Harten met diepe wonden doorstoken: mishandeling en misbruik in het gezin onderkennen
In elke relatie kunnen ongezonde patronen ontstaan. Onderkenning van die patronen kan mishandeling en misbruik aan het licht brengen of voorkomen.
Foto’s geënsceneerd
Ik kreeg onlangs een telefoontje van een intens verdrietige vader. Zijn dochter Jenna (namen zijn gewijzigd) volgde ergens een opleiding en had een nieuwe relatie. Een en ander verliep wel erg snel. Haar vriend, Jake, drong aan op een huwelijk en beperkte Jenna’s contact met haar ouders. Jenna verontschuldigde zich naar hen toe met de uitleg dat Jake erg veel van haar hield en tijd met haar wilde doorbrengen.
Jenna’s ouders begonnen zich zorgen te maken toen ze erachter kwamen dat Jake een ex-vrouw en een kind had, wat hij voor Jenna had verzwegen. Zij belden de ex-vrouw, die zei dat Jake opvliegend en jaloers was. Jake was woedend toen hij erachter kwam. Hij zei dat Jenna’s ouders ‘overheersend’ waren en herinnerde haar aan hun afkeuring toen hij een sarcastisch grapje over Jenna’s intelligentie had gemaakt. Jake hield ironisch genoeg bij hoog en bij laag vol dat Jenna er zelf voor had gekozen om met haar ouders te breken. Wanhoop bekroop Jenna’s ouders toen hun telefoontjes en berichtjes verder onbeantwoord bleven.
Iedereen wil een gelukkig gezin, maar zelfs bij mensen die het evangelie proberen na te leven, kunnen relaties schadelijke vormen aannemen. Sommige moeilijkheden komen voort uit de communicatiestoornissen en wrijvingen die nu eenmaal bij het gezinsleven horen. In een stabiel gezin bieden mensen dan hun verontschuldiging voor hun bedenkelijke gedrag aan en maken het weer goed. In ongezonde situaties zijn er echter blijvende patronen van hardvochtigheid of wreed gedrag die in mishandeling of misbruik doorslaan.
Huiselijk geweld en het evangelie
‘U hebt het hart van uw teergevoelige vrouwen gebroken en het vertrouwen van uw kinderen verloren’ (Jakob 2:35).
Mishandeling of misbruik is gericht op het kwetsen of overheersen van anderen. Daar valt een reeks gedragingen zoals verwaarlozing, manipulatie, verbale kritiek, en lichamelijk of seksueel geweld onder.1 Helaas komt dergelijk schadelijk gedrag maar al te vaak voor. Sommige wetenschappers schatten dat ongeveer een kwart van alle kinderen wereldwijd lichamelijk, seksueel of emotioneel mishandeld of misbruikt wordt.2 Volwassenen zijn ook vaak slachtoffer: ongeveer een op de vier vrouwen en een op de tien mannen hebben met lichamelijk geweld door een partner te maken.
Mishandeling en misbruik kunnen zich in alle relaties voordoen, met zowel mannen als vrouwen in de daderrol. Mannen zijn echter vaker overheersend en geneigd tot het plegen van ernstig lichamelijk en seksueel geweld. Vrouwen zijn vaker het slachtoffer van intimidatie, overheersing of zwaar letsel door een partner.3
Mishandeling en misbruik brengen schade toe aan de ziel van zowel dader als slachtoffer, en druisen tegen de leringen van de Heiland in. Hedendaagse profeten hebben verklaard dat zij die ‘hun partner of kinderen mishandelen, […] op een dag aan God rekenschap moeten afleggen’.4 Daders van mishandeling of misbruik negeren of verdraaien beginselen van het evangelie vaak. Zo kwam er eens een echtpaar bij mij in therapie, waarvan de man emotionele affaires aanging en spaargeld vergokte. Maar in plaats van zijn verontschuldigingen aan te bieden, zette hij zijn vrouw onder druk om te vergeven en beklemtoonde hij dat zij een ‘grotere zonde’ beging als ze hem niet vergaf. Hij ging aan haar pijn voorbij en beweerde dat het tussen hem en God wel goed zat, anders was hij geen tempelwerker. Toen zijn vrouw met kerkleiders sprak, zwakte hij zijn overtredingen af en zei dat ze overdreven bezorgd was, omdat ze depressief was. De man zette ‘de beginselen van […] respect, liefde [en] mededogen’5 aan de kant, en mishandelde op die manier zijn vrouw. Haar inspanningen om de evangeliebeginselen na te leven, konden het probleem dat hij veroorzaakte niet oplossen. Ieder van ons kan zich aan ongezond gedrag schuldig maken. Alle vormen van mishandeling en misbruik vertonen enkele gemeenschappelijke kenmerken. Hoe ernstiger en vaker die voorkomen, hoe ongezonder de relatie is. Hier zijn vijf veelvuldig voorkomende patronen van mishandeling of misbruik, waardoor u ongezond gedrag bij uzelf en anderen beter kunt herkennen.
1. Wreedheid
‘Met hun tong plegen zij bedrog, addergif is onder hun lippen. Hun mond is vol vervloeking en bitterheid’ (Romeinen 3:13–14).
Er kwam eens een man tegen de wens van zijn vrouw in bij me voor therapie. Zij vond het maar belachelijk dat hij ‘hulp nodig had’. In de kerk was ze vriendelijk en vroom, maar thuis voelde haar kille neerbuigendheid aan als een zweepslag. Ze had commentaar op zijn inkomen en vond zijn baan in het onderwijs ‘een meisjesberoep’. Ze zei tegen haar zoon: ‘Ik hoop dat je geen watje wordt zoals je vader.’ Verder sprak ze elke dag geringschattend aan de telefoon met haar moeder over hun beide echtgenoten. Kritische mensen voelen zich gerechtvaardigd om pijn te veroorzaken en laten ‘anderen graag […] lijden’ (Leer en Verbonden 121:13). Die familieleden breken Jezus’ geboden ‘oordeel niet’ en ‘veroordeel niet’ (Lukas 6:37) doordat zij kleineren, afkeer tonen of uitschelden.
2. Misleiding
‘U bent bezeten van een leugengeest en u hebt de Geest van God van u afgestoten’ (Alma 30:42).
Misleiding maakt deel van mishandeling of misbruik uit als daders hun daden bagatelliseren, anderen de schuld geven en woorden verdraaien. Dat alles verwart slachtoffers. Een van de deelnemers aan mijn onderzoek beschreef het zo: ‘[Mijn man ging] door het lint, verontschuldigde zich dan een beetje en zei vervolgens: “Nou ja, het is eigenlijk jouw schuld.” […] Uiteindelijk ging ik het nog geloven ook.’6 Die ontkenning van de werkelijkheid wordt ook wel gaslighting [een subtiele vorm van manipulatie] genoemd. Slachtoffers raken er verward en onzeker door wat hun herinneringen en meningen betreft. Net zoals bij andere vormen van misleiding, manipuleert men met gaslighting gesprekken door een valse voorstelling van zaken te geven.
Mensen die anderen mishandelen of misbruiken, geven vaak niet toe dat ze kwetsend bezig zijn en beweren juist zelf slachtoffer te zijn. Toen Jenna zei dat het haar niet lekker zat dat Jake haar ouders kritiseerde, werd hij boos en zei dat ze hem ‘beledigde’. Jake was een van de mensen die ‘overtreding roepen […] en zelf kinderen van de ongehoorzaamheid zijn’ (Leer en Verbonden 121:17). Hij schoof niet alleen zijn onware verhaal naar voren, maar wilde ook de waarheid niet horen.7
3. Smoesjes
‘Je fouten en het verkeerde dat je hebt gedaan […] erkennen’ (Alma 39:13).
Iemand die ootmoedig is, heeft spijt van aangedaan leed, en bekeert en verbetert zich. Iemand die tot mishandeling of misbruik geneigd is, sust zijn of haar geweten met smoesjes. Een van de deelnemers aan mijn onderzoek gaf aan: ‘Ik voelde me eerst verschrikkelijk over het lichamelijke geweld, maar later bedacht ik dat het misschien niet was gebeurd als ze haar mond maar had gehouden.’ Zijn ‘droefheid was niet tot bekering’ (Mormon 2:13), maar werd met bittere boosheid aan de kant gezet door de schuld bij de ander te leggen.
Ik zei eens tegen een vrouw in therapie dat ik bij haar nooit droefheid overeenkomstig Gods wil had gemerkt dat ze jarenlang haar man had gekritiseerd. Haar reactie was geen spijt, maar gemok: ‘Dat kan er ook nog wel bij, weer iets wat ik niet doe!’ Daders van mishandeling of misbruik wijzen elke verantwoordelijkheid af, zijn lichtgeraakt en defensief. Ze zijn snel door kleine dingen gekrenkt.
4. Hoogmoed
‘Laat in nederigheid de een de ander voortreffelijker achten dan zichzelf’ (Filippenzen 2:3).
Hoogmoed omvat de idee ergens recht op te hebben en is een vorm van egocentrisme. Een man viel uit naar zijn vrouw en kinderen wanneer hij maar even dacht dat ze ‘geen respect’ voor hem hadden. Als hun mening van de zijne afweek, ‘ondermijnden’ ze hem of waren ze ‘ongehoorzaam’. Hoogmoed is concurrerend van aard, en op macht en winnen gericht. In een stabiel gezin werkt men echter samen, telt ieders belang en behandelt ‘eenieder […] de ander rechtvaardig’ (4 Nephi 1:2). Echtgenoten dienen gelijkwaardige partners te zijn,8 waarbij ieders mening telt en gewaardeerd wordt.
5. Controle
‘Wanneer wij […] zeggenschap of heerschappij of dwang op de ziel van de mensenkinderen [uitoefenen], zie, dan trekken de hemelen zich terug’ (Leer en Verbonden 121:37).
Hoewel we onze keuzevrijheid waarderen, vertellen gezinsleden elkaar verrassend vaak wat ze moeten denken, voelen en doen. Sommigen zetten anderen zelfs door intimidatie, schaamte, onthouding van liefde of dreigementen naar hun hand. Eén man verwachtte steevast dat zijn vrouw elke dag op een vast tijdstip ontbijt voor hem verzorgde, specifieke intieme verzoeken inwilligde en naar zijn ‘zorgen’ luisterde, die doorgaans inhielden hoe zij zich kon verbeteren. Hij hield haar uitgaven nauwlettend in de gaten en werd boos als ze niet snel genoeg op zijn berichtjes reageerde.
Een moeder zei regelmatig tegen haar tienerdochter dat ze teleurgesteld in haar was als het meisje weer eens verdrietig was of niet aan de normen van haar moeder voldeed. Voldeed het meisje niet aan de verwachtingen, of uitte haar man zijn bezorgdheid, dan hulde ze zich in een ijzig stilzwijgen.
Hoop en genezing
‘Ik heb uw gebed gehoord, Ik heb uw tranen gezien. Zie, Ik ga u gezond maken’ (2 Koningen 20:5).
Hoewel mishandeling en misbruik hartverscheurend zijn, is verandering altijd mogelijk. Slachtoffers kunnen een beroep op geestelijke en professionele hulp doen, en met de kracht van de verzoening van de Heiland genezing voor hun wonden zoeken. Ga voor hulp naar abuse.ChurchofJesusChrist.org.
Daders van mishandeling of misbruik moeten zich bekeren en hulp zoeken. Daarbij moeten zij ‘afdalen in de diepste ootmoed’ (3 Nephi 12:2) en de volle verantwoordelijkheid voor hun gedrag op zich nemen. Verandering houdt meer in dan kortstondige beloftes en oppervlakkige pogingen. De pijn van grondige bekering verscheurt de ziel en sommigen zullen daar niet aan willen beginnen. Slachtoffers staan in dat geval voor de moeilijke beslissing hoe ze zichzelf kunnen beschermen.9
Onze hemelse Vader is bezorgd over ons, net zoals de verontruste vader die me over zijn dochter belde. Gods liefde is ‘zo wijd als de eeuwigheid’ (Mozes 7:41) en het raakt Hem diep als zijn kinderen elkaar pijn doen. In een liefdevol gesprek met Henoch weende Hij. ‘Dezen, uw broeders; zij zijn het maaksel van mijn eigen handen, en [Ik heb] het gebod gegeven, dat zij elkaar moeten liefhebben […]; maar zie, zij zijn liefdeloos en zij haten hun eigen bloed’ (Mozes 7:32–33). Er is geween in de hemel en op aarde als lichaam en ziel verwond raken. Toch is het mogelijk om schadelijk gedrag met ootmoed, Gods macht en de nodige professionele hulp te laten ophouden, en thuis een sfeer van waardigheid, veiligheid en liefde te scheppen. ◼