ឆ្នាំ ២០២០
របៀប​ដែល​ព្រះអម្ចាស់​បាន​រៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការ​ស្ដារឡើងវិញ
ខែ មករា ឆ្នាំ ២០២០


របៀប​ដែល​ព្រះអម្ចាស់​បាន​រៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការ​ស្ដារឡើងវិញ

នៅក្នុង​របៀប​រាប់​មិន​អស់ ព្រះអម្ចាស់​បាន​រៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​នៃ​ដំណឹងល្អ​របស់​ទ្រង់​ដើម្បី​ប្រទាន​ពរ​ដល់​បុគ្គល​ម្នាក់ៗ ក្រុមគ្រួសារ សហគមន៍ ជាតិសាសន៍ និង​ពិភពលោក​នេះ ។

Joseph kneeling

The Forces of Light and Dark ដោយ Warren Luch ទទួល​បាន​សិទ្ធិ​អនុញ្ញាត​ពី​សារមន្ទីរ​ប្រវត្តិសាស្រ្ត​សាសនាចក្រ ។

ព្រះអម្ចាស់​បាន​រៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​នៃ​ដំណឹងល្អ​របស់​ព្រះយេស៊ូវ​គ្រីស្ទ​​ពីមុន​ព្រះវរបិតា និង​ព្រះរាជបុត្រា​បាន​យាង​មក​ជួប​នឹង​យ៉ូសែប ស៊្មីធ នៅក្នុង​ឆ្នាំ ១៨២០ ទៅ​ទៀត ។ តាម​ពិត​ទៅ ការ​រៀប​ចំ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​ដើម្បី​ស្ដារ​ឡើង​វិញ​នូវ​ភាព​ពេញ​លេញ​នៃ​ដំណឹងល្អ​របស់​ទ្រង់​នៅ​ក្នុង​ថ្ងៃ​ចុងក្រោយ បាន​ចាប់​ផ្ដើម​ពី​មុន​ផែនដី​នេះ​ត្រូវបាន​បង្កើត​ឡើង​ម្ល៉េះ ។

នៅ​ខែ តុលា ឆ្នាំ ១៩១៨ វិវរណៈ​មួយ​ដែល​មាន​កត់ត្រា​នៅក្នុង គោលលទ្ធិ និង​សេចក្ដី​សញ្ញា ១៣៨ ដែល​បាន​ទទួល​ដោយ​ប្រធាន យ៉ូសែប អេហ្វ ស្ម៊ីធ ( ១៨៣៨–១៩១៨ ) យើង​រៀន​ថា ថ្នាក់​ដឹកនាំ​ពី​ជំនាន់​មុន​នៃ​សាសនាចក្រ​នៃ​ព្រះយេស៊ូវគ្រីស្ទ​នៃ​ពួក​បរិសុទ្ធ​ថ្ងៃ​ចុងក្រោយ និង « ពួក​វិញ្ញាណ​ជម្រើសៗ​ឯ​ទៀត … បាន​រក្សាទុក​ឲ្យ​មក​នៅ​ពេល​ពេញ​កំណត់ ដើម្បី​ចូល​រួម​ក្នុង​ការ​ដាក់​គ្រឹះ​នៃ​កិច្ចការ​ដ៏​ធំ​នៅ​ថ្ងៃ​ចុង​ក្រោយ » ( គោលលទ្ធិ និង​សេចក្ដី​សញ្ញា ១៣៨:៥៣ ការគូស​បញ្ជាក់​ត្រូវបាន​បន្ថែម ) ។

ប្រធាន ស្ម៊ីធ បាន​ឃើញ « ថា ពួក​គេ​នៅ​ក្នុង​ចំណោម​ពួក​ឧត្តុង្គ​ឧត្ដម និង​ពួក​អ្នក​ធំ​ដែល​បាន​រើស​តាំង​ពី​ដើម​ដំបូង​មក » ( គោលលទ្ធិ និង​សេចក្ដី​សញ្ញា ១៣៨:៥៥ ) ។ លោក​បាន​បន្ថែម​ថា « ពួកគេ​ជាមួយ​នឹង​ពួក​អ្នក​ផ្សេង​ទៀត បាន​ទទួល​មេរៀន​មុន​ដំបូង​នានា នៅ​ពិភព​នៃ​ពួក​វិញ្ញាណ ហើយ​ត្រូវ​បាន​រៀបចំ​ឲ្យ​មក​នៅ​ពេល​កំណត់​នៃ​ព្រះ ដើម្បី​ធ្វើ​ការងារ​នៅ​ក្នុង​ចម្ការ​ទំពាំង​បាយ​ជូរ​របស់​ទ្រង់ សម្រាប់​សេចក្ដី​សង្គ្រោះ​ដល់​ព្រលឹង​នៃ​មនុស្ស​លោក » ( គោលលទ្ធិ និង​សេចក្ដី​សញ្ញា ១៣៨:៥៦ ការគូស​បញ្ជាក់​ត្រូវបាន​បន្ថែម ) ។

បន្ទាប់​ពី​ការ​បង្កើត​ផែនដី « ពួក​ហោរា​បរិសុទ្ធ​របស់​ទ្រង់ តាំង​ពី​បុរាណ​មក » បាន​និយាយ ច្រៀង សុបិន និង​ព្យាករ​អំពី « គ្រា​តាំង​របស់​ទាំង​អស់​ឡើង​វិញ » ក្នុង​ពេល​អនាគត ( កិច្ចការ ៣:២១, សូមមើល​ផងដែរ លូកា ១:៦៧–៧៥ ) ។

និយាយ​ជា​ពិសេស​អំពី​ព្យាការី​ដំបូង​គេ​នៃ​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​នៃ​សាសនាចក្រ​របស់​ព្រះយេស៊ូ​វគ្រីស្ទ នោះ​ប្រធាន ព្រិកហាំ យ៉ង់ ( ១៨០១–៧៧ ) បាន​សង្កេត​ឃើញ​ថា « ព្រះអម្ចាស់​បាន​ដាក់​ព្រះ​នេត្រ​របស់​ទ្រង់​ទៅ​លើ [ យ៉ូសែប ស៊្មីធ ] និង​លើ​ឪពុក​របស់​លោក និង​លើ​ជីតា​របស់​លោក និង​លើ​ជីដូន​ជីតា​របស់​ពួក​លោក​រហូត​ដល់​អ័ប្រាហាំ ហើយ​ចេញពី​អ័ប្រាហាំ​ដល់​គ្រា​ទឹក​ជំនន់ ចេញពី​ទឹក​ជំនន់​ដល់​ហេណុក ហើយ​ចេញ​ពី​ហេណុក​ដល់​អ័ដាម ។ ទ្រង់​បាន​ឃ្លាំមើល​គ្រួសារ​នោះ និង​លោហិត​នោះ នៅពេល​វា​ធ្វើ​ដំណើរ​ចេញ​ពី​ប្រភព​ខ្លួន​ទៅកាន់​កំណើត​ជាមនុស្ស​នោះ ។ [ យ៉ូសែប ស៊្មីធ ] ត្រូវបាន​តែងតាំង​ជាមុន​នៅក្នុង​ភាព​អស់​កល្ប​ជានិច្ច ដើម្បី​ធ្វើ​ជា​អធិបតី​នៅ​គ្រា​កាន់​កាប់​ត្រួតត្រា​ចុង​ក្រោយ​នេះ » ។

កាល​ដែល​យើង​ប្រារព្ធ​អប​អរ​ខួប​លើក​ទី ២០០ នៃ​ការ​និមិត្ត​ដំបូង​នៅ​ឆ្នាំ​នេះ វា​ជា​ការ​ត្រឹម​ត្រូវ​ដើម្បី​នឹកចាំ​ពី​បុរស និង​ស្ត្រី​ជា​ច្រើន​នៅ​ប៉ុន្មាន​សតវត្ស​នេះ ដែល​បាន​ទទួល​ការ​បំផុស​ពី​ព្រះអម្ចាស់ កាល​ដែល​ទ្រង់​បាន​រៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ ដែល​បាន​ចាប់ផ្ដើម​ពេល​ដែល​ព្រះវរបិតា និង​ព្រះរាជ​បុត្រា​បាន​យាង​មក​ជួប​យ៉ូសែប ស៊្មីធ ដ៏​ក្មេង​ខ្ចី ដែល​កំពុង​ស្វែងរក​ការ​អត់​ទោស និង​ការ​ណែនាំ​នៅក្នុង​ឆ្នាំ ១៨២០ ។

កាល​ដែល​យើង​សម្លឹង​មើល​ត្រឡប់​ទៅ​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ​វិញ យើង​នឹង​រក​ឃើញ​ថា មាន​បដិវត្ដ​ជា​ច្រើន​បាន​ជះ​ឥទ្ធិពល​ទៅលើ​ពិភពលោក​នេះ ដែល​បាន​រៀបចំ​មនុស្ស​សម្រាប់​សាសនាចក្រ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​ក្នុង​ការស្ដារ​ឡើង​នៅ​ថ្ងៃ​ចុងក្រោយ​នេះ ។

បដិវត្តន៍​នៃផ្ទាំង​ចារិក

មធ្យោបាយ​ដ៏​សំខាន់​បំផុត​មួយ​ដែល​ព្រះអម្ចាស់​បាន​រៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​នៃ​ដំណឹងល្អ​របស់​ទ្រង់ គឺ​បដិវត្តន៍​នៃ​ផ្ទាំង​ចារិក​ដែល​បានកើត​ឡើង​ចេញ​ពី​ការ​បង្កើត​ថ្មី និង​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​ផ្ទាំង​ដើម​ស្មាច់ និង​ផ្ទាំង​ស្បែក​សម្រាប់​សរសេរ​អក្សរ ។

ផ្ទាំង​ស្បែក​សម្រាប់​សរសេរ​អក្សរ ធ្វើ​មក​ពី​ស្បែក​សត្វ ត្រូវបាន​ប្រើប្រាស់​នៅក្នុង​សម័យ​បុរាណ និង​ដើម​សម័យ​ទំនើប​​ជា​ផ្ទៃ​សម្រាប់​សរសេរ ។ ច្បាប់​ចម្លង​ដែល​គេ​បាន​ស្គាល់​ដំបូង​បំផុត​នៃ​គម្ពីរ​ប៊ីប​ហេព្រើរ ( គម្ពីរ​សញ្ញា​ចាស់ ) និង​ច្បាប់​ចម្លង​ដ៏​សំខាន់ៗ​ជា​ច្រើន​ទៀត​នៃ​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ត្រូវបាន​រក្សា​ទុក​នៅលើ​ផ្ទាំង​ស្បែក ។

ផ្ទាំង​ដើម​ស្មាច់ ធ្វើ​មក​ពី​ផ្នែក​ស្ពោត​នៃ​ដើម​ស្មាច់ គឺ​ជា​វត្ថុ​ធាតុ​ដើម​មួយ​ទៀត​ដែល​ត្រូវបាន​ប្រើ​ប្រាស់​នៅ​ជំនាន់​បុរាណ​ជា​ផ្ទៃ​សម្រាប់​សរសេរ ។ ច្បាប់​ចម្លង​មុន​គេ​បង្អស់​នៃ​ព្រះគម្ពីរ​សញ្ញា​ថ្មី​ត្រូវបាន​រក្សា​ទុក​នៅ​លើ​ផ្ទាំង​ដើម​ស្មាច់ ។

បើ​ប្រៀប​ធៀប​ទៅ​នឹង​ការ​សរ​សេរ​លើ​ផ្ទាំង​ថ្ម ឬ​ដីឥដ្ឋ វត្ថុធាតុ​សម្រាប់​សរសេរ​ទាំងនេះ​ធ្វើ​ឲ្យ​ងាយ​ស្រួល​សម្រាប់​អ្នក​សរសេរ​ដើម្បី​កត់ត្រា​ព្រះបន្ទូល​របស់​ព្រះ​ដែល​បាន​ទទួល​តាមរយៈ​ពួក​ព្យាការី និង​សាវក​ដែល​ប្រកប​ដោយ​ការ​បំផុស​គំនិត ។ ដោយ​ការ​ប្រើ​ប្រាស់​វត្ថុ​ធាតុ​សម្រាប់​សរសេរ​ទាំងនេះ មាន​អ្នក​សរសេរ​ដែល​យើង​មិន​ស្គាល់ និង​ច្រើន​រាប់​មិន​អស់​បាន​ចម្លង​ដោយ​ឧស្សាហ៍ បញ្ជូន និង​រក្សា​សំណេរ​ដ៏​ពិសិដ្ឋ​ទាំងឡាយ​នៅក្នុង​ច្បាប់​ចម្លង​ជា​ច្រើន ដើម្បី​កុំ​ឲ្យ​អណ្ដាត​ភ្លើង​នៃ​សេចក្ដី​ជំនឿ​ត្រូវ​រលុត​ឡើយ ។

ឧទាហរណ៍ ថ្មីៗ​ខ្ញុំ​បាន​រៀន​ថា « មាន​ផ្ទាំង​ចារិក​ជាង​មួយ​រយ​នៃ​ដំណឹងល្អ​របស់​ម៉ាថាយ​ត្រូវបាន​សរសេរ​នៅក្នុង​ភាសា​ក្រិក » ដោយ​មាន​ផ្ទាំង​ចារិក​គម្ពីរ​ប៊ីប​ជា​ច្រើន​ផ្សេង​ទៀត​ដែល​ត្រូវបាន​សរសេរ​ឡើង​នៅក្នុង​ផ្ទាំងដើម​ស្មាច់​អំឡុង​ឆ្នាំ ៥០០ ទៅ ១៥០០ គ.ស. ។

printing house

រចនា​រូបភាព​នៃ​រោងពុម្ព​នៅ​សតវត្ស​ទី ១៦ មកពី Getty Images

បដិវត្តន៍​នៃ​ការបោះពុម្ព

ដូច​ដែល​ខ្ញុំ​តែង​បាន​បង្រៀន​ជា​ញឹកញាប់​ថា ព្រះអម្ចាស់​បាន​បំផុស​ឲ្យ​មាន​ជំហាន​ដ៏​អស្ចារ្យ​មួយ​ទៀត នៅក្នុង​ការរៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​នៃ​ដំណឹងល្អ​នៃ​ការ​សង្គ្រោះ​របស់​ទ្រង់ ពេល​ដែល​ជាង​មាស​អាល្លឺម៉ង់​ម្នាក់​ឈ្មោះ ចូអែនស៍ ហ្គថេនប៊ឺក បាន​កែ​សម្រួល​បច្ចេកវិទ្យា​បោះពុម្ព​ដែល​ត្រូវ​បាន​ណែនាំ​ជា​លើក​ដំបូង​នៅក្នុង​ប្រទេស​ចិន ដើម្បី​ផលិត​រោងពុម្ព​នៅក្នុង​ឆ្នាំ ១៤៣៩ ឬ ១៤៤០ ។

ហ្គថេនប៊ឺក​ជា​ឧបករណ៍​នៅក្នុង​ព្រះហស្ដ​ព្រះ ក្នុង​ការ​បង្កើន​ចំណេះ​ដឹង ការ​យល់​ដឹង និង​សេចក្ដី​ជំនឿ​សាសនា​នៅក្នុង​ពិភពលោក ។ ការ​ច្នៃ​ប្រឌិត​របស់​គាត់​បាន​ផ្តួច​ផ្តើម​ឲ្យ​មាន​បដិវត្តន៍​នៃ​ការ​បោះពុម្ព ដែល​បាន​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ពិភពលោក​ជា​រៀង​រហូត ដោយ​ជួយ​សម្រួល​ដល់​ចលនា​គំនិត និង​ព័ត៌មាន​បាន​យ៉ាង​ទូលំទូលាយ​ដែល​បាន​ក្លាយ​ជា « ភ្នាក់ងារ​នៃ​ការ​ផ្លាស់​ប្ដូរ » ។

ពួក​អ្នក​ប្រាជ្ញ​បាន​ប៉ាន់​ប្រមាណ​ថា ប្រហែល​ជា​មាន​គម្ពីរ ៣០០០០ ក្បាល​នៅក្នុង​ទ្វីប​អឺរ៉ុប​នៅ​គ្រា​ដែល​ហ្គថេនប៊ឺក​បាន​បោះពុម្ព​គម្ពីរ​ប៊ីប​នៅ​ក្នុង​រោងពុម្ព​របស់​គាត់ ។ ក្នុង​រយៈពេល ៥០ ឆ្នាំ បន្ទាប់​ពី​ការច្នៃ​ប្រឌិត​របស់​គាត់ មាន​សៀវភៅ​ជាង ១២ លាន​ក្បាល​នៅក្នុង​ទ្វីប​អឺរ៉ុប ។

កំណែ​ទម្រង់​ប្រូតេស្ដង់​បាន​ប្រើប្រាស់​ការច្នៃ​ប្រឌិត​របស់​ហ្គថេនប៊ឺក ដើម្បី​ផ្សព្វផ្សាយ​គំនិត​របស់​វា និង​ដើម្បី​នាំ​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ទៅ​ដល់​មនុស្ស​សាមញ្ញ​ទូទៅ ក្នុង​របៀប​ដែល​គ្មាន​នរណា​ម្នាក់​កាល​ពី​ជំនាន់​មុន​អាច​ស្រមៃ​ឃើញ ។

បដិវត្តន៍​នៃ​អក្ខរកម្ម និង​ការ​បក​ប្រែ​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប

បដិវត្តន៍​នៃ​ការ​បោះពុម្ព​បាន​រួម​ចំណែក និង​បាន​ទទួល​ចំណែក ដោយ​ការ​រីក​ចម្រើន​នៃ​អក្ខរកម្ម និង​ការចង់បាន​ដ៏​ច្រើន​ឡើង​ក្នុង​ចំណោម​ប្រជាជន​សាមញ្ញ​នៅ​ទ្វីប​អឺរ៉ុប​ក្នុង​ការអាន​ព្រះបន្ទូល​ដ៏​ពិសិដ្ឋ​ក្នុង​ព្រះគម្ពីរ​ជា​ភាសា​ផ្ទាល់​របស់​ពួកគេ ។

ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ជា​ភាសា​ឡាតាំង ដែល​បាន​បកប្រែ​ពី​ភាសា​ក្រិក និង​ហេព្រើរ​នៅក្នុង​សតវត្ស​ទី​ប្រាំ គ.ស. បាន​ក្លាយ​ជា​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ផ្លូវការ​របស់​ព្រះវិហារ​កាតូលិក​លោក​ខាងលិច​អស់​រយៈពេល ១០០០ ឆ្នាំ ។១០ អស់​ជា​ច្រើន​សតវត្ស ជនជាតិ​អឺរ៉ុប​ជា​ច្រើន​បាន​រៀន​អំពី​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ជា​ចម្បង​តាមរយៈ​ធម្មទេសនា​របស់​ពួក​សង្យ ។

ប៉ុន្តែ​នៅក្នុង​សតវត្ស​ទី ១៥ និង ១៦ ពួកអ្នក​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​សាសនា​បាន​បង្កើត​ការបកប្រែ​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ថ្មី​ជា​ភាសា​ផ្សេងៗ​ទៀត​របស់​អឺរ៉ុប ដូច​ជា​ភាសា​អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អង់គ្លេស អេស្ប៉ាញ និង​បារាំង ។ ជាធម្មតា​ការ​បក​ប្រែ​ទាំងនេះ​គឺ​ផ្អែក​ទៅលើ​សំណេរ​ដើម​ជា​ភាសា​ហេព្រើរ និង​ភាសាក្រិក—មិនមែន​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ភាសា​ឡាតាំង​ឡើយ ។ វា​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​អ្នក​អាន​រាប់​ពាន់​ម៉ឺន​នាក់​ដក​បទពិសោធន៍​ពី​រឿងរ៉ាវ និង​ការ​បង្រៀន​ទាំងឡាយ​នៃ​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ជា​ភាសា​របស់​ពួកគេ​ផ្ទាល់ ។

ម៉ាទីន លូទ័រ បាន​កើត​នៅ​ឆ្នាំ ១៤៨៣ គឺ​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​ម្នាក់​ក្នុង​ចំណោម​អ្នក​ដឹកនាំ​ទាំងឡាយ​នៅក្នុង​ការ​បោះពុម្ព​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ជា​ភាសា​នៅ​ជំនាន់​របស់​គាត់ ។ ការ​បកប្រែ​ជា​ភាសា​អាល្លឺម៉ង់​របស់​គាត់​ត្រូវបាន​បោះពុម្ព​នៅក្នុង​ឆ្នាំ ១៥៣៤—ជា​ឆ្នាំ​មួយ​ដ៏​សំខាន់​ក្រៃលែង​នៅ​ក្នុង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​ពួកគ្រីស្ទាន​លោក​ខាងលិច ។១១ ជំនឿ​របស់​លូទ័រ​នៅក្នុង​អំណាច​នៃ​ព្រះគម្ពីរ​បាន​ជួយ​បញ្ឆេះ​កំណែ​ទម្រង់​នោះ ។ ពួក​អ្នក​ធ្វើ​កំណែ​ទម្រង់​ផ្សេង​ទៀត​បាន​លើកស្ទួយ​ដល់​ការអប់រំ​ជា​សកល​ដើម្បី​ឲ្យ​មនុស្ស​គ្រប់​គ្នា​អាច​មាន​ឱកាស​អាន​ព្រះគម្ពីរ​ដោយ​ខ្លួន​ឯង ។

អ្នក​ដឹក​នាំ​សាសនា​មួយ​ចំនួន​បាន​មាន​កង្វល់​ថា ការ​រីក​រាល​ដាល​នៃ​ការ​អាន​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​នឹង​នាំ​ទៅ​រក​អញ្ញាមតិ បន្ទាប​សិទ្ធិ​អំណាច​របស់​សាសនាចក្រ​ឲ្យ​ចុះ​ខ្សោយ និង​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ភាព​ចលាចល​ស៊ីវិល​ផង ។ ពួកគេ​បាន​ឆ្លើយ​តប​ដោយ​ការដាក់គុក ធ្វើ​ទារុណកម្ម និង​សូម្បី​តែ​សម្លាប់​មនុស្ស​ជា​ច្រើន​ដែល​គេ​រកឃើញ​ថា​កំពុង​បកប្រែ​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ទៅ​ជា​ភាសា​សាមញ្ញ​នៃ​ជំនាន់​នោះ ឬ​ក៏​មាន​ការ​បក​ប្រែ​ព្រះគម្ពីរ​ជា​ភាសា​សាមញ្ញ ។

វីល្លាម ធីនឌេល បាន​កើត​នៅ​ឆ្នាំ ១៤៩៤ បាន​ចាប់​ផ្ដើម​កិច្ចការ​របស់​គាត់​អំឡុង​ពេល​ដែល​ម៉ាទីន លូទ័រ កំពុង​ធ្វើ​កិច្ចការ​យ៉ាង​ក្លាហាន​ទៅលើ​ការ​បក​ប្រែ​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ជា​ភាសា​អាល្លឺម៉ង់ ។១២ កាល​នៅ​ជា​យុវជន​ម្នាក់ ធីនឌេល​បាន​ផ្ដើម​គំនិត​ក្នុង​ការ​បង្កើត​កំណែ​ថ្មី​នៃ​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​ដែល​ល្អ​ប្រសើរ​ជាង​មុន ដោយ​ផ្អែក​លើ​ភាសា​ដើម​ជា​ភាសា​ហេព្រើរ និង​ក្រិក ។

ប្រហែល​ជា​ឆ្នាំ ១៥២៣ គាត់​បាន​ស្វែង​រក​ជំនួយ និង​ការលើក​ទឹកចិត្ត​ពី​ប៊ីស្សព​កាតូលិក​នៃ​ទីក្រុង​ឡុង ដើម្បី​ផលិត​កំណែ​មួយ​បែបនោះ ប៉ុន្តែ​ត្រូវបាន​បដិសេធ​យ៉ាង​ខ្លាំង ។ ដោយសារ​តែ​ការ​ហាម​ឃាត់​ប្រឆាំង​នឹង​ការ​បក​ប្រែ​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ត្រូវ​បាន​អនុម័ត​ដោយ​អង្គជំនុំ​នៃ​អក្សហ្វឺដ​នៅ​ឆ្នាំ ១៤០៨ នោះ​ធីនឌេល​ត្រូវការ​ការ​អនុញ្ញត​ជា​ផ្លូវការ​មួយ​ដើម្បី​ដំណើរ​ការ​ការ​បកប្រែ​នោះ​ដោយ​ពុំ​មាន​ការ​ជ្រៀត​ជ្រែក ។

ដោយ​បាន​ឧទ្ទិស​ដល់​កិច្ចការ​បកប្រែ​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស នោះ​ធីនឌេល​បាន​ចាប់ផ្ដើម​កិច្ចការ​របស់​គាត់​ដោយ​សម្ងាត់ ហើយ​បាន​បញ្ចប់​ការ​បកប្រែ​ព្រះគម្ពីរ​សញ្ញា​ថ្មី​នៅក្នុង​ឆ្នាំ ១៥២៥ ។ ដោយ​ធ្វើ​ការបោះពុម្ព​នៅក្នុង​ទីក្រុង​ខូឡូន ប្រទេស​អាល្លឺម៉ង់ នោះ​ការ​បកប្រែ​របស់​ធីនឌេល​បាន​លួចយក​ចូល​ទៅ​ក្នុង​ប្រទេស​អង់គ្លេស ជា​កន្លែង​ដែល​វា​ត្រូវបាន​លក់​នៅ​ដើម​ឆ្នាំ ១៥២៦ ។

នៅទី​បំផុត ធីនឌេល ក៏​ដូច​ជា​បុរស និង​ស្ត្រី​ជា​ច្រើន​ទៀត​ដែរ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​សម្លាប់​ដោយសារ​ចង់​ឲ្យ​មនុស្ស​ទូទៅ​ទទួល​បាន​ព្រះគម្ពីរ​ជា​ភាសា​កំណើត​របស់​ពួក គាត់​ត្រូវបាន​គេ​សម្លាប់​ដោយ​ព្យួរ-ក​ទៅ​នឹង​ចំរឹង​នៅដើម​ខែ តុលា ឆ្នាំ ១៥៣៦ ។១៣ យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ ការ​បកប្រែ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​របស់​គាត់​បាន​បន្ត​នៅ ដោយ​ពាក្យ​ពេចន៍ និង​ឃ្លា​ទាំងឡាយ ព្រមទាំង​ផ្នែក​ទាំង​ស្រុង​នៃ​ការ​បក​ប្រែ​របស់​គាត់​ត្រូវបាន​បញ្ចូល​ទៅក្នុង​កំណែ​របស់​ស្ដេច​ជេមស៍ ។​១៤

កំណែ​របស់​ស្ដេច​ជេមស៍ ដែល​ត្រូវបាន​បោះពុម្ព​នៅក្នុង​ឆ្នាំ ១៦១១ ត្រូវបាន​អនុម័ត​ជា​ផ្លូវការ​ដោយ​សាសនាចក្រ​នៃ​ប្រទេស​អង់គ្លេស ហើយ​ក្រោយ​មក​បាន​ជះ​ឥទ្ធិពល​ដល់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​នៃ​ដំណឹងល្អ​នៃ​ព្រះយេស៊ូវ​គ្រីស្ទ​តាម​របៀប​ដ៏​សំខាន់​មួយ​ចំនួន ។​១៥ វា​ជា​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​ភាសា​អង់គ្លេស​ដែល​ត្រូវបាន​គេ​និយម​អាន​បំផុត​នៅ​ជំនាន់​នៃ​កំណើត​របស់​យ៉ូសែប ស៊្មីធ នៅក្នុង​ឆ្នាំ ១៨០៥ ។ គិត​ដល់​ត្រឹម​ពេល​នោះ គ្រួសារ​ភាគ​ច្រើន​រួម​ទាំង​គ្រួសារ​របស់​យ៉ូសែប និង​លូស៊ី ម៉ាក ស៊្មីធ មាន​គម្ពីរ​ប៊ីប​ជា​កម្មសិទ្ធិ ហើយ​អាន​ចេញ​ពី​វា​ជា​ទៀងទាត់ ។ តាម​ពិត​ទៅ មនុស្ស​ជា​ច្រើន​បាន​រៀន​អាន​ដោយ​ការឮ​គេ​អាន​វា​នៅ​តាម​ផ្ទះ និង​ដោយ​ការសិក្សា​វា​ដោយ​ខ្លួនឯង ។

Joseph reading the Bible

បដិវត្ត​នយោបាយ និង​ទូរគមនាគមន៍

បដិវត្តន៍​នៃ​ការបោះពុម្ព ការបកប្រែ និង​អក្ខរកម្ម បាន​រៀបចំ​ផ្លូវ​សម្រាប់​បដិវត្តន៍​នយោបាយ និង​ទូរ​គមនា​គមន៍​ដែល​បាន​សាយភាយ​នៅ​ទូទាំង​ទ្វីប​អឺរ៉ុប និង​អាមេរិក ចន្លោះ​សតវត្ស​ទី ១៧ និង ១៩ ។ បរិយាកាស​នយោបាយ​ផ្លាស់ប្ដូរ​នៅក្នុង​ទ្វីប​អឺរ៉ុប និង​អាមេរិក​បាន​ផ្ដល់​សេរីភាព​ដល់​មនុស្ស​កាន់តែ​ច្រើន​ឡើង​ដើម្បី​ជ្រើសរើស​ផ្លូវ​សាសនា​របស់​ពួកគេ​ផ្ទាល់ ។ សេរីភាព​ខាង​សាសនា​គឺ​ជា​លទ្ធផល​មួយ​ក្នុង​ចំណោម​លទ្ធផល​ជា​ច្រើន​ដែល​បាន​មក​ពី​បដិវត្តន៍​នយោបាយ​ដែល​បាន​កើតឡើង​អំឡុង​ពេល​នោះ ។

ព្រះអម្ចាស់​ក៏​បាន​ចាប់ផ្ដើម « ចាត់​វិញ្ញាណ [ របស់​ទ្រង់ ] ទៅ​លើ​គ្រប់​ទាំង​មនុស្ស » ( សូមមើល យ៉ូអែល ២:២៨, យ៉ូសែប ស្ម៊ីធ—ប្រវត្តិ ១:៤១ ) រួម​ទាំង​ទៅលើ​ពួកអ្នក​ដែល​ត្រូវបាន​រៀបចំ​ឲ្យ​មាន​សុបិន​អំពី​បច្ចេកវិទ្យា​គមនាគមន៍ និង​ទូរ​គមនាគមន៍​ថ្មី​ផងដែរ ដែល​បានរុញ​ច្រាន​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​ឲ្យ​ទៅមុខ​ក្នុង​របៀប​ដ៏​អស្ចារ្យ​នានា ។

កាលដែល​ព្រះអម្ចាស់​បាន​លើក​ព្យាការី​របស់​ទ្រង់​ឡើង នោះ​ទ្រង់​បាន​បំផុស​ដល់​ពួក​បុរស និង​ស្ត្រី​ទាំងឡាយ​ឲ្យ​ច្នៃប្រឌិត​ផ្នែក​បច្ចេកវិទ្យា​នានា ដូចជា​ប្រឡាយ​ផ្លូវទឹក តេឡេក្រាម ផ្លូវដែក និង​ម៉ាស៊ីន​ចំហាយ ដើម្បី​ឲ្យ​ដំណឹងល្អ​អាច​ឈាន​ទៅ​មុខ​ដល់​ពិភពលោក​ទាំងមូល ។

នៅក្នុង​របៀប​ផ្សេងៗ​ទៀត​រាប់​មិន​អស់ ព្រះអម្ចាស់​បាន​រៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​នៃ​ដំណឹងល្អ​របស់​ទ្រង់​ដើម្បី​ប្រទាន​ពរ​ដល់​បុគ្គល​ម្នាក់ៗ ក្រុម​គ្រួសារ សហគមន៍ ជាតិ​សាសន៍ និង​ពិភពលោក ។

ការដឹកនាំ​គ្រួសារ​ស្ម៊ីធ

កាល​ដែល​យើង​ពិចារណា​ពី​របៀប​ដែល​ព្រះអម្ចាស់​បាន​រៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ នោះ​យើង​គប្បី​ចងចាំ​ថា អ្វីៗ​ជា​ច្រើន​ដែល​ទ្រង់​សម្រេច​បាន​គឺ​តាមរយៈ​ជីវិត​នៃ​បុគ្គល​ទាំងឡាយ—ដែល​ជា​បុរស និង​ស្ត្រី​ធម្មតា ដែល​នៅក្នុង​ករណី​ខ្លះ សម្រេច​បាន​កិច្ចការ​ដ៏​អស្ចារ្យ ។

បុគ្គល និង​គ្រួសារ​ជា​ច្រើន​នៅក្នុង​ប្រទេស​ជា​ច្រើន​ជុំវិញ​ពិភពលោក​ត្រូវបាន​រៀបចំ​ដើម្បី​ទទួល​សារលិខិត​នៃ​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ ។ គ្រួសារ​ទាំងនេះ​រួម​មាន​ទាំង​ឪពុក​ម្ដាយ​របស់​ព្យាការី គឺ​យ៉ូសែប និង​លូស៊ី ម៉ាក ស្ម៊ីធ ផងដែរ ដែល​ជា​បុគ្គល​ពីរ​រូប​ដែល​ជឿ​លើ​សាសនា​យ៉ាង​ជ្រាលជ្រៅ ដែល​ត្រូវបាន​ចិញ្ចឹម​បីបាច់​នៅក្នុង​វប្បធម៌​មួយ​ដែល​បង្រៀន​ពួកគាត់​ឲ្យ​ស្រឡាញ់​ព្រះយេស៊ូវ​គ្រីស្ទ និង​សិក្សា​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប ។

អស់​រយៈ​ពេល​ជា​ច្រើន​ឆ្នាំ យ៉ូសែប និង​លូស៊ី បាន​ជួប​នឹង​ឧបសគ្គ​ខាង​ហិរញ្ញវត្ថុ ខាង​សុខភាព និង​ឧបសគ្គ​ផ្សេងៗ​ទៀត​នៅ​តំបន់​ញូវអ៊ីងលេន ដែល​នៅ​ប៉ែក​ឦសាន​នៃ​សហរដ្ឋ ។ មក​ទល់​នឹង​ឆ្នាំ ១៨១៦ ពេល​ដែល​ពួកគាត់​បាន​បាត់បង់​ដំណាំ​របស់​ពួកគាត់​ដោយសារ​តែ​ការផ្លាស់ប្ដូរ​អាកាសធាតុ​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក​ដែល​បណ្ដាល​មក​ពី​បន្ទុះ​ភ្នំភ្លើង​នៃ​ភ្នំ​ថាមបូរ៉ា​នៅ​ប្រទេស​ឥណ្ឌូនេស៊ី នោះ​យ៉ូសែប និង​លូស៊ី​មាន​ជម្រើស​តិច​ណាស់ ដូច្នោះ​ពួកគាត់​បាន​ចាកចេញ​ពី​តំបន់​ញូវអ៊ីងឡេន ហើយ​បាន​ធ្វើ​ការសម្រេច​ចិត្ត​ដ៏​ក្លាហាន​មួយ​ដើម្បី​ចាកចេញ​ពី​សំណាញ់​សុវត្ថិភាព​ដែល​មាន​គ្រួសារ មិត្តភក្ដិ និង​សហគមន៍ ។

ដូច​ដែល​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ថ្មី​របស់​សាសនាចក្រ វ៉ុល ១ បាន​ចែង​ថា « យ៉ូសែប ស៊ីញ្ញ័រ ស្រឡាញ់​ភរិយា​ និង​កូនៗ​របស់​លោកយ៉ាង​ខ្លាំង ប៉ុន្តែ​លោក​មិន​អាច​ផ្តល់​ជីវិត​ដែល​មាន​ស្ថេរភាព​ដល់​ពួកគេ​បាន​ទេ ។ សំណាង​អាក្រក់ និង​ការវិនិយោគ​មិន​ទទួល​បាន​ជោគជ័យ បាន​ធ្វើឲ្យ​គ្រួសារ​នៅ​តែ​ក្រីក្រ និង​គ្មាន​ផ្ទះ​សម្បែង​ឡើយ ។ ប្រហែល​ជារដ្ឋ នូវ យ៉ោក អាច​នឹង​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ការផ្លាស់ប្តូរបាន » ។១៦

នៅក្នុង​របៀប​ជា​ច្រើន ការ​បរាជ័យ​របស់​គ្រួសារ​ស្ម៊ីធ​នៅក្នុង​តំបន់​ញូវអ៊ីងឡេន បាន​រុញ​ច្រាន​ពួកគេ​ឲ្យ​ទៅកាន់​ប៉ែក​ខាង​លិច​រដ្ឋ​ញូវយ៉ក ជា​កន្លែង​ដែល​មាន​ការ​រំជើប​រំជួយ​ខាង​សាសនា​កើនឡើង ហើយ​បាន​បំផុស​ឲ្យ​យ៉ូសែប ស៊្មីធ ជុញ្ញ័រ ស្វែងរក​ព្រះអម្ចាស់​នៅក្នុង​ដំណើរ​ស្វែងរក​ការ​អត់​ទោស និង​ការ​ដឹកនាំ​របស់​លោក ។ វា​ក៏​ជា​កន្លែង​ដែល​ផ្ទាំង​ចំណារ​មាស​ត្រូវបាន​លាក់​ទុក​ផងដែរ ដែល​បាន​រង់ចាំ​លោក​ឲ្យ​រកឃើញ បកប្រែ និង​បោះពុម្ព​វា ។

family reading scriptures

រូបថត​ក្រុមគ្រួសារ ដោយ វីនឌី ហ្គីប ខេលើរ

ការ​ទទួល​ស្គាល់​ព្រះហស្ដ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​នៅក្នុង​ជីវិត​របស់​យើង

ដូច​ដែល​ទ្រង់​បាន​ធ្វើ​ជាមួយ​នឹង​បរាជ័យ​របស់​គ្រួសារ​ស្ម៊ីធ​ដែរ ទ្រង់​ក៏​អាច​ធ្វើ​ឲ្យ​យើង​រឹងមាំ បង្រៀន​យើង​មេរៀន​ថ្មីៗ និង​រៀបចំ​យើង​ឆ្លងកាត់​ការ​បរាជ័យ និង​ឧបសគ្គ​ទាំងឡាយ​សម្រាប់​អនាគត​មួយ​ដែល​ខុសប្លែក​យ៉ាងខ្លាំង​ជាង​អ្វី​ដែល​យើង​ស្រមៃ ។

ពេល​យើង​ពិចារណា​ពី​របៀប​ដែល​ព្រះហស្ដ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​បើក​សម្ដែង​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​គ្រួសារ​ស៊្មីធ នោះ​យើង​ត្រូវ​ទទួល​ស្គាល់​ថា ព្រះហស្ដ​របស់​ទ្រង់​ក៏​បាន​បើកសម្ដែង​ដល់​ជីវិត​របស់​យើង​ម្នាក់ៗ​ផងដែរ ។ ការស្វែងរក​ព្រះហស្ដ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​នៅ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​យើង ត្រូវការ​ការឆាប់​ដឹង​ខាង​វិញ្ញាណ នៅក្នុង​ករណី​ជា​ច្រើន គឺ​ត្រូវការ​ពេលវេលា និង​ទស្សនវិស័យ ។ សំណាងល្អ ពរ​របស់​លោក​អយ្យកោ ទិនានុប្បវត្តិ​ផ្ទាល់​ខ្លួន និង​ប្រវត្តិ​ជីវិត​ផ្ទាល់​ខ្លួន អាច​ផ្ដល់​នូវ​កែវ​ពង្រីក​ឲ្យ​ឃើញ​ពី​របៀប​ដែល​ព្រះហស្ដ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​ត្រូវបាន​បើក​សម្ដែង​នៅក្នុង​ជីវិត​យើង ។

នៅក្នុង​វិវរណៈ​ដែល​ប្រទាន​ឲ្យ​នៅក្នុង​ឆ្នាំ ១៨៣១ ព្រះអម្ចាស់​បាន​ព្រមាន​ពិភពលោក​ថា « ហើយ​មនុស្ស​មិនដែល​ជំទាស់​ព្រះ​ក្នុង​ការណ៍​ណាមួយ​ឡើយ ឬ​ក៏​សេចក្ដី​ក្រោធ​របស់​ទ្រង់​មិន​ទាស់​នឹង​នរណា​មួយ​ទេ លើក​លែង​តែ​អស់​អ្នក​ណា​ដែល​មិនទទួល​ស្គាល់​ព្រះ​ហស្ត​របស់​ទ្រង់​ក្នុង​គ្រប់​ទាំង​អស់ ហើយ​មិន​គោរព​តាម​ព្រះ​បញ្ញត្តិ​ទាំង​ឡាយ​របស់​ទ្រង់​ប៉ុណ្ណោះ » ( គោលលទ្ធិ និង​សេចក្ដី​សញ្ញា ៥៩:២១ ) ។

ឆន្ទៈ​របស់​យើង​ដើម្បី​គោរព​ប្រតិបត្តិ​តាម​បទបញ្ញត្តិ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​យេស៊ូវគ្រីស្ទ ជាពិសេស​បទបញ្ញត្តិ​ធំ​ពីរ​ដែល​ឲ្យ​ស្រឡាញ់​ព្រះ និង​អ្នក​ជិតខាង​របស់​យើង​ឲ្យ​ដូច​ខ្លួន​យើង នឹង​ត្រូវបាន​ពង្រីក នៅពេល​ដែល​យើង​ស្វែងរក និង​ទទួល​ស្គាល់​ព្រះហស្ដ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​នៅក្នុង​ជីវិត​យើង ហើយ​ព្រះហស្ដ​របស់​ទ្រង់​នៅក្នុង​ការ​រៀប​ចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​នៃ​សាសនាចក្រ​របស់​ព្រះយេស៊ូវ​គ្រីស្ទ ។ វា​គឺជា « កិច្ចការ​អស្ចារ្យ ហើយ​ចំឡែក » ( នីហ្វៃទី២ ២៥:១៧ ) ។

ឥឡូវ​នេះ ព្រះអម្ចាស់​កំពុង​រៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការយាង​មក​ជា​លើក​ទីពីរ​របស់​ទ្រង់ គឺ​ដូច​ជា​ទ្រង់​បាន​រៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​នៃ​ដំណឹងល្អ​ដ៏​អស់កល្ប​ជានិច្ច​របស់​ទ្រង់​ដែរ ។ ជាថ្មី​ម្តង​ទៀត ព្រះហស្ដ​របស់​ទ្រង់​លេច​ឡើង​មិន​ត្រឹម​តែ​នៅក្នុង​ព្រឹត្តិការណ៍​នៃ​ការផ្លាស់ប្ដូរ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ប៉ុណ្ណោះ​ទេ ថែមទាំង​នៅក្នុង​ជីវិត​របស់​បុគ្គល​ម្នាក់ៗ​ផងដែរ ។

ពេល​យ៉ូសែប ស៊្មីធ បាន​ចូល​ទៅក្នុង​ព្រៃ​ដែល​យើង​ហៅ​ថា​ព្រៃ​ពិសិដ្ឋ​នៅ​សព្វថ្ងៃ​នេះ លោក​បាន​ស្វែងរក​ការអត់ទោស និង​ការណែនាំ​នៅក្នុង​ជីវិត​លោក ។​១៧ ក្នុង​ន័យ​មួយ លោក​កំពុង​តែ​ឆ្លើយ​តប​ទៅ​នឹង​ការអញ្ជើញ​ដ៏​បំផុស​មួយ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​នៅក្នុង​ដំណឹងល្អ​របស់​ម៉ាថាយ ៖

« អស់​អ្នក​ដែល​នឿយ​ព្រួយ ហើយ​ផ្ទុក​ធ្ងន់​អើយ ចូរ​មក​ឯ​ខ្ញុំ ខ្ញុំ​នឹង​ឲ្យ​អ្នក​រាល់​គ្នា​ឈប់​សម្រាក ។

ចូរ​ទទួល​នឹម​ខ្ញុំ ហើយ​រៀន​នឹង​ខ្ញុំ​ចុះ ដ្បិត​ខ្ញុំ​ស្លូត ហើយ​មាន​ចិត្ត​សុភាព​នោះ​អ្នក​រាល់​គ្នា​នឹង​បាន​សម្រាក​ដល់​ព្រលឹង ។

ពី​ព្រោះ​នឹម​ខ្ញុំ​ងាយ​ទេ ហើយ​បន្ទុក​ខ្ញុំ​ក៏​ស្រាល » ( ម៉ាថាយ ១១: ២៨–៣០ ) ។

ខ្ញុំ​សូម​ថ្លែង​ទីបន្ទាល់​ថា តាំង​ពី​ដំបូង​មក ព្រះហស្ដ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​បាន​រៀបចំ​ពិភពលោក​សម្រាប់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​នៃ « ដំណឹងល្អ​ដ៏​ពិត បរិសុទ្ធ និង​សាមញ្ញ » របស់​ព្រះយេស៊ូវគ្រីស្ទ ជា « គោលលទ្ធិ​នៃ​សេចក្ដី​សង្គ្រោះ​របស់​ព្រះគ្រីស្ទ » ដែល​មាន​ដល់​បុត្រា​បុត្រី​ទាំងអស់​របស់​ព្រះ ។១៨ ខ្ញុំ​ក៏​ថ្លែង​ទីបន្ទាល់​ផងដែរ​ថា ព្រះហស្ដ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​មាន​នៅក្នុង​ជីវិត​យើង​ម្នាក់ៗ អញ្ជើញ​យើង​ឲ្យ​ដើរ​តាម​ទ្រង់ បម្រើ​អ្នក​ដទៃ​ទៀត និង​ស្រឡាញ់​ទ្រង់ កាលដែល​ទ្រង់​រៀបចំ​ពិភពលោក​នេះ​សម្រាប់​ការ​យាង​មក​ជា​លើក​ទីពីរ​ដ៏​រុងរឿង​របស់​ទ្រង់ ។

កំណត់​ចំណាំ

  1. ព្រិកហាំ យ៉ង់ នៅក្នុង Teachings of Presidents of the Church: Joseph Smith ( ២០០៧ ) ទំព័រ ៥៤៤, សូមមើល​ផងដែរ ព្រិកហាំ យ៉ង់ « Remarks » Deseret News ថ្ងៃទី ២៦ ខែ តុលា ឆ្នាំ ១៨៥៩ ។

  2. វិស័យដឹក​ជញ្ជូន វិស័យ​ទូរគមនាគមន៍ វិស័យ​វិស្វកម្ម និង​ភាព​ជឿន​លឿន​ខាង​វិស័យ​វេជ្ជសាស្ត្រ គឺ​ជា​ផ្នែក​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៃ​ការ​រៀប​ចំ​របស់​ព្រះអម្ចាស់​សម្រាប់​ការស្ដារ​ឡើង​វិញ​នៃ​ដំណឹងល្អ និង​សាសនាចក្រ​របស់​ទ្រង់ ។

  3. សូមមើល L. D. Reynolds and N. G. Wilson, Scribes and Scholars: A Guide to the Transmission of Greek and Latin Literature, 4th ed. ( ២០១៣ ) ។

  4. ឧទាហរណ៍ ការប្រកាស​ឯករាជ្យ​របស់​សហរដ្ឋ សកម្មភាព​ផ្លូវការ​របស់​សភា​អង់គ្លេស រមូរ​តូរ៉ា​ដែល​ត្រូវបាន​ប្រើប្រាស់​នៅក្នុង​សាលាប្រជុំ​ពួក​យូដា និង​សញ្ញាបត្រ​មក​ពី​សាកលវិទ្យាល័យ​មួយ​ចំនួន ។

  5. សូមមើល Timothy H. Lim and John J. Collins, The Oxford Handbook of the Dead Sea Scrolls ( ២០១០ ) និង Bruce M. Metzger and Bart D. Ehrman, The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration, 4th ed. ( ២០០៥ ) ។

  6. Thomas A. Wayment, The New Testament: A Translation for Latter-day Saints, A Study Bible ( ២០១៩ )

  7. សូមមើល Diana Childress, Johannes Gutenberg and the Printing Press ( ២០០៨ ) ។

  8. ឧទាហរណ៍ សូមមើល អិម រ័សុល បាឡឺដ « The Miracle of the Holy Bible » Liahona ខែ ឧសភា ឆ្នាំ ២០០៧ ទំព័រ ៨០-៨២ ។

  9. សូមមើល Elizabeth L. Eisenstein, The Printing Press as an Agent of Change ( ១៩៨០ ) ទំព័រ ៧០៣ ។

  10. សូមមើល James Carleton Paget and Joachim Schaper, eds., The New Cambridge History of the Bible, វ៉ុល ១ តាំង​ពី​ដំបូង​ដល់​ទំព័រ ៦០០ ( ២០១៣ ) សូមមើល វ៉ុល ២–៤ ផងដែរ ។

  11. ការបកប្រែ​ជា​ភាសា​ឡាតាំង​នៅ​សតវត្ស​ទី​បួន​នេះ​បាន​ក្លាយ​ជា​កំណែ​ផ្លូវការ​របស់​ព្រះវិហារ​កាតូលិក ។ សូមមើល Richard Marius, Martin Luther: The Christian between God and Death ( ១៩៩៩ ) ។

  12. សូមមើល David Daniell, William Tyndale: A Biography ( ១៩៩៤ ) ។

  13. សាកសព​របស់​ធីនឌេន​ត្រូវបាន​ដុត​នៅ​ឯ​ចំរឹង​នោះ​នៅ​ពេល​នោះ ។

  14. ការបកប្រែ​ជា​ភាសា​អង់គ្លេស​របស់​វីល្លាម ធីនឌេល ទោះបី​ជា​មិន​ត្រូវបាន​ទទួលស្គាល់ ក៏​ត្រូវបាន​រក្សា​ទុក​នៅក្នុង​កំណែ​ព្រះគម្ពីរ​ប៊ីប​របស់​ស្តេច​ជេមស៍​ឆ្នាំ ១៦១១ ។

  15. សូមមើល David Norton, The King James Bible: A Short History from Tyndale to Today ( ២០១១ ) ។

  16. សូមមើល ពួកបរិសុទ្ធ វ៉ុល ១ ៖ បទដ្ឋាន​នៃ​សេចក្តីពិត ឆ្នាំ ១៨១៥–១៨៤៦ ៖ រឿង​អំពី​សាសនាចក្រ​នៃ​ព្រះយេស៊ូវ​គ្រីស្ទ​នៃ​ពួកបរិសុទ្ធ​ថ្ងៃ​ចុង​ក្រោយ ( ២០១៨ ) ទំព័រ ៦ ។

  17. សូមមើល « ដំណើរ​រឿង​នៃ​ការនិមិត្ត​ដំបូង » ប្រធានបទ​ដំណឹង​ល្អ topics.ChurchofJesusChrist.org ។

  18. សូមមើល យ៉ូសែប អេហ្វ ស្ម៊ីធ នៅក្នុង អិម រ័សុល បាឡឺដ « ដំណឹងល្អ​ដ៏​ពិត បរិសុទ្ធ ហើយ​សាមញ្ញ​របស់​ព្រះយេស៊ូវគ្រីស្ទ » Liahona ខែ ឧសភា ឆ្នាំ ២០១៩ ទំព័រ ២៩ ។