Fuakava Motuʻá 2022
28 Nōvema–4 Tīsema. Nēhumi; Hapakuki; Sēfanaia: “ʻOku Taʻengata ʻa Hono Ngaahi ʻAluʻangá”


“28 Nōvema–4 Tīsema. Nēhumi; Hapakuki; Sēfanaia: ‘ʻOku Taʻengata ʻa Hono Ngaahi ʻAluʻangá,’” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: Fuakava Motuʻa 2022 (2021)

“28 Nōvema–4 Tīsema. Nēhumi; Hapakuki; Sēfanaia,” Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Fakafoʻituituí mo e Ngaahi Fāmilí: 2022

ʻĪmisi
ko Sīsū ʻoku vakai hake ki he ngaahi fetuʻú

“ʻOku taʻengata ʻa hono ngaahi ʻaluʻangá” (Hapakuki 3:6). Naʻe ʻi ai ʻa e Folofolá ʻi he Kamataʻangá, tā ʻe Eva Timothy

28 Nōvema–4 Tīsema

Nēhumi; Hapakuki; Sēfanaia

“‘Oku Taʻengata ʻa Hono Ngaahi ʻAluʻangá”

ʻE lava ke ke ako e ngaahi folofolá he kotoa ʻo e moʻuí pea kei maʻu pē ha ngaahi ʻilo foʻou. ‘Oua te ke ongoʻi ʻoku fie maʻu ke mahino e meʻa kotoa pē kiate koe he taimí ni. Lotua ha tokoni ke ke ʻiloʻi e ngaahi pōpoaki ʻokú ke fie maʻu he ʻaho ní.

Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú

‘Oku faʻa ʻuhinga hono lau ʻa e Fuakava Motuʻá ko hono lau e ngaahi kikite fekauʻaki mo e fakaʻauhá. Naʻe uiuiʻi maʻu pē ʻe he ʻEikí ʻa e kau palōfitá ke fakatokanga ki he kau faiangahalá ʻoku hoko mai ʻEne ngaahi fakamāú kiate kinautolu. Ko ha ngaahi sīpinga lelei ʻa e ngaahi ngāue ʻa Nēhumi, Hapakuki, mo Sēfanaiá. ʻI he fakaikiiki fakamanavahē, naʻe tomuʻa kikiteʻi ʻe he kau palōfitá ni ʻa e tō ʻo ha ngaahi kolo, ʻa ia ne ngali fefeka mo mālohi he taimi ko iá—Ninive, Pāpilone, mo Selusalema. Ka ko e taʻu ia ʻe lauiafe kuo hilí. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke lau e ngaahi kikite ko ʻení he ʻaho ní?

Neongo naʻe fakaʻauha e ngaahi kolo hīkisia mo faiangahala ko iá, ka ʻoku kei hoko pē ʻa e hīkisiá mo e faiangahalá. ‘I he māmaní he ʻahó ni, ʻoku tau faʻa lava ʻo ongoʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻākilotoa kitautolu ʻe he ngaahi kovi ne fakahalaiaʻi ʻe he kau palōfita ʻo e kuonga muʻá. Te tau lava foki ʻo ongoʻi ia ʻi hotau lotó. ʻOku fakahā ʻe he ngaahi kikite ko ʻeni he Fuakava Motuʻá ʻa e anga e ongoʻi ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e hīkisiá pea mo e faiangahalá, pea ʻoku nau akoʻi te tau lava ʻo tafoki mei he ngaahi kovi ko ʻení. Mahalo ko e ‘uhinga ia ʻe taha ʻoku tau kei lau ai e ngaahi kikite fakakuonga muʻa ko ʻení he ʻaho ní. Ko Nēhumi, Hapakuki, Sēfanaia, mo e niʻihi kehe naʻe ʻikai ko ha kau palōfita pē ʻo e fakaʻauhá—naʻa nau hoko ko e kau palōfita ʻo e fakahaofí. ʻOku fakasiʻisiʻi e ngaahi fakamatala ki he fakaʻauhá ʻaki e ngaahi fakaafe ke haʻu kia Kalaisi pea maʻu ʻEne ʻaloʻofá: “Kumi ki [he ʻEikí] ʻa kimoutolu … kumi ki he māʻoniʻoní, kumi ki he angamaluú” (Sēfanaia 2:3). Ko e founga ʻeni ʻa e ʻEikí ʻi he kuongamuʻá, pea ko ʻEne foungá ia ʻi he ʻaho ní. “ʻOku taʻengata ʻa hono ngaahi ʻaluʻangá” (Hapakuki 3:6).

Ke maʻu ha vakai fakalūkufua ʻo e ngaahi tohí ni, vakai ki he “Nēhumi,” “Hapakuki,” mo e “Sēfanaia” ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakatāutahá

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakataautaha ʻo e Folofolá

Nehumi 1

ʻOku fakatou māfimafi mo ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí.

Ko e misiona ʻa Nēhumí ke kikiteʻi e fakaʻauha ʻo Ninivé—ko e kolomuʻa ʻo e puleʻanga fetāʻaki ʻo ʻAsīliá, ʻa ia naʻe fakamoveteveteʻi ai ʻa ʻIsileli mo fakalaveaʻi ʻa Siutá. Naʻe kamata ʻa Nēhumi ʻaki hono fakamatalaʻi e houhau mo e mālohi taʻemafakatataua ʻo e ʻOtuá, ka naʻá ne lea foki kau ki he ʻaloʻofa mo e lelei ʻa e ʻOtuá. Mahalo te ke fakakaukau ke ʻiloʻi ha ngaahi veesi ʻi he vahe 1 ʻoku tokoni ke mahino kiate koe ʻa e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení takitaha—mo ha ngaahi ʻulungaanga kehe ʻo e ʻOtuá ʻokú ke fakatokangaʻi. Ko e hā ʻokú ke ongoʻi ai ʻoku mahuʻinga ke ʻiloʻi e ngaahi meʻá ni fekauʻaki mo e ʻEikí?

Mahalo ʻe faingataʻa ki he niʻihi ke nau fakahoa e akonaki fakafolofola ko ia “ʻoku lelei ʻa [e ʻEikí]” (Nēhumi 1:7) mo e akonaki ko ia te Ne “totongi … ki hono ngaahi filí” (Nēhumi 1:2). ‘I he Tohi ‘a Molomoná, naʻe maʻu ʻe Kolianitoni ko e foha ʻo ʻAlamaá ha ngaahi fehuʻi tatau “ʻoku kau ki he fakamaau totonu ʻa e ʻOtuá ʻi hono tauteaʻi ʻo e tokotaha angahalá” (ʻAlamā 42:1). Ke ako lahi ange fekauʻaki mo e ʻaloʻofa ʻa e ʻOtuá mo e founga ʻoku felāveʻi ai mo ʻEne fakamaau totonú, lau e tali ʻa ʻAlamā kia Kolianitoní ʻi he ʻAlamā 42.

ʻĪmisi
kolo tau maka

“ʻOku lelei ʻa [e ʻEikí], ko e hūfanga mālohi ia ʻi he ʻaho ʻo e mamahí” (Nēhumi 1:7).

Hapakuki

Te u lava ʻo falala ki he finangalo ʻo e ʻEikí mo ʻEne taimí.

Naʻa mo e kau palōfitá ʻoku faʻa ʻi ai hanau ngaahi fehuʻi he taimi ʻe niʻihi ʻo fekauʻaki mo e ngaahi founga ʻa e ʻEikí. Naʻe moʻui ʻa Hapakuki ʻi ha taimi naʻe mafola lahi ai e faiangahalá ʻi Siutá, pea naʻá ne kamata ʻene lekōtí ʻaki ha ngaahi fehuʻi ki he ʻEikí (vakai, Hapakuki 1:1–4). Te ke fakamatalaʻi fakanounou fēfē ʻa e ngaahi meʻa ne hohaʻa ki ai ʻa Hapakukí? Kuó ke aʻusia nai ha ngaahi ongo tatau?

Naʻe tali ʻe he ʻEikí ki he ngaahi fehuʻi ʻa Hapakukí ʻo pehē te Ne fekauʻi mai ʻa e kakai Kalitiá (ʻa e kakai Pāpiloné) ke tauteaʻi ʻa Siuta (vakai, Hapakuki 1:5–11). Ka naʻe kei hohaʻa pē ʻa Hapakuki, he naʻe hangē naʻe taʻetotonu ia ke longo pē ʻa e ʻEikí kae “fakaʻauha ʻe he angahalá [Pāpilone] ʻa ia ʻoku māʻoniʻoní [Siuta]” (vakai, veesi 12–17). Ko e hā ʻokú ke maʻu ʻi he Hapakuki 2:1–4 ʻokú ne ueʻi koe ke falala ki he ʻEikí ʻi he taimi ʻoku ʻi ai haʻo ngaahi fehuʻi ʻoku ʻikai talí?

Ko e vahe 3 ʻo Hapakukí ko ha lotu fakafetaʻi ia ki he ʻOtuá mo ha fakahaaʻi ʻo e tui kiate Iá. Ko e hā ʻokú ke mahuʻingaʻia ai ʻi he ngaahi lea ʻa Hapakuki ʻi he veesi 17–19? ʻOku kehe fēfē e sīpinga ʻo e ngaahi vēsí ni mei he Hapakuki 1:1–4? Fakalaulauloto ki he founga te ke lava ‘o fakatupulaki ai ha tui lahi ange ki he ʻOtuá, ʻo aʻu ki he taimi ʻoku ngali taʻetotonu ai ʻa e moʻuí.

Vakai foki, Hepelū 10:32–39; 11; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:1–6; Robert D. Hales, “Ko e Tatali ki he ʻEikí: Ke Fai Pē Ho Finangaló,” Liahona, Nōvema 2011, 71–74.

Sēfanaia

“Mou kumi [ki he ʻEikí], ʻa kimoutolu kotoa pē ʻa e angamalū ʻo e fonuá.”

Naʻe kikiteʻi ʻe Sēfanaia ʻe fakaʻauha fakaʻaufuli e kakai ʻo Siutá ʻe he kau Pāpiloné koeʻuhí ko ʻenau faiangahalá. “ʻOku pehē ʻe [he ʻEikí], te u fakaʻauha ʻaupito ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē mei he fonuá” (Sēfanaia 1:2). Ka naʻe pehē foki ʻe Sēfanaia ʻe fakahaofi ha “toenga” (Sēfanaia 3:13). ʻI hoʻo lau e ngaahi kikite ko ʻení, fakatokangaʻi ange e faʻahinga tōʻonga fakakaukau mo e ʻulungaanga ne iku ai ʻa Siuta mo e ngaahi kulupu kehé ki he fakaʻauhá—vakai tautautefito ki he Sēfanaia 1:4–6, 12; 2:8, 10, 15; 3:1–4. Kumi leva ʻa e ngaahi ʻulungaanga ʻo e kakai ʻo e ʻOtuá ʻe fakatolongá—vakai ki he Sēfanaia 2:1–3; 3:12–13, 18–19. Ko e hā ha pōpoaki ʻokú ke ongoʻi ko e pōpoaki ia ʻa e ʻEikí maʻau ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?

ʻOku fakamatalaʻi ʻi he Sēfanaia 3:14–20 ʻa e fiefia ʻa e māʻoniʻoní hili hono hanga ʻe he ʻEikí ʻo “kapusi ki tuʻa ho filí” (veesi 15). Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ne talaʻofa mai ʻi he ngaahi vēsí ni ʻoku makehe kiate koe? Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ke ʻilo fekauʻaki mo e ngaahi tāpuaki ko ʻení? Mahalo te ke fakafehoanaki e ngaahi veesi ko ʻení mo e ngaahi aʻusia ne fakamatalaʻi ʻi he 3 Nīfai 17 mo fakalaulauloto ki he anga e ongoʻi ʻa Kalaisi fekauʻaki mo Hono kakaí—kau ai koe.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e ako fakafāmilí

Ngaahi Fakakaukau ki Hono Ako Fakafāmili ʻo e Folofolá mo e Efiafi ʻi ʻApí

Nēhumi 1:7.Ko e hā e founga ʻoku hangē ai ʻa e ʻEikí ha “hūfanga mālohí”? Mahalo ʻe lava homou fāmilí ʻo langa ha hūfanga pe kolo tau faingofua ʻi homou ʻapí pea aleaʻi e Nēhumi 1:7 lolotonga homou ʻi lotó. Ko e hā ʻokú ne ʻai hotau ʻahó ko ha “ʻaho ʻo e mamahí”? ‘Oku founga fefē hono maluʻi kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí? ʻOku tau fakahaaʻi fēfē ʻoku tau “falala kiate iá”?

Hapakuki 2:14.Te tau tokoni fēfē ke fakahoko e kikite ʻi he veesi ko ʻení?

Hapakuki 3:17–19.Ko e hā ʻoku tau ako mei he sīpinga ʻa Hapakuki ʻi he ngaahi veesi ko ʻení?

Sēfanaia 2:3.Te mou lava ʻo fai ha vaʻinga ʻa ia ʻe kumi ai ʻe he kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻa e foʻi lea “māʻoniʻoni” mo e “angamalū” ʻi ha peesi ʻoku ʻi ai mo ha ngaahi lea kehe lahi. Te nau lava leva ‘o talanoa kau ki he ngaahi sīpinga ʻo e māʻoniʻoní mo e angamaluú kuo nau mamata ai he niʻihi kehé. ʻOku ʻuhinga ki he hā ke fekumi ki he māʻoniʻoní mo e angamaluú?

Sēfanaia 3:14–20.Ko e hā ʻoku tau maʻu ʻi he Sēfanaia 3:14–20 ʻokú ne ʻai ke tau fie “hiva, … fiefia mo nēkeneka ʻaki ʻa e lotó kotoa”? Mahalo ʻe lava homou fāmilí ʻo hivaʻi ha ngaahi himi pe ngaahi hiva ʻoku mou manatuʻi ʻi heʻetau lau e ngaahi veesi ko ʻení.

Ke maʻu ha ngaahi fakakaukau lahi ange ki hono akoʻi ʻo e fānaú, vakai ki he fokotuʻutuʻu ʻo e uike ní ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Palaimelí.

Hiva ʻoku fokotuʻu atú: “Fekumi Kei Siʻi Ki he ʻEikí,” Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 67.

Fakatupulaki e Ako Fakatāutahá

Ke ke faʻa kātaki. Taimi ʻe niʻihi ʻoku tau fie maʻu ha ngaahi tali ki heʻetau fehuʻí he taimi pē ko iá, ka ʻoku fie maʻu ha taimi ki he ngaahi fakakaukau fakalaumālié pea he ʻikai lava ʻo fakamālohiʻi. ʻI he folofola ʻa e ʻEikí kia Hapakukí, “Tatali ki ai, koeʻuhí ʻe hoko moʻoni ia” (Hapakuki 2:3).

ʻĪmisi
ko Sīsū ʻoku hāʻele hifo pea tui ha pulupulu lanu kulokula

“ʻOku māfimafi ʻa [e ʻEiki] ko ho ʻOtua ʻi he lotolotonga ʻoʻoú” (Sēfanaia 3:17). He Comes Again to Rule and Reign [ʻOkú Ne Toe Hāʻele Mai ke Pule], tā ʻe Mary R. Sauer

Paaki