Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021
28 Tīsema–3 Sānuali. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1: “Tokanga Mai, ʻa Kimoutolu ʻa e Kakai”


“28 Tīsema–3 Sānuali. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1: ‘Tokanga Mai, ʻa Kimoutolu ʻa e Kakai,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 2021 (2020)

“28 Tīsema–3 Sānuali. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí: 2021

ʻĪmisi
fāmili ʻoku nau lau folofola

28 Tīsema–3 Sānuali

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1

“Tokanga Mai, ʻa Kimoutolu ʻa e Kakai”

Ko hoʻo fuofua meʻa ke fai ʻi he teuteu ke faiakó ko e ako ʻi he faʻa lotu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1. ʻI hoʻo fai iá, fakaongoongo ki ha ngaahi ueʻi fekauʻaki mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e fānaú, pea fekumi ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe ʻuhingamālie kiate kinautolú. ʻE tokoni ʻa e ngaahi ongo ko ʻení ke ke palani ai ha ngaahi ʻekitivitī ʻuhingamālie ke akoʻi ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Lekooti Hoʻo Ngaahi Ongó

ʻĪmisi
fakaʻilonga feʻinasiʻakí

Fakaafeʻi e Feʻinasiʻakí

Puke hake ʻa e tohi Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, pea kole ki he fānaú ke nau vahevahe ha faʻahinga meʻa pē ʻoku nau ʻilo fekauʻaki mo e tohi ko ʻení. Ko hai naʻá ne tohi iá? Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku ʻi aí? Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai iá? Te ke lava ʻo vakai ki he “Vahe 23: Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá” (Ngaahi Talanoa ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, 90–92) ki ha tokoni. Vahevahe hoʻo saiʻia ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá pea mo hoʻo loto-vēkeveke ke ako mei ai he taʻu ní.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻi

Akoʻi e Tokāteliné: Fānau Iiki Angé

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:4

ʻOku fakafou ʻi he kau palōfita ʻa e ʻEikí ʻa ʻEne fakatokanga mai kau ki he fakatuʻutāmaki fakalaumālié.

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ko Hono leʻó ko ha “leʻo ʻo e fakatokanga.” Te ke fakalotoʻi fēfē nai ʻa e fānaú ke nau fakafanongo mo talangofua ki he ngaahi fakatokanga ʻokú Ne ʻomí?

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Tuku ki he fānaú ke nau pukepuke ha ʻū fakatātā ʻo ha ngaahi fakaʻilonga fakatokanga—hangē ko e ngaahi fakatokanga ʻi he fefonongaʻakí, kovi ʻa e ʻeá, pe ko ha meʻa ʻoku kona—pea talanoa ki he founga ʻoku nau fakatokanga mai ai ki ha fakatuʻutāmakí. Pe talanoa ki ha taimi naʻá ke talangofua ai ki ha fakatokanga. Fakafehoanaki ʻa e ngaahi fakatokanga ko ʻení ki he ngaahi fakatokanga ʻoku ʻomi ʻe he ʻEikí ʻo fakafou mai ʻi Heʻene kau palōfitá. Fakamoʻoni ʻokú Ne fakatokanga mai koeʻuhí ʻokú Ne ʻofa ʻiate kitautolu pea ʻokú Ne finangalo ke tau malu (vakai foki ki he peesi ʻekitivitī ʻo e uike ní).

  • Lau ki he fānaú ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:4: “Pea ʻe fai ʻa e lea ʻo e fakatokangá ki he kakai kotoa pē.” Vahevahe ha meʻa ne toki akoʻi ʻe he palōfitá kimuí ni ʻa ia te ne malava ke maluʻi kitautolu. Kapau ʻe lava, fakaʻaliʻali ha ʻū fakatātā ʻoku nau fekauʻaki. Fakamatala ki he founga ʻokú ke muimui ai ki he faleʻi ʻa e palōfitá.

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:17, 29

Ko Siosefa Sāmitá ko e palōfita ia ʻa e ʻOtuá.

ʻI hoʻo kamata ke ako mo e fānaú ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, tokoni ke nau fakatupulaki ʻenau fakamoʻoni ki he uiuiʻi fakalangi ʻo Siosefa Sāmitá.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Fakaʻaliʻali ha fakatātā ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmitá (vakai, Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí; vakai foki, Tohi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí, fika 87). Kole ki he fānaú ke nau tuʻu ʻi he tafaʻaki ʻo e fakatātaá ʻo vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau ʻilo fekauʻaki mo Siosefa Sāmitá.

  • Tuku ki he fānaú ke nau pukepuke ha fakatātā ʻo e Fakamoʻuí mo ha fakatātā ʻo Siosefa Sāmita. Fakamatalaʻi ange kiate kinautolu ʻa e meʻa ne ʻomi ʻe he Fakamoʻuí kiate kitautolu ʻo fakafou mai ʻia Siosefa Sāmitá, hangē ko e ngaahi fekaú (vakai, veesi 17) pea mo e Tohi ʻa Molomoná (vakai, veesi 29). Talaange ki he fānaú te nau ako ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá fekauʻaki mo e ngaahi fekau ne ʻomi ʻe he ʻEikí ki he Siasí ʻo fakafou mai ʻia Siosefa Sāmitá.

  • Vahevahe hoʻo ngaahi ongo kau kia Siosefa Sāmitá, pea fakamoʻoniʻi ange naʻe ui ʻe he ʻOtuá “ki heʻeku tamaioʻeiki ko Siosefa Sāmita, ko e Siʻí, peá u lea kiate ia mei langi” (veesi 17).

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:38

Ko e ngaahi lea ʻa e palōfitá ko e folofola ia ʻa e ʻOtuá.

Mahalo kuo fanongo ʻa e fānau ʻokú ke akoʻí ki he lea ʻa e Palesiteni ʻo e Siasí, ka ʻoku ʻikai ke nau fakatokangaʻi ʻoku haʻu ʻene ngaahi leá mei he ʻOtuá. Tokoni ke nau ako ke ʻiloʻi ko e ngaahi lea ʻa e palōfitá ko e folofola ia ʻa e ʻOtuá.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Fai ha kiʻi vaʻinga faingofua ʻaki hano fai ha fakahinohino ki ha tokotaha ʻi he fānaú, pea kole kiate ia ke ne toe fai ʻa e fakahinohinó ki he toenga ʻo e fānaú. Tokoni ke mahino kiate kinautolu ko e muimui ko ia ki he fakahinohino ʻa e kiʻi tamasiʻí/taʻahiné ʻoku tatau pē ia mo e muimui ki hoʻo fakahinohinó, pea ko e muimui ko ia ki he palōfitá ʻoku tatau pē ia mo e muimui ki he ʻEikí. Lau kiate kinautolu ʻa e laine fakamuimui ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:38: “Neongo pē ko e fai ia ʻi hoku leʻo pē ʻoʻokú pe ʻi he leʻo ʻo ʻeku kau tamaioʻeikí, ʻoku tatau ai pē.”

  • Hivaʻi fakataha ha foʻi hiva fekauʻaki mo e kau palōfitá, hangē ko e veesi fakaʻosi ʻo e “Muimui He Palōfitá” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 58). Vahevahe hoʻo fakamoʻoní ʻoku lea ʻaki ʻe he palōfitá ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá.

  • Vahevahe ha fakatātā, lea, pe vitiō ʻo e palōfita moʻuí. Fai haʻo fakamoʻoni ʻoku talamai ʻe he palōfitá ʻa e meʻa ʻoku finangalo ʻa e ʻOtuá ke tau ʻiloʻí. Fakaafeʻi e fānaú ke nau vahevahe ʻenau ongo kau ki he palōfitá.

    ʻĪmisi
    fakataha konifelenisi lahí

    ʻOku akoʻi mai ʻe he palōfitá ʻa e meʻa ʻoku finangalo ʻa e ʻOtuá ke tau ʻiloʻí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻi

Akoʻi e Tokāteliné: Fānau Lalahi Angé

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:15–17, 29–30

Ne ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi faingataʻa te tau fehangahangai mo iá, ko ia naʻá Ne toe fakafoki mai ai ʻa e ongoongoleleí ʻo fakafou mai ʻia Siosefa Sāmitá.

Te ke lava ʻo tokoni ki he fānaú ke nau mateuteu ki he ngaahi faingataʻa ʻi he kahaʻú, ʻaki haʻo akoʻi kiate kinautolu ʻa e founga ʻoku hoko ai ʻa hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongleleí ke tau maʻu ha maluʻi fakalaumālié.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Tokoni ki he fānaú ke nau fakakaukau ki ha niʻihi ʻo e ngaahi palopalema ʻoku ʻi he māmaní he ʻaho ní. Toe fakamanatu ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:15–16 mo kinautolu, pea tokoni ke nau ʻiloʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi palopalema ne kikiteʻi ʻe he ʻEikí ʻe hokó. Fakaafeʻi ke nau fekumi ʻi he veesi 17 mo e 29–30 ʻa e meʻa kuo fai ʻe he ʻEikí ke tokoniʻi ʻaki kitautolu ke tau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa hotau kuongá.

  • Kole ki he fānaú ke nau fakakaukauloto ʻoku nau teuteu ke nau ō ʻo fononga ʻeveʻeva. Ko e hā ha meʻa te nau faʻó? ʻE anga fēfē haʻane tokoni kiate kinautolu ke nau ʻiloʻi ʻe ʻuha nai lolotonga ʻenau fonongá pe ʻe volu e vaʻe ʻo e kaá? Lau fakataha ʻa e veesi 17, pea aleaʻi ʻa e meʻa ne ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻe hoko kiate kitautolú pea mo e founga naʻá Ne mateuteu ai ki aí. (Kapau ʻe fie maʻu, fakamatalaʻi ange ko e “fakatuʻutāmakí” ko ha fakatamaki pe ko ha meʻa fakalilifu.) ʻOku tokoni fēfē ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ke tau fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa ʻo hotau kuongá?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá 1:30.

Ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e “siasi moʻoni mo moʻui” ia ʻo e ʻEikí.

Te ke tokoni fēfē ke fakahoungaʻi ʻe he fānaú ʻa e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ʻo e kau ki he “siasi moʻoni mo moʻui pē tahá”?

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Fakaafeʻi ʻa e fānaú ke nau hiki ha ngaahi meʻa ʻoku moʻui mo ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai moʻui (kapau ʻe lava, ʻomi ha ngaahi fakatātā pe sīpinga). Ko e hā e faikehekehe ʻo ha meʻa ʻoku moʻui mo ha meʻa ʻoku ʻikai moʻui? Lau fakataha ʻa e veesi 30. ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e pehē ʻoku “moʻoni” ʻa e Siasí? pea ʻoku “moʻuí”?

  • Fakaʻaliʻali ha fakatātā, hangē ko ha tā fakatātā ʻo e Fakamoʻuí, pea kole ki he fānaú ke nau fakamatalaʻi ia kae tamateʻi e ʻuhila ʻi he lokí. Fakaʻaongaʻi ʻa e ʻekitivitī ko ʻení ke tokoni ke ʻiloʻi ʻe he fānaú ʻoku lau ʻe he kakai tokolahi ko e Siasi moʻoni ʻo e Fakamoʻuí ʻoku ʻi he “kakapú” mo e “fakapoʻulí” ia. Te tau tokoniʻi fēfē ʻa e niʻihi kehé ke nau ako kau ki he Siasí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:37–38

ʻOku tolonga ʻo taʻengata ʻa e folofola ʻa e ʻEikí.

Te ke lava ʻo tokoni ke fakatupulaki ʻe he fānaú ʻenau tui kia Sīsū Kalaisí, ʻaki hono akoʻi kiate kinautolu ʻoku pau mo falalaʻanga ʻa ʻEne folofolá.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻe Ala Fakahokó

  • Tokoni ke fakafehoanaki ʻe he fānaú ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakataimí, hangē ko ha foʻi pula pe ko ha sinou mo e ngaahi meʻa ʻoku ngali tuʻuloá, hangē ko ha moʻunga pe ko e laʻaá. Kole ange ke nau fekumi ʻi he veesi 37–38 ki ha meʻa ne folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ʻoku tuʻuloa. Ko e hā ʻe hoko ai ko ha tapuaki ke tau ʻiloʻi “ʻe ʻikai mole atu” ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá?

  • Tokoniʻi ʻa e fānau ke mahino kiate kinautolu ko e “leʻo ʻo ʻeku kau tamaioʻeikí” ʻoku kau ai e leʻo ʻo ʻetau kau ʻaposetoló mo e kau palōfitá. Tokoniʻi e fanaú ke nau fakatokangaʻi ʻa e “ngaahi kikite mo e ngaahi talaʻofa” ʻi ha malanga ʻa ha taha ʻo e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí ʻi ha konifelenisi lahi kimuí ni. Fai haʻo fakamoʻoni ʻoku ueʻi fakalaumālie ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi lea ko ʻení pea “ʻe fakamoʻoniʻi [ia] hono kotoa.”

ʻĪmisi
fakaʻilonga akoʻí

Poupouʻi e Ako ʻi ʻApí

Toe fakamanatu mo e fānaú ʻa e meʻa ne nau ako he ʻaho ní, pea fakaafeʻi ke nau fili ha meʻa ʻe taha ʻoku nau ongoʻi ʻoku totonu ke ʻiloʻi ʻe he tokotaha kotoa pē. Poupouʻi ke nau vahevahe ia mo ha kaungāmeʻa pe mēmipa ʻo e fāmilí.

Fakatupulaki ʻEtau Founga Akoʻí

ʻOku ako ʻa e fānaú ʻi ha ngaahi founga lahi. “ʻOku ʻikai tatau e fānau kotoa pē, pea ʻoku vave ʻaupito e tupulaki ʻa e fānaú takitaha. ʻE ʻaonga lelei taha ange hoʻo feinga ke akoʻi e fānaú ʻi hoʻo fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga fakafaiako kehekehe,” ʻo kau ai ʻa e ngaahi talanoá, ngaahi fakatātā, mo e hivá (Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, 26).

Paaki