like a Fire Is Burning, tā ʻe Glen S. Hopkinson

ʻOku ʻoatu ʻi lalo ʻa e ngaahi lea ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻaho kimui ní ne nau ʻi he Temipale Ketilaní lolotonga hono fakatapuí mo ha ngaahi fakataha kehe ne muiaki mai ai. Naʻe fakafehoanaki ʻe he tokolahi e ngaahi meʻa naʻa nau aʻusiá ki he meʻa ne aʻusia ʻe he Kāingalotu he kuonga muʻá ʻi he taimi naʻa nau “maʻu ʻa e mālohi mei ʻolunga” ʻi he ʻaho ʻo e Penitekosí (Luke 24:49; vakai foki, Ngāue 2:1–4; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:36–37).

ʻIlisa R. Sinou

“ʻE lava pē ke fakamatalaʻi ʻa e ngaahi ouau ʻo e fakatapui ko iá, ka he ʻikai ke lava ʻe ha lea fakamatelie ʻo fakamatalaʻi ʻa e ngaahi fakahā fakalangi ʻo e ʻaho fakangalongataʻa ko iá. Naʻe hā ʻa e kau ʻāngeló ki ha niʻihi, pea ongoʻi ʻe he tokotaha kotoa pē naʻe ʻi aí hono nofoʻia fakalangi ʻo e fakatahá, pea naʻe fakafonu ʻa e loto kotoa pē ʻaki ʻa e fiefia taʻefaʻalaua pea mohu nāunauʻia.”1

Silivia Katilā Uepi

“Ko e taha ʻo ʻeku ngaahi fuofua manatu melié ko e fakatapui ʻo e Temipalé. Naʻe fua hake kimautolu ʻe heʻeku tamaí ki hono fungá pea talamai e ʻuhinga naʻa mau ʻalu aí mo e ʻuhinga ʻo hono fakatapui ha fale ki he ʻOtuá. Pea neongo naʻá ku fuʻu kei siʻi he taimi ko iá, ka ʻoku ou manatuʻi lelei e meʻa naʻe hokó. ʻOku ou lava ʻo manatu ki he ngaahi meʻa he kuohilí mo sio ki heʻeku mamata kia Siosefa ko e Palōfitá he taimi ko iá, ʻokú ne tuʻu ʻo hiki hono ongo nimá ki he langí, naʻe tetea hono fofongá, pea tafe ʻa e loʻimatá mei hono fofongá ʻi heʻene lea ʻi he ʻaho fakangalongataʻa ko iá. Hangē naʻe loʻimataʻia e tokotaha kotoa pē. Naʻe fonu ʻaupito ʻa e falé, ko e tokolahi taha ʻo e fānaú ne nau huki pē ʻi he kakai lalahí; naʻe huki hoku tokouá ʻi he tangataʻeikí, pea ko au ʻi he fineʻeikí. ʻOku ou lava foki ʻo manatuʻi e ngaahi kofu naʻa mau tuí. Naʻe fuʻu kei siʻi ʻeku fakakaukaú he taimi ko iá ke mahino kakato kiate au ʻa hono mahuʻingá, ka ʻi he fakalau atu ʻa e taimí naʻe mahino ange ia kiate au, pea ʻoku ou houngaʻia moʻoni ne u maʻu e faingamālie ke kau ai.”2

ʻŌliva Kautele

“ʻI he efiafi naʻá ku fakataha ai mo e kau ʻōfisa ʻo e siasí ʻi he fale ʻo e ʻEikí. Naʻe lilingi hifo ʻa e Laumālié—naʻá ku mamata ki he nāunau ʻo e ʻOtuá, hangē ha konga ʻao lahí, ʻoku ʻalu hifo ʻo nofoʻia e falé, pea fakafonu ʻa e meʻa tatau ʻo hangē ha tuʻoni matangi mālohí. Naʻá ku mamata foki ki he ngaahi ʻelelo mangamanga ʻo hangē ko e afí naʻe ʻi he tokolahi, … ʻi heʻenau lea ʻaki ha ngaahi lea kehekehe mo kikite.”3

Penisimani Palauni

“[Naʻe] mātā ha ngaahi meʻa-hā-mai lahi. Naʻe mamata ha tokotaha ki ha konga ʻao ne ʻalu hifo ʻi he falé, ne ngingila ʻo tatau mo e ulo ʻa e laʻaá ʻi ha konga ʻaó pea huelo koula. Naʻe mamata ha toko ua kehe ki ha toko tolu ne nau tētē holo ʻi he lokí mo ha ngaahi foʻi kī ngingila mo ha sēini ngingila ʻi honau nimá.”4

ʻOasoni Pālati

“Naʻe ʻafio ai ʻa e ʻOtuá, ne ʻi ai ʻene kau ʻāngeló, naʻe nofoʻia e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí … pea naʻe fonu mei he tumuʻaki honau ʻulú ki honau laʻivaʻé ʻa e mālohi mo e ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.”5

Nanasi Nāomi ʻAlekisānita Tuleisī

“[ʻI he] taimi naʻe ʻosi ai pea fakatapui ʻa e Temipalé … naʻe hoko ia ko e ongo ʻaho fakafiefia taha ʻo ʻeku moʻuí. Ko e himi naʻe faʻú ne feʻunga mo e meʻa naʻe hokó ko e ʻKo e Laumālie ʻo e ʻOtuá.’ Ko e moʻoni naʻe nofoʻia ʻa e fale ko iá ʻe he Ivi Tākiekina Fakalangí. … Naʻá ku ongoʻi ko hēvani ia ʻi he māmaní.”6

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻI he Edward W. Tullidge, The Women of Mormondom (1877), 95.

  2. ʻI he Karl Ricks Anderson, Joseph Smith’s Kirtland: Eyewitness Accounts (1996), 182–83.

  3. Oliver Cowdery diary, Mar. 27, 1836, Church History Library, Salt Lake City.

  4. Benjamin Brown letter to his wife, Sarah, circa April 1836, Benjamin Brown family collection, Church History Library, Salt Lake City; naʻe fakatonutonu e fakaʻilonga leá mo e mataʻitohi lahí.

  5. Orson Pratt, “Remarks,” Deseret News, Jan. 12, 1876, 788.

  6. ʻI he Richard E. Turley Jr. and Brittany A. Chapman, eds., Women of Faith in the Latter Days (2011), 1:442.

ʻĪmisi
Ko e hā mai ʻa Mōsese, ʻIlaiase, mo ʻIlaisiā ʻi he Temipale Ketilaní

Moses, Elias, and Elijah Appear in the Kirtland Temple, tā ʻe Gary E. Smith

Paaki