te aikaon ibukin te iango

Iango Aika a na Ururingaki ao ni Iangoaki

Boki n Rongorongon te O Tetemanti Ngkoa

Ana boki Iotua ni karokoa Etita a ataaki n araia ae “bokin rongorongo ngkoa” n Te O Tetemanti. N aei ao e aki nanonaki bwa boki riki tabeua n te O Tetemanti aki kakawaki rongorongoia. Ma, bokin rongorongon ngkoa a aranaki n anne ibukina bwa oin aia kantaninga taan koreia bwa a na kaota bain te Atua n rongorongoia ana botanaomata Iteraera. Oin te kantaninga bwa ti aki kamatataakin ana tua Mote, n aron ae karaoki n Nakoaia Ibonga ao Te Tua Kaua . Ti aki kabwarabwaraakin te nebonebo ke te baebaeti n aro ni kario, n aron ae karaoaki n Taian Areru ao Baebaeti . Ao tiaki ibukin korean mwiin aia taeka burabeti, n aron ae karaoaki n ana boki Itaia ao Etekiera . N oneanmwiina, bokin rongorongon ngkoa iai te karaki ae a taekinna.

Kakawakin te Taratara

N aron teina, e taekinaki te karaki anne man te iango ae koaua—te botoniango raoi ae koaua. N aron ae ngkai e taraa ni kangaanga ae kona taraa te uee, te bwa, ke te aroka man ae riaon riki teuana te angkoro n te taina, e bon kona n riki bwa rongorongo ibukin taai ake ngkoa e na ko na ni kaota ana taratara te aomata ke kurubu n aomata ake a korea rongorongona. Te taratara aei e kairaki inanona ana reitaki te tia koro karaki ibukin te botanaomata ma te katei ao aia moti ae kamatoaaki ma aia koaua. N ataakin aei e kona ni buokiira n ataia bwa taan koro karaki ao ake a bobootii bokin taai ake ngkoa a kabotoi aia iango iaon rongorongo aika a koaua ngke aki karinaki iai rongorongo ake tabeua¹ A karaoi anua aika a koaua are tabeman a bon tuai man karaoi. Ao ni kabanean aia rongorongo e boboto iaon rongorongo ao anua akanne. Ti kona naba n noori taratara aika a kakaokoro ni karokoa boki man te Baibara (ao n tabetai bon inanon naba te boki anne).² Ni mwaitin riki ara atatai ibukin taratara aikai, e na kona ni kanakoraoa raoi riki otara iaon booki n rongorongon taai ake ngkoa.

Teuana te taratara ae taneiai te aba iai nakon bokin rongorongon taai ake ngkoa n Te O Tetemanti bon aia taratara tibun Iteraera, ana aomata ni berita te Atua. Aia onimaki iroun te Uea e buokiia n noora ana kairoro inanon maiuia ao Ana kakai n aia mwakuri aia botanaomata. E ngae ngke te rabakau iaon bokin karaki ni kawai aikai aki noori bwaai n aroia aikai, te taratara n tamnei aei bon te mwakoro are e karaoi bokin rongorongon ngkoa Te O Tetemanti bwa a rangi ni kakawaki irouia naake a ukoukora katean oin aia onimaki iroun te Atua.

Rongorongon Taekan Nikiran te Otetemanti ni Kabane

Bokin rongorongon ngkoa e moanaki ike ana boki Te Tua Kaua e a roko n tokin aia ririki Iteraera are ngke a tiotionako iai inanon te rereua. Ana boki Iotua e kaotia bwa a tauraoi tibun Iteraera n roko i Kanaan, abaia ni berita, ao ni kabwarabwara bwa a kanga n tautaeka iaona. Boki akana imwiina, Taani Motiki Taeka ni karokoa 2Rongorongo, e kaota aia taneiai Iteraera n te aba ni berita, man te tai are a maeka iai ni karokoa te tai are a kataenikaiaki iai irouia kaain Atiria ao Baburon. Ana boki Etita ao Neemia a taekina okiia tabeman tibun Iteraera nakon kautuun abaia, Ierutarem, tebwi n ririki imwiina. N te kabane, ana boki Etita e karakina rongorongoia Iteraera ngke a maeka ao ni kanakoaki man te aba iaan te tautaeka ni Botia.

Ao anne are e a toki iai rongorongon Te O Tetemanti. Tabeman ake taan moan wareka te Baibara a miimi ngke a kunea bwa e a bane raoi irouia warekan rongorongon Te O Tetemanti imwaain are a manga wareka riki iteran ake baana. Imwiin Etita, e karako te rongorongo ae ti karekea ibukin rongorongoia Iteraera. N oneanmwiina, booki akana imwiina—ai moarara riki aia boki burabeti—are e bootau ma te tai are a kaoti iai bokin rongorongon ngkoa.³ Ana mwakuri te burabeti ae Ieremia, n aron te katooto, e riki n te tai are e koreaki iai mwiin bwaai aika a riki n 2Uea 22–25 (ao te rongorongo ae ti te arona n 2Rongorongo 34–36). Ataakin aei e kona ni kaunga nanom n am wareware ni kauoua iaon karakin ngkoa ao aia boki burabeti.

te bai ae taui mwakoron bwai ni kamwaninga aika katomatomaaki ma te bwai ni kamwaninga ae aki tabwanin raoi iaon te taibora

Tabeua ikoti ni kibuntaeka ni koroboki aika tabu bon ti te arona naba ma mwakorokoro ni kamwaninga are akea ara atatai iaona bwa ti na kanga ni kabootau ma nikiran te kamwaninga ni kabane.

Ngkana Iai te Bwai ae Aki Bootau

Inanon warekan Te O Tetemanti, n aron rongorongo nako, taraan ae ko \wareka rongorongoia aomata ni karaoi ke n taekinna bwa, bwaai ake a karekeaki n te aonaaba ae ngkai, a taraa ni kamiimi ke ni karika te kararaoma. Ti riai ni kantaninga aei—Taan korea Te O Tetemanti a noora te aonaaba man te taratara are, ni kawai tabeua, a bon kaokoro ma ake iroura. Mwakuri ni kakeru, baika a irekereke ma te katei, ao aia beku aine bon tii kangaanga tabeua ake a noori taan koro karaki n ae kaokoro nakon ae ti karaoia n te bong aei.

Ngaia are tera ae ti riai ni karaoia ngkana ti kaitibo ma mwakoro n taeka inanon koroboki aika tabu ake a taraa ni kararaoma? Te moan, e na kona ni buoka iangon te ikota ni kibuntaeka ni karababa taekan rongorongona. E na kanga ni bootau ma ana babaire ni kamaiu te Atua? E na kanga ni bootau ma am atatai n aron rikin te Atua ao Iesu Kristo? E na kanga ni bootau ma koaua aika kaotaki inanon koroboki aika tabu ke ma aia anga reirei burabeti aika a maiu? Ao e kanga ni bootau ma ana wirikiriki te Tamnei nakon nanom ao am iango?

N tabeua keiti, te kibuntaeka e na taraa n aki bootau raoi ma aikai. N tabetai te ikota ni kibuntaeka ti te arona ma te mwakoro ni kamwaninga are taraa ae kanga akea nnena ibuakon mwakoro ake tabeua ake ko a tia ni ikoikoti. Ni kataia ni kairoroa te mwakoro bwa e na bootau bon tiaki te waaki ae tamaroa. Ma e na aki karekea te bwarannano iaon te kamwaninga n rabwatana ae bwanin. N oneanmwiina, ko riai ni katea te mwakoro ni kaokoroa ibukin moa ngkai. Ngkai ko reiakinna riki ao ni karekea te kamwaninga ae mwaiti riki, ko na kona n nooria bwa a na kanga ni bootau mwakorokoro akanne ni kabane.

E kona ni buobuoki naba ni kauringnga bwa n reitia ma karakon ao okoron te taratara, rongorongo ni koroboki aika tabu a kabaeaki nakon ana kairua te aomata (taraa Taekan te Onimaki 1:8). N aron te katooto, n tienture aika a bwakanako, “a mwaiti bwaai aika a maataata ma ni kakawaki [ake] a tia n anaaki man te [Baibara],” n raonaki ma koaua aika a kakawaki ibukin te tua ao otenanti (1Nibwaai 13:28; taraa naba kiibu 29,40). N te tai naba anne, ti riai n tauraoi ni butimwaea ae oin ara taratara a bon karako naba: n taainako ao a na iai bwaai aika aki bwanin ara atatai iai ao titraki aika ti tuai kona ni kaekai.

Kunean te Rabakau n Tamnei

Ma imarenan tai, titiraki aika a tuai kaekaaki a na aki man reirein te euangkerio ni koaua aika akea tokina ake a kuneaki n Te O Tetemanti—e ngae ngke atibu akana a kakawaki a karabaaki iantano ae kiriatiibu man taian taneiai aika a kararaoma ao man rinerine aika aki raraoi mairouia aomata aika aki tau. Tao te kabanea ni kakawaki mai buakon reirei aikai bon karaki ao kibuntaeka ake a kaota ana tangira te Atua—ai moarara riki bwaai ake a na kaineti ara iango nakon ana karea Iesu Kristo. N taraaki man ae oin te kantaninga, koaua n te euangkerio a rangi ni kakawaki ngkai n aron teia are n te tai arei. Ao ibukin ngkai rongorongo aikai a taekiniia ana aomata ni berita te Atua—mwaane ao aine ake iai mamaaraia n aomata ma a tangiria ao ni beku ibukin te Uea—koaua aika kakawaki a kabaeaki inanon bokin rongorongon ngkoa n Te O Tetemanti.

Bwaai aika a na taraaki

1. Rongorongon taai ake ngkoa are e koreaki n te Baibara are ti karekea n te bong aei bon aia mwakuri angiina taan koro karaki ao taani boboota te karaki, ake n tabetai a mwakuri inanon ririki aika a mwaiti, bubua n ririki naba, mai imwiin te tai are a kabwarabwaraki iai. A katan iaon kakaokoron bwaai n ibuobuoki n rongorongo ngkoa ao ni karaoi babaire bwa tera are a na karinna inanon aia rongorongo ao are a na aki.

2. N aron te katooto, e ngae ngke 1–2 Rongorongo e rinanon te tai ae kuri n ti tebo ma 1Samuel31 ni karokoa banen 2Uea, 1–2 Rongorongo e katuruturui rongorongo aika a kakaokoro ao n anga te taratara ae kaokoro. N aki ti te arona ma 1Tamuera–2Uea, 1–2 Rongorongo e boboto tii iaon Abanuean Iuta i Maiaki ao angin te tai e kamaunai karaki aika buakaka ibukin Tawaita ao Toromon (kabotaua, n aron te katooto, 2Tamuera 10–12 ma 1Rongorongo 19–20 ao 1Uea 10–11 ma 2Rongorongo9). Nakomai, Iriirai e katuruturua kamatebwaian te rongorongo n 1ao 2Uea, e ngae ngke iai kakawakin kabotauan te rongorongo anne ma 1ao 2Rongorongo. E na kona n ibuobuoki n ataakinna bwa karaoan te mwakuri iaon 1Tamuera–2Uea e taraa n ae moanaki imwaain ana embwaea Baburon ngke e kataenikaia Iuta ao a tia ni bane ni kanakoaki iai mai Baburon. Te rekooti are e riki bwa 1–2 Rongorongo, n te anga teuana, e ikotaki imwiin are a oki Iutaia nako Ierutarem man kanakoaia man te aba. Ngkai ko wareware, ko na kona ni iangoia bwa a kanga kangaanga aika a kakaokoro aikai ni kona n rootii aia taratara taan booti karaki n rongorongo aika a kakaokoro aikai.

3. Nakon moan te boki aei ko na kona ni kunea “Rinanoan Te O Tetemanti,” te tai are e kaota aron aia mwakuri burabeti n tatabemaniia ae bootau ma rongorongon Iteraera ( n ai aron naba ae kona ni baireaki). Ko na ataia bwa angiin bokin taetae ni burabeti n Te O Tetemanti a bwaka ni kaniia banen rainin te tai anne—imwaain ao imwiin are tibun Iteraera a taenikai, a kanakoaki man te aba, ao ni uamaenako mairouia aia kairiribai.