Ang Kinatibuk-ang Kahulugan [Context] sa Kasaysayan sa Bag-ong Tugon
Ang pagsabut sa sinugdanan niining talagsaon nga basahon sa kasulatan makapadasig sa atong pagtuon.
Ang kada volume sa balaang kasulatan adunay iyang kaugalingong talagsaon nga kasaysayan ug nagpamatuod sa ebanghelyo sa kaluwasan sa walay sama nga paagi. Ang Bag-ong Tugon naila nga volume sa kasulatan nga nagpreserbar sa mga pulong sa mga indibidwal kinsa nakaila ni Jesus sa personal o kinsa misunod Kaniya human gayud sa Iyang Pagkabanhaw—nakahimo sa Bag-ong Tugon nga usa ka bililhon kaayong kapanguhaan nga makatabang kanato nga mas maduol sa Manluluwas ug makaangkon og daklit nga pagtan-aw sa Iyang mortal nga pagpangalagad. Usa ka pagsabut sa kasaysayan sa Bag-ong Tugon, sa unsang paagi kini gipasa ngari kanato, ug si kinsa ang misulat niini makadugang sa atong pagdayeg niining talagsaon nga basahon sa kasulatan ug sa ingon makahatag kanato og mas dakong espirituhanon nga kalig-on samtang kita, sama sa unang mga sumusunod ni Jesukristo, moatubang sa atong kaugalingong mga pagsulay.
Unsa ang Bag-ong Tugon?
Sa mga katuigan human gayud sa pagkamatay ni Jesus, ang pulong nga “Bag-ong Tugon” wala unta magpasabut og usa ka koleksyon sa mga basahon kabahin sa kinabuhi ug kamatayon sa Ginoo apan mas tukma ngadto sa usa ka butang nga Iyang gisulti ngadto sa Iyang mga disipulo sa gabii sa Katapusang Panihapon: “Kini mao ang akong dugo sa pakigsaad, nga igaula alang sa daghan sa kapasayloan sa mga sala” (Mateo 26:28; empasis gidugang). Ang mga pulong sa Griyego kon hubaron ang “bag-ong tugon” sa tinuoray nagpasabut ngadto sa usa ka pakigsaad, ang bag-ong pakigsaad nga gihatag sa Manluluwas ngari kanato pinaagi sa Pag-ula. Ang mga sinulat nga gi-rekord diha sa Biblia ug giila nga ang Bag-ong Tugon naghulagway, nagdokumento, ug nagtudlo kabahin niadtong bag-ong pakigsaad tali sa Ginoo ug sa Iyang katawhan.
Ang mga sinulat nga gipreserbar diha sa Bag-ong Tugon nagtumong sa nagkalain-laing aspeto sa pagpangalagad sa Manluluwas. Ang Bag-ong Tugon nagsugod diha sa mga Ebanghelyo, usa ka pulong nga nagpasabut og “maayong mga balita,” naghisgot bahin sa kinabuhi, pagpangalagad, ug balaang tahas ni Jesukristo. Ang Bag-ong Tugon naglangkob usab sa kasaysayan sa unang misyonaryo nga mga paningkamot sa Simbahan (ang basahon sa Mga Buhat); mga sulat gikan sa unang mga lider, sama nila ni Pedro ug Pablo, nga nagpahimangno sa unang mga Kristiyano (kinsa gitawag usab og mga Santos) nga magpabiling matinud-anon ngadto sa tinuohan; usa ka pagpamatuod (Mga Hebreohanon); ug usa ka apokalipsis (Pinadayag) nga nagsaad sa pagbalik sa Ginoo sa ulahing mga adlaw. Ang matag tigsulat adunay lain-laing panglantaw nga gitanyag, ug ang matag usa misulat nga may pihong mambabasa nga gihunahuna kaysa mosulay sa pagpuno sa nawala diha sa rekord sa kasaysayan. Sa tunga-tunga sa ikaupat nga siglo a.d., ang 27 ka basahon nga nagrekord sa bag-ong pakigsaad sa Ginoo gipundok ug gihan-ay ingon nga kini makita karon.
Sa Unsang Paagi nga ang Bag-ong Tugon Gipasa Ngari Kanato?
Gikan sa dakong pundok sa mga disipulo, si Jesus mitawag og 12 ka mga lalaki isip mga Apostoles. Kadtong mga tawhana misunod Kaniya sa Iyang tibuok nga pangalagad, miantus uban Kaniya, ug usab mitagamtam og mga kalampusan ug mga kasinatiang puno sa Espiritu. Human namatay si Jesus, ang mga Apostoles, kauban sa mga matinud-anong mga sumusunod, misugod sa pagrekord sa ilang mga kasinatian. Duha ka mga panghitabo ang tingali nakaagni sa ilang tinguha sa pagpreserbar sa ilang mga rekord kabahin sa kinabuhi ni Jesus. Una, ang Jerusalem ug ang templo naadto sa mga sundalo nga Taga-Roma niadtong a.d. 70. Ikaduha, ang pwersa sa apostasiya naglihok na (tan-awa sa Mga Buhat 20:29–30). Mao nga, daghan sa mga sinulat sa Bag-ong Tugon girekord aron sa pagtabang sa mga matinud-anon nga makita ang ilang agianan ngadto sa mga kalamidad ug kontrobersiya sa ilang panahon.
Sa paghinumdom sa ilang mga kasinatian, kita makakat-on kon giunsa nila pag-atubang ang lisud nga mga panahon ug sa unsang paagi ang maayong mga balita sa ebanghelyo nahimong gahum nga naglig-on sa mga panlimbasog batok sa mga pwersa sa apostasiya.
Paingon sa katapusan sa unang siglo, ang tanang mga sinulat nga karon gipreserbar diha sa Bag-ong Tugon nakompleto ug naapud-apod sa tanang branch sa Simbahan. Ang mga escriba mihimo og mga kopya sa teksto diha sa papyrus ug sa wala madugay sa parchment, apan anaay gamay lang nga mga kopya. Gipundok sa mga miyembro sa Simbahan ang mga basahon nga anaa kanila ug nagbasa ug nagtuon sa mga pulong sa Ginoo ug sa mga Apostoles. Usa ka klaro nga pagkapakyas sa pagpang-apud-apod sa mga kasulatan mao ang pagpanglutos sa mga Kristiyano ni Diocletian nga emperor sa Roma niadtong a.d.303 Siya mimando nga ang mga kasulatan sa Kristiyano sunogon ug mipugos sa mga Kristiyano sa paghalad og mga sakripisyo ngadto sa mga dios-dios sa pagano. Daghang matinud-anong mga indibidwal ang mitago sa sagradong mga teksto atol niadtong mga katuigan sa pagpanglutos. Sa kaulahian, sa dihang ang unang emperor nga Kristiyano, si Constantine, nagmando nga bag-ong mga kopya sa kasulatan ang himoon, ang iyang mga eskolar nakahimo sa pagkuha og balik sa mga basahon nga gigamit sa mga branch sa wala pa ang mando ni Diocletian. Ang atong modernong mga edisyon nga giimprinta sa Bag-ong Tugon nagagikan sa mga kopya sa Biblia nga gihimo sa panahon ni Constantine ug busa balik niadtong mga indibidwal kinsa misakripisyo sa ilang kaluwasan [safety] aron sa pagpreserbar sa bag-ong pakigsaad ngadto sa Ginoo.
Sa wala madugay human si Constantine misugo nga ang Bag-ong Tugon ipakopya ug ipang-apud-apod pag-usab, ang mga basahon nga naglangkob sa atong Biblia karon naorganisar sumala sa ilang bag-ong pagkahan-ay. Kini nga pagkahan-ay nagsunod sa sumbanan nga gipakita sa Daang Tugon. Ang Bag-ong Tugon naglangkob sa Balaod (ang mga Ebanghelyo), kasaysayan sa Kristiyanismo (Mga Buhat), ug ang mga Propeta (Mga Taga-Roma hangtud sa Pinadayag). Ang Daan ug Bag-ong Tugon natapos uban sa usa ka saad nga ang Ginoo mobalik (Malaquias ug Pinadayag). Ang pagkahan-ay niining mga propetikanhong mga buhat naghatag og gibug-aton sa usa ka panglantaw sa paglaum sa kaluwasan ug sa umaabot nga mga pagpadayag.
Kinsa ang Misulat sa Bag-ong Tugon?
Ang matag tigsulat sa Bag-ong Tugon misulat og klarong panglantaw kabahin sa makaluwas nga misyon ni Jesukristo. Duha sa mga Ebanghelyo gisulat sa mga Apostoles: Sila si Mateo ug Juan. Kining apostolikanhong mga saksi naghatag og pagpamatuod nga nakasaksi sa kinabuhi ni Jesus. Duha sa ulahing mga sumusunod sa Ginoo misulat usab og mga Ebanghelyo: Sila si Marcos ug Lucas, kinsa nagpamatuod unsa ang ilang nabati ug nadungog. Silang duha sa makausa nahimong mga kauban ni Pablo (tan-awa sa Mga Buhat 12:25; 2 Timoteo 4:11) ug namalandong kabahin sa interes sa nagtubong gidaghanon sa mga Santos kinsa nagpuyo gawas sa Judea ug kinsa wala gayud makaila sa Ginoo sa panahon sa Iyang kinabuhi dinhi sa yuta. Hinoon, ang ilang mga pag-asoy naghatag og klarong pagpamatuod Kaniya kinsa ilang gituohan.
Ang mga sulat ni Pablo mao ang labing una nga sinulat diha sa Bag-ong Tugon, bisan kon kining tanan wala gisulat sa sama nga higayon. Ang iyang pagpamatuod nagagikan sa iyang kasinatian isip usa ka misyonaryo, gikan sa pipila ka gamhanang mga panan-awon (tan-awa sa Mga Buhat 9:1–6; 2 Mga Taga-Corinto 12:1–7), ug pinaagi sa personal nga pagpakig-uban ni Pedro ug sa uban (tan-awa sa Mga Taga-Galacia 1:18–19). Siya daghan og gisulat aron sa paghusay sa mga panaglalis tali sa mga branch, apan usahay siya misulat ngadto sa iyang personal nga mga higala (Timoteo ug Tito). Diha sa usa ka sulat si Pablo mihangyo sa agalon sa usa ka ulipon nga dawaton pagbalik ang usa ka ulipon nga mieskapo kinsa nahimamat ni Pablo samtang sila didto sa bilanggoan (si Filemon). Sa naandan, ang basahon nga Mga Hebreohanon gipasidungog ngadto ni Pablo, bisan og ang kasagarang pasiuna diin iyang ipaila-ila ang iyang kaugalingon nga mao ang tigsulat wala. Dili igsapayan, ang basahon nagpamatuod kon sa unsang paagi kita maisugong makaduol ngadto sa Ginoo pinaagi sa hugot nga pagtuo. Nalakip diha sa Bag-ong Tugon human sa mga sulat ni Pablo, ang Mga Hebreohanon mga kasabutan sa pagbaton og hugot nga pagtuo sa pag-atubang sa kalisdanan.
Ang mubo nga Sulat ni Santiago gisulat usab nga sayo pa niana ug naglangkob og mga pakisayran ngadto sa mga pagtulun-an ni Jesus gikan sa Wali sa Bukid nga gipasa-pasa pinaagi sa istorya ug gilain gikan sa sinulat nga Ebanghelyo ni Mateo (tan-awa sa Santiago 1:13; 4:12; 5:12). Si Santiago, ang manghud nga lalaki sa Ginoo, tingali mao ang tigsulat niini nga sulat. Siya dihay prebilehiyo nga nakaila ug nakakita sa nabanhaw nga Manluluwas (tan-awa sa 1 Mga Taga-Corinto 15:7) ug may dakong kalabutan sa daghang mga panghitabo sa kasaysayan sa Simbahan (tan-awa sa Mga Buhat 15:13–29).
Ang Bag-ong Tugon naglangkob usab og duha ka mga sulat ni Apostol Pedro ug tulo ni Apostol Juan. Ang duha nag-awhag sa mga Kristiyano nga magmatinud-anon; ilabi na si Pedro nga nabalaka kabahin sa pagkamaunongon atol sa mga panahon sa pagsulay.
Ang Judas mao ang usa sa labing ulahi nga basahon nga gisulat diha sa Bag-ong Tugon. Sama sa Santiago, kini nga basahon tingali gisulat usab pinaagi sa usa sa igsoong lalaki sa Ginoo (“Judas” sa Marcos 6:3). Si Judas misulat agig pagsulay sa pagpugong sa nagtubo nga apostasiya diha sa mga branch.
Sa katapusan, ang Bag-ong Tugon natapos uban sa pagpadayag ngadto ni Apostol Juan, kinsa mirekord og panan-awon kabahin sa pagbalik sa Ginoo diha sa himaya sa pagsugod sa Iyang paghari sa milenyo. Kana nga panan-awon naghulagway og klarong detalye sa panlimbasog tali sa maayo ug dautan. Ang kadaghanan sa mga kapitulo naglangkob sa mga panghitabo nga anaa sa umaabot alang ni Juan, lakip sa mga panghitabo sa ulahing mga adlaw—atong panahon.
Alang kang Kinsa Gisulat ang Bag-ong Tugon?
Tungod kay ang Bag-ong Tugon sa tinuod usa ka bag-ong pakigsaad tali sa Ginoo ug niadtong kinsa adunay hugot nga pagtuo ngadto Kaniya, ang mga basahon gitagana alang niadtong tanan nga gustong makaila Kaniya, kon niini ba nga dispensasyon o sa nangaging mga dispensasyon. Sa sinugdanan, ang mga tigsulat sa Bag-ong Tugon misulat sa teksto nga magamit dayon sa mga branch sa Simbahan sa ilang panahon, uban sa panabut nga sila nagrekord sa labing importante nga mga panghitabo sa kasaysayan sa katawhan. Si Juan, pananglit, miisip sa iyang mga sinulat nga usa ka pagpamatuod: “Kini ania gisulat, aron motuo kamo nga si Jesus mao ang Kristo, ang Anak sa Dios; ug nga sa pagtuo makabaton kamog kinabuhi diha sa iyang ngalan” (Juan 20:31). Ang uban, sama ni Lucas, misulat nga may intensyon sa pagdokumento sa kasaysayan:
“Sanglit daghan man ang nangako sa pagtagik og kaasoyan mahitungod sa mga butang nga nahitabo sa taliwala namo,
“Ingon sa pagpabilin niini kanamo, sa mga tawo nga sukad sa sinugdan mga saksi nga nagpakakita, ug mga ministro sa pulong;
“Giisip ko maingon nga nasubay ko, man sa hingpit ang kaagi sa tanan sukad sa sinugdan, nga daw maayo kanako usab ang pagsulat alang kanimo sa usa ka maayong pagkahan-ay” (Lucas 1:1–3).
Ang nag-unang mga Kristiyano managlahi, ang pipila nagagikan sa mga pamilya nga Judeo, samtang ang uban nagdako sa mga panimalay sa Hentil, samtang ang uban mora og adunay gamay kaayong pormal nga relihiyon sa ilang mga kinabuhi sa wala pa mabunyagi. Sila, sa tinuod, usa ka salamin sa nagkalain-laing grupo sa mga Santos karon. Busa, ang ilang mga panlimbasug makapadayag kanato sa gamhanang mga leksyon kon unsaon sa pagbuntog sa mga kadautan ug magpabiling matinud-anon bisan pa sa pagsulay ug tintasyon. Sila usab nagpakita kanato sa unsang paagi nga ang mga branch nanlimbasug sa dihang sila gamay pa kaayo ug sa unsang paagi nga adunay kaluwasan [safety] diha sa mga pulong sa mga propeta ug mga apostoles.
Usa ka Pagpamatuod alang sa Karon
Ang Bag-ong Tugon nagpadayag nga atol adtong walay kasiguroan nga mga panahon, sa dihang ang pipila dili mopatalinghog ngadto sa tawag sa ebanghelyo, adunay kaluwasan [safety] alang niadtong kinsa “milahutay sa pagpaminaw sa pagtulun-an gikan sa mga apostoles ug milahutay sila sa pagpakig-ambitay uban kanila, sa pagpikas-pikas sa tinapay, ug sa mga pag-ampo” (Mga Buhat 2:42). Uban pang mga ehemplo nagtudlo kanato kon sa unsang paagi gisulayan pa gani ang mga matarung (tan-awa sa 1 Mga Taga-Corinto 10:13) ug sa unsang paagi nga ang katuyoan sa mensahe sa ebanghelyo ingon ka yano sama niadtong 2,000 ka tuig ang milabay: “Ang relihiyon nga putli ug dili bulingon sa atubangan sa Dios nga atong Amahan mao kini, Ang pagduaw sa mga ilo ug mga babayeng balo sa ilang mga pagkaguol, ug ang pag-amping sa kaugalingon nga dili mahugawan sa kalibutan” (Santiago 1:27). Sama sa Doktrina ug mga Pakigsaad, diin si Propetang Joseph Smith nagpamatuod “nga siya buhi!” (D&P 76:22), ang Bag-ong Tugon naghatag sa samang pagpamatuod nga ang lubnganan walay sulod sa buntag sa Pasko sa Pagkabanhaw: “Wala na siya dinhi: kay siya nabanhaw” (Mateo 28:6).
Si Jesukristo ug ang Iyang mga Apostoles sa Katapusang Panihapon.
Ang unang mga Santos naminaw sa usa sa mga sinulat ni Pablo.
Si Pablo nagsulat diha sa bilanggoan.
Si Pedro nagtudlo kang Cornelius ug sa iyang panimalay.
Si Pedro ug Juan nagsangyaw ug nag-ayo.
Mga paghulagway pinaagi sa © Dover Publications
Sa tuo: paghulagway pinaagi ni Adam Koford