2009
Akó mo e Kāingalotu ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní
ʻEpeleli 2009


Akó mo e Kāingalotu ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní

Ko ha ngāue toputapu ʻa e fekumi ki he potó ʻa ia ʻoku fakahoko ʻi he kotoa ʻo ʻetau moʻuí, pea ʻoku fakahōifua ia ki heʻetau Tamai ʻi Hēvaní pea leleiʻia lahi ai ʻEne kau tamaioʻeikí.

Ko e tokotaha ko ia ʻokú ne fie ako ki he potó, kuo pau ke ne fai ia ʻo hange ko e haʻu ʻa Mōsese ki he fuʻu ʻakau ne velá; ʻokú ne tuʻu ʻi ha kelekele toputapu; ʻokú ne fie maʻu ha ngaahi meʻa ʻoku toputapu,” ko e lea ia naʻe fai ʻe Palesiteni Lūpeni J. Kalake ko e Siʻí, (1871–1961), ko ha mēmipa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻi hono fokotuʻu ʻo ha palesiteni foʻou ʻo e ʻŪnivēsiti Pilikihami ʻIongí. “Kuo pau ke tau fakahoko ʻa e fekumi ko ʻeni ki he moʻoní—ʻi ha faʻahinga malaʻe pē ʻo e poto fakaetangatá, ʻo ʻikai ʻi he ʻapasiá pē, ka ʻi ha laumālie ʻo e lotú foki.”1

ʻI heʻetau hoko ko e Kāingalotu ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku tau tui ki he akó, pea ʻoku ʻi ai ʻetau ʻuhinga ki hono foungá mo e ʻuhinga ʻoku totonu ke tau fekumi ai ki aí. ʻOku akoʻi kitautolu ʻe heʻetau tui fakalotú ʻoku totonu ke tau fekumi ki he potó ʻi he Laumālié pea ʻoku ʻi ai mo hotau tufakanga tauhi ke fakaʻaongaʻi ʻa ʻetau ʻiló ki he lelei ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá.

Ko ʻEtau Fekumi ki he Moʻoní

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi (1801–77) ʻo pehē, “ʻOku hanga ʻe [heʻetau] tui fakalotú … ʻo teke [kitautolu] ke tau fekumi fakamātoato ki he ʻiló. “ʻOku ʻikai mo ha toe kakai ʻoku lolotonga moʻui ʻe lahi ange ʻenau vēkeveke ke mamata, fanongo, ako pea mahino kiate kinautolu ʻa e moʻoní.”2

ʻOku totonu ke kehekehe ʻa ʻetau fekumi ki he moʻoní ʻo hangē pē ko e kehekehe ʻo e ngaahi meʻa ʻoku tau fakahoko ʻi heʻetau moʻuí pea fakaikiiki ʻo fakatatau ki he meʻa ʻe malava ʻe he ngaahi tūkunga ʻoku tau ʻi aí. ʻOku totonu ke feinga ʻa e tokotaha Siasi kuo ako ʻo potó ke mahino kiate ia ʻa e ngaahi palopalema fakalotu, fakatuʻasino, fakasōsiale, mo fakapolitikale mahuʻinga ʻo e ʻaho ní. Ko e lahi ange ʻo e ʻilo ʻoku tau maʻu fekauʻaki mo e ngaahi fono ʻo e langí pea mo e ngaahi meʻa ʻo e māmaní, ko e lahi ange ai pē ia hotau ivi takiekina ʻe lava ke tau fakaʻaongaʻi ke lelei kiate kinautolu ʻoku tau feohí pea te tau toe malu ange ai foki mei he ngaahi mālohi ʻo e faiangahalá mo e koví ʻa ia te ne ala ʻai ke tau puputuʻu pea fakaʻauha kitautolu.

ʻI heʻetau fekumi ki he moʻoní, ʻe fie maʻu ke tau fekumi ki he tokoni ʻa ʻetau Tamai Hēvani ʻofá. ʻE lava ke fakahinohino mo fakamālohiaʻe Hono Laumālié ʻa ʻetau ngaahi feinga ke ako mo toe lahi ange ʻa e malava ke mahino kiate kitautolu ʻa e moʻoní. ʻOku ʻikai fakangatangata pē ʻa e ako ko ʻeni mo e Laumālié ki he ngaahi lokiakó pe ko e teuteu pē ki he ngaahi sivi fakaakó. ʻOku ʻaonga ia ki he meʻa kotoa pē ʻoku tau fai ʻi he moʻuí ni mo e feituʻu kotoa pē ʻoku tau fakahoko aí—ʻi ʻapi, ʻi he ngāueʻangá, pea ʻi he lotú.

ʻI heʻetau feinga ke maʻu mo ngāueʻaki e fakahinohino ʻa e Laumālié ʻi ha māmani ʻoku ngāue ʻo fakatatau ki he ngaahi ākenga mo e ngaahi fakakaukau ʻo e kuonga ní, ʻoku tau fehangahangai ai mo e taulōfuʻu ʻo e faʻa hala mo muna e ngaahi fakamatala ʻoku ʻomi kiate kitautolu ʻe he tekinolosia fakaeonopōní. ʻOku tau ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻo haʻatau hoko ko e niʻihi naʻe ui ʻe ha tokotaha ko e “ʻkakai keke vai’—ʻo ʻikai ke tau maʻu ha mahino lahi fekauʻaki mo ha ngaahi kaveinga pau ʻi he taimi ʻoku tau fehokotaki ai mo e ngaahi fakamatala ʻoku lava ke maʻu mei he ʻinitanetí ʻi haʻatau lomiʻi pē ha foʻi kī.”3

ʻOku lōmekina kitautolu ʻe he kau fakamafola leá, kau saienisi ʻatamai ʻo e televīsoné, ngaahi makasini ʻo e sīpinga valá, mo e kau fakahoko ongoongo ʻa e mītiá ʻa ē ʻoku fehālaaki e ngaahi meʻa ʻoku nau fakamahuʻingaʻí pea taʻepau ʻa ʻenau tuʻunga moʻuí ʻa ia ʻoku nau faʻa lava ke fulihi ʻa ʻetau ngaahi fakakaukaú pea uesia mo ʻetau tōʻonga moʻuí. Hangē ko ʻení, naʻe pehē ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985), “Kuo ʻikai mo ha toe kuonga ʻi he māmaní kuo fetoʻoaki ange ai ʻa e fatongia ʻo e [kakai fefiné mo e kakai tangatá.]”4

ʻI he tūkunga leva ko ʻení, ʻe ala kamata ai ke holoki ʻetau tuí ʻe he puputuʻú, loto-foʻí, pe loto-veiveiuá ʻo ne fakatafoki kitautolu mei he Fakamoʻuí pea mo hono langa hake Hono puleʻangá ʻi he māmaní. Kapau ʻe fakatefito ʻetau ngaahi filí ʻi he ngaahi ākenga pea mo e ngaahi fakahinohino fakaemāmaní, ʻe “felīlīaki mo feʻaveaki fano [kitautolu] ʻe he matangi ʻo e akonaki kotoa pē, ʻi he poto kākā ʻo e tangatá, mo e poto ʻi he fie muʻá, ʻa ia ʻoku nau toka tataʻo ai ke kākaaʻi” (ʻEfesō 4:14).

ʻOku akoʻi ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní, ʻo ʻikai ke takiekina ʻe he fakakaukau ʻoku fakamānako ki māmaní. Ko e faikehekehe lahi moʻoni. ʻOku ʻikai tolonga pea ʻoku taimi nounou pē ʻa e ngaahi sīpinga mo e ākenga ʻo e ʻaho ní, pea mo e faʻahinga tui ʻoku fakataumuʻa pē ke saiʻia ai ʻa e kakaí. ʻOku hoko e ngaahi tefitoʻi moʻoní ko ha taula ki he moʻui malú, fakahinohinó, mo e moʻoní. Kapau te tau fokotuʻu maʻu ʻetau ngaahi taumuʻá mo hotau fakahinohinó ʻi he tokāteliné mo e ngaahi tefitoʻi moʻoní, ʻo hangē ko e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí pea muimui ʻi he palōfitá, te tau maʻu ha tataki mātuʻaki ala falalaʻanga mo taʻefeliuliuaki ki hono fai ʻo ʻetau ngaahi fili ʻi he moʻui ní.5

ʻOku ʻikai fie maʻu ke tau manavahē. Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Henelī B. ʻAealingi, Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻo pehē: “ʻOku fakatou ʻafioʻi ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa te Ne fie maʻu ke ke faí mo ia ʻe fie maʻu ke ke ʻiloʻí. ʻOkú Ne angaʻofa mo tokaimaʻananga. Ko ia ʻe lava ai ke ke falala mo ʻamanaki atu kuó Ne ʻosi teuteuʻi ha ngaahi faingamālie ke ke ako ai ko e teuteu ki he ngāue te ke faí. He ʻikai te ke fakatokangaʻi lelei e ngaahi faingamālie ko iá. … Ka ʻi he taimi ʻokú ke fakamuʻomuʻa ai e ngaahi meʻa fakalaumālié ʻi hoʻo moʻuí, ʻe tāpuakiʻi koe ke ke ongoʻi ʻa e meʻa pau ke ke akó, pea ʻe ueʻi koe ke ke toe ngāue mālohi ange.”6

Moʻui Taau Fakatāutahá

Kuo pau ke fakatahaʻi ʻetau ngaahi feinga akó mo ʻetau moʻui taau fakatāutahá ke tau maʻu e tataki ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Kuo pau ke tau fakaʻehiʻehi mei he angaʻuli fakasekisualé, ponokalafí, mo maʻunimā kita ʻe ha tōʻonga moʻuí, pea pehē ki heʻetau ngaahi ongoʻi taʻefeʻunga ki he niʻihi kehé pe kiate kitautolu peé. ʻOku kapusi ʻe he faiangahalá ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí, pea ʻi he taimi ʻoku hoko ai ʻení, ʻoku mate ʻa e maama makehe ʻo e Laumālié pea poipoila ʻa e maama ʻo e akó.

ʻOku tau maʻu ʻa e talaʻofa ʻi he fakahā ʻo onopōní kapau ʻe hanga taha pē hotau matá ki he nāunau ʻo e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e moʻui taau fakatāutahá, “ʻe fakafonu [hotau] sinó kotoa ʻaki ʻa e maama, pea ʻe ʻikai ke ʻiate [kitautolu] ha fakapoʻuli; pea ko e sino ko ia ʻa ia ʻoku fonu ʻi he māmá ʻoku ʻiloʻi ʻe ia ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē” (T&F 88:67).

Te tau lava ʻo fakamoʻoniʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni taʻengatá ni ʻi ha meʻa ne tau toki aʻusia fakatāutaha. Fakamanatuʻi angé ha taimi naʻá ke ʻita ai, fakakikihi, pe fakatupu kē. Naʻe lava nai ke fakahoko lelei hoʻo akó? Naʻá ke maʻu ha faʻahinga fakamaama lolotonga e vahaʻataimi ko iá?

ʻOku hanga ʻe he faiangahalá mo e ʻitá ʻo ʻai ke puputuʻu ʻa e ʻatamaí. ʻOkú na ʻomai ha tuʻunga ʻoku fehangahangai mo e maama pea mo e moʻoni ʻoku ʻo e ʻatamai potó, ʻa ia ko e nāunau ʻo e ʻOtuá (vakai, T&F 93:36). Ko ia ko ha sitepu mahuʻinga ʻa e fakatomalá, ʻa ia te ne lava ʻo fakamaʻa kitautolu mei he angahalá tuʻunga ʻi he feilaulau fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻi he hala ʻo e akó kiate kinautolu kotoa pē ʻoku fekumi ki he māmá mo e moʻoní ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ke faiakó.

ʻOku ʻikai ko ha kakai haohaoa kitautolu, ka ʻe lava ke tau takitaha feinga ke moʻui taau ange ke maʻu e takaua ʻa e Laumālié, ʻa ia te ne fakalahi ange ʻetau mahino fakatāutahá mo teuteuʻi kitautolu ke lelei ange ʻetau taukaveʻi e moʻoní, matuʻuaki hono fusiakiʻi kitautolu ʻe he ngaahi meʻa fakasōsialé, mo fai ha ngaahi ngāue ʻaonga.

Akó

ʻI heʻetau ngaahi fili fekauʻaki mo e akó, ʻoku totonu ke tau teuteu ke tau lava ʻo tauhi kitautolu mo e niʻihi ʻe fakafalala kiate kitautolú. ʻOku ʻaonga ke tau maʻu ha ngaahi pōtoʻi ngāue ʻe fakangāueʻi ai kitautolu ʻe ha niʻihi. Ko e Akó ko e meʻa pau ki heʻete maʻu ʻa e ongoʻi malú mo e lelei fakafoʻitutuí.

ʻOku ʻamanaki mai ʻetau Tamai Hēvaní ke tau fakaʻaongaʻi ʻa ʻetau tauʻatāina ke filí mo e ueʻi ʻa e Laumālié ke vakavakaiʻi ʻaki kitautolu mo e ngaahi meʻa ʻoku tau malavá pea fili ʻa e faʻahinga ako ʻoku totonu ke tau fakahokó. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻeni ki he kau talavou mo e finemui kuo nau ʻosi mei he akoʻanga māʻolungá mo e ngāue fakafaifekaú pea ʻoku nau lolotonga fili ke hoko atu ʻenau akó mo kumi ngāue. Koeʻuhí ʻe kehekehe ʻaupito e ngaahi fili ʻe fehangahangai mo e kau talavoú mo e kau finemuí, tau kamata ʻaki pē haʻatau sio ki he kehekehe ʻo e ngaahi meʻa kuo tau aʻusiá, ʻi heʻetau tui ko e ngaahi meʻa angamaheni ʻeni ʻoku hoko ki he Kāingalotu tokolahi

ʻEletā ʻOakesi: Hangē ko e kau talavou tokolahi, ne u ngāue mālohi mo hokohoko ʻi heʻeku ngaahi feinga fakaakó mo fakataumuʻa ke u lava ʻo tauhi haku fāmili. Hili e maʻu hoku mataʻitohi BA mei he kolisí ne u toe hoko atu. Ne totongi ʻeni ʻaki ʻeku ngāue fakataimi mo nō pē ke toki totongi mei ha kiʻi vahe ʻe lahi ange he ʻosi ʻeku akó. Ne hoko mo ʻeku mali, pea kamata ke ʻi ai mo ʻema fānau. Ne tokoni lahi ki heʻeku akó ʻa e poupou hoku uaifí mo e fatongiaʻaki hoku fāmili kei tupu haké ʻo ne fakalotoa lahi atu ke ʻosi ʻeku akó pea hoko atu ʻeku ngāue he moʻui ní. ʻI he lava kakato ʻeku akó, ne u fakamoleki ha konga ʻo hoku taimi ʻatā ne toki maʻú ke hokohoko atu ʻeku ako heʻeku tafaʻaki fakangāué mo laukonga ʻi he ngaahi meʻa he hisitōlia ʻo e Siasí ne fuoloa ʻeku fakaʻamu ke u lau, mo ako fakakātoa ʻi he ngaahi meʻa kehekehe pē.

Sisitā ʻOakesi: ʻOku faʻa kehekehe ʻaupito pē e ngaahi feinga ako mo e ngaahi meʻa ʻoku aʻusia ʻe he kakai fefiné mei he mātuʻa tangatá. Ne u tupu hake au ʻi ha taimi naʻe hangē ai ʻoku ua pē ʻa e meʻa ke fili mei ai e houʻeiki fafiné ko ʻenau maʻuʻanga moʻuí—ko e faiako mo e neesi. Ko ʻeku “palopalemá” he naʻe ʻikai te u fakakaukau au ki ha taha ʻo e ongo meʻá ni. Naʻe ʻikai te u fakakaukau au ʻe lava pe fie maʻu ke u tokoniʻi fakapaʻanga pē au. Ne u manako he akó, peá u poto he ngāué; ko hono moʻoní, ne u manako ke ngāue. Ne lahi ʻeku ngāue naʻe maʻu he tutuku ʻa e akó, pea naʻe lelei mo ʻeku akó. ʻI heʻeku fakatokangaʻi hake ko ia naʻe fie maʻu ke u tauhi pē aú, ne u ilifia ʻo ʻikai te u mei lava ʻo ngaue ʻi heʻeku sio atu ki he ngaahi poletaki pe faingataʻa taʻeʻiloa te u fetaulaki mo ia he kahaʻú. Ne ʻikai haʻaku taukei fakangāue. Kuo fonu hoku ʻatamaí ʻi heʻeku ako ki he ngaahi lēsoni hangē ko e ngaahi lea fakafonuá, hisitōliá mo e alā meʻa peheé (liberal arts), ka ʻoku fie maʻu ia ke u fakafonu ʻeku kato paʻangá.

Ne hoko atu ʻeku ako mataʻitohí ke maʻu ha taukei ngāue ke tauhi ʻaki au. Ne u saiʻia ʻi he miniti kotoa ne u ako aí ʻo ʻikai ko ha ngaahi fakakaukau foʻou pē ne u maʻu aí ka ne u ʻiloʻi ai foki mo e ngaahi meʻa ʻoku ou malava ke faí. ʻI he ngaahi tafaʻaki ne u ongoʻi mā mo taʻemateuteu ai ʻi he kuo hilí, ʻoku ou ongoʻi ʻeni te u lavaʻi pea te u malava ʻo moʻui ʻiate au pē.

Taimi Mahuʻinga ke Fai Ai ha Fili

ʻOku tau ʻiloʻi ʻoku ʻikai mo ha meʻa ʻe fakapuputuʻu mo fakatupu hohaʻa ange ki he ʻatamaí ka ko e ʻikai ke ʻiloʻi e meʻa ke ke fai ʻi ho kahaʻú, pea ʻoku ʻikai mo ha meʻa ʻe fakafiemālie ange ka ko hoʻo ʻiloʻi fakatāutaha e ngaahi meʻa ʻokú ke malava ke faí. Lau ho tāpuaki fakapēteliaké, fakakaukau ki ho ngaahi talēnití mo e ngaahi meʻa te ke lava fakanatula ʻo faí, pea hoko atu hoʻo moʻuí. Fakahoko e sitepu ʻuluakí pea ʻe hoko mai ha ngaahi faingamālie. Hangē ko ʻení, ʻi he kamata e ako ʻa Sisitā ʻOakesi ki he malaʻe ʻo e lea faka-Pilitaniá, naʻe ʻikai haʻane teitei misi ʻe faifai pea ʻe aʻu ʻo ngāue ʻi he fale pulusi ʻi Positoní. ʻI he taimi naʻe ako fakatauhi-tohi ai ʻa ʻEletā ʻOakesí, naʻe ʻikai te ne teitei fakakaukau ia ʻe hoko atu ai ki he ako laó, ki he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí, pea aʻu ki he Fakamāuʻanga Māʻolunga Taha ʻo e siteiti ʻIutaá. ʻI he taimi ʻoku tokoni ai e ʻEikí, “ʻoku fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ke [tau] lelei ai” (Loma 8:28), pea ʻoku hoko fakakongokonga ʻa e ako ʻoku tau faí pea kamata ke tau mamata ki he fakafōtunga ʻo ʻetau moʻuí.

Kuo pau ke tau tokanga ʻi hono fili ʻo e meʻa te tau akó he ko e akó ʻoku tolonga ia ʻo taʻengata, pea ko e hā pē ha ʻilo ʻoku ʻaonga pe poto pe “tefito ʻo e potó” ʻoku tau maʻu ʻi he moʻuí ni, “te tau toe tuʻu hake pē mo ia ʻi he toetuʻú” (T&F 130:18).

ʻOku ʻi ai ʻa e hohaʻa ʻi he tokolahi e kakai, kae fakatautefito ʻeni ki he kakai fefiné, ʻoku nau veiveiua mo fehuʻia pe te nau lavameʻa koā. ʻI ha lea ʻa e palesiteni ʻo BYU, ʻEletā Sēsili O. Samuelasoni ʻo e Kau Fitungofulú, ʻi Māʻasi 2005 ki he fānau fefine naʻa nau ako ki he fiká, saienisí, mo e ʻenisiniá, naʻá ne pehē: “Kuo fakahā kiate au ʻe ha taha ʻo hoʻomou kau palōfesá … ʻoku ʻi ai hamou niʻihi ʻoku siʻi hoʻomou falala ki he ngaahi meʻa ʻoku mou malavá mo homou ngaahi faingamālie ʻi he kahaʻú, ʻo siʻi ange ia ʻi he houʻeiki tangata ʻoku mou kaungā-akó, neongo ʻoku ʻikai fakamoʻoniʻi ai ʻoku moʻoni ʻeni. ʻOku fie maʻu ke mou ʻiloʻi homou ngaahi talēnití, pōtoʻi ngāué, ngaahi meʻa te mou lavá, mo homou ngaahi mālohingá pea ʻoua naʻa mou puputuʻu ʻi he ngaahi meʻafoaki kuo tuku kiate kimoutolu ʻe he ʻOtuá.”7

Mahalo ʻe lahi ange hono fakaangaʻi ʻo e houʻeiki fafiné ʻi he taimi te nau kakapa ai ki he ngaahi ngāue maʻuʻanga moʻui fakapalofesinalé. Naʻe faitohi ha fefine taʻu uofulu tupu lahi ʻo kole faleʻi fekauʻaki mo haʻane ngāue ke tauhi ia. Naʻá ne pehē kuó ne talanoa mo ha taki fakalotu ʻo kau ki haʻane ako lao pea naʻe ʻikai te ne poupouʻi ʻeni. ʻOku ʻikai ke tau ʻiloʻi e ngaahi meʻa ʻokú ne lavá pe hono ngaahi fakangatangatá; mahalo pē naʻe makatuʻuga e faleʻi naʻe fai angé ʻi he ngaahi meʻa ko iá pe ʻi ha ueʻi ʻa e laumālié fekauʻaki mo e tūkunga naʻá ne ʻi aí. Ka naʻe lava pē ke tala ʻene vilitakí ʻi he ngaahi meʻa naʻe hā ʻi heʻene tohí, pea naʻe mahino ʻa e totonu ke faleʻi ia ke ne aʻusia kakato ʻa e meʻa te ne lavá.

ʻI ha konga ʻo e pōpoaki ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoni lolotonga e fakataha lahi ʻa e Fineʻofá ʻi he ʻaho 29 ʻo Sepitema 2007, naʻá ne pehē ai ki he houʻeiki fafiné: “ʻOua naʻa mou lotua e ngaahi ngāue ʻoku tuha mo e meʻa te ke malavá, ka ke lotua ke ke malava ʻo fakahoko hoʻo ngaahi ngāué. Hili iá he ʻikai leva ko e maná ʻa hoʻo ngāué, ka ko hoʻo tupulakí.”8

ʻOku mau fakatokanga atu ʻe lava pē ke ʻahiʻahiʻi e houʻeiki tangatá pe fafiné ʻe he fie maʻu ko ia ke fakaʻosi ʻenau akó mo fokotuʻu hanau tuʻunga malu fakapaʻangá, ke nau pehē ai ʻoku ʻikai mahuʻinga ʻa e malí. Ko ha sio-nounou taʻengata ia ke tulifua ha taumuʻa fakapalofesinale he ʻikai malava ke ʻataʻatā ai ha taha ke ne fakahoko ʻa e malí, ʻa ia ko ha moʻoni taʻengata, koeʻuhí pē he ʻoku ʻikai fenāpasi ia mo ʻene taimi ngāue fakapalofesinalé, ʻa ia ko ha meʻa ʻoku mahuʻingaʻia ai e māmaní.

Naʻe alu haku kaumeʻa mo ʻene tama fefiné ke kumi ha ʻapiako ʻi he feituʻu faka-hahake ʻo e ʻIunaiteti Siteití ke hoko atu ai ʻene ako mataʻitohí. Naʻe ʻiloʻi ʻe heʻene taʻahine mohu talēniti mo longomoʻuí, kapau te ne hū ki he ʻapiako fika ʻuluaki naʻá ne filí, kuo pau ke nō ha paʻanga lahi ke totongi ʻaki ʻene akó. ʻOku faʻa mahuʻinga foki ʻa e fakamole ke maʻu ʻa e ako lelei tahá, ka ʻi he meʻá ni, ne lotu ai ʻene tama fefiné peá ne ongoʻi he ʻikai taʻofi ia ʻe ha fuʻu moʻua lahi mei haʻane mali, ka ʻe iku fakamālohiʻi ai ia ke ʻoua naʻa nofo mei he ngāué mo ʻene fānaú ʻi ʻapi. Ke ke fakapotopoto. ʻOku tau kehekehe kotoa pē. Kapau te ke fekumi ki he faleʻi ʻa e ʻEikí, te Ne fakahā atu ʻa e meʻa ʻe lelei taha maʻaú.

Maʻu ha Holi ke Ako

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Sei E. Seniseni ʻo e Kau Palesitenisī ʻo e Kau Fitungofulú ʻo pehē ʻe fie maʻu maʻu pē ke “hokohoko atu ʻetau akó mo ʻetau tupulakí.”9 Kuo pau ke fakaʻaiʻai ʻeni ʻaki ʻa e holi ke akó, pea tataki kitautolu ʻe he ngaahi meʻa ʻoku taʻengata hono mahuʻingá.

Makehe mei hono fakatupulaki ʻo e ngaahi meʻa te tau feʻunga ai mo e ngāue ko iá, ʻoku totonu ke tau maʻu ha holi ke tau mateuteu fakaeloto ange, taukei ange ʻi heʻetau ngaahi fetuʻutaki fakatāutahá, pea hoko ko ha mātuʻa mo ha tangataʻifonua lelei ange. ʻOku siʻisiʻi ha ngaahi meʻa ʻe fakafiemālie mo fakafiefia ange ka ko hano ako ha faʻahinga meʻa foʻou. ʻOku maʻu mei heni ʻa e fiefia lahi, fiemālie, mo e ngaahi tuʻunga fakapaʻanga fakafiemālie. ʻOku ʻikai fakangatangata pē ʻa e akó ki lokiako. ʻE lava ke toe lahi ange ʻetau fakahoungaʻi mo fiefia ʻi he ngaahi ngāue mo e fakaʻofoʻofa ʻo e māmani ʻoku tau ʻi aí, ʻi haʻatau ako ʻi hono kotoa ʻo ʻetau moʻuí. ʻOku mahulu atu e faʻahinga ako ia ko ʻení ʻi he ngaahi tohí pea mo hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi founga fakatekinolosia foʻoú, hangē ko e ʻInitanetí. ʻOku kau ai ʻa e ako ki he ngaahi meʻa fakaʻātí. ʻOku kau foki ai mo e ngaahi meʻa naʻe aʻusia mo ha kakai pea mo ha ngaahi feituʻu; ʻa e ngaahi fetalanoaʻaki mo hatau ngaahi kaungāmeʻa, ʻaʻahi ki he musiumé mo ha ngaahi koniseti, pea mo ha ngaahi faingamālie ke fai ai ha tokoni. ʻOku totonu ke tau ako ha ngaahi meʻa lahi pe tau fiefia ʻi he ako ko ia ʻoku tau faí.

Mahalo te tau fāinga lahi ke aʻusia ʻetau ngaahi taumuʻá, ka te tau tupulaki mei heʻetau fāinga ko iá ʻo tatau pē mo e lahi ʻo e ako ʻoku tau faí. Te tau maʻu ʻi he nofo taʻengata ka hoko maí, ʻa e ngaahi mālohi ʻoku tau fakatupulaki ʻi heʻetau lavaʻi ʻa e ngaahi faingataʻá. ʻOku ʻikai totonu ke tau meheka kiate kinautolu ʻoku faingofua ʻenau akó tupu mei heʻenau ngaahi maʻuʻanga tokoni fakapaʻanga pe fakaʻatamaí. Ne teʻeki ai ʻaupito faingofua ʻa e ngāueʻi ʻetau tupulakí, pea ko kinautolu ʻoku maʻu faingofua iá, ʻe fie maʻu ia ke nau fai ha ngaahi feilaulau kehe ke nau tupulaki ai pe ko e ʻikai ke nau aʻusia ʻa e fakalakalaká, ʻa ia ko e taumuʻa ʻo e moʻuí.

Kae mahuʻinga tahá, ʻoku ʻi ai hotau tufakanga ke kei hokohoko atu ʻetau ako fakalaumālié ʻaki hono ako e folofolá mo e ngaahi tohi ʻa e Siasí pea mo e ʻalu ki he lotú mo e temipalé. ʻI heʻetau keinanga ʻi he ngaahi folofola ʻo e moʻuí, te ne fakakoloaʻi ʻa kitautolu, fakatupulaki ʻa ʻetau malava ke akoʻi ʻa kinautolu ʻoku tau ʻofa aí, mo teuteuʻi kitautolu ki he moʻui taʻengatá.

Ko e tefitoʻi taumuʻa ʻo e akó, ke ngaohi kitautolu ke tau hoko ko ha ngaahi mātuʻa mo ha kau tamaioʻeiki lelei ange ʻi he puleʻangá. ʻI hono fakaʻosingá, ko ʻetau tupulakí, ʻiló, mo e poto ko ia ʻoku tau maʻú, te ne fakafonu hotau laumālié mo teuteuʻi kitautolu ki he nofo taʻengatá, ka ʻoku ʻikai ko e ngaahi maaka ʻi he ngaahi tohi fakamoʻoni ako mei he kolisí. Ko e ngaahi meʻa ʻo e Laumālié ʻa e ngaahi meʻa ʻoku taʻengatá, pea ko ʻetau ngaahi fetuʻutaki fakalaumālié ʻa e tumutumu ʻo e ngaahi fua ʻo e Laumālié ʻi he taimi ʻoku silaʻi ai ʻaki ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Ko e akó ko ha meʻaʻofa ia mei he ʻOtuá; ko ha maka-tuʻu-loto ia ʻo ʻetau tui fakalotú ʻi he taimi ʻoku tau fakaʻaongaʻi ai ia ke lelei ki he niʻihi kehé.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. J. Reuben Clark Jr., “Charge to President Howard S. McDonald,” Improvement Era, Jan. 1946, 15.

  2. Brigham Young, “Remarks by President Brigham Young,” Deseret News, Mar. 14, 1860, 11.

  3. Richard Foreman, naʻe hā ʻi he Nicholas Carr, “Is Google Making Us Stupid?” Atlantic Monthly, July/Aug. 2008, 63.

  4. Sipenisā W. Kimipolo, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo (Tohi Lēsoni ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí mo e Fineʻofá, 200), 222.

  5. ʻOku toʻo e ngaahi meʻa ʻi he palakalafi ko ʻení mo e ngaahi ngaahi palakalafi kehe pē kimui ʻi he fakamatalá mei he Kristen M. Oaks, A Single Voice (2008).

  6. Henry B. Eyring, “Education for Real Life,” Ensign, Oct. 2002, 18–19.

  7. Cecil O. Samuelson Jr., “What Will Be Relevant,” lea naʻe ʻikai pulusi.

  8. Thomas S. Monson, “Ngaahi Taumuʻa ʻe Tolu ke Tataki Koe,” Liahona mo e Ensign, Nōv. 2007, 120.

  9. Tohi meia Jay E. Jensen kia Dallin H. Oaks, naʻe fai ʻi he ʻaho 23 ʻo ʻEpeleli, 2008.

Toʻohemá: Faitā ʻa Craig Dimond; right: ʻū taá naʻe fai ʻe John Luke, Matthew Reier, mo Christina Smith

ʻŪ tā naʻe fai ʻe Robert Casey, Marina Lukach, mo Craig Dimond

ʻŪ tā naʻe fai ʻe Matthew Reier, Craig Dimond, mo Christina Smith

ʻOku ʻikai fakangatangata pē ʻa e ako ʻi he Laumālié ki he ngaahi lokiakó pe ko e teuteu ki he sivi fakaakó. ʻOku ʻaonga ia ki he meʻa kotoa pē ʻoku tau fai ʻi he moʻui ní mo e feituʻu kotoa pē ʻoku tau fakahoko aí—ʻi ʻapi, ʻi he ngāueʻangá, pea ʻi he lotú.

ʻOku ʻikai fakangatangata pē ʻa e akó ki lokiako. ʻE lava ke toe lahi ange ʻetau fakahoungaʻi mo fiefia ʻi he ngaahi ngāue mo e ngaahi fakaʻofoʻofa ʻo e māmani ʻoku tau ʻi aí, ʻi heʻetau ako he kotoa ʻo ʻetau moʻuí.

Paaki