Seminelí
Kalētia 5


Kalētia 5

“ʻAʻeva ʻi he Laumālié”

ʻĪmisi
Ko ha kulupu toʻu tupu ʻoku nau luelue ki he Temipale St. George Utah.

Kuó ke ongoʻi taʻepauʻia nai ʻi he vahaʻa ʻo e holi ke moʻulaloa ki he ʻahiʻahí pea mo e holi ke muimui ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke moʻui māʻoniʻoní? Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ʻa e fekihiaki ʻe lava ke hoko ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi holi ʻi hotau sino fakamatelie mo taʻehaohaoá pea mo e Laumālie ʻo e ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne fakalotoʻi kitautolu ke fai leleí. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi koe ke ke hoko ʻo tatau ange mo Sīsū Kalaisí ʻaki hano ʻoatu ha ngaahi faingamālie ke ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi founga te ke lava kakato ange ai ʻo “ʻaʻeva ʻi he Laumālié” (Kalētia 5:16).

Ko hono fakatupu ha ‘ātakai malu ki he akó. Feinga lahi ke fakatupulaki ha ʻātakai ʻo e ʻofa, fakaʻapaʻapa, pea mo ha taumuʻa. ʻE tokoni hoʻo ngaahi feinga ke tokoniʻi e kau akó ke nau ongoʻi malu, fakaʻapaʻapaʻi, mo fakamahuʻingaʻi ʻi he seminelí, ke nau ongoʻi ange ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní mo maʻu ha ngaahi aʻusia ʻoku mahuʻingamālié.

Teuteu ʻa e tokotaha akó:Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau ako ʻa e Mōsaia 3:19 pea ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi akonaki ʻe lava ʻo tokoniʻi kinautolu ke nau maʻu ʻa e tokoni ʻa e Fakamoʻuí ke ikunaʻi hotau natula hingá, pe ko e “tangata fakakakanó.” ʻE lava foki ke ʻaonga ke fakaafeʻi e kau akó ke ako maʻuloto e potufolofola fakataukei fakatokāteline ko ʻení.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Tau-fusi-maea

Fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā ko ʻení pe tā ia ʻi he palakipoé. Fakakaukau foki ke fakaafeʻi e kau akó ke nau hiki ha tatau ʻo ha fakatātā tatau ʻi heʻenau tohinoa akó.

ʻĪmisi
Ko ha kau tangata ʻe toko fā ʻoku nau fusi ha maea ʻi ha tau fusi maea.
  • Ko e hā ha ngaahi founga ‘oku tatau ai hoʻo moʻuí mo e tau-fusi-maeá?

ʻI he tohi ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ki he kakai Kalētiá, naʻá ne fakamatalaʻi ai ha mālohi feʻauʻauhi ʻe ua te na lava ʻo fusi kitautolu ʻi ha ngaahi feituʻu kehekehe. Lau ʻa e Kalētia 5:16–17, ʻo kumi ki he faleʻi ʻa Paula fekauʻaki mo e ongo mālohi ko ʻení.

  • Ko e hā e mālohi feʻauʻauhi naʻá ke maʻu ʻi he ongo veesi ko ʻení?

Fakakaukau ke tā ha laine hangatonu mei ʻolunga ki lalo ʻi lotomālie he fakatātā ‘o e tau-fusi-maeá. Tohi ʻa e ʻAʻeva ʻi he Laumālié ʻi ʻolunga he tafaʻaki ʻe taha ʻo e fusi-maeá, pea tohi e Fakatōliʻa e holi ʻo e kakanó ʻi ʻolunga he tafaʻaki ʻe tahá. Poupouʻi e kau ako naʻa nau hiki ha tatau ʻo e ʻīmisí ʻi heʻenau tohinoa akó ke nau fai foki mo e ngaahi tānaki ko ʻení.

Ko e “[ngaahi] holii ʻo e kakanó” (veesi 16) ko e ngaahi ʻahiʻahi ia ʻoku tau aʻusiá.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻahiʻahi fakatuʻasino (holi ʻo e kakanó) ʻoku aʻusia ʻe he toʻutupú?

Fakafehoanaki hoʻo ngaahi talí mo e lisi ʻa Paula ʻi he Kalētia 5:19–21.

  • Ko e hā ha ngaahi foʻi lea, kapau ʻoku ʻi ai, ʻoku ʻikai ke ke maheni mo ia?

Teuteu ke tokoni ke mahino ki he kau akó ha ngaahi foʻi lea ʻoku ʻikai ke nau maheni mo ia ʻi he veesi 19–21 ʻaki hono fakaʻaongaʻi e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku maʻu ʻi he ngaahi futinouti ʻi he Tohi Tapú pe ʻi ha tikisinalé.

Tuku ha kiʻi taimi ke ke fakakaukau fakalongolongo ai ki he founga ʻe ala hoko ai ʻa e fefūsiaki ko ʻeni ʻo e Laumālié pea mo e ngaahi holi ʻo e kakanó ʻi hoʻo moʻuí. Ko e hā ha ngaahi founga te ke ala fefaʻuhi ai mo e ngaahi holi fakakakanó? ʻOku tāpuekina fēfē koe ʻi hoʻo muimui ki he tataki ʻa e Laumālié? ʻI he hokohoko atu hoʻo akó, tokanga ki he ngaahi ueʻi fakalaumālie ʻe lava ʻo tokoni atu ke ke ʻiloʻi ha faʻahinga liliu pē te ke fai ʻe tokoni ke ke ikunaʻi ai e ngaahi ʻahiʻahi ʻokú ke fehangahangai mo iá.

Fakaʻehiʻehi mei he ngaahi ngāue ʻo e kakanó

ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi fokotuʻu fakafaiako ko ʻení ha founga ʻe taha ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó mo fakaʻaongaʻi e ngaahi akonaki ʻa Paula ʻi he Kalētia 5.

Kapau ʻe ʻaonga ki he kau akó ha founga faingofua ange, fakakaukau ke ʻoange kiate kinautolu ha taimi fakafoʻituitui ke nau ako ai ʻa e Kalētia 5:16–23; Mōsaia 3:19 mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11:12 fakataha mo e lea konifelenisi lahi ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻi ʻEpeleli 2013 ko e “ʻOku Mau Tui ki he Angamaʻá” (Ensign pe Liahona, Mē 2013, 41–44). ʻE lava foki ke ʻoange mo ha ngaahi maʻuʻanga tokoni mahuʻinga kehe ki he kau akó ke nau ako. ʻE lava ke fakaafeʻi kinautolu ke lipooti ʻenau ngaahi fakakaukaú mo lekooti ha faʻahinga ueʻi fakalaumālie ne nau maʻu mei heʻenau akó pea mo e fealeaʻaki ʻe muimui maí.

Muimui he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke ʻiloʻi e founga lelei taha ke tokoniʻi ai e kau akó ke nau maʻu ha aʻusia ʻoku mahuʻingamālié.

Lau ʻa e Kalētia 5:21, ʻo kumi ki he ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi holi ʻo e kakanó.

  • Ko e hā naʻá ke ako fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi ai mei he ngaahi tōʻonga ko ʻení?

  • Ko e hā ha meʻa te ne lava ʻo ʻai ke faingataʻa ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi holi ʻo e kakanó, neongo kapau ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku hala ia?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
ʻEletā Tēvita A. Petinā, Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. 2020.

Koeʻuhí ko e ngaahi foha mo e ʻofefine kitautolu ʻo e ʻOtuá, kuo tau maʻu e anga fakalangí meiate Ia. Ka ʻoku tau lolotonga nofo ʻi ha māmani hinga. Ko e ngaahi meʻa ne faʻu ʻaki hotau sinó ʻoku fakanatula pē ia ke hinga mo fefaʻuhi maʻu pē mo e ivi tākiekina ʻo e angahalá, kākaá mo e maté. Ko hono moʻoní, ʻoku uesia hangatonu hotau ngaahi sino fakamāmaní ʻe he nunuʻa fakalaumālie mo fakatuʻasino ʻo e Hinga ʻa ʻĀtamá. …

Koeʻuhí ʻoku fuʻu mahuʻinga ha sino fakamatelie ki he palani ʻo e fiefia ʻa e Tamaí mo ʻetau fakalakalaka fakalaumālié, ʻoku feinga ai ʻa Lusifā ke veuki ʻetau fakalakalaká ʻaki hano fakataueleʻi kitautolu ke tau fakaʻaongaʻi hala hotau sinó. Ko e taha ʻo e meʻa mālie ʻo ʻitānití ko e filí, ʻoku loto-mamahi ʻi he ʻikai ke ne maʻu ha sino fakamatelié, fakataueleʻi kitautolu ke tau vahevahe hono mamahí, ʻaki hano fakaʻaongaʻi hala hotau sinó. Ko e meʻangāue ko ia ʻoku ʻikai ke ne maʻú ʻoku fakatefito ai ʻene feinga ke fakataueleʻi kitautolu ke tau ʻauha fakalaumālie.

(Tēvita A. Petinā, “ʻOku Mau Tui ki he Angamaʻá,” Ensignpe Liahona Mē 2013, 42–43)

  • Ko e hā ha ngaahi foʻi lea pe ngaahi kupuʻi lea naʻe hā makehe kiate koe mei he lea ko ʻení? Ko e hā hono ʻuhingá?

Fili ke ʻaʻeva ʻi he Laumālié

Toe lau ʻa e Kalētia 5:16, ʻo kumi ki he ngaahi akonaki ʻa Paula fekauʻaki mo e founga te tau lava ai ʻo ikunaʻi e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e kakanó.

Ko e tefitoʻi moʻoni ʻe taha te tau lava ʻo ako mei he Kalētia 5:16 ko e taimi ʻoku tau ʻaʻeva ai ʻi he Laumālié, te tau malava lelei ange ke ikunaʻi ʻa e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e kakanó. 

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke “‘aʻeva ʻi he Laumālié”?

Kapau ʻe fiemaʻu, tokoni ke mahino ki he kau akó ʻoku kau ʻi he ʻaʻeva ʻi he Laumālié ʻa e fekumi mo e muimui ki he fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.

  • ʻOkú ke pehē ʻe tokoni fēfē ʻa e ʻaʻeva ʻi he Laumālié ke ke ikunaʻi e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e kakanó?

Lau ʻa e Mōsaia 3:19 mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11:12, ʻo kumi e ngaahi akonaki ʻe lava ʻo tokoni ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e mahuʻinga ʻo e ʻaʻeva ʻi he Laumālié.

  • Ko e hā ha ngaahi fakakaukau pe ongo naʻá ke maʻu ʻi hoʻo ako e ongo veesi ko ʻení?

  • Ko e hā naʻá ke ako fekauʻaki mo e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai koe ʻe Sīsū Kalaisi ke ke ikunaʻi e ngaahi ʻahiʻahi ʻokú ke fehangahangai mo iá?

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa pau te ke lava ʻo fai ke fakapapauʻi ʻoku kakato ange ʻa e Laumālié ʻiate koe?

Fakakaukau ke vahevahe ha sīpinga fakataautaha ʻoku fekauʻaki mo e fehuʻi ko ʻení kimuʻa pea fai e fehuʻí ki he kalasí.

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa kuó ke aʻusia ʻa ia naʻe tokoniʻi ai koe ʻe he muimui ki he Laumālié ke ke ikunaʻi ʻa e ʻahiʻahí? (Fakapapauʻi ke ʻoua ʻe vahevahe e ngaahi fakaikiiki ʻoku matuʻaki fakatāutahá.)

Fua ʻo e Laumālié

ʻĪmisi
Laʻitā fakatātā ʻo ha fuʻu ʻakau fua lelei

Naʻe ʻiloʻi ʻe Paula ha ngaahi tāpuaki lahi ʻe lava ke hoko ʻi heʻetau moʻuí ʻi heʻetau fakafanongo mo muimui ki he Laumālie Māʻoniʻoní. Naʻá ne ui e ngaahi tāpuaki ko ʻení ko e “fua ʻo e Laumālié” (Kalētia 5:22).

Lau ʻa e Kalētia 5:22–23 ʻo kumi ki he fua ʻo e Laumālié naʻe ʻilo ʻe Paulá.

  • Ko e fē ʻi he ngaahi tāpuaki pe ongo ko ʻeni mei he Laumālié kuó ke aʻusia ʻi hoʻo moʻuí?

  • Ko e hā ʻoku tokoni atu e ngaahi tāpuakí ni ke mahino kiate koe fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí? (Kapau ʻe fiemaʻu, vakai ki he Saame 25:8–10; Mōsaia 2:41.)

Fakaʻaongaʻi e meʻa kuó ke akó

Ko Sīsū Kalaisi, ʻa ia naʻá Ne fai maʻu pē ʻa e finangalo ʻo e Tamai Hēvaní (vakai ki he 3 Nīfai 27:13), ko e sīpinga haohaoa Ia ʻo e moʻui ʻi ha founga ke ikunaʻi ai ʻa e ʻahiʻahi ke faiangahalá. Neongo naʻá Ne kātakiʻi e ngaahi ʻahiʻahi kehekehe kotoa pē ʻo e kakanó (vakai ki he Hepelū 4:15; ʻAlamā 7:11), ka “naʻe ʻikai te ne fakavaivai ki ai” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:22).

Kiʻi fakakaukau angé ki he founga te ke feinga ai ke muimui ki he sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí mo fakaʻaongaʻi e ngaahi moʻoni kuó ke ako he ʻaho ní. Fakakaukau ki ha ngaahi ueʻi kuó ke ʻosi maʻu, pea faʻu ha palani fekauʻaki mo e meʻa te ke fai ke ke ʻaʻeva kakato ange ai ʻi he Laumālié mo ikunaʻi ʻa e ʻahiʻahí. Lēkooti hoʻo palaní ʻi hoʻo tohinoa akó.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

ʻE tokoniʻi fēfē au ʻe he muimui ki he Laumālie Māʻoniʻoní ke u tekeʻi mo ikunaʻi ʻa e ʻahiʻahí?

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka (1924–2015) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Laʻitā fakaʻofisiale fakaʻosi ʻo ʻEletā Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, 2000. Mālōlō ʻi he ʻaho 3 ʻo Siulai 2015.

ʻOku ʻikai ha ʻamanaki te mou foua e moʻuí taʻe ʻi ai haʻamou fehalaaki, ka he ʻikai te mou fakahoko ha fehalaaki lahi taʻe tomuʻa fakatokanga atu e ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié. ʻOku kaungatonu e palomesi ko ʻení ki he kāingalotu kotoa ʻo e Siasí. …

Kapau ʻoku ʻi ai ha ʻulungāanga ʻoku ʻikai totonu ke ke fai, pe ʻokú ke feohi mo ha kakai ʻoku nau fusi atu koe ki he feituʻu ʻoku halá, ko e taimi ia ke ke ngāue ʻaki ai hoʻo tauʻatāiná, ʻa hoʻo tauʻatāina ke filí. Fakaongoongo ki he leʻo ʻo e Laumālié, pea he ʻikai te ke hē.

ʻOku ou toe fakaongo atu ʻoku ʻohake e toʻutupu ʻo e ʻaho ní ʻi he taimi ʻoku mālohi ai e ʻoho ʻa e filí pea ʻoku hōloa ai e tuʻunga moʻui angamaʻá. Ka ʻi heʻeku hoko ko e tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí, ʻoku ou palōmesi atu ʻe maluʻi mo paletuʻa kimoutolu mei he ngaahi ʻoho ʻa e filí kapau te mou tokanga ki he ngaahi ueʻi ʻoku haʻu mei he Laumālie Māʻoniʻoní.

(Boyd K. Packer, “Faleʻi ki he Toʻu Tupú,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2011, 18)

 

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Ngaahi akonaki ʻa Paulá mo e misi ʻa Līhaí

Naʻe fakafehoanaki ʻe Paula ʻi he Kalētia 5:16–23, ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e ʻaʻeva ʻi he Laumālié mo e ngaahi nunuʻa ʻo hono fakatōliʻa e ngaahi holi ʻo e kakanó. Mahalo ʻe tokoni ke fakakaukauloto e kau akó ki he faikehekehe ko ʻení ʻaki ʻenau fakakaukau ki he founga ʻoku fakafofongaʻi ai ia ʻi he mata meʻa-hā-mai ʻa Līhai ki he ʻakau ʻo e moʻuí.

ʻĪmisi
Ko e mata meʻa-hā-mai ʻa Līhai ki he ʻakau ʻo e moʻuí mo ha fuʻu ʻakau koula ngingila, kakai ʻoku piki ki he vaʻa ukameá, pea mo e fuʻu fale lahi mo ʻataʻataá.

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e fakatātā ko ʻení pea fehuʻi ki he kau akó pe ko e fē e ngaahi konga ʻo e fakatātaá te ne lava ʻo fakafofongaʻi e ngaahi akonaki ʻa Paula fekauʻaki mo e ʻaʻeva ʻi he Laumālié mo e meʻa te ne lava ʻo fakafofongaʻi ʻene ngaahi akonaki fekauʻaki mo hono fakatōliʻa e ngaahi holi ʻo e kakanó. ʻE ala tokoni foki ke fakaafeʻi ʻa e kau akó ke nau fekumi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ke vakai ki he founga ʻoku fakafofongaʻi ai e ngaahi konga kehekehe ʻo e ngaahi akonaki ʻa Paulá ʻi he misi ʻa Līhaí: 1 Nīfai 8:10–12, 19–34.

Kāletia 5:22–23. Ko e fua ʻo e Laumālié

Fakakaukau ke fai ha fealeaʻaki fakaikiiki ange fekauʻaki mo e ngaahi fua ʻo e Laumālié ʻoku hiki ʻi he Kalētia 5:22–23. Ko e founga ʻe taha ke fai ai ʻení ko hono tā ʻi he palakipoé ha fuʻu ʻakau ʻoku fua pe kosi ha ʻū laʻipepa ʻoku nau fakafofongaʻi ʻa e fuá. ʻE lava leva ke kumi ʻe he kau akó ʻi he Kalētia 5:22–23 pea fakahingoa ʻa e ngaahi konga takitaha ʻo e fuá ʻaki ha taha ʻo e ngaahi fua ʻo e Laumālié. Hili iá pea fakakaukau ke fai ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo e ngaahi kupuʻi lea ko ʻení, ngaahi aʻusia kuo maʻu ʻe he kau akó ʻi he ngaahi ongo ko ʻeni mei he Laumālié, pea mo e kakai ʻoku nau ʻiloʻi ʻoku fakafōtunga ʻe heʻenau moʻuí ha fua pau ʻo e Laumālié (toʻo mei he “25 ʻo Sepitemá–1 ʻOkatopá. Kalētia: ‘ʻAʻeva ʻi he Laumālié,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Fuakava Foʻoú 2023).

Paaki