Seminelí
Mātiu 22:34–40


Mātiu 22:34–40

Ko e Ongo Fekau Lahí

ʻĪmisi
Jesus is shown with a group of people speaking to a scribe about the two great commandments. Outtakes: include close ups of people in the crowd. (Scene filmed at ext. the temple court of the Women)

ʻI he feinga ʻa e taha ʻo e kau Fālesí ke siviʻi ʻa e Fakamoʻuí, naʻá ne fehuʻi ange pe ko e fekau fē ʻi he fonó naʻe lahi tahá. Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ko e ʻuluaki fekaú ke ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki e kotoa hotau lotó, laumālié, mo e ʻatamaí pea ko hono uá ke ʻofa ki hotau kaungāʻapí ʻo hangē pē ko kitautolú. ʻE lava ke tokoni atu ʻa e lēsoni ko ʻení ke mahino kiate koe ʻa e founga ke moʻui ʻaki ai ʻa e ongo fekau lalahi ko ʻení.

Tokoni ke ongoʻi ʻe he kau akó ʻa e moʻoni mo e mahuʻinga ʻo e tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní. ʻOku ngalingali ʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ʻa e ngaahi moʻoni ʻi he folofolá ʻi he taimi ʻoku nau ongoʻi ai honau mahuʻingá mo ongoʻi ha fiemaʻu vivili ke fakakau kinautolu ʻi heʻenau moʻuí. Ko e founga ʻe taha ke tokoniʻi ai e kau akó ke fai ʻení ko hono poupouʻi kinautolu ke nau fakakaukau ki he founga ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ngaahi moʻoní ʻi heʻenau moʻuí pea vahevahe ha ngaahi aʻusia fakataautaha ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi moʻoni ko ʻení.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi e kau akó ke nau haʻu mateuteu ke vahevahe fekauʻaki mo ha taha ʻoku nau ʻilo kuó ne fakahaaʻi ʻoku nau ʻofa moʻoni ki he ʻOtuá mo e niʻihi kehé.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

Ko e ongo fekau lahí

Fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ʻa e tūkunga ko ʻení ke kamata ʻaki e lēsoní pe fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe ha ngaahi sīpinga ʻo ha kakai anga faka-Kalaisi ʻoku nau ʻiloʻi mo tokoniʻi kinautolu ke nau vakai ki he founga ʻe lava ke tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ongo fekau lahí ke tau hoko ʻo hangē ko e Fakamoʻuí.

Fakakaukauloto ʻokú ke talanoa mo hao kaungāmeʻa fekauʻaki mo hoʻo ngaahi tui fakalotú. Lolotonga hono talanoaʻi e mahuʻinga ʻo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ʻoku fehuʻi atu ho kaungāmeʻá pe ko e hā e ngaahi fekau pau ʻoku akoʻi ʻi homou siasí.

Fakaʻaongaʻi ha miniti ʻe taha pea lisi ʻa e lahi taha ʻo e ngaahi fekau mo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻOtuá ʻokú ke lava ʻo fakakaukau ki aí.

Hili hoʻo vahevahe hoʻo lisi ʻo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ʻoku fehuʻi atu ho kaungāmeʻá pe ko e fē ʻa e ngaahi fekau ʻoku mahuʻinga tahá.

Toe vakaiʻi hoʻo lisí pea fakakaukau ki he founga te ke ala tali ʻaki ʻene fehuʻí.

Lolotonga e akonaki ʻa Sīsū ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí, naʻe fai ʻe ha kau Fālesi tokolahi ha ngaahi fehuʻi kiate ia, ko e feinga ke fakamaaʻi ia ʻi he ʻao ʻo e kakaí. Lau ʻa e Mātiu 22:36–40, ʻo kumi ki he fehuʻi ʻe taha naʻe fai ki he Fakamoʻuí mo e founga naʻá Ne tali ʻaki iá.

  • Ko e hā ha ngaahi fakakaukau pe ongo ʻokú ke maʻu fekauʻaki mo e founga naʻe tali ʻaki ʻe he Fakamoʻuí?

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he Fakamoʻuí ko e ʻuluaki fekau lahí ke ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki hotau lotó, laumālié, mo e ʻatamaí kotoa. Ko e fekau lahi hono uá ke ʻofa ki hotau kaungāʻapí ʻo hangē pē ko kitautolú. Ko e ongo fekaú ni ʻoku maʻu ia mei he Teutalōnome 6:5 mo e Levitiko 19:18 . Ko e “fono” ʻoku lau ki ai ʻi he Mātiu 22:36 ko e fono ia ʻa Mōsesé.

Fakakaukau ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e kau akó, pea aleaʻi ha niʻihi pe kotoa ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he naunau ʻoku hoko maí. Fakakaukau pe ko e fē founga te ne tokoniʻi e kau akó ke tali e ngaahi fehuʻí. Hangē ko ʻení, ʻe lava ke aleaʻi fakakalasi, fakakulupu iiki, pe fakafoʻituitui ha niʻihi ʻi ha tohinoa ako.

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki e loto, ivi, mo e ʻatamai kotoá? (Kapau ʻokú ke fie maʻu ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e ngaahi foʻi lea ko ʻení, fakakaukau ke kumi honau ʻuhingá ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tokoni ki he akó hangē ko e Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá.)

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga mei he moʻui ʻa Kalaisí ʻi Heʻene fakahaaʻi naʻá Ne ʻofa ki he ʻOtuá ʻi he foungá ni?

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke ‘ofa ki ho ngaahi kaungāʻapí ʻo hangē pē ko koé?

  • ʻE tokoniʻi fēfē nai kitautolu ʻe he talangofua ki he ongo fekau lalahi ko ʻení ke tau hoko ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí?

Fakatokangaʻi ange naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻi he Mātiu 22:40, ʻoku fakataumuʻa e ngaahi fekau kotoa pē ʻa e ʻOtuá ke tokoniʻi e kakaí ke fakahaaʻi ʻenau ʻofa ki he ʻOtuá mo honau kaungāʻapí.

  • ʻOku tokoni fēfē nai ʻetau tokanga taha ki he ongo fekau lalahí ke tau talangofua ai ki he ngaahi fekau kehe ʻa e ʻOtuá?

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻa e founga ʻoku fehokotaki ai ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá mo ʻetau ʻofa ki he niʻihi kehé.

ʻĪmisi
Official portrait of President Russell M. Nelson taken January 2018

ʻI he taimi ʻoku tau ʻofa ai ki he ʻOtuá ʻaki e kotoa hotau lotó, ʻokú Ne fakatafoki hotau lotó ki he lelei ʻa e niʻihi kehé ʻi ha founga fakaʻofoʻofa mo maʻa.

(Russell M. Nelson, “Ko e Fekau Lahi Hono Uá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2019, 97)

  • Ko e hā ʻe liliu ai ʻe heʻetau ʻofa ki he ʻOtuá ʻa hotau lotó ki he niʻihi kehé?

Fakaʻaongaʻi ʻa e tokoni fakafaiakó mo e teuteu ʻa e tokotaha akó ki he lēsoni ko ʻení ʻaki hono poupouʻi e kau akó ke vahevahe ha ngaahi sīpinga ʻo ha kakai ʻoku nau ʻofa ki he ʻOtuá mo e niʻihi kehé. ʻE lava ke tokoni hono fakahoko iá ke ongoʻi ʻe he kau akó e moʻoni mo e mahuʻinga ʻo e ngaahi fekau ko ʻení mo ʻiloʻi e ngaahi founga te nau lava ʻo fakaʻaongaʻi ai kinautolú. Fakafanongo fakalelei ki he ʻenau ngaahi talí, pea fakamālō ki he kau akó ʻi heʻenau vahevahé.

  • Ko hai ha taha ʻokú ke ʻilo ko ha tokotaha tā sīpinga lelei ia ʻi hono fakahaaʻi e ʻofa ki he niʻihi kehé?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku nau fakahaaʻi ai ʻa e ʻofa ko ʻení? Te ke muimui fēfē nai ki heʻenau sīpingá ʻi hono fakahaaʻi ʻa e ʻofa ki he niʻihi kehé ʻi ha ngaahi founga faingofua ʻi he ʻaho kotoa pē?

   

Hiki ʻi hoʻo tohinoa akó ʻa e meʻa ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻa ia ʻokú ne fakaʻaiʻai koe ke ke tauhi ʻa e ongo fekau lalahi ʻe uá. Mahalo ʻe tokoni ke pau hoʻo fakakaukau ki he ngaahi aʻusia kuó ke ongoʻi ai ʻEna ʻofa kiate koé.

Fakaafeʻi ha kau ako ‘oku nau loto-lelei ke nau vahevahe ‘a e meʻa ne nau tohí.

ʻOku totonu ke hoko e ʻofa ʻa e ʻOtuá ko e meʻa ke tau fakamuʻomuʻá

Neongo ʻoku mahuʻinga ke talangofua fakatouʻosi ki he ongo fekau lahí, ka naʻe vahevahe ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi ha fakatokanga:

ʻĪmisi
Official Portrait of President Dallin H. Oaks taken March 2018.

Ka ʻoku ʻikai totonu ke hoko ʻetau faivelenga hono tauhi e fekau hono ua ko ʻení ke ngalo ai ʻiate kitautolu ʻa e ʻuluakí, ke ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki hotau laumālié, moʻuí mo e lotó kotoa. ʻOku tau fakahaaʻi ʻa e ʻofa ko iá ʻaki ʻetau “fai [ʻEne] ngaahi fekaú” [ Sione 14:15 ].

(Dallin H. Oaks, “Fekau Lalahi ʻe,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2019, 73–74)

  • Ko e hā ʻe mahuʻinga ai e hokohoko ʻo e ongo fekau ko ʻení?

  • Ko e hā ha ngaahi palopalema ʻe ala hoko kapau te tau fakamuʻomuʻa e ʻofa ki hotau kaungāʻapí kae ʻikai ko e ʻofa ki he ʻOtuá?

  • Ko e hā ha ngaahi tūkunga pe tuʻunga te ke ala fehangahangai mo ia ʻe fie maʻu ai ke ke fakapapauʻi ʻokú ke fakamuʻomuʻa ʻa e ʻofa ki he ʻOtuá?

Kapau ʻoku fie maʻu ʻe he kau akó ha sīpinga ʻo e founga naʻe fakamuʻomuʻa ai ʻe ha taha ʻa e ʻofa ki he ʻOtuá, fakakaukau ke mamata ʻi he “Ngaahi Faingataʻa Fakalaumālié” mei he taimi 7:40 ki he 9:13. ʻE lava ke maʻu ʻa e vitiō ko ʻení ʻi he ChurchofJesusChrist.org.

Faʻu ha palani

Fakakaukau ki he ngaahi faingamālie naʻá ke toki maʻu kimuí ni ke ke talangofua ai ki he ongo fekau lalahi ʻe uá. Fakafuofuaʻi ʻaki ha meʻafua ʻe taha ki he nima, ʻa e tuʻunga lelei hoʻo talangofua ki he ongo fekau takitaha ko ʻení, ʻo “sai ʻaupito” ʻa e tahá pea nima ʻoku “ʻikai ke sai.”

Faʻu ha palani ʻi hoʻo tohinoa akó ke talangofua kakato ange ki he ongo fekau lalahi ko ʻení.

  • Hiki ha ngaahi ngāue pau te ke lava ʻo fai ke toe lelei ange ai hoʻo moʻui ʻaki e ongo fekau lalahi ko ʻení. Fakafanongo fakalelei ki he ngaahi ueʻi mei he Laumālie Māʻoniʻoní, pea fili ‘a e taha ai ke muimuiʻi.

  • Hiki hifo ʻa e founga te ke muimuiʻi ai ʻa e ngāue ko iá. Fakakaukau ke vahevahe hoʻo palaní mo hoʻo mātuʻá pe ko ha kaungāmeʻa falalaʻanga pea fakaafeʻi kinautolu ke tokoni atu. Fakatokangaʻi ange ʻe tokoniʻi koe ʻe he ʻOtuá ʻi hoʻo fai ʻa e meʻa kotoa pē te ke lavá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 123:17).

Poupouʻi e kau akó ke nau muimuiʻi ʻenau ngaahi palaní, pea talaange te nau maʻu ha faingamālie ʻi ha lēsoni sivi ʻi he kahaʻú (“Siviʻi Hoʻo Akó 5”) ke nau muimuiʻi ai ʻa e palani ko ʻení. Fakahaaʻi hoʻo falala kiate kinautolú, pea fakapapauʻi ange ʻe tokoniʻi kinautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻenau ngaahi feingá.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Te u ako fēfē nai ke u ‘ofa ‘iate au?

ʻI heʻene lea “Ko Hotau Kuongá ʻEni!” Ne lea ʻa ʻEletā S. Kifooti Niliseni ʻo e Kau Fitungofulú ki he mahuʻinga ʻo e ʻofa ʻiate kitautolú (Liahona, Mē 2021, 64–67). Te ke lava ʻo mamataʻi ʻa e foʻi vitioó, ʻoku maʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org, mei he taimi 7:36 ki he 9:32.  

ʻOku ngāue fakataha fēfē nai ʻa e ongo fekau lalahi ʻe uá? (vakai foki, 1 Sione 4:7–11, 20–21)

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Pita M. Sionisoni ʻo e Kau Fitungofulú ʻo pehē:

ʻĪmisi
Official portrait of Peter M. Johnson. Sustained April 6, 2019 as a General Authority Seventy.

Manatuʻi ko e ʻuluaki pea ko e lahi ʻo e fekaú ke ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki hotau lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoa [vakai, Mātiu 22:37–38 ]. Ko e meʻa kotoa pē ʻoku tau faí ʻoku totonu ke fakalotoa ia ʻe heʻetau ʻofa kiate Ia mo Hono ʻAló. ʻI he ʻetau fakatupulaki ʻetau ʻofa kiate Kinauá ʻaki hono tauhi ʻEna ngaahi fekaú, ʻe fakalahi ʻetau malava ke ʻofa ʻiate kitautolu mo e niʻihi kehé. Te tau kamata ke tokoni ki he fāmilí, ngaahi kaungāmeʻá, mo e ngaahi kaungāʻapí he te tau vakai kiate kinautolu ʻo hangē ko e ʻafio mai ʻa e Fakamoʻuí kiate kinautolú—ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá [vakai, Sione 3:16 ; 1 Sione 4:19 ; Mōsaia 2:17 ].

(Peter M. Johnson, “Mālohi ke Ikunaʻi ʻa e Filí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2019, 111)

ʻE tākiekina fēfē nai ʻeku moʻuí ʻe he talangofua ki he ongo fekau ke ʻofa ki he ʻOtuá mo e niʻihi kehé?

Naʻe fakamatala ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati, Palesiteni Leʻoleʻo ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Official portrait of President M. Russell Ballard of the Quorum of the Twelve Apostles, 2004.

ʻOku ʻomi ʻe he talangofua ki he ongo fekau ko iá ha founga ke tau aʻusia ai ha nonga mo ha fiefia lahi ange. ʻI he taimi ʻoku tau ʻofa mo tokoni ai ki he ʻEikí pea ʻofa mo tokoni ki hotau ngaahi kaungāʻapí, ʻe fakanatula pē ʻetau ongoʻi fiefia angé, ʻa ia he ʻikai ke tau maʻu ia ʻi ha toe founga lelei ange.

(M. Russell Ballard, “Ko e Ongoongolelei Moʻoni, Haohaoa, mo Mahino Ngofua ʻo Sīsū Kalaisí,” Ensign pe Liahona, Mē 2019, 29)

Ko e hā ʻoku fakamamafaʻi ai ʻa e ʻofá ʻi he ongo fekau fakatouʻosi ko ʻení?

   

ʻOku tākiekina fēfē nai kitautolu ʻe he ʻofa ʻa e ʻOtuá ke tau talangofua ki he ongo fekau lalahi ʻe uá?

Naʻe fakamoʻoni mai ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ‘o pehē:

ʻĪmisi
Official Portrait of Elder Jeffrey R. Holland. Photographed January 2018.

Ko e ʻuluaki fekau lahi taha ʻo ʻitānití ke ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki e kotoa hotau lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí—ko e ʻuluaki fekau lahí ia. Ka ko e ʻuluaki foʻi moʻoni maʻongoʻonga ʻo ʻitānití ko e ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate kitautolú ʻaki e kotoa Hono lotó, iví, ʻatamaí, mo e mālohí. Ko e ʻofa ko iá, ko e makatuʻunga ia ʻo ʻitānití, pea ʻoku totonu ke hoko ko e makatuʻunga ʻo ʻetau moʻui fakaʻahó. ʻIo, ʻoku tau toki lava pē ʻi he māfana ʻa e ongo fakapapau ko iá ʻi hotau lotó ke tau lotolahi, ke kei feinga ke fakalakalaka, ke kei feinga ke fakamolemoleʻi kitautolu mei heʻetau ngaahi angahalá, pea mo kei feinga ke aʻu e ʻaloʻofa ko iá ki hotau kaungāʻapí.

(Jeffrey R. Holland, “ʻE Fai ʻe [he ʻEikí] ha Ngaahi Mana ʻIate Kimoutolu ʻApongipongí na,” Ensign pe Liahona, Mē 2016, 127)

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

ʻUluaki tauhi ʻa e ʻuluaki fekau lahí: tokanga taha ki he lēsoni ʻe tahá

Fakaafeʻi e kau akó ke nau feinga ke ʻiloʻi e ngaahi tukufakaholo, lao, pe anga fakafonua fakamāmani te nau ala tākiekina kitautolu ke tau ʻofa ki hotau kaungāʻapí kae ʻikai ko e ʻofa ki he ʻOtuá. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi sīpingá ʻa e mali ʻa e tangata mo e tangata pe fefine mo e fefiné, ngaahi maumauʻi kehe ʻo e fono ʻo e angamaʻá, mo hono maumauʻi e Lea ʻo e Potó.

Fakakaukau ke fakaʻaongaʻi e ngaahi maʻuʻanga tokoni ko ʻení ke tataki ha fealēleaʻaki fakakalasi ʻo makatuʻunga ʻi he mahuʻinga ʻo hono fakapapauʻi ʻoku tau ʻuluaki tauhi ʻa e ʻuluaki fekaú pea ʻoua naʻa tuku ke hanga ʻe he ngaahi ivi tākiekina fakamāmaní ʻo toʻo kitautolu mei heʻetau ʻofa ki he ʻOtuá. Tokanga taha ki he Fakamoʻuí mo e founga naʻá Ne fakahaaʻi mai ʻaki ʻEne sīpingá ʻa e founga ke ʻuluaki ʻofa ai ki he ʻOtuá kae kei ʻofa pē ki hotau kaungāʻapí.

  • Dallin H. Oaks, “ Fekau Lalahi ʻe,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2019, 73–76

  • Lynn G. Robbins, “Ko Hai ʻOkú ke Fakafofongaʻí,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2014, 9–11

 

   

Paaki