Seminelí
ʻEfesō 1


ʻEfesō 1

“Fakakātoa Fakataha ʻa e Meʻa Kotoa Pē ʻia Kalaisi”

ʻĪmisi
Ko e tūʻulutui ʻa Siosefa Sāmita ko e Siʻi, ʻi he Vaoʻakau Tapú lolotonga e ʻUluaki Mata Meʻa-Hā-Maí. ʻOku ulo hifo ha maama kia Siosefa.

Kuó ke fakakaukau nai pe naʻe mei fēfē hoʻo moʻuí ka ne taʻeʻoua ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí? Naʻe akoʻi ʻe Paula ʻi ha konga ʻo ʻene tohi ki he kakai ʻEfesoó, ʻe hoko hano Fakafoki Mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí kimuʻa ʻi he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi koe ke ke fakatokangaʻi ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku lava ke maʻu koeʻuhí he naʻe fakafoki mai ʻe Sīsū Kalaisi ʻEne ongoongoleleí ki he māmaní ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.

Ko hono fakaʻaongaʻi e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻo onopōní ke mahino ʻa e tokāteliné. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ʻi he ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻo onopōní ke mahino lelei ange ʻa e tokāteline ʻi he Fuakava Foʻoú pea kumi ha ngaahi founga ke fakaʻaongaʻi ai e tokāteliné ʻi heʻenau moʻuí. ʻE lava ʻe hono ako e ngaahi akonaki ʻa e kau palōfita ʻo onopōní, ʻo fakaafeʻi e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakamoʻoniʻi ki he kau akó e ngaahi moʻoni fakatokāteline ko ʻení mo tokoni ke nau ongoʻi fehokotaki ange mo e kau palōfita ʻi he kuonga ní.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi e kau akó ke hiki ʻa e ngaahi founga ʻoku nau ongoʻi kuo tokoniʻi ai ʻenau moʻuí ʻi hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Kole ange ke ʻomi ʻenau lisí ki he kalasí.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻe Ala Fakahokó

Ko hono fakamālohia e kau ului foʻoú

Fakakaukau ke vahevahe ʻa e kau akó ke nau tauhoa pe fakakulupu iiki ke aleaʻi e tūkunga ko ‘ení.

Fakakaukauloto ʻoku ʻi ai haʻo kaungāmeʻa naʻe toki kau mai ki he Siasí.

  • Ko e hā nai ha niʻihi hoʻo ngaahi fakakaukau mo e ngaahi hohaʻa fekauʻaki mo iá?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke tokoni ki hoʻo kaungāmeʻá ke tupulaki ʻene ʻilo ki he ongoongoleleí mo tauhi faivelenga ki heʻene ngaahi fuakavá?

Kapau ʻoku ʻi ai ha kau ako ʻi he kalasí naʻe toki papitaiso mai pe maʻu ha ngaahi aʻusia kehe ʻoku faitatau mo e tūkunga ko ʻení, fakakaukau ke fakaafeʻi ke nau vahevahe pe ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku nau hohaʻa ki aí pea ko e hā ha meʻa meʻa kuó ne tokoniʻi kinautolu.

Hili iá pea vahevahe pe fakamatalaʻi fakanounou leva ʻa e palakalafi ko ʻení ke tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e puipuituʻa ʻo e tohi ʻa Paula ki he kakai ʻEfesoó.

‘I he tohi ʻa e ʻAposetolo ko Paulá ki he kakai ‘Efesoó, naʻá ne lea ai ki he Kāingalotu ʻi ʻEfesoó mo e ngaahi feituʻu takatakai ʻi aí. Ko ʻene taumuʻá ke fakamālohia ʻa kinautolu naʻe ʻosi hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasí pea mo tokoni ki he kau toki papi uluí ke tupulaki ʻenau ʻilo fakalaumālié pea kei tauhi faivelenga pē ki heʻenau ngaahi fuakavá. Ko e niʻihi ʻo e ngaahi tokāteline naʻá ne akoʻi ʻi he tohí ni ʻoku kau ai ʻa e tomuʻa fakanofó (vakai, ʻEfesō 1:4–6); ko e mālohi faifakamaʻu ʻo e Laumālie Maʻoniʻoní (vakai, ʻEfesō 1:13–14); ko e mahuʻinga ʻo e kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló (vakai, ʻEfesō 2:19–22); ko e fakakaukau ʻo e Siasi moʻoni mo fāitahá (vakai, ʻEfesō 4:1–7; pea mo e ngaahi lakanga, uiuiʻi, mo e ngāue kehekehe ʻi loto ʻi he faʻunga ʻo e Siasí (vakai, ʻEfesō 4:11–14).

Ko ha tokāteline ʻe taha naʻe akoʻi ʻe Paula ke fakamālohia ʻa e kāingalotu ʻi hono kuongá naʻe fekauʻaki ia mo hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe mei fakamālohia ai e Kāingalotu ʻi he kuonga ʻo Paulá ʻi heʻenau ako fekauʻaki mo hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní?

ʻI hoʻo ako ʻi he lēsoni ko ʻení ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe Paula mo e niʻihi kehé fekauʻaki mo e Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí, fakakaukau ki he founga ʻe lava ke fakamālohia ai ʻe he tokāteline ko ʻení hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí.

Ko e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá

Ko e kuonga fakakosipelí ko ha vahaʻataimi ia ʻoku fakahā ai ʻe he ʻEikí ʻEne ngaahi moʻoní, mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, mo e ngaahi ouaú ki he kakai ʻi he māmaní. Kuo lahi e ngaahi kuonga fakakosipeli ʻo e ongoongoleleí ʻi he hisitōlia ʻo e māmaní.

ʻI he tohi ʻa Paula ki he kakai ʻEfesoó, naʻe kikiteʻi ai ʻe Paula ha kuonga fakakosipeli pau. Lau ʻa e ʻEfesō 1:10, ʻo kumi ki he kuonga fakakosipeli pau naʻe kikite ki ai ʻa Paulá pea mo e ngaahi meʻa ʻe hoko lolotonga e taimi ko ʻení.

Mahalo ʻe ʻaonga ke tuku ha taimi ke tokoniʻi ai e kau akó ke mahino kiate kinautolu ʻa e ʻuhinga ʻo ha niʻihi ʻo e ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea mahuʻinga mei he ʻEfesō 1:10 . ʻE lava ke fai ʻeni ʻaki hano fekau ke nau vakai ki he konga ko e “ʻOtu Lea ki he ʻOtu Lea” ʻi he makasini Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻutupú ʻo Sepitema 2023. ʻE lava ke hoko ʻa e ʻekitivitī “ʻEfesō 1:10: ʻE hanga ʻe he ʻOtuá ʻo ‘fakakātoa fakataha ʻa e meʻa kotoa pē ʻia Kalaisi’” ʻoku maʻu ʻi he fokotuʻutuʻu ʻo e 2–8 ʻOkatopa ʻo e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Fuakava Foʻou 2023 ko ha maʻuʻanga tokoni ʻaonga ʻe taha.

Ko ha fili ʻe taha ke kole ki he kau akó ke nau vahevahe pe ko e fē ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea mei he ʻEfesō 1:10 ʻoku nau fiemaʻu ha tokoni lahi ange ke mahinó. ʻE lava ke hiki ʻeni ʻi he palakipoé. ʻE lava leva ʻo fakaafeʻi e kau akó ke vakai pe te nau lava ʻo maʻu e talí ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi maʻuʻanga tokoni hangē ko e futinouti ʻo e folofolá pe ko e Gospel Library app.

  • Ko e hā e taimi ʻi he kahaʻú naʻe ʻuhinga ki ai ʻa Paula ʻi he ʻEfesō 1:10 ?

  • Ko e hā naʻe kikiteʻi ʻe Paula ʻe hoko lolotonga e “kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá”?

Ko e moʻui ʻi he kakato ʻo e ngaahi kuongá

ʻI he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá, naʻe fakahā ai ʻe he ʻEikí ki Heʻene kau palōfitá ha ngaahi moʻoni lahi, folofola, ngaahi fuakava, mo e mālohi. Ko ha moʻoni ʻe taha ʻoku tau ako mei he ʻEfesō 1:10 ko e lolotonga ʻo e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, ʻe fakafoki mai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē mei he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá.

Fakakaukau ke tā ha fakatātā ʻi he palakipoé ʻo hangē ko ʻení.

Fakakaukauloto ʻoku fakafofongaʻi ʻe he vaitafe takitaha ʻi he fakatātā ko ʻení ha kuonga fakakosipeli.

ʻĪmisi
Ko e tā ʻo e ngaahi vaitafé ʻoku tafe ki ha anovai.
  • ʻE fakafehoanaki fēfē e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá ki ha anovai ʻoku tafe ki ai ha ngaahi vaitafé?

Naʻe fakamoʻoni ʻa ʻEletā B.H. Lōpeti (1857–1933) ʻo e Kau Fitungofulú ki he meʻa ʻe hoko ko ha konga ʻo e kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá.

ʻĪmisi
Laʻitā fakahisitōlia ʻuliʻuli mo hinehina ʻo B. H. Roberts.

Ko e kuonga ʻeni ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá, pea ʻoku tau vakai ki he fakataha mai ki ai, ʻo hangē ko e tafe ha fuʻu vaitafe mālohi ki he moaná, ʻa e ngaahi kuonga fakakosipeli kotoa kimuʻá, ʻo fakafehokotaki kitautolu; pea tau vakai kuo ʻi ai ha taumuʻa maʻongoʻonga ʻe taha ʻa e ʻOtuá talu mei he kamataʻangá, ʻa ia ko e fakamoʻui ʻo ʻEne fānaú. Pea kuo hoko mai he taimí ni ʻa e ʻaho fakaʻosí, ʻa e kuonga fakaʻosí, ʻa e taimi kuo pau ke lōmakiʻi ai ʻe he moʻoní mo e māmá mo e māʻoniʻoní ʻa e māmaní.

(B. H. Roberts, ʻi he Conference Report, Oct. 1904, 73)

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni, potufolofola, fuakava, mo e mālohi mei he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá kuo fakafoki mai pe ʻomi ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá?

Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke omi ki he palakipoé pea fakahingoa ʻa e ngaahi vaitafe ʻi he fakatātaá ʻaki e ngaahi moʻoni, folofola, fuakava, mo e mālohi mei he ngaahi kuonga fakakosipeli kimuʻá ʻa ia kuo fakafoki mai pe ʻomi ʻi he kuonga ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá. (Mahalo ʻe kau ʻi he ngaahi fakahingoá ʻa e mālohi faisilá, ngaahi ouau faifakamoʻuí, Tohi ʻa Molomoná, mo e alā meʻa pehē; ʻe lava ke tā ʻe he kau akó ha toe ngaahi vaitafe ʻo ka fiemaʻu.)

Ko e fanongonongo ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí

ʻI he konifelenisi lahi fakahisitōlia ʻi ʻEpeleli 2020 ʻi hono fakamanatua e taʻu ʻe 200 e kamata hono Fakafoki Mai e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní, naʻe fakafeʻiloaki ai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻa e “Ko e Fakafoki Mai ʻa e Kakato ʻo e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí: Ko Ha Fanongonongo ki Māmani ʻo e Taʻu Uangeaú” (ChurchofJesusChrist.org). Fakaʻaongaʻi ha ngaahi miniti siʻi ke lau ʻa e fanongonongo ko ʻení, mo fakakaukau ki he ngaahi founga kuo tāpuekina ai hoʻo moʻuí koeʻuhí ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí.

Mahalo ʻe tokoni ke paaki ha tatau ʻo e fanongonongo ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí maʻá e kau ako ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo maʻu ia mei ha meʻangāue fakaʻilekitulōniká.

  • Ko e hā ha ngaahi konga ʻo e fanongonongo ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí naʻá ke mahuʻingaʻia aí?

  • Ko e hā te ke lava ʻo vahevahe mo ha mēmipa ʻo e Siasí ʻoku ʻikai ke ne fakapapauʻi pe ʻoku tui ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí pe ʻikai ke ne ongoʻi ʻoku mahuʻinga kiate ia?

Tuku ha kiʻi taimi ke ke fakakaukau ai ki he ngaahi founga kotoa kuo faitāpuekina ai ʻe Sīsū Kalaisi hoʻo moʻuí ʻo fakafou ʻi Heʻene ongoongolelei kuo fakafoki maí.

Kapau ʻe fakakakato ʻe he kau akó ʻa e ʻekitivitī teuteu ʻa e tokotaha akó kimuʻa pea kamata e kalasí, fakaafeʻi kinautolu ke nau vakai ki he lisi naʻa nau hikí pea fakakaukau ki he meʻa te nau ala tānaki ki ai hili ʻenau ako ʻa e ʻEfesō 1.

  • Ko e hā ha ngaahi tafaʻaki pau ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí ʻokú ke houngaʻia taha aí? Kuo nau tākiekina fēfē hoʻo moʻuí?

  • Ko e hā ʻokú ke ongoʻi ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke ke fai ke ke kau ai ʻi he hokohoko atu ʻEne Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ke tokoni ki hono tānaki e niʻihi kehé kiate Iá?

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai ʻa e ngāue ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí?

Naʻe akoʻi ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá (1805–1844) ʻo pehē:

ʻĪmisi
Tā ʻo e Palōfita ko Siosefa Sāmita ko e Siʻí, naʻe fakahanga e ʻulu ʻo Siosefá ke hanga fakatafaʻaki, ko e nima toʻomataʻú ʻi he kongalotó pea nima toʻohemá ʻoku puke ha ʻū laʻipepa. ʻOku hā ai ʻokú ne tui ha suti lanu melomelo mo ha sote hina mo e hēkesi.

Kuo tuku ai kiate kitautolu [ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní] ke tau mamata, kau, pea mo tokoni ʻi hono tekaʻi atu ʻa e lāngilangi ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻʻa e [kuonga ʻo e] kakato ʻo e ngaahi kuongá, ʻa ia ʻe fakakātoa fakataha ʻa e meʻa kotoa pē ʻia Kalaisi, ʻa e meʻa ʻoku ʻi he langí, mo ia ʻoku ʻi māmaní, ʻio ʻiate iaʼ [vakai, ʻEfesō 1:10]. … Ko ha ngāue [ʻeni] naʻe fakakaukauʻi ʻe he ʻOtuá mo e kau ʻāngeló ʻi he fiefia ʻi he ngaahi toʻu tangata kuo maliu atú; ʻa ē naʻá ne fakamāfanaʻi ʻa e laumālie ʻo e kau pēteliake mo e kau palōfita ʻo e kuonga muʻá; ko ha ngāue ne fakataumuʻa ke ne fakaʻauha e ngaahi mālohi ʻo e fakapoʻulí, fakafoʻou ʻa e māmaní, mo e nāunau ʻo e ʻOtuá, pea mo e fakamoʻui ki he fāmili ʻo e tangatá.”

(Siosefa Sāmita, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita [2007], 594–95)

Ko e hā ʻa e kuonga fakakosipeli?

ʻOku fakamatala ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ki he ngaahi kuonga fakakosipeli ʻo e ongoongoleleí mo e ʻuhinga ʻoku makehe ai ‘a e kuonga fakakosipeli fakaʻosí ni.

Ko e hā ʻa e Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí?

Ko ha fakamatala ki hono fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí.

Te ne tokoniʻi fēfē ʻeku moʻuí ke u maʻu ha fakamoʻoni ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí?

Konga 2: Ko e vahevahe ʻe he toʻutupú ʻenau fakamoʻoni ki hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí mo e founga kuo tākiekina ai ʻenau moʻuí. Makatuʻunga ʻi ha lea naʻe fai ʻe ʻEletā Kuleki C. Kulisiteniseni ʻi ʻOkatopa 2016.

Ko e vahevahe ʻe he kau finemuí mo e kau talavoú e founga ʻoku ʻaonga ai ki heʻenau moʻui fakaʻahó e ngaahi meʻa ne hoko he Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí.

ʻI he konifelenisi lahi ʻi ʻOkatopa 2019, ne vahevahe ai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻa e ngaahi fehuʻi ʻi he ʻinitaviu lekomeni temipalé, ʻa ia ʻoku kau ai e fehuʻi “ʻOku ʻi ai haʻo fakamoʻoni ki hono Fakafoki mai ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí?” (vakai, “Lea Tukú,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2019, 121).

Fakalaulauloto ki he ʻuhinga ʻe fakakau ai ʻa e fehuʻi ko ʻení ko ha fiemaʻu ke hū ki he fale ʻo e ʻEikí. ʻE tākiekina fēfē nai hoʻo vā fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí ʻi he mahino, tui, mo hoʻo kau ki he hokohoko atu hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí?

ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻoku kei hoko pē ʻa hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí?

Naʻe lea ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa, ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluaki kimuʻá, ki he natula ʻo e hokohoko atu hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí.

ʻĪmisi
Tā fakaʻofisiale ʻo ʻEletā Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, 2006. Uiuiʻi ko e Tokoni Ua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻaho 3 ʻo Fēpueli 2008. Tā fakaʻofisiale ʻi he 2008 ʻo fetongi e tā naʻe faitaaʻi ʻi he 2004.

ʻOku tau fakakaukau he taimi ʻe niʻihi ko hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ko ha meʻa ʻoku kakato, kuo ʻosi hoko—naʻe ʻosi liliu ʻe Siosefa Sāmita ʻa e Tohi ʻa Molomoná, naʻá ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, pea kuo ʻosi fokotuʻu mo e Siasí. Ko hono moʻoní, ko hono Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí ko ha ngāue ia ʻoku kei hokohoko atu pē; ʻoku tau moʻui ai he taimí ni. ʻOku kau ai ʻa e “ngaahi meʻa kotoa pē kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá, mo e ngaahi meʻa kotoa pē ʻokú Ne fakahā mai ʻi he taimi ní,” pea mo e “ngaahi meʻa lalahi mo mahuʻinga” ʻa ia “te Ne kei fakahā mai ʻamuí” (Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:9). Kāinga, ko e ngaahi fakalakalaka fakafiefia ʻo e ʻaho ní ko e konga ne kikiteʻi fuoloa ki he vahaʻataimi ʻo e teuteu ko hono tumutumú ko e Hāʻele ʻAnga Ua nāunauʻia mai hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí.

(Dieter F. Uchtdorf, “ʻOkú Ke Mohe Nai Lolotonga Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí?Ensign pe Liahona, Mē 2014, 59)

‘Ekitivitī Fakalahi ki he Akó

Ko e hā e ʻuhinga kiate koe ʻa e Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí?

Ko ha founga ʻe taha ke kamata ʻaki e lēsoní, fakakaukau ke kole ki he kau akó ke nau vahevahe ha meʻa ʻoku nau hanganaki ki ai ʻi he kahaʻú pea fakamatalaʻi hono ʻuhingá. ʻE lava foki ke kole ki he kau akó ke nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau pehē ʻoku ʻamanaki atu ki ai e niʻihi kehé ki he kahaʻú.

ʻE lava leva ke vahevahe ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Lānolo A. Lasipeni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Tā Fakaʻofisiale (ʻi Sune 2016) ʻo ʻEletā Lānolo A. Lasipeni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá.

Tuʻunga ʻi ha palani fakalangi, naʻe kikiteʻi ʻe he kau palōfita ʻa e ʻOtuá ʻi he kuonga muʻá, ʻi he taimi ne ueʻi ai kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻo kau ki hono Fakafoki Mai ʻo e ongoongoleleí pea mo e meʻa ʻe hoko ʻi hotau kuongá, ko e kuonga fakakosipeli fakaʻosí pea mo e kakato ʻo e ngaahi kuongá. Ko e ngāue ia naʻá ne “fakamāfanaʻi ʻa e laumālie” ʻo e kau tangata kikite ʻi he kuonga muʻá [Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 594]. ʻI he ngaahi laui toʻu tangata naʻa nau tomuʻa fakahā, misi, mata meʻa-hā-mai mo kikiteʻi ʻa e kahaʻu ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní, ʻa e meʻa naʻe ui ʻe ʻĪsaia ko ha “ngāue fakaofo mo lahí” [ʻĪsaia 29:14 ].

(Ronald A. Rasband, “Ko Hono Fakakakato ʻo e Kikité,” Ensign pe Liahona, Mē 2020, 75)

Hili hono vahevahe ʻo e lea ko ʻení, fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe ʻa e ʻuhinga ʻoku nau pehē ai naʻe fakatuʻamelie mai ʻa e kau palōfita ʻo e kuonga muʻá ki hotau kuongá mo e faʻahinga vēkeveke pehē. ʻE lava foki ke fakaafeʻi ʻa e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e moʻui ʻi ha taimi ʻoku ʻi māmani ai ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí.

Fakaafeʻi ʻa e kau akó ke kumi ʻa e ngaahi moʻoni ʻi heʻenau ako e ʻEfesō 1 ʻe lava ʻo tokoni ke nau ongoʻi houngaʻia ange ki he ʻOtuá ʻi hono Fakafoki Mai Hono Siasí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní.

Paaki