Seminelí
Ngāue 22–23, 26–28


Ngāue 22–23, 26–28

ʻOku ʻia Paula ʻa e ʻEikí

ʻĪmisi
The resurrected Christ appears to Paul while he is in prison.

Naʻe tuʻu ʻa Paula ʻi he sitepu ʻo e Kolotau ʻAnitonia ʻi Selusalemá lolotonga hono ha’i sēini mo takatakaiʻi ia ʻe he kau Siu naʻa nau loto ke tāmateʻi iá, peá ne fakamoʻoni loto-toʻa ki heʻene ului kia Sīsū Kalaisí. Hili hono tuku pōpula ʻo Paulá, naʻe ʻaʻahi ʻa e Fakamoʻuí kiate ia mo talaʻofa ange ʻe fakamoʻoni ʻa Paula kiate Ia ʻi Loma. Naʻe aʻusia ʻe Paula kimui ange ha ngaahi faingataʻa lahi ‘o hangē ka ʻikai malava ke fakahoko ʻa e talaʻofa ko ʻení. ʻOku ʻomi ʻe he lēsoni ko ʻení ha vakai fakalūkufua ki he Ngāue 22–23, 26–28 pea ʻoku fakataumuʻa ia ke fakatupulaki hoʻo falala ʻe fakahoko ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻEna ngaahi talaʻofá ʻi hoʻo feinga ke tauhi kiate Kinauá. 

Ko hono vahevahe ʻo e ngaahi aʻusiá. Fakahoko ha ngaahi fehuʻi te ne fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki ha ngaahi aʻusia fakalaumālie ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi moʻoni ʻoku akoʻí. ʻI hono vahevahe ʻe he kau akó ʻenau ngaahi aʻusiá, te nau lava ʻo ongoʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e moʻoni ko iá mo fakamālohia ʻenau holi ke tauhi faivelenga ange ki aí.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakalaulauloto ki he ngaahi talaʻofa ‘a e ʻEikí kiate kinautolú. Hangē ko ʻení, te nau lava ʻo fakakaukau ki he ngaahi talaʻofa ʻi he lotu tāpuakiʻi ʻo e sākalamēnití (vakai, Molonai 4:3 ; 5:2) pe ʻi ha ngaahi potufolofola kehe. ʻE lava ke lau ia ʻe he kau ako kuo nau maʻu honau tāpuaki fakapēteliaké pea fekumi ki ha ngaahi talaʻofa mei he ʻEikí. Fakamanatu ki he kau akó ko e ngaahi tāpuaki fakapēteliaké ʻoku fakafoʻituitui mo toputapu pea ʻoku ʻikai totonu ke vahevahe ia mo e kau mēmipa ʻo e kalasí.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Ko hai ha taha ʻokú ke falala ki ai?

Fakaʻaliʻali e ngaahi ueʻi ko ʻení pea fakaafeʻi e kau akó ke nau tali ia ʻi heʻenau tohinoa akó kimuʻa pea nau vahevahe ʻenau ngaahi talí mo e kalasí.

Ko hai te ke falala ki ai ke ne fakahoko ʻa e ngaahi meʻá ni pea ko e hā hono ʻuhingá?

  • Fili e ngaahi vala ke ke tuí

  • Fili ʻa e feituʻu ʻokú ke nofo aí

  • Tauhi maʻu pē ʻenau ngaahi palōmesí

  • Nofo mo koe ʻi he ngaahi taimi faingataʻá

Tali ʻa e ngaahi fehuʻi ko ‘ení:

  • Ko e fē ʻi he ngaahi meʻá ni ʻoku mahuʻinga taha kiate koé? Ko e hā hono ʻuhingá?

  • ʻOku tokoni fēfē kiate koe ke ʻi ai ha kakai ʻi hoʻo moʻuí te ke lava ʻo falala ki ai?

Tuku ha kiʻi taimi ke ke fakakaukau ai ki he lahi hoʻo falala ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí. ʻOkú ke tui te Na tauhi ʻEna ngaahi talaʻofa kiate koé? ʻOkú ke tui te Na ʻiate koe lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá? Te ke falala feʻunga nai kiate Kinaua ke Na tataki koe ʻi he ʻaho takitaha? Ko e hā hono ʻuhinga?

ʻI hoʻo ako e lēsoni ko ʻení, kumi ha ngaahi fakamatala ʻe lava ʻo tokoni atu ke fakatupulaki hoʻo loto-falala ʻe fakahoko ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻEna ngaahi talaʻofá ʻi hoʻo feinga ke tauhi kiate Kinauá.

Ko e foki ʻa Paula ki Selusalemá

Hili e fononga fakafaifekau hono tolu ʻa Paulá, naʻá ne foki ki Selusalema ke fakamoʻoni kia Kalaisi. Naʻe toho ia mei he temipalé ʻe ha kulupu ʻo ha kau Siu naʻa nau loto ke tāmateʻi ia ka naʻe fakahaofi ia ʻe he kau sōtia Lomá. Naʻe ʻave ia ki he sitepu ʻo e Kolotau ʻAnitoniá pea fakangofua ke ne lea (vakai, Ngāue 21). Naʻe fakamoʻoni ʻa Paula fekauʻaki mo ʻene ului kia Sīsū Kalaisí pea mo e fakahinohino ʻa e Fakamoʻuí ke malanga ki he kakai Senitailé. Naʻe toe loto-lili ʻa e kau Siú, pea naʻe fakafoki ʻa Paula ki he kolotaú ke maluʻi ia (vakai, Ngāue 22 ; 23:1–10).

Lau ʻa e Ngāue 23:11, pea kumi ki he meʻa naʻe folofola ʻaki pea fakahoko ʻe he Fakamoʻuí maʻa Paulá.

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako fekauʻaki mo e Fakamoʻuí mei he meʻa naʻá Ne folofola ʻaki mo fakahoko ʻi he veesi ko ʻení?

ʻE lava ke ʻilo ʻe he kau akó ha ngaahi moʻoni hangē ko ʻení: ʻOkú Ne ʻafioʻi hotau hingoá. ʻOkú Ne fakafiemālieʻi mo fakalotolahiʻi kitautolu. ʻOkú Ne ʻiate kitautolu lolotonga hotau ngaahi faingataʻaʻiá.

ʻE lava ke ke fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki heʻenau ngaahi aʻusiá ʻaki hano fakaʻaongaʻi e fehuʻi ko ʻení.

  • Ko e fē nai ha taimi kuo fakahā ai ‘e he Fakamo’uí ‘a e ngaahi moʻoni ko ‘ení ʻi hoʻo moʻuí pe ʻi he moʻui ʻa ha taha ʻokú ke ʻiloʻi?

Kapau ʻoku fiemaʻu tokoni ʻa e kau akó ke fakakaukau ki ha ngaahi aʻusia, fakakaukau ke vahevahe ha aʻusia fakataautaha pe ko ha sīpinga ʻi he folofolá ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení, hangē ko e ʻUluaki Mata Meʻa-Hā-Mai ʻa Siosefa Sāmitá (vakai, Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:14–20).

Ko e ngaahi talaʻofa ʻa e Fakamoʻuí

Ko e aʻusia ʻa Paulá ko ha sīpinga ia ʻe taha ʻo hono fakahoko ʻe he Fakamoʻuí ʻa ʻEne talaʻofa ke Ne ʻi he kau ʻAposetoló ʻi heʻenau malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí (vakai, Mātiu 28:19–20).

Faʻu ha saati ʻi hoʻo tohinoa akó ʻo hangē ko ia ʻi laló. ʻI he lēsoni kotoa ko ʻení, hiki e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻi he tafaʻaki toʻohema ʻo e sātí pea mo hono fakahoko ʻo e ngaahi talaʻofa ko iá ʻi he toʻomataʻú.

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e saati ko ʻení ʻi he palakipoé pea fakafonu fakataha ia mo e kalasí. Fakaafeʻi e kau akó ke nau faʻu foki mo e sātí ʻi heʻenau tohinoá.

Ngaahi Talaʻofá

Ko hono fakakakato ʻo e ngaahi talaʻofá

ʻE ʻi he kau ʻAposetoló ʻa Sīsū ʻi heʻenau malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí (vakai, Mātiu 28:19–20).

ʻE fakamoʻoni ʻa Paula ʻi Loma (vakai, Ngāue 23:11).

Naʻe hāʻele mai ʻa Sīsū kia Paula ʻi he kolotaú hili e malanga ʻa Paulá (vakai, Ngāue 23:11).

Naʻe fakahoko ʻe he Fakamoʻuí mo ha toe ngaahi talaʻofa ki Heʻene kau ʻAposetoló.

Lau ʻa e Mātiu 10:18–20 mo e Maʻake 16:17–18 .

Feinga ke ʻiloʻi e ngaahi talaʻofa ʻa e Fakamoʻuí, pea hiki kinautolu ʻi he kōlomu toʻohema ʻo hoʻo sātí.

  • Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe he ngaahi veesi ko ʻení ʻo kau kia Sīsū Kalaisí?

ʻOku hokohoko atu hono fakamoʻoniʻi ʻe Paula ʻa Kalaisí

Lau e fakamatala fakanounou ko ʻení, pea fakakaukau pe naʻá ke mei ongoʻi fēfē nai kapau naʻá ke ʻi he tūkunga ko ia ‘o Paulá. Hili iá pea lau e ngaahi veesi ʻoku lisi ʻi he tūkunga takitaha ke vakai ki he meʻa ne fakahoko ʻe Paulá mo e founga naʻe fakahoko ai ʻa e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí. Tānaki atu e ngaahi talaʻofa kuo fakahokó ki he tafaʻaki toʻomataʻu ʻo e sātí ʻi hoʻo tohinoa akó.

  1. Naʻe fakamāuʻi ʻa Paula ʻi he ʻao ʻo e kau kōvana mo e ngaahi tuʻi Lomá; Ngāue 26:1–2, 22–23 .

  2. Naʻe fekauʻi atu ʻa Paula ʻi ha vaka ki Loma ka naʻe maʻu ia ʻe ha matangi mālohi naʻe mei ngoto ai honau vaká; Ngāue 27:22, 25, 41, 44 .

  3. Naʻe tukuvakā ʻa Paula ʻi ha motu ʻa ia naʻe huhu ai ia ʻe ha ngata; Ngāue 28:4–6 .

  4. Naʻe faifai pea tūʻuta ʻa Paula ʻi Loma; Ngāue 28:16, 30–31 .

Te ke ako lahi ange fekauʻaki mo e ngaahi meʻá ni ʻi ha ngaahi lēsoni ‘i he kahaʻú.

  • Ko e hā e ngaahi talaʻofa naʻá ke vakai kuo fakakakató?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai kiate koe hono fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne ngaahi talaʻofá?

  • ʻOku tākiekina fēfē ʻe hono ʻiloʻi ʻoku tauhi ʻe he Fakamoʻuí ʻEne ngaahi talaʻofá hoʻo ngaahi ongo kiate Iá mo hoʻo holi ke fakafanongo mo muimui kiate Iá?

Neongo ʻoku fakaafeʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tau feinga ke tauhi kiate Ia, ka ʻoku ʻikai ke Ne ʻamanaki mai te tau haohaoa kimuʻa pea fakahoko ʻEne ngaahi talaʻofa kiate kitautolú. Neongo naʻe aʻusia ʻe Paula ha ngaahi faingataʻa lahi (vakai, 2 Kolinitō 11:23–27) pea naʻe ʻikai ke ne haohaoa (vakai, 1 Tīmote 1:15), ka naʻe kei fakahoko pē ʻe he ʻOtuá ʻEne ngaahi talaʻofa kia Paulá.

Ngaahi talaʻofa kuo fakahoko ʻi hoʻo moʻuí

Fakakaukau ki he ngaahi talaʻofa kuo fakahoko atu ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi kiate koé.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar, Quorum of the Twelve Apostles official portrait. 2020.

ʻOku mahino he ʻikai lava ke lau pe fakamatalaʻi fakaʻauliliki kotoa e ngaahi talaʻofa lahi ʻaupito mo mahuʻinga ʻoku foaki ʻe he Tamai Hēvaní ki Heʻene fānaú. Neongo ia, ʻoku siʻisiʻi pē e ngaahi tāpuaki ʻoku talaʻofá, … ʻoku totonu ke tau “[ofo]” pea “fakatōmapeʻe hifo ʻo hū ki he Tamaí” ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí.

(David A. Bednar, “Ngaahi Talaʻofa Lahi ʻAupito mo Mahuʻinga,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2017, 91)

ʻOku ʻi he ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ha ngaahi talaʻofa kuo fakahoko mai ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi kiate kitautolu.

Fili ha niʻihi ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ke ke ako. ʻI hoʻo ʻiloʻi ʻa e ngaahi talaʻofá, tānaki kinautolu ki he tafaʻaki toʻohema ʻo e saati ʻi hoʻo tohinoa akó.

  • Ko e hā naʻe akoʻi atu ʻe he ngaahi talaʻofa ko ‘ení fekauʻaki mo e finangalo ʻo e Fakamoʻuí maʻaú?

Vakai ki he lisi ʻo e ngaahi talaʻofa naʻá ke ʻiló. Fekumi ki he ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hoʻo fakalaulauloto ki he founga naʻe fakahoko ai ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻa e ngaahi talaʻofa ko iá ʻi hoʻo moʻuí. ʻI he kōlomu toʻomataʻu ʻo e saati ʻi hoʻo tohinoa akó, tānaki atu ha kiʻi fakamatala nounou ki he founga naʻá Na fakahoko ai ha taha ʻo e ngaahi talaʻofa ko iá pe ha ngaahi talaʻofa kehe ʻokú ke fakakaukau ki ai. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke hoko hono ongoʻi e ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ko hano fakahoko ia ʻo e ngaahi talaʻofa naʻe fakahoko ʻi he lotu tāpuakiʻi ʻo e sākalamēnití (vakai, Molonai 4:3 ; 5:2). Te ke lava foki ʻo hiki ʻa e founga naʻe fakahoko ai ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻEna ngaahi talaʻofá ki ha taha ʻokú ke ʻilo.

Fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke fakatupulaki ai ʻe he ngaahi sīpinga ko ʻení hoʻo loto-falala ʻe fakahoko ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻa ʻEna ngaahi talaʻofá ʻi he kahaʻú.

ʻOange ha taimi feʻunga ki he kau akó ke nau fakakakato ʻenau ngaahi sātí. Fakaafeʻi ke nau vahevahe ha ngaahi aʻusia fakataautaha pe ngaahi fakamoʻoni kuó ne fakatupulaki ʻenau falala ʻoku fakahoko ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻEna ngaahi talaʻofá.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau falala ki he ʻEikí?

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Sitenilī G. ʻĒlisi ʻo e Kau Fitungofulú ‘o pehē:

ʻĪmisi
Official Portrait of Elder Stanley G. Ellis. Photographed in March 2017.

ʻE kāinga, te tau lava ʻo tui pea falala kiate Ia! ʻOkú Ne finangalo ke tau maʻu e lelei tahá (vakai, Mōsese 1:39). Te Ne tali ʻetau ngaahi lotú (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 112:10). Te Ne tauhi ʻEne ngaahi talaʻofá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:38). ʻOkú Ne maʻu e mālohi ke faipau ki he ngaahi talaʻofa ko iá (vakai, ʻAlamā 37:16). ʻOkú Ne tokaimaʻananga ki he meʻa kotoa! Kae meʻatēpuú, ʻokú Ne ʻafioʻi e meʻa ʻe lelei tahá (vakai ʻĪsaia 55:8–9).

(Stanley G. Ellis, “ʻOku Tau Falala Nai Kiate Ia? ʻOku Lelei e Faingataʻá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2017, 114)

Ko e hā kau ka fiemaʻu ai ke u feinga ke tauhi ki he ʻOtuá?

Naʻe akoʻi ʻe Sisitā ‘Ileini L. Siaki, ko e Palesiteni Lahi mālōlō ʻo e Fineʻofá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Portrait of Elaine L. Jack, Relief Society general president from 1990-1997.

ʻI heʻeku hoko ko ha faʻē kei talavoú, ʻoku ou manatuʻi ʻeku pehē ange ki hoku foha siʻisiʻi taha ko Kōtoní, “Ko au ʻeni”, ʻi he taimi naʻá ne tō ai mei heʻene pasikalá ʻo ʻikai ngata pē ʻi heʻene fehangahangai mo e mamulu hono tuí, ka naʻe mole foki mo ʻene loto-falalá. ʻI heʻeku fāʻofua kiate ia ke fakafiemālieʻi iá, ne u pehē ange “Ko au ʻeni.” ʻIkai ʻokú ne fakamanatu mai kiate kitautolu ʻa e ʻEikí, ʻa ia ʻoku ʻiate kitautolu maʻu ai peé? (vakai, Mātiu 28:20) ʻOku ʻikai ke Ne ʻi he falelotú pē, ʻi he temipalé, pe ʻi he taimi ʻoku tau tūʻulutui ai ʻi hotau veʻe mohengá. ʻOkú Ne “ʻi heni” ʻi he taimi ʻoku tau moʻui ʻaki ai ʻEne ngaahi akonakí.

(Elaine L. Jack, “Ponder the Path of Thy Feet,” Ensign pe Liahona, Nov. 1993, 100)

Ngāue 23:11 . Naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻEikí e ngaahi feilaulau mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻa Paulá pea naʻá Ne ʻiate Ia. Te Ne fakahoko nai e meʻa tatau maʻaku?

Naʻe akonaki ʻa Sisitā Seiloni ʻIupengi, Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī Lahi ʻo e Fineʻofá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Official Portrait of Sister Sharon Eubank. Photographed in 2017.

ʻOku ou fakamoʻoni atu ʻoku ʻofeina kimoutolu. ʻOku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí hoʻo feinga mālohí. ʻOkú ke laka kimuʻa. Hokohoko atu ai pē. ʻOkú Ne ʻafioʻi hoʻo ngaahi feilaulau ʻoku ʻikai ke ʻilo ki ai ha tahá pea ʻe lau ia ki hoʻo leleí mo kinautolu ʻokú ke ʻofa aí. ʻOku ʻikai ke taʻeʻaonga hoʻo ngāué. ʻOku ʻikai ke ke tuēnoa. ʻOku ʻuhinga Hono huafa ko ʻImanuelá, “Ko e ʻOtuá ʻiate kitautolu.” Te Ne tokoniʻi maʻu pē koe.

(Sharon Eubank, “Ko Kalaisi ʻa e Maama ʻOku Ulo ʻi he Fakapoʻulí,” Ensign pe Liahona, Mē 2019, 75–76)

ʻE lava fēfē ke mahino lelei ange kiate au ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he Ngāue 22–23, 26–28?

Mamata ʻi he foʻi vitiō “Vahe 63: Ko e Fakaʻosi ʻe Paula ʻEne Ngāue Fakafaifekaú” (2:32), ʻa ia ʻe lava ke maʻu ʻi ChurchofJesusChrist.org.

//media.ldscdn.org/webvtt/scripture-and-lesson-support/new-testament-stories/2010-11-67-chapter-63-paul-finishes-his-mission-eng.vtt

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Ko Paula ko ha Fakataipe ʻo Kalaisi

ʻI hono vakaiʻi fakalūkufua ʻe he kau akó e talanoa ʻo e Ngāue 22–23, 26–28, fakakaukau ke fakaafeʻi kinautolu ke nau fekumi ki ha ngaahi founga ʻoku hangē ai ʻa Paula ko Kalaisí. Fakakaukau ki ha ngaahi founga ke tokoniʻi ai kinautolu ke nau sio ki he founga naʻe tukuakiʻi hala ai ʻa Paula mo Sīsū Kalaisí pea fakahoko ha ngaahi maná. ʻE lava leva ke aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e founga naʻe hoko ai e ngaahi aʻusia ʻa Paulá ke tokoniʻi ia ke ne hoko ʻo hangē ko e Fakamoʻuí.

ʻĀmoni mo e Ngaahi Foha ʻo Mōsaiá

Fakakaukau ke fakafehoanaki e ngaahi aʻusia ʻa e ngaahi foha ʻo Mōsaiá mo e ngaahi aʻusia ʻa Paulá pea mo e ngaahi talaʻofa naʻe fakahoko ʻe he ʻEikí. ʻE lava ke lau ʻe he kau akó ʻa e Mōsaia 28:6–8 pea kumi e talaʻofa ʻa e ʻEikí.

Paaki