Seminelí
Mātiu 19:1–12


Mātiu 19:1–12

Ko e Malí ko e Tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá

ʻĪmisi
Temple Marriage

Naʻe tali ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e ngaahi fehuʻi mo akoʻi ʻa e moʻoni fekauʻaki mo e nofo-malí mo e vete malí. ʻE lava ke tokoni atu ʻa e lēsoni ko ʻení ke mahino kiate koe ʻa e founga kuo ʻomi ai ʻe he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ha founga ke ke maʻu ai ha mali taʻengata fiefia ʻi hoʻo kahaʻú.

ʻIloʻi hoʻo kau akó. ʻI hoʻo ʻilo ki hoʻo kau akó, te ke mateuteu lelei ange ai ke ke fakafekauʻaki fakafoʻituitui kiate kinautolu. Tomuʻa fakakaukau ki he ngaahi lea pe kaveinga ʻe lava ke faingataʻaʻia ai ha kau ako ʻe niʻihi. ʻI hoʻo akoʻi e tokāteline moʻoní, feinga ke faiako ʻi he ʻofa mo e tokanga fakafoʻituitui ki he kau akó.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa te nau lava ʻo fai he taimí ni ke teuteu ai ki ha nofo-mali fiefiá. Poupouʻi kinautolu ke nau kumi faleʻi mei ha taha ʻoku nau ʻilo ʻoku fiefia mo angatonu ʻene nofo-malí.

Ngaahi ʻEkitivitī ʻE Ala Fakahokó

Ko e malí ko e konga ia ʻo e palani ʻa e ʻOtuá

ʻOmi ha vaʻe pasikala ki he kalasí pe fakaʻaliʻali hano fakatātā, pea ‘eke ‘a e fehu’i ko ení. (ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ha faʻahinga meʻa pē ʻoku ʻi ai ha senitā ʻoku mahuʻinga ki heʻene ngāué.)

ʻĪmisi
A bicycle wheel photographed against a white background.
  • Ko e hā ʻe hoko ki he veʻeteka pasikala ko ʻení kapau naʻe toʻo ʻa e hub (lotomālie ʻo e veʻeteká)?

Lau ʻa e palakalafi ʻuluaki ʻo e “ Ko e Fāmilí: Ko Ha Fanongonongo ki Māmani ” (ChurchofJesusChrist.org), ʻo kumi e meʻa ʻoku mahuʻinga taha ki he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní.

Ko kimautolu, ko e Kau Palesitenisī ʻUluaki pea mo e Fakataha Alēlea ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Ua ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻoku mau fakahā heni ʻi he loto māluʻia, ko e mali ʻi ha vā ʻo ha tangata mo ha fefine naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá pea ko e fāmilí ko e uho ia ʻo e palani ʻa e Fakamoʻuí ki he ikuʻanga taʻengata ʻo ʻEne fānaú.

(“ Ko e Fāmilí: Ko Ha Fanongonongo ki Māmani,” ChurchofJesusChrist.org)

  • ʻE lava fēfē ke fakatatau ʻa e fatongia ʻo e ngaahi fāmilí ʻi he palani ʻa e ʻOtuá ki he lotomālie ʻo ha foʻi veʻeteka?

  • ʻOkú ke pehē ko e ʻuhinga ki he hā ʻa e pehē “ko e malí … naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá”?

  • Ko e fē ʻi he ngaahi meʻá ni ʻokú ne fakamatalaʻi hoʻo ngaahi ongo lolotonga fekauʻaki mo e malí? (Fakaʻilongaʻi e meʻa kotoa ʻoku kaungá.)

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e ngaahi fili ko ʻení pe fakaʻaongaʻi ha meʻangāue savea ʻi he ʻinitanetí ke fili ai ʻe he kau akó ʻenau (ngaahi) talí.

  • Vēkeveke—“ʻOku ou hanganaki fiefia atu ki ai ʻi he taimi ʻoku totonu aí.”

  • Manavasiʻi—“Te u maʻu nai ha hoa taʻengata?”

  • Hohaʻa—“ʻOku ou sio ʻoku fuʻu lahi e ngaahi nofo-mali loto-mamahí mo e vete malí.”

  • Puputuʻu—“ʻOku lahi fau ha ngaahi fakakaukau kehekehe fekauʻaki mo e malí.”

Tuku ha taimi ki he kau akó ke nau vahevahe ai ʻenau ngaahi fakakaukau mo e ongo fekauʻaki mo e nofo-malí. ʻE lava ke iku hono ʻiloʻi ʻenau ongó ki ha liliu lelei ange ʻa e lēsoní.

ʻOku fakataumuʻa ʻa e nofo-malí ke taʻengata

ʻI he kuonga ʻo e Fuakava Foʻoú, naʻe fakakikihi ha kakai ʻe niʻihi naʻe fakatonuhiaʻi ʻe he fono ʻa Mōsesé ʻa e vete mali koeʻuhí ko ha ngaahi ʻuhinga iiki pe siokitá. Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ha ngaahi moʻoni mahuʻinga fekauʻaki mo e nofo-malí ko e tali ki he ngaahi fehuʻi mei he kau Fālesí fekauʻaki mo e vete malí. ʻI hoʻo ako ʻEne ngaahi akonakí, fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke ke falala ai ki he meʻa ʻoku akoʻi ʻe he Fakamoʻuí fekauʻaki mo e nofo-malí neongo ʻoku kehe ia mei he meʻa ʻoku akoʻi ʻe he māmaní.

Lau ʻa e Mātiu 19:3–8 . Fakaʻilongaʻi ʻa e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ʻoku nau fakahā ʻa e anga e vakai ʻa e ʻEikí ki he malí. Fakatokangaʻi ange ʻoku ʻuhinga ʻa e “tukuange” ʻi he ngaahi veesi ko ʻení ki he vete malí, ʻoku ʻuhinga ʻa e “fakamāvaé” ki he māvahevahé, pea ʻoku ʻuhinga ʻa e “ʻ he kamataʻangá” ki hono fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ʻi he fakatupu ʻo e māmaní.

  • Ko e hā ha ngaahi moʻoni naʻe akoʻi ʻe Sīsū Kalaisi fekauʻaki mo e malí mo e vete malí ʻokú ke fakaʻamu ke mahino ki ha kakai tokolahi ange ʻi he māmaní? Ko e hā hono ʻuhingá?

  • Ko e hā ha ngaahi kupuʻi lea pau ʻi he potufolofola ko ʻení ʻoku tokoni ke mahino kiate koe ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe Sīsuú?

  • Kapau te ke lava ʻo ʻeke ki he Fakamoʻuí ha ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e nofo-malí mo e fāmilí ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe he kakai ʻi he Mātiu 19, ko e hā te ke fie ʻilo ki aí?

Fakakaukau ke hiki ʻi he palakipoé ha niʻihi ʻo e ngaahi fehuʻi ʻoku maʻu ʻe he kau akó.

Ko e taha ʻo e ngaahi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ko e mali ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefiné ko ha vā fetuʻutaki toputapu ia kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá pea ʻoku fakataumuʻa ia ke tuʻuloa ʻo taʻengata.

  • ʻE tokoni fēfē nai ʻa e moʻoni ko ʻení ke tali ha niʻihi ʻo hoʻo ngaahi fehuʻi pe ngaahi fehuʻi ʻoku maʻu ʻe he kakai kehe ʻi he māmaní fekauʻaki mo e nofo-malí?

ʻOku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke tolonga ʻo taʻengata ʻa e nofo-malí. Neongo ʻoku angamaheni ʻa e vete malí ʻi he māmani ʻo e ʻaho ní,naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi, “Ko e lahi taha ʻo e ngaahi palopalema ʻo e nofo-malí, ʻoku ʻikai ko e vete malí ka ko e fakatomalá” (“Divorce,”Ensign pe Liahona, May 2007, 71). Kuo ʻai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ke malava ʻo taʻengata ʻa e nofo-malí pea fiefia mo fiemālie ʻa e ngaahi hoa malí ʻi heʻena feinga ke tauhi ʻena ngaahi fuakavá, ke moʻui ʻaki ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí, pea mo fakaʻaongaʻi maʻu pē ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e fakatomalá. Meʻapangó, ʻoku fie maʻu he taimi ʻe niʻihi ʻa e vete malí. Hangē ko ia naʻe fakamatala ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelií (1910–2008), “E malava pē ʻi he taimi ʻe niʻihi ke ʻi ai ha ʻuhinga fakalao ki he vete malí” (“What God Hath Joined Together,” Ensign, May 1991, 74). Neongo ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei hono fakamāuʻi e ngaahi fili ʻa e niʻihi kehé, ka ʻe lava ke tau takitaha teuteuʻi lelei ange kitautolu ki ha nofo-mali ʻi he kahaʻú ʻa ia ʻe tuʻuloa ʻo taʻengata ʻi he falala ki he Tamai Hēvaní mo Hono ʻAló pea ako ke muimui kiate Kinaua ʻaki e kotoa hotau lotó.

  • Ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní ʻi hoʻo ʻiloʻi ʻokú Ne finangalo ke tuʻuloa ʻo taʻengata ʻa e nofo-malí?

Fili pe ko e fē ʻi he toenga ʻo e ngaahi ʻekitivitií ʻe ʻaonga taha ki he kau akó ʻi he taimi ʻoku toé.

Fakaʻaongaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ke fekumi ki ha ngaahi moʻoni kehe ʻoku tokoni ke tali e ngaahi fehuʻi ʻokú ke maʻu pe ko e niʻihi kehé fekauʻaki mo e malí. Fakalaulauloto ki he founga ʻoku tokoni ai hoʻo ʻilo ki he palani ʻo e fakamoʻuí ke tali ha niʻihi ʻo e ngaahi fehuʻí. Teuteu ke vahevahe ʻa e meʻa naʻá ke akó.

Fakakaukau ke ʻoange ki he kau akó ha niʻihi ʻo e ngaahi maʻuʻanga tokoni kehe ʻoku maʻu ʻi he konga ʻo e “Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá” ʻi he lēsoní. ʻE lava ke ngāue fakataha ʻa e kau akó mo ha hoa pe kulupu tokosiʻi ki he ʻekitivitī ko ʻení.

  • Ngaahi lea ʻi he konifelenisi lahí pe ngaahi vitiō ʻa e Siasí ʻoku akoʻi ai fekauʻaki mo e malí (fekumi ʻi he ChurchofJesusChrist.org pe ʻi he fakahokohoko fakamotuʻalea ʻo e ngaahi tefito ʻi he ngaahi paaki ʻo e konifelenisi lahí ʻi he Liahoná)

  • Ko ha ʻofaʻanga falalaʻanga ʻa ia ʻoku mali fiefia te ke lava ʻo fetuʻutaki ki ai lolotonga e lēsoní

Hili hono maʻu ʻe he kau akó ha taimi ke ako aí, fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe e meʻa ne nau akó ʻi ha founga te nau lava ai ʻo fanongo ki ha ngaahi moʻoni lahi. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke ʻunu takai ʻa e kau akó ʻi he lokí, ʻo vahevahe ʻa e meʻa ne nau akó mo e tokolahi taha ʻe ala lavá ʻi ha taimi feʻunga.

Ako mei he ngaahi sīpinga māʻoniʻoní

Naʻe ʻuhinga ʻa Paula ki he ʻofa ʻa e Fakamoʻuí ki he Siasí ko ha sīpinga ʻo e ʻofa ʻoku totonu ke maʻu ʻi he nofo-malí. Lau ʻa e ʻEfesō 5:25, pea fakakaukauloto ki he fōtunga ʻo ha nofo-mali kapau ʻe fetauhiʻaki ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi he founga ʻoku tokangaʻi ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kāingalotu ʻo Hono Siasí.

ʻE lava ke fakamālohia ʻe he tokanga taha ki he ngaahi sīpinga ʻo kinautolu ʻoku nofo-mali angatonú, ʻetau tui ʻe ʻomi ʻe he ʻOtuá ʻa e tāpuaki ko ʻení kiate kinautolu kotoa ʻoku fekumi faivelenga ki aí, neongo kapau ʻe fie maʻu ke tatali ha niʻihi kae ʻoua kuo ʻosi ʻenau moʻui fakamatelié ke maʻu e tāpuaki ko ʻení.

Fakakaukau ke fakaafeʻi ha ongomeʻa mali mei he siteikí ke na tokoni ʻi hono akoʻi e lēsoni ko ʻení, tali ha ngaahi fehuʻi, pe fakamoʻoni ki he fiefia ʻoku maʻu ʻi he muimui ki he ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí ʻi heʻena nofo-malí.

Mahalo te ke fie mamata ʻi he foʻi vitiō “Ko e Ngaahi Tāpuaki Taʻengata ʻo e Malí” (taimi 6:23-8:40), ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org, ʻo kumi e fiefia ʻe lava ke maʻu ʻi ha nofo-mali angaʻofa mo angatonú.

  • Ko hai kuó ne hoko ko ha sīpinga kiate koe ʻo hono faʻu ha nofo-mali fiefia mo angatonú? Ko e hā ha ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi kuó ne tokoniʻi kinaua ke fakatupulaki ha nofo-mali ʻokú na fiefia aí?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai kiate koe ke teuteu he taimí ni ki haʻo nofo-mali ʻi he kahaʻú?

Fakakaukau ke vahevahe ha ngaahi sīpinga ʻo e nofo-mali fiefiá pea fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe e meʻa ne nau ako ʻi he fakaafe ʻo e teuteu ʻa e tokotaha akó ki he lēsoni ko ʻení.

Fakalaulauloto ki he meʻa kuó ke ako ʻi he lēsoni ko ʻení fekauʻaki mo e fatongia ʻo e malí ʻi he palani ʻa e ʻOtuá mo e ongo ʻokú ke maʻu ʻi hoʻo hanganaki atu ki hoʻo kahaʻú.

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai he taimí ni ke teuteu ai ki ha nofo-mali taʻengatá?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke maʻu ha tokoni mei he Fakamoʻuí ke teuteú?

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Ko e hā ʻoku hoko ki he kakai faivelenga ʻoku ʻikai ke nau maʻu ha faingamālie ki he mali taʻengata ʻi he moʻui ní?

Naʻe pehē ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofāsoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Portrait of Elder D. Todd Christofferson. Photographed in March 2020.

ʻOku ʻi ai hamou niʻihi ʻoku ʻikai ke mou aʻusia e tāpuaki ʻo e malí koeʻuhí, ko ha ngaahi palopalema ʻo kau ai ʻa e ʻikai ha taha taau, fetokangaʻaki ʻa e tangata mo e tangata pe fefine mo e fefiné, ngaahi palopalema fakaesino pe fakaʻatamai, pe ko ha manavasiʻi naʻa ʻikai ke ola lelei pea siʻi ai e tuí. …

… ʻOku tau fakamoʻoni taʻe toe veiveiua ki he meʻa naʻe fakataumuʻa ki ai e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, pea ʻi he ikuʻangá te Ne totongi huhuʻi ʻa e meʻa kotoa pē naʻe mole meiate kinautolu ʻoku tafoki kiate Iá. ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha taha ia kuo tuʻutuʻuni pau mai ke ne maʻu pē ha meʻa siʻisiʻi ange ʻi he meʻa kotoa kuo ʻomi ʻe he Tamaí maʻa ʻEne fānaú.

(D. Todd Christofferson, “ʻUhinga ʻo e Malí, ʻUhinga ʻo e Fāmilí,” Ensign pe Liahona, Mē 2015 52)

Ko e hā kuo akoʻi ʻe he ʻEikí fekauʻaki mo hono fakalaoʻi ʻo e mali ʻa e tangata mo e tangata pe fefine mo e fefiné?

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē:

ʻĪmisi
Official portrait of President Russell M. Nelson taken January 2018

ʻI heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasí, ʻoku tau fakaʻapaʻapaʻi e ngaahi lao ʻo e fonuá, ʻo kau ai ʻa e mali fakapuleʻangá. Ka ko hono moʻoní, ʻi he kamataʻangá—ʻi he kamataʻangá—naʻe tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ʻa e malí! Pea ʻoku aʻu ki he ʻahó ni ʻokú Ne fakaʻuhingaʻi ia ko ha vā ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine. Kuo teʻeki ke liliu ʻe he ʻOtuá ʻa ʻEne fakaʻuhinga ki he nofo-malí.

(Russell M. Nelson, “The Love and Laws of God” [Brigham Young University devotional, Sept. 17, 2019], speeches.byu.edu)

Ko e hā te u lava ʻo fai he taimí ni ke tokoniʻi au ke u maʻu ha hoa mali lelei ʻi he taimi totonú?

Naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Teta R. Kalisitā, ne hoko kimuʻa ko ha Palesiteni Lahi ʻo e Lautohi Faka-Sāpaté, ha founga ʻe taha ʻe lava ke tali ʻaki e fehuʻí ni ʻaki ha meʻa naʻe akoʻi ange ʻe heʻene faʻeé ʻi hono taʻu 17 nai:

ʻĪmisi
Brother Tad R. Callister, Sunday school General President. Official Portrait 2018.

Naʻá ne pehē mai, “Teta, ʻokú ke kole ki he ʻEikí ke tokoniʻi koe ke maʻu ha uaifi lelei?”

… Naʻá ku tali ange, “ʻIkai,” peá ne tali mai, “foha, ʻoku totonu ke ke fai ia, he ko e fili mahuʻinga taha ia te ke faí.” Ne tō mamafa e ngaahi lea ko iá ki hoku lotó, ko ia, ʻi he taʻu ʻe ono hoko hokó naʻá ku lotua ai ke tokoniʻi au ʻe he ʻOtuá ke u maʻu ha uaifi lelei. ʻIo, pea naʻá ne tali moʻoni ʻa e lotu ko iá.

(Tad R. Callister, “Mātuʻá: Tefitoʻi Kau Faiako ʻo e Ongoongoleleí ki Heʻenau Fānaú,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2014, 33)

Mātiu 19:9 . ʻOku sai pē nai ke toe mali hili ha vete mali?

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí:

ʻĪmisi
Official Portrait of President Dallin H. Oaks taken March 2018.

Ko e faʻahinga mali ko ē ʻoku fie maʻu ki he hakeakiʻí—ʻoku tolonga ʻo taʻengata pea faka-ʻOtua hono mahuʻingá—ʻoku ʻikai fakakaukau ia ki he veté. … [Koeʻuhí] ko e “fefeka ʻo [hotau] lotó” [ Mātiu 19:8 ], ʻoku ʻikai fakamālohiʻi ʻe he ʻEikí ʻi he taimí ni ʻa e ngaahi ola ʻo e tuʻunga moʻui fakasilesitialé. ʻOkú Ne fakangofua ʻa e niʻihi kuo veté ke toe mali ʻo ʻoua naʻa fakameleʻi ʻe he angaʻulí, ʻa ia ʻoku fakamahinoʻi ʻi he fono ʻoku māʻolunga angé.

(Dallin H. Oaks, “Divorce,” Ensign pe Liahona, May 2007, 70)

ʻE tokoniʻi fēfē au ʻe heʻeku tui ki he Fakamoʻuí ʻi heʻeku kumi ha hoa taʻengatá?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

ʻĪmisi
Official Portrait of Elder Jeffrey R. Holland. Photographed January 2018.

Tui ʻoku ʻi ai e kaunga hoʻo tuí ʻi he meʻa kotoa ʻokú ke fai ʻi hoʻo feʻofaʻakí, he ʻoku pehē ia. ʻOku fakatuʻutāmaki kiate koe ke ke fakamavaheʻi e teití mei he tuʻunga fakaākongá. Pe, ke toe fakalea lelei angé, ko Sīsū Kalaisi, ko e Maama ʻo e Māmaní, ko e maama pē ia ʻe taha te ke lava ʻo sio lelei ai ki he hala ʻo e ʻofá mo e fiefiá maʻau pea mo hoʻo ʻofaʻangá.

(Jeffrey R. Holland, “How Do I Love Thee?” [Brigham Young University devotional, Feb. 15, 2000], speeches.byu.edu)

Paaki