Aroha atu i tō ’outou mau ’enemi
Te ’itera’a ē, e mau tamari’i tātou pā’āto’a nā te Atua, tē hōro’a mai nei te reira ia tātou i te hō’ē hi’ora’a o te faufa’a o vetahi ’ē ’e te ti’ara’a ’ia ta’uma i ni’a a’e i te mau mana’o tano ’ore.
Nō te tau mure ’ore ’e nō te mau tamari’i ato’a a te Atua te mau ha’api’ira’a a te Fatu. I roto i teie parau poro’i e hōro’a atu vau i te tahi mau hi’ora’a nō te mau Hau ’Āmui nō Marite, terā rā te mau parau tumu ta’u e ha’api’i nei e nehenehe e fa’a’ohipa i te mau vāhi ato’a.
Tē ora nei tātou i te hō’ē tau nō te riri ’e te ’ino’ino i roto i te mau autā’atira’a poritita ’e te mau fa’aturera’a. ’Ua ’ite tātou i te reira i teie pu’e tau māhanahana i reira te tahi pae i te fa’ahuehuera’a ma te hau ’ore ’e te haere’a ’ī’ino. Tē ’ite nei tātou i te reira i roto i te tahi mau porora’a poritita. Te vāhi fifi rā, ’ua tae roa te reira huru i roto i te mau fa’ahitira’a parau poritita ’e i te mau fa’ahi’ora’a ’ino i roto i tā tātou mau purera’a a te ’Ēkālesia.
I roto i te hō’ē fa’aterera’a hau manahune, e vai tāmau noa tō tātou mau ta’a-’ē-ra’a nō ni’a i te mau ta’ata e mā’itihia ’e nō ni’a i te mau fa’aturera’a. Terā rā, ’ei mau pipi nā te Mesia, e ti’a ia tātou ’ia fa’a’ore i te riri ’e te ’ino i ni’a i te mau fa’aotira’a poritita i tuatāpapahia ’aore rā, i fa’ahapahia i roto i te mau fa’anahora’a e rave rahi.
Teie te hō’ē o te mau ha’api’ira’a a tō tātou Fa’aora, tei ’ite-maita’i-hia paha, e mea varavara rā i te fa’a’ohipahia :
« ’Ua fa’aro’o ho’i ’outou ē, i parauhia mai i tahito ra, e aroha atu ’oe i tō ta’ata tupu, ’e e riri atu i tō ’enemi.
« Tē parau atu nei rā vau ia ʼoutou, e aroha atu i tō ʼoutou mau ’enemi; e faʼaora atu i tei tuhi mai ia ʼoutou ; e hāmani maitaʼi atu i te feiā i riri mai ia ʼoutou ; e pure hoʼi nō te feiā i parau ’ino mai ʼe tei hāmani ʼino mai ia ʼoutou » (Mataio 5:43–44). 1
I te roara’a o te mau u’i, ’ua ha’api’i mai te mau ’āti Iuda ’ia fa’a’ino i tō rātou mau ’enemi, ’e tē mamae ra rātou i raro a’e i te ha’avīra’a ’e te mau hāmani-’ino-ra’a a te ’āti Roma. Terā rā, ’ua ha’api’i Iesu ia rātou; « ’ia here i tō ’outou mau ’enemi » ’e « ’ia ha’amaita’i ia rātou o tē fa’a’ino mai ia ’outou ! »
’Auē ïa mau ha’api’ira’a fa’ahiahia nō te mau autā’atira’a poritita ’e o te ta’ata iho ! Terā rā, ’o te reira tā tō tātou Fa’aora e fa’aue noa mai nei ia tātou. I roto i te Buka a Moromona tē tai’o nei tātou « ’Oia mau ho’i, ta’u e parau atu ia ’outou na, ’o tei roto iāna te vārua mārō ra, e ’ere ’oia i tā’u nō te diabolo rā, ’o te metua ’oia nō te mārō, ’e ’ua fa’aitoito ’oia i te ’ā’au nō te ta’ata e mārō ai te tahi i te tahi ma te riri ».(3 Nephi 11:29)
E ’ere i te mea ’ōhie ’ia here i tō tātou mau ’enemi ’e tō tātou mau ta’ata pāto’i. « ’Ua tae’ahia i te rahira’a o tātou taua fāito ra o… te here ’e te fa’a’ore hapa » te parau ïa a te peresideni Hinckley, ’e ua parau ā ’oia, « e tītauhia te ha’avīra’a iāna iho fātata hau atu i te fāito e mara’a ia tātou ». 2 E mea tītauhia rā, nō te mea e tuha’a te reira nō nā fa’auera’a rahi e piti a te Fa’aora ’ia « hina’aro ’oe i tō Atua ia Iehova » ’e « e aroha atu ’oe i tō ta’ata tupu, mai tō aroha ia ’oe iho na ».(Mataio 22:37, 39) ’E e mea ti’a te reira, nō te mea ’ua ha’api’i ato’a mai ’oia ē, « e ani, e hōro’ahia mai tā ’outou, e ’imi, e ’itea ïa ia ’outou ».(Mataio 7:7). 3
Nāhea tātou i te ha’apa’o i teie mau fa’auera’a i roto i te hō’ē ao tei raro a’e ato’a ho’i tātou i te mau ture a te ta’ata ? Aua’e maoti tē vai nei te hi’ora’a o te Fa’aora nō ni’a i te huru nō te fa’aaura’a i tāna mau ture mure ’ore i ni’a i te mau huru ’ōhie o te mau ture a te ta’ata nei. ’A tāmata ai te mau ta’ata pāto’i i te rāmā iāna nā roto i te hō’ē uira’a nō te ’ite ē, e ’aufau ānei te ’āti Iuda i te tute i tō Roma, fa’atoro atura ’oia i ni’a i te hōho’a ’o Kaitara i ni’a i tā rātou moni ’e nā ’ō atura : « E hōpoi maori, tā Kaisara ia Kaisara ra, ’e tā te Atua, e hopoi ïa i te Atua ra ».(Luka 20:25) 4
Nō reira, e pe’e ïa tātou i te mau ture a te ta’ata (e hōpoi tā Kaisara) nō te orara’a ma te hau i raro a’e i te mana tīvira, ’e e pe’e tātou i te mau ture a te Atua e tae atu i tō tātou hope’ara’a mure ’ore ra. Nāhea rā tātou ’ia rave i te reira, ’oia ho’i, nāhea tātou ’ia ha’api’i ’ia aroha i tō tātou mau ta’ata pāto’i ’e tō tātou mau ’enemi ?
Te ha’api’ira’a a te Fa’aora ’eiaha « e mārō i te riri », o te hō’ē ïa ta’ahira’a mātāmua maita’i. Te diabolo te metua o te mārō, ’e nāna e fa’ahema nei i te ta’ata ’ia mārō i te riri. E fa’aitoito ’oia i te au ’ore ’e i te mau autā’atira’a ’ino i rotopū i te mau ta’ata ’e i rotopū i te mau pupu. ’Ua ha’api’i mai te peresideni Thomas S. Monson ē, te riri ’o « te mauha’a ïa a Sātane », nō te mea, « ’ia riri ’oe, tei raro a’e ïa ’oe i te fa’aurura’a a Sātane. ’Aita e ta’ata e nehenehe e fa’atupu i te riri i roto ia tātou. Nā tātou e mā’iti ». 5 Te riri ’o te ’ē’a ïa e tae ai i te ’ino ’e te au ’ore. E tupu i roto ia tātou te aroha i tō tātou mau ta’ata pāto’i, mai te mea e ha’apae tātou i te riri ’e e fa’aea i te tama’i ’e te feiā ’aita tātou i tū’ati te mana’o. E mea maita’i ato’a mai te mea ē, e hina’aro tātou e ha’api’i mai nā roto mai ia rātou.
I roto i te tahi atu mau rāve’a nō te fa’ananea i te pūai ’ia here ia vetahi ’ē, ’o te rāve’a ’ōhie roa ïa tei fa’ata’ahia i roto i te hō’ē hīmene tahito. ’Ia tāmata ana’e tātou i te hāro’aro’a ’e i te fa’atupu i te autā’atira’a ’e te mau ta’ata nō te ta’ere ta’a ’ē, e tāmata tātou ’ia mātau ia rātou. I roto i te mau huru e rave rahi, e ’ore te mana’o huru ’ē ’aore rā te ’ino’ino o te mau ta’ata ’e’ē, e tupu mai te auhoara’a ’aore rā te here, ’ia fa’atupu ana’e te fārereira’a tino i te hāro’aro’ara’a ’e i te fa’atura te tahi ’e te tahi. 6
Hō’ē ato’a tauturu rahi fa’ahou atu nō te ha’api’i ’ia here i tō tātou mau ta’ata pāto’i ’e tō tātou mau ’enemi, ’o te ’imira’a ïa ’ia hāro’aro’a i te mana o te here. Teie e toru o te mau ha’api’ira’a tohu e rave rahi nō ni’a i te reira.
’Ua ha’api’i ’o Iosepha Semita, te peropheta ē, « e parau nō te tau tahito mai ā te parau ē, tā te here e fa’atupu ra, ’o te here ïa. E ha’aparare ana’e tātou i te here—e fa’a’ite ana’e i tō tātou maita’i i te mau ta’ata ato’a ». 7
’Ua ha’api’i mai te peresiddeni Howard W. Hunter : « E fana’o rahi ïa te ao tā tātou e ora nei ’āhani te mau tāne ’e te mau vahine i te mau vāhi ato’a e fa’a’ohipa i te here mau o te Mesia, ’oia ho’i te hāmani maita’i, te marû ’e te ha’eha’a. ’Aita ïa e nounou ’e te te’ote’o… ’Aita ’oia e ’imi i te fa’aho’ira’a… ’Aita e vāhi nō te ferurira’a ’eta’eta, te fe’i’i, ’e te hāmani ’ino… E fa’aitoito te reira i te mau ta’ata huru rau ’ia ora ’āmui i roto i te here keresetiano, ma te hi’o ’ore i te ti’aturira’a pae fa’aro’o, te nūna’a ta’ata, te fenua, te fāito moni, te fāito ’ite, ’aore rā te ta’ere ». 8
’E ’ua ani mai te peresideni Russell M. Nelson ia tātou « ’ia fa’a’a’ano i tō tātou ’ōti’a o te here nō te hā’ati i te tā’āto’ara’a o te ’utuāfare ta’ata nei ». 9
Hō’ē tuha’a faufa’a o te herera’a i tō tātou mau ’enemi, ’o tē fa’aho’ira’a ïa i tā Kaisara, nā roto i te ha’apa’ora’a i te mau ture o tō tātou mau fenua rau. Noa atu te fa’ahiahia o te mau ha’api’ira’a a Iesu, ’aita ’’oia i ha’api’i i te ’ōrurehau ’aore rā, i te ’ōfatira’a i te ture. ’Ua ha’api’i rā ’oia i te hō’ē rāve’a maita’i a’e. Tē ha’api’i ato’a nei te mau heheura’a o teie tau i te reira :
« ’Eiaha te hō’ē ta’ata ’ia ’ōfati i te mau ture o te fenua ra, nō te mea ’o ’oia o te ha’apa’o i te mau ture a te Atua ra ’aore ïa tāna e faufa’a ’ia ’ōfati i te mau ture o te fenua ra.
« Nō reira, ’ia auraro atu i te mau mana e vai nei » (Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 58:21–22
’E tē fa’a’ite nei tā tātou hīro’a fa’aro’o, pāpa’ihia e te peropheta Iosepha Semita i muri a’e tō te feiā mo’a mātāmua fa’arurura’a i te mau hāmani-’ino-ra’a nā roto mai i te mau ti’a fa’atere nō Missouri : « Tē ti’aturi nei mātou ē, e mea ti’a ïa ’ia auraro i te mau ari’i, te mau peresideni, te mau fa’atere hau, ’e te mau ha’avā, ’e ’ia ha’apa’o, ’ia fa’atura, ’e ’ia pāturu i te mau ture o te fenua ».(Te Hīro’a Fa’aro’o 1:12)
E ’ere te aura’a ē, ’aita tātou e fāri’i nei i te mau mea ato’a e ravehia nā roto i te pūai o te ture. Te aura’a ra, e ha’apa’o tātou i te ture o teie taime, ’e e fa’a’ohipa i te mau rāve’a hau nō te taui i te reira. Te aura’a ato’a, ’oia ho’i, e fāri’i tātou ma te hau i te mau hope’ara’a o te mau mā’itira’a. E’ita tātou e ’āmui i roto i te fa’ahuehuera’a e fa’atupuhia e te feiā ’aita i māuruuru i te hope’ara’a. 10 I roto i te hō’ē tōtaiete fa’aterera’a manahune, e ti’a ia tātou, ’e e hōpoi’a nā tātou ’ia rave noa ma te hau e tae roa atu i te mā’itira’a i muri iho.
Te ha’api’ira’a a te Fa’aora ’ia aroha atu i tō tātou mau ’enemi, ’ua niuhia ïa i ni’a i te ’itera’a ē, te mau ta’ata tāhuti ato’a, e mau tamari’i here ana’e ïa nā te Atua. Teie mau parau tumu mure ’ore ’e te tahi mau parau tumu niu o te ture, ’ua tāmatahia ïa i roto i te mau fa’ahuehuera’a iho nei i roto i te mau ’oire nō Marite e rave rahi.
Tē mo’ehia nei i te tahi mau ta’ata ē, tē hōro’a nei te arata’ira’a ture mātāmua o te papa ture o te mau Hau ’Āmui nō Marite i « te ti’ara’a i te ta’ata ’ia putuputu ma te hau, ’e ’ia ani i te fa’aterera’a hau ’ia fa’a’āfaro i tōna mau fifi ». Te rāve’a fāri’ihia te reira nō te fa’aara i te huira’atira ’e ’ia fa’atumu i ni’a i te mau ’ohipa ti’a ’ore i roto i te mau ture ’e te fa’a’ohipara’a i te reira. ’E ’ua tupu te mau ’ohipa ti’a ’ore. I roto i te mau ’ohipa a te ta’ata ’e i roto i te mau peu a te ta’ata hō’ē, tē ’itehia nei te au-’ore-ra’a i te nūna’a ’ē ’e te mau ’ino’ino nō te reira. E melo te ’orometua Theresa A. Dear nō te tā’atira’a hau fenua nō te nu’ura’a i mua o te mau ta’ata iri ’ū. I roto i tāna pāpa’ira’a tāparu, ’ua fa’aha’amana’o mai ’oia ia tātou ē, « te mā’a a te au-’ore-ra’a i te nūna’a ’ē, ’o te ’ino ïa, te ha’avī, te vaiiho noa, te tau’a ’ore, ’e te muhu ’ore ». 11 ’Ei mau tino huira’atira ’e ’ei melo nō te ’Ēkālesia a Iesu Mesia i te Feiā Mo’a i te mau Mahana Hope’a nei, e ti’a ia tātou ’ia rave maita’i a’e nō te tinai i te au ’ore i te nūna’a ’ē.
I te tahi a’e pae, mai te huru ra ē, ’ua mo’ehia i te hō’ē pae iti o te ta’ata e pāturu nei i teie mau ta’ahira’a ’e te mau ’ohipa ti’a ’ore i mua i te ture ē, te mau ta’ahira’a pāruruhia ’e te papa ture, ’o te mau ta’ahira’a ïa i roto i te hau ’Aita e mana tō te mau ta’ata ta’ahi ’ia ha’amou, ’ia fa’a’ino, ’aore rā, ’ia ’eiā i te mau faufa’a, ’aore rā, ’ia ha’ape’ape’a i te mau mana muto’i o te fa’aterera’a hau. ’Aita i pāpa’ihia i roto i te papa ture ’e i te mau ture te anira’a nō te ’ōrurehau ’aore rā, nō te huanane. E ti’a ia tātou pā’āto’a—muto’i, feiā pāto’i, ’e feiā māta’ita’i—’ia hāro’aro’a i te mau ’ōti’a o tō tātou mau ti’ara’a ’e i te faufa’a o tā tātou mau hōpoi’a ’ia vai noa i roto i te ’ōti’a o te mau ture e vai nei. ’Ua tano ’o Abraham Lincoln ’a parau ai oia ē : « ’aita e pe’ape’a tā te ture a te naho’a ta’ata e nehenehe e fa’atītī’aifaro ». 12 Te fa’atītī’aifarora’a a te naho’a ta’ata i te mau pe’ape’a, e fa’atītī’aifarora’a ïa nā roto i te mau rāve’a ti’a ’ore i mua i te ture. ’O te huanane ïa, hō’ē tupura’a ma te ’ore te hō’ē fa’aterera’a hau maita’i ’e ’aita ato’a e muto’i, ’o tē fa’a’ino i te ti’ara’a o te ta’ata ’eiaha rā te pārurura’a.
Hō’ē tumu i riro ai te mau fa’ahuehuera’a rahi i ma’iri a’e nei i Marite ’ei mea hitimahuta nō te mau ta’ata e rave rahi maori rā, te mau pe’ape’a ’e te mau ’ohipa ti’a ’ore tei ’itehia i rotopū i te mau nūna’a rau i roto i te tahi mau fenua, ’eiaha te reira ’ia ’itehia i te mau Hau ’Āmui nō Marite. E mea tano i teie fenua ’ia riro ’ei fenua maita’i a’e i te ha’amoura’a i te au ’ore i te nūna’a ’ē, ’eiaha i ni’a noa i te marite ’ere’ere tei ’ite-rahi-hia i roto i te mau fa’ahuehuera’a i ma’iri a’e nei, i ni’a ato’a rā i te mau ta’ata latino, te mau tinitō, ’e te tahi atu mau pupu ta’ata. E ’ere i te mea ’oa’oa roa te ’ā’amu nō teie fenua i roto i te parau nō te au ’ore i te nūna’a ’ē, ’e e mea ti’a ’ia tātou ’ia rave maita’i a’e.
’Ua ha’amauhia te mau Hau ’Āmui nō Marite nā te mau ta’ata rātere nō te mau fenua rau ’e te mau ’ōpū rau. Tāna ’ōpuara’a nō te tāhō’ē, e ’ere nō te ha’amaura’a i te hō’ē ha’apa’ora’a fa’aro’o ta’a ’ē ’aore rā, te rave-tāmau-ra’a i te tahi o te mau ta’ere rau o te mau fenua tahito. ’Ua ’imi tō tātou u’i niu ’ia tāhō’ēhia nā roto i te hō’ē papa ture ’āpī ’e te mau ture. Te aura’a ra, e ’ere e mea maita’i hope roa tā tātou mau parau tāhō’ē, ’aore rā, te hāro’aro’ara’a i te aura’a o te reira. Tē fa’a’ite ra te ’ā’amu o nā tenetere mātāmua e piti o te mau Hau’ Āmui nō Marite ē, e hina’arohia te mau ha’amaita’ira’a e rave rahi, mai te ti’ara’a mā’iti nō te mau vahine, ’e te fa’a’orera’a i te fa’atītīra’a, ’e te mau ture no te ha’apāpūra’a ē, te feiā tei fa’atītīhia, e fana’o rātou i te mau fa’anahora’a ato’a nō te ti’amāra’a.
Tē fa’ahamana’o nei e piti ’aivana’a nō te ha’api’ira’a tuatoru ē :
« Noa atu tō rātou mau hapehape, ’ua ineine te mau Hau ’Āmui nō Marite i te tāhō’ē i te hō’ē tōtaiete rau ’e te ’āmahamaha.
’Aita e tītauhia i tōna tino huira’atira ’ia mā’iti i rotopū i te hō’ē ihota’ata nō te fenua ’e te raura’a o te ta’ere. E nehenehe te ta’ata marite e fāri’i i terā e piti. Terā rā, te tāviri ’o te here ’āi’a ïa e au i te ture. E ti’a ia tātou ’ia vai hō’ē noa nā roto i te papa ture, noa atu te tuea ’ore tō tātou mau mana’o ». 13
E rave rahi matahiti i ma’iri a’e nei, ’ua hōro’a mai te hō’ē fa’aterehau Peretāne nō te mau ’ohipa nō te mau fenua ’e’ē i teie a’ora’a rahi i roto i te hō’ē tāu’ara’a parau : « ’Aita tō tātou e mau ’āpiti mure ’ore ’e ’aita tō tātou e mau ’enemi tāmau. E mea mure ’ore ’e te tāmau tā tātou mau faufa’a ’e teie mau faufa’a, e hōpoi’a ïa nā tātou ’ia pe’e ». 14
E tumu tahito maita’i roa te reira nō te pe’e i te mau faufa’a « mure ’ore ’e te tāmau » nō te pae poritita. Hau atu i te reira, tē ha’api’i mai nei te parau ha’api’ira’a a te ’Ēkālesia a te Fatu ia tātou i te tahi atu mau faufa’a mure ’ore nō te arata’i ia tātou, ’o te mau ha’api’ira’a ïa a tō tātou Fa’aora, tei fa’auru i te papa ture a te mau Hau ’Āmui nō Marite ’e i te mau ture tumu ’o tō tātou mau fenua e rave rahi. Te tāiva ’ore i mua i te ture i ha’amauhia ’eiaha « te mau ’āpiti » nō te hō’ē tau poto noa, ’o te rāve’a maita’i a’e ïa nō te here i tō tātou mau ta’ata pāto’i ’e i tō tātou mau ’enemi, ’a ’imi ai tātou i te hō’ēra’a i roto i te raura’a.
Te ’itera’a ē, e mau tamari’i tātou pā’āto’a nā te Atua, tē hōro’a mai nei te reira ia tātou i te hō’ē hi’ora’a hanahana o te faufa’a o vetahi ’ē ’e te hina’aro ’e te ti’ara’a ’ia ta’uma i ni’a a’e i te mau mana’o tano ’ore ’e te hi‘o-’ino-ra’a i te feiā iri ’ē. I roto e rave rahi matahiti tō’u orara’a i roto i te mau tuha’a fenua rau o teie fenua, ’ua ha’api’i mai te Fatu iā’u ē, e nehenehe e ha’apa’o ’e e ’imi ’ia ha’amaita’i i te mau ture a te fenua, ’e e here ato’a i tō tātou mau ’enemi. E ’ere i te mea ’ōhie, e nehenehe nā roto i te tauturu ’a tō tātou Fatu ’o Iesu Mesia. ’Ua hōro’a mai ’oia i teie fa’auera’a ’ia here, ’e ua fafau mai ’oia e tauturu mai ia tātou mai te mea e ’imi tātou ’ia ha’apa’o. Tē fa’a’ite pāpū nei au ē, ’ua herehia tātou, ’e e tauturuhia tātou nā tō tātou Metua i te ao ra ’e tāna Tamaiti ’o Iesu Mesia. I te i’oa ’o Iesu Mesia, ’āmene.