2022
Ko ʻEku Tamaí mo e Temipalé
Sune 2022


“Ko ʻEku Tamaí mo e Temipalé,” Liahona, Sune 2022.

Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au

1 Ngaahi Tuʻi 8:12–61

Ko ʻEku Tamaí mo e Temipalé

ʻOku fakamanatu mai ʻe he misi ʻa ʻeku tamaí ki ha fale hinehina fakaʻofoʻofa ʻoku totonu ke nofotaha maʻu pē ʻetau moʻuí ʻi he temipalé.

ʻĪmisi
tangata ʻi ha lalo ʻakau ʻoku hanga atu ki ha temipale

Ta fakatātaaʻi ʻe David Green

Naʻe kau hoku fāmilí ki he Siasí ʻoku ou kei siʻi. Hili ha ngaahi uike siʻi mei heʻemau papitaisó, naʻe misi ʻeku tangataʻeikí. Naʻá ne lue ʻi ha hala fakaʻofoʻofa. Naʻá ne sio atu mei he mamaʻó ki ha fale hinehina fakaʻofoʻofa. Kuo teʻeki ai ke ne mamata ʻi ha fale fakalaumālie pehē

Naʻá ne vahevahe ʻene misí mo homau fāmilí ʻi he pongipongi hono hokó. Naʻá ne vahevahe foki ia mo e ongomātuʻa faifekau matuʻotuʻa naʻá na akoʻi e ongoongoleleí ki homau fāmilí. Naʻe talaange ʻe he ongo faifekau matuʻotuʻá ko e fale ʻi heʻene misí ko ha fakaʻilonga ia. Naʻe ʻuhinga ia ki he temipalé.

Naʻá na fakaʻaliʻali ange ha ʻū fakatātā ʻo ha niʻihi ʻo e ngaahi temipale ʻo e Siasí ʻi he funga ʻo e māmaní. Naʻá na pehē ʻe ʻi ai ha ʻaho ʻe langa ai ha temipale ʻi he feituʻu ne mau nofo aí, ʻi he Lepapulika Fakatemokalati ʻo Kongokoú. Naʻe lotua ʻe heʻeku tangataʻeikí ʻi he toenga ʻo ʻene moʻuí ke ʻi ai ha temipale ʻi homau fonuá.

Naʻe Hoko ʻo Moʻoni ʻa e Misí

Hili ha taʻu ʻe 25, naʻe hoko ʻo moʻoni ʻa e misí. ʻI he konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2011, naʻe fanongonongo ai ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ha ngaahi palani ke langa ʻa e Temipale Kinshasa Democratic Republic of the Congo. Naʻe hoko ʻa e fanongonongó ko e meʻa ke hoko ai ʻeku tamaí ko e tangata fiefia taha ʻi he māmaní! Naʻá ne fiefia lahi ke ʻi ai he ʻaho 12 ʻo Fēpueli 2016, ʻi he taimi naʻe tokangaʻi ai ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e ouau tanupoú.

Meʻapangó, he naʻe mālōlō ʻeku tangataʻeikí ʻi Tīsema 2016, kimuʻa pea ʻosi e temipalé. ʻI Sune 2018, naʻá ku ʻi Sōleki Siti, ʻIutā, USA. Naʻá ku lava ʻo fakahoko ʻi he Temipale Jordan River Utah ʻa e ngaahi ouau toputapu ʻo e temipalé maʻa ʻeku tangataʻeikí. ʻI he pō ko iá, naʻe ʻaʻahi mai ʻeku tangataʻeikí kiate au ʻi ha misi. Naʻá ne malama ʻi he maama. Naʻá ku ʻiloʻi naʻá ne tali ʻa e meʻa naʻá ku fai maʻaná.

Naʻa mau fakakaukau ki heʻeku tamaí ʻi he ʻofa ʻi he taimi naʻe fakatapui ai ʻe ʻEletā Teili G. Lenilani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e temipale Kinshasa kuo ʻosi hono langá ʻi he ʻaho 14 ʻo ʻEpeleli 2019. Hili ha taimi nounou mei ai naʻe fakahoko ʻe hoku fāmilí ʻa e ngaahi ouaú ke silaʻi ʻeku tangataʻeikí mo ʻeku fineʻeikí. Naʻe silaʻi leva ʻena fānaú kiate kinaua. ʻE manatua ʻe homau fāmilí ʻa e ʻaho ko iá ʻo taʻengata. Naʻa mau tangi ʻi he fiefia. Naʻa mau ʻilo kapau te mau talangofua ki he ngaahi fono mo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá mo tauhi faivelenga ʻemau ngaahi fuakavá, ʻe lava ke fakataha homau fāmilí ʻo taʻengata.

ʻOku fakamanatu mai ʻe he misi ʻeku tamaí ki ha fale hinehina fakaʻofoʻofá ʻoku totonu ke nofotaha maʻu pē ʻetau moʻuí ʻi he temipalé. Kuo fononga mamaʻo ha niʻihi mo fai ha ngaahi feilaulau lahi ke ō ki he fale ʻo e ʻEikí. Ka kapau he ʻikai ke tau lava ʻo ō ki he temipale koeʻuhí ko ʻene mamaʻó, pe ʻoku tau tatali he ʻoku lolotonga langa ha temipale, pe ʻoku tau fiefia koeʻuhí ʻoku ofi mai ha temipale he taimí ni, ʻoku totonu ke ʻi heʻetau fakakaukaú mo hotau lotó maʻu pē ʻa e temipalé.

ʻĪmisi
tangata ʻokú ne misi ʻoku kau ai ha temipale mo ha tangata ʻoku teunga hina

ʻUhinga ʻo ʻEtau Maʻu ha Temipalé

Naʻe akoʻi mai ʻe he palōfita ko ʻĪsaiá ʻo pehē, “Mou haʻu, ke tau ʻalu hake ki he moʻunga ʻo [e ʻEikí], ki he fale ʻo e ʻOtua ʻo Sēkopé; pea te ne akonakiʻi ʻa kitautolu ʻi hono ngaahi halá, pea te tau ʻaʻeva ʻi hono ngaahi halá” (ʻĪsaia 2:3).

ʻI heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasí, kuo pau ke tau manatuʻi maʻu pē ʻa e fakakaukau taʻengata ʻoku akoʻi ʻi he temipalé—ko hai kitautolu pea mo e ʻuhinga ʻoku tau ʻi he māmaní aí. Kuo pau ke tau manatuʻi ko ʻetau taumuʻá ke toe foki hake ki heʻetau Tamai Hēvaní, ke nofo mo Ia ʻi he kotoa ʻo ʻitānití. Ko e ʻuhinga ia ʻoku langa ai e ngaahi temipalé. Ko ha feituʻu ia maʻatautolu, ko Hono ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine, ke ako kakato ange fekauʻaki mo ʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. Ko ha feituʻu ia te tau lava ai ʻo ako ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fai ke tau toe nofo fakataha ai mo Kinauá.

Ko e temipalé ko ha fakaʻilonga ia ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá kiate kitautolú. Ko e temipalé ko ha feituʻu toputapu ia ʻe lava ke maʻu ai ʻe he fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí ʻa e ngaahi ouau toputapu taha ʻo e ongoongoleleí maʻa honau fakamoʻuí mo e hakeakiʻí. Ko e temipalé ko ha feituʻu foki ia te nau lava ai ʻo fakahoko ʻa e ngaahi ouau toputapú maʻa ʻenau ngaahi kuí mo e niʻihi kehe naʻe moʻui ʻi he māmaní taʻe te nau maʻu ʻa e faingamālie ke maʻu e ngaahi ouau ko iá. ʻOku tau tokonaki leva ai maʻanautolu ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e veilí ʻa e faingamālie ke nau maʻu ʻa e meʻa naʻe ʻikai ke nau maʻu ʻi he moʻui ko ʻení. (Vakai, Hepelū 11:40; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 128:15.)

Ngaahi Temipalé mo Hono Tānaki Fakataha ʻo ʻIsilelí

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻo pehē:

“Ko e moʻoni ko e ngaahi ʻaho fakaʻosí ʻeni, pea ʻoku fakavaveʻi ʻe he ʻEikí ʻEne ngāué ke tānaki ʻa ʻIsileli. Ko e tānaki fakataha ko iá, ʻa e meʻa mahuʻinga taha ʻoku hoko ʻi he māmaní ʻi he ʻaho ní. …

“ʻI heʻetau talanoa ko ia ki he tānaki fakatahá, ʻoku tau ʻuhinga ai ki he moʻoni mahuʻinga ko ʻení: ʻoku fie maʻu ʻe he tokotaha kotoa pē ʻi he fānau ʻetau Tamai Hēvaní, ʻi he ongo tafaʻaki ʻo e veilí fakatouʻosi, ʻa e pōpoaki ʻo hono toe fakafoki mai ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku nau fili maʻanautolu pē ʻo kapau ʻoku nau fie maʻu ke ʻilo lahi ange. …

“ʻOku fie maʻu ʻe he fānau kotoa pē ʻa e Tamai Hēvaní ha faingamālie ke nau fili ke muimui kia Sīsū Kalaisi, ke tali mo maʻu ʻEne ongoongoleleí mo e kotoa hono ngaahi tāpuakí.”1

ʻI heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, pe ko ʻIsileli fuakava ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní, ʻoku tau maʻu ai e fatongia ke tokoni ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi he ngāue maʻongoʻonga ko ʻení. Te tau fakahoko fēfē iá?

Naʻe tali ʻe Palesiteni Nalesoni ʻa e fehuʻi ko ʻení ʻi heʻene pehē: “[ʻI he] taimi ʻoku tau lea ai kau ki he tānaki ʻo ʻIsileli ʻi he ongo tafaʻaki fakatouʻosi ʻo e veilí, ko ʻetau ʻuhingá ki he ngāue fakafaifekaú, ngāue fakatemipalé, mo e hisitōlia fakafāmilí. ʻOku tau toe ʻuhinga foki ai ki he langaki ʻo e tuí mo e fakamoʻoní ʻi he loto ʻo kinautolu ʻoku tau nofo, ngāue, pea mo tokoniʻí. Ko ha taimi pē ʻoku tau fai ai ha faʻahinga meʻa ʻoku tokoni ki ha taha—ʻi ha tafaʻaki pē ʻo e veilí—ke ne fakahoko mo tauhi ʻene ngaahi fuakava mo e ʻOtuá, ʻoku tau tokoni ai ke tānaki ʻa ʻIsileli.”2

ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku tau fekumi ki he kau māʻoniʻoní, ʻa kinautolu te nau “tuku ke lāngilangiʻia ʻa e ʻOtuá”3 ʻi heʻenau moʻuí, pea ʻoku tau poupouʻi kinautolu ʻi hono tataki kinautolu ʻe he Laumālié ki he hala ʻo e fuakavá, ki he temipalé, pea fai atu ki he moʻui taʻengatá.

Ngaahi Temipalé mo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí

Hangē pē ko hono “langa [ʻe Solomone] ʻo e kuonga muʻá ha fale ki he huafa ʻo e ʻEiki ko e ʻOtua ʻo ʻIsilelí” (1 Ngaahi Tuʻi 8:20), naʻe fekauʻi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he ngaahi fuofua ʻaho ʻo hono Fakafoki mai ʻo e Ongoongoleleí ke langa ha temipale (hangē ko ʻení, vakai ki he, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 57:3; 84:3–5; 124:31). Ko e konga ʻeni hono fakakakato ʻo e misi naʻe fakaʻuhingaʻi ʻe Tanielá, ʻa ia naʻá ne mamata ai ʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ha puleʻanga he ngaahi ʻaho kimui ní ʻa ia he ʻikai toe fakaʻauhá. ʻE tupulaki, mafola, mo tuʻumālie ʻa e puleʻangá kae ʻoua kuó ne fakafonu ʻa e māmaní kotoa. (Vakai, Taniela 2:35, 44–45.) Naʻe pehē ʻe Siosefa Sāmita, “ʻE fakafonu ʻe he Siasí ni ʻa ʻAmelika Tokelau mo ʻAmelika Tonga—pea te ne fakafonu ʻa māmani.”4

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he ʻEikí hotau kuongá ko “ha kuonga ʻo e ongoongoleleí ki he ngaahi taimi fakaʻosí; pea ki he kakato ʻo e ngaahi kuongá, ʻa ia te u tānaki fakataha ai ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ke taha pē, ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻi he langí, mo e ngaahi meʻa ʻoku ʻi he māmaní fakatouʻosi” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 27:13). ʻOku hoko ʻa e ngaahi konga mahuʻinga ʻo hono tānaki fakataha ʻo e ngaahi meʻa ʻi he langí mo e māmaní ʻi he temipalé.

Ko e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e puleʻanga ia ʻo e ʻOtuá ʻi māmaní ʻi he ʻaho ní. Ko e taumuʻa ʻa e Siasí ke teuteuʻi ʻa e kakaí ke nau moʻui ʻo taʻengata ʻi he puleʻanga fakasilesitialé. (Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 65.) ʻOku fokotuʻu ʻa e Siasí ʻi he taimi ʻoku maʻu ai ʻe he ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá ha fakamoʻoni ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí:

  • ʻOku nau papitaiso mo hilifakinima.

  • Maʻu ʻa e ngaahi ouau fakatemipalé.

  • Tauhi ʻenau ngaahi fuakavá.

  • Fakahaaʻi te nau kei faivelenga mo talangofua ʻi he ngaahi tūkunga kotoa pē pea te nau kau ʻi he ngāue maʻongoʻonga ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní. (Vakai, 1 Samuela 13:8–14; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98:14–15.)

ʻOku fokotuʻu ʻa e kuonga fakakosipeli ko ʻeni ʻo e kakato ʻo e ngaahi kuongá kae lava ke tānaki ʻa ʻIsileli kuo fakamoveteveteʻí, ko ha talateu ki he Hāʻele ʻAnga Ua Mai ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku ou ʻiloʻi kuo fokotuʻu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní ke tokoni ke tau ako mo maʻu ha mahino ki he palani fakaofo kuo teuteu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní maʻatautolú. ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he ongoongoleleí mo e temipalé ke tau manatuʻi ko hai kitautolu, ʻuhinga ʻoku tau ʻi heni ai ʻi he moʻui fakamatelié, mo e feituʻu te tau ʻalu ki ai hili ʻa e moʻui ko ʻení. ʻOku ou ʻiloʻi ʻe tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava toputapu ʻo e temipalé ke tau taau mo e moʻui taʻengatá mo e hakeakiʻí kapau te tau tauhi faivelenga ki he ngaahi fuakava ʻoku tau faí. Te nau fakamālohia ʻetau nofomalí mo e fāmilí, pea te nau tokoniʻi kitautolu ke fakatupulaki ʻetau malava fakataautaha ke matuʻuaki e ngaahi ʻoho ʻa e filí ʻi heʻetau teuteu fakaʻaho ke feʻiloaki mo hotau Tupuʻangá.

Paaki