Zavatra tokony hotadidiana

Ireo boky mirakitra tantara ao amin’ny Testamenta Taloha

Ireo bokin’i Josoa hatrany amin’i Estera dia fantatra hatrizay amin’ny hoe ireo “boky mirakitra tantara” ao amin’ny Testamenta Taloha. Izany akory tsy midika hoe tsy manana lanja ara-tantara ireo boky hafa ao amin’ny Testamenta Taloha. Fa nantsoina toy izany ireo boky mirakitra tantara satria ny tena tanjon’ireo mpanoratra dia ny hampiseho ny fiasan’ny tanan’ Andriamanitra teo amin’ny tantaran’ny vahoakan’i Isiraely. Ny tanjona dia tsy ny hampisongadina ny lalàn’i Mosesy toy ny nataon’ny Levitikosy sy Deoteronomia . Tsy ny hidera na hitaraina amin’ny fomba miendrika tononkalo toy ny nataon’ny Salamo sy ny Fitomaniana. Ary tsy hirakitra ny tenin’ireo mpaminany toy ny nataon’ireo bokin’i Isaia sy i Ezekiela. Fa mitantara tantara kosa ireo boky mirakitra tantara.

Fomba fijery iray

Mazava ho azy fa notantaraina avy amina fomba fijery manokana izany tantara izany, tena avy amin’ny fomba fijery manokana tokoa. Toy ny tsy ahafahana mahita iray manontolo avy eo amin’ny zoro iray ny voninkazo iray na vatolampy iray na hazo iray, dia tsy azo ihodivirana koa fa ny tantara iray dia tantaraina avy amin’ny fomba fijerin’ilay olona na vondron’olona nanoratra azy. Io fomba fijery io dia misy ifandraisany amin’ny firenena na ny foko niavian’ireo mpanoratra sy ireo fombafombany ara-kolontsaina ary ireo zavatra inoan’izy ireo. Ny fahafantarana izany dia afaka manampy antsika hahatakatra fa ireo mpanoratra sy mpanangona ireo boky mirakitra tantara dia nifantoka tamina antsipirian-javatra vitsivitsy ary nanajanona ny ambiny.¹ Naneho petra-kevitra izay mety tsy nataon’ny hafa izy ireo. Ary nisintona fehin-kevitra nifototra tamin’ireo antsipirian-javatra sy petra-kevitra ireo izy ireo. Afaka mahita fomba fijery samihafa aza isika manerana ireo boky ao amin’ny Baiboly (ary indraindray ao anatin’ny boky iray ihany izany).² Arakaraka ny hahafantarantsika kokoa ny fisian’ireo fomba fijery ireo no hahafahantsika mahatakatra kokoa ireo boky mirakitra tantara.

Ny fomba fijery iraisan’ireo boky mirakitra tantara rehetra ao amin’ny Testamenta Taloha dia ilay fomba fijery ny zanak’i Isiraely, ny vahoakan’ny fanekempihavanan’ Andriamanitra. Ny finoan’izy ireo ny Tompo dia nanampy azy ireo hahita ny tanany teo amin’ny fiainan’izy ireo sy ny firotsahany an-tsehatra tao anatin’ireo raharaham-pirenen’izy ireo. Ny boky tsotra mirakitra tantara dia tsy mirona amin’ny fananana fomba fijery toy izany, ka mahatonga io fomba fijery ara-panahy io ho anisan’ny maha-tena sarobidy ireo boky mirakitra tantara ao amin’ny Testamenta Taloha ho an’ireo izay mikatsaka ny hanorina ny finoan’izy ireo manokana eo amin’ Andriamanitra.

Sahan-kevitry ny ambiny ao amin’ny Testamenta Taloha

Ireo boky mirakitra tantara dia manomboka ao amin’ny fiafaran’ny bokin’ny Deoteronomia, izay ahitana ny fanakaikezan’ny fiafaran’ireo taona nampirenireny an’ireo Isiraelita tany an-tany efitra. Ny bokin’i Josoa dia mampiseho ny fahavononan’ny zanak’i Isiraely hiditra an’i Kanana, ilay tany nampanantenaina ho azy ireo, ary manazava ny fomba nitantanan’izy ireo izany. Ireo boky manaraka, ny Mpitsara hatramin’ny 2 Tantara, dia mitantara ny zavatra niainan’i Isiraely tany amin’ny tany nampanantenaina, nanomboka tamin’ny fotoana nipetrahan’izy ireo tao hatramin’ny fotoana namaboan’i Asyria sy i Babylona azy ireo. Ny bokin’i Ezra sy Nehemia dia miresaka mikasika ny fiverenan’ireo vondron’olona Isiraelita maro tany Jerosalema renivohitr’izy ireo taona maro taty aoriana. Farany, ny bokin’i Estera dia mitantara ny tantaran’ireo Isiraelita natao sesitany teo ambanin’ny fitondrana Persiana.

Ary eo no mifarana ny fifanesen-java-miseho ao amin’ny Testamenta Taloha. Ny sasany amin’ireo namaky ny Baiboly vao voalohany dia gaga noho ny fahitana fa efa nahavita ny famakiana ny tantara ao amin’ny Testamenta Taloha sahady izy ireo mialoha ny namakian’izy ireo ny antsasaky ny boky mahery. Aorian’i Estera, dia tsy dia mahita fampahalalana be loatra mikasika ny tantaran’ireo Isiraelita isika. Saingy ireo boky aorian’izany, indrindra fa ireo bokin’ireo mpaminany, dia mifanaraka amin’ny fifanesen-java-miseho izay nasehon’ireo boky mirakitra tantara.³ Ny asa fanompoana nataon’ny mpaminany Jeremia ohatra dia nitranga nandritra ireo zava-niseho voarakitra ao amin’ny 2 Mpanjaka 22–25 (ary ny tantara mifanindran-dalana amin’izany ao amin’ny 2 Tantara 34–36). Ny fahafantarana izany dia afaka ny hisy fiantraikany eo amin’ny famakianao ireo fitantarana tantara sy ireo bokin’ny mpaminany.

Ireo andinin-tsoratra masina sasany dia mety toy ireo sombiny amin’ny piozila izay tsy haintsika ny mampifandray azy ireo amin’ny ambin’ilay piozila.

Rehefa misy zavatra tsy mifanaraka

Rehefa mamaky ny Testamenta Taloha, toy ireny mamaky tantara ireny ihany, dia mety tena hamaky mikasika ny zavatra ataon’ny olona na zavatra lazain’ny olona ianao, izay raha amin’izao fotoana izao, dia toy ny hafahafa na mampikorontan-tsaina mihitsy aza. Tokony hiomana amin’izao isika: ireo mpanoratra tao amin’ny Testamenta Taloha dia nijery an’izao tontolo izao tamin’ny fomba fijery izay azo lazaina hoe tsy mitovy amin’ny fomba fijerintsika ihany. Ny herisetra, ny fifandraisan’ny foko ary ny anjara asan’ny vehivavy dia olana sasantsasany izay mety tsy mitovy amin’ny fahitantsika izany amin’izao fotoana izao ny fahitan’izy ireo azy.

Noho izany, inona no tokony hataontsika rehefa sendra andinin-tsoratra masina toa mampikorontan-tsaina isika? Voalohany, mety manampy ny mandinika ny andinin-tsoratra masina tsirairay ao anatin’ny sahan-kevitra mivelatra kokoa. Aiza ho aiza ny toerana tokony hisy an’izany ao amin’ny drafitry ny famonjena? Aiza ho aiza no tokony hisy an’izany ao anatin’ny zavatra izay fantatrao mikasika ny toetoetran’ny Ray any An-danitra sy i Jesoa Kristy? Aiza ho aiza no tokony hisy an’izany ao anatin’ireo fahamarinana nambara ao anatin’ireo soratra masina hafa na ao anatin’ireo fampianaran’ireo mpaminany velona? Ary aiza ho aiza no tokony hisy an’izany manoloana ireo bitsika avy amin’ny Fanahy izay voarainao ao am-ponao sy ao an-tsaina?

Indraindray dia mety toa tsy mifanaraka mihitsy amin’ireo ilay andinin-tsoratra masina. Indraindray ilay andinin-tsoratra masina dia mety toy ny sombiny iray amin’ny piozila izay toy ireny hoe tsy hita ny toerana tokony hisy azy ireny eo anatrehan’ireo sombiny hafa efa natambatambatrao. Tsy ny fanandramana manery ilay sombiny mba ho tafiditra no fomba fiasa tena tsara. Ary tsy mety koa ny fanajanonana ny fanambarana ilay piozila iray manontolo. Fa mety ilainao ny tsy mikitika ilay sombiny iray aloha amin’izao fotoana izao. Rehefa mianatra bebe kokoa ianao ary manambatra piozila misimisy kokoa dia afaka ny hahita tsara kokoa ny fomba fitambaran’ireo sombiny.

Izany koa dia afaka manampy mba hahatsiarovana fa ankoatra ny tsy fananana afa-tsy fomba fijery manokana izay voafetra ihany, dia mety misy fahadisoana amin’ny maha-olombelona koa ao anatin’ireo tantara ao amin’ny soratra masina (jereo ny Fanekem-pinoana 1:8). Ohatra, nandritra ny taonjato maro dia “maro ireo zavatra tsotra sy sarobidy nesorina avy tao anatin’ny [Baiboly],” tafiditra ao anatin’izany ireo fahamarinana manan-danja mikasika ny fotopampianarana sy ireo ôrdônansy (1 Nefia 13:28; jereo ny andininy 29,40). Isika koa dia tokony ho vonona ny hiaiky fa voafetra ny fomba fijerintsika manokana. Hisy foana zavatra izay tsy takatsika tanteraka ary fanontaniana izay mbola tsy voavalintsika.

Mitady ireo vato sarobidy

Ao anatin’izany fotoana izany anefa, ireo fanontaniana tsy voavaly dia tsy tokony hanakana antsika tsy hahita ireo vato sarobidin’ny fahamarinana mandrakizay izay hita ao amin’ny Testamenta Taloha, na dia matetika aza ireo vato sarobidy ireo no miafina any anatin’ny tany vatovatoan’ireo zava-tsarotra iainana sy ireo safidy tsy mahasoa nataon’ireo olona tsy lavorary. Ny tena sarobidy amin’ireo vatosoa ireo dia ireo tantara sy ireo andininy izay mijoro ho vavolombelona momba ny fitiavan’ Andriamanitra, indrindra fa ireo izay mampitodika ny saintsika any amin’ny sorona nataon’i Jesoa Kristy. Na avy aiza na avy aiza hijerena ireo vato sarobidy ireo dia mitovy ny famirapiratan’izy ireo na androany na tamin’izany fotoana izany. Ary noho ireo tantara ireo miresaka mikasika ny vahoakan’ny fanekempihavanan’ Andriamanitra, izay lehilahy sy vehivavy nanana fahalemana amin’ny maha-olombelona nefa nitia sy nanompo ny Tompo, dia feno fahamarinana sarobidy ao anatin’ireo boky mirakitra tantara ao amin’ny Testamenta Taloha ireo.

Fanamarihana

1. Ireo fitantarana tantara ao amin’ny Baiboly izay eo am-pelatanantsika amin’izao fotoana izao dia asan’ny mpanoratra sy mpanangona asasoratra tsy fantatra anarana, izay indraindray niasa nandritra ny taona maro, na taonjato maro mihitsy aza, taorian’ireo vanim-potoana nofaritan’izy ireo. Niantehitra tamina loharano ara-tantara isan-karazany izy ireo, dia nanapa-kevitra ny amin’izay tokony hampidirina sy tokony hoesorina ao amin’ny tantaran’izy ireo.

2. Ohatra, na dia mitovy aza ny vanim-potoana izay resahin’ny 1–2 Tantara sy ny 1 Samoela 31 hatrany amin’ny faran’ny 2 Mpanjaka, ny 1–2 Tantara dia manamafy antsipirian-javatra hafa ary manolotra fomba fijery hafa. Tsy tahaka ny 1 Samoela–2 Mpanjaka, ny 1–2 Tantara dia saika mifantoka fotsiny amin’ny fanjakana atsimon’i Joda ary matetika manala ireo tantara ratsy mikasika an’i Davida sy i Solomona (mba hahitana ohatra dia ampitahao ny 2 Samoela 10–12 sy ny 1 Tantara 19–20 ary ny 1 Mpanjaka 10–11 sy ny 2 Tantara 9). Ny Avia, hanaraka Ahy dia manamafy ny fandalinana ny tantara ao amin’ny 1 Mpanjakasy ny 2 Mpanjaka, na dia misy lanjany aza ny fampitahana izany tantara izany amin’ny 1 Tantarasy ny 2 Tantara. Mety hanampy ny fahafantarana fa ny asa firaketana ny 1 Samoela–2 Mpanjaka dia angamba nanomboka talohan’ny famaboan’ny fanjakana Babyloniana an’i Joda ary vita nandritra ny sesitany tany Babylona. Ilay rakitsoratra izay lasa 1–2 Tantara, tetsy ankilany, dia voatambatra taorian’ny fiverenan’ny Jiosy tany Jerosalema rehefa avy natao sesitany. Rehefa mamaky ianao dia afaka mandinika ny fiantraikan’ireo toe-javatra samihafa ireo teo amin’ny fomba fijerin’ireo mpanangona an’ireo tantara samihafa.

3. Any am-piandohan’ity boky ity ianao dia hahita ny “Topimaso momba ny Testamenta Taloha,” izay fifanesen-java-miseho mampiseho ny toerana misy ny asa fanompoan’ireo mpaminany tsirairay ao amin’ny tantaran’i Isiraely (sy ny fahafahana mamaritra izany koa). Ho tsikaritrao fa ny ankamaroan’ny bokin’ireo mpaminany ao amin’ny Testamenta Taloha dia mitranga any amin’ny faramparan’izany fifanesen-java-miseho izany, tena mialoha kely ary aoriana kelin’ny namaboana sy nanaovana sesitany ny zanak’i Isiraely ary nanaparitahan’ny fahavalony azy ireo.