Seminelí
Sēmisi 3


Sēmisi 3

Ko e Ngaahi Lea ‘Oku Tau Lea ʻaki

ʻĪmisi
Ko e malimali mo e kakata fakataha ʻa ha kau finemui ʻe toko tolu.

ʻOku maʻu ʻe he ngaahi lea ʻoku tau lea ʻakí ha mālohi. Te ke lava nai ʻo fakakaukau ki ha ngaahi aʻusia ʻi hoʻo moʻuí kuó ke ongoʻi ai ʻa e mālohi ʻo e ngaahi leá, ki he leleí pe koví? Naʻe akoʻi ʻe Sēmisi ʻi heʻene tohí ʻa e mahuʻinga hono mapuleʻi ʻetau leá. ʻOku fakataumuʻa ʻa e lēsoni ko ʻení ke tokoniʻi koe ke ke fakafuofuaʻi ʻa e ngaahi lea ʻokú ke lea ʻakí mo e founga ʻoku uesia ai ʻe hoʻo ngaahi leá hoʻo feinga ke hangē ange ko e Fakamoʻuí.

Ko hono fakatupulaki ʻa e malava ke aleaʻi e ngaahi tui fakalotu ʻo e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé. ʻOange ki he kau akó ha ngaahi faingamālie ke nau fakamatalaʻi ʻa e ongoongoleleí ʻi he lea pē ʻanautolu pea ke nau vahevahe mo fakamoʻoni ki he meʻa ʻoku nau ʻiloʻi mo ongoʻí. ʻE tokoni ʻeni ke tōkakano ʻa e ongoongoleleí ki honau lotó.

Teuteu ʻa e tokotaha akó: Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakatokangaʻi e founga ʻoku uesia ai kitautolu mo e niʻihi kehé ʻe he lea ʻoku tau fakaʻaongaʻí. Kole ange ke nau omi mateuteu ke vahevahe e meʻa ne nau fakatokangaʻí.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻe Ala Fakahokó

Ko e mālohi ʻo e ngaahi leá

Sio ki he ngaahi fakatātā ʻi laló pea fakakaukauloto ki he fepōtalanoaʻaki ʻoku fai ʻe he niʻihi fakafoʻituituí. Fakakaukau ki he ola ʻe lava ke maʻu ʻe he ngaahi lea ʻoku tau fanongo mo fakaʻaongaʻí.

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ha ʻīmisi ʻe ua ʻokú na fakahaaʻi ha faʻahinga kehekehe ʻo e fepōtalanoaʻakí. Hangē ko ʻení, ko e fakatātā ʻe taha ʻoku ʻi ai ha ongo meʻa ʻoku fakakikihi pea tahá ko ha ongo meʻa ʻokú na fefakamālohiaʻaki kinaua ʻi heʻena ngaahi leá, ʻo hangē ko ʻení:

ʻĪmisi
ʻOku fakafekiki ha faʻē mo hono foha taʻu hongofulu tupú lolotonga ʻena tuʻu ʻi honau peitó.
ʻĪmisi
Ko e fakaʻaongaʻi ʻe ha finemui mo ʻene faʻeé ha tablet mo ha folofola ke na ako mo fepōtalanoaʻaki.
  • Ko e hā ʻa e meʻa fakamuimuitaha ʻokú ke lava ʻo manatuʻi naʻe lea atu ʻaki ʻe ha taha naʻá ne tokoniʻi pe fakamamahiʻi koe?

  • Ko e hā e meʻa fakamuimuitaha naʻá ke lea ʻaki ki ha taha naʻá ne fakamālohia pe poupouʻi kinautolú?

Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi talí kapau ʻoku nau ongoʻi fiemālie ke fai ia pea kapau ʻoku feʻunga ke fakahoko ia ʻi ha loki ako.

Fakakaukau angé pe naʻá ke lea ʻaki ha meʻa kimuí ni mai naʻe ʻi ai hano nunuʻa kovi ki ha taha. ʻI hoʻo ako e ngaahi akonaki ʻa Sēmisí, kumi ki he ngaahi moʻoni ʻe lava ʻo tokoni ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e mālohi ʻo e ngaahi leá. Tokanga ki he ngaahi ongo, fakakaukau, mo e ngaahi ueʻi ʻoku nau fakaʻaiʻai koe ke ke lea ʻo hangē ange ko e Fakamoʻuí.

ʻOku hangē ʻa e ʻeleló ko e …

Naʻe fakamamafaʻi ʻe Sēmisi ʻa e mālohi ʻo e ngaahi lea ʻoku tau fanongo mo lea ʻakí pea fakafehoanaki ʻa e ʻeleló ki ha ngaahi meʻa kehekehe lahi. Lau ‘a e Sēmisi 3:2–12, ‘o kumi ha toe meʻa kehe naʻe fakafehoanaki ki ai ʻe Sēmisi. Tā ha tatau faingofua ʻo ha fakafehoanaki ʻe taha pe ua ʻa Sēmisi ʻi hoʻo tohinoa akó, ʻo fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke tatau ai ʻetau ngaahi leá mo e meʻa ʻokú ke taá.

Fakakaukau ke fakangofua e kau akó ke nau ngāue tautau toko ua pe fakakulupu iiki ʻi heʻenau ako e ngaahi veesi ʻi laló. Ko ha founga ʻe taha ko hano ʻoange ki he kau akó ʻa e lisi ko ʻeni ʻo e ngaahi fakafehoanakí pea fakaafeʻi kinautolu ke nau ako hanau niʻihi, ʻo fakalaulauloto ki he founga ʻe lava ke hangē ai ʻetau ngaahi leá ko e ngaahi meʻa ʻoku hiki atú.

Lau e lisi ko ʻení ke vakai pe naʻá ke ʻiloʻi e ngaahi fakafehoanaki tatau.

  • Ko ha meʻa taʻofi. Sēmisi 3:2–3, 5.Ko e meʻa taʻofí (vakai ki he veesi 3) ko ha kiʻi konga ukamea ia ʻoku tui ʻi he ngutu ʻo ha hoosi ʻokú ne fakafehokotaki e ongo leta angí, ʻo lava ai e tokotaha heká ke tataki e hōsí ki he feituʻu ke ʻalu ki aí.

  • Ko ha foheʻuli. Sēmisi 3:4–5. Ko e foheʻulí (vakai ki he veesi 4) ko ha fohe ia ʻo ha vaka, ʻa ia ʻokú ne fakaʻuli pe fakatafoki ʻa e vaká.

  • Ko ha afi. Sēmisi 3:5–6. ʻOku ʻuhinga ʻa e “vao ʻakaú” ki ha vaotā (

  • Ko ha manu fekai. Sēmisi 3:7–8.

  • Kona fakamate. Sēmisi 3:8.

  • Ko ha matavai mo ha fuʻu fiki. Sēmisi 3:10–12.

  • ʻE tokoni fēfē nai ʻa e ngaahi fakafehoanaki ko ʻení ke mahino lelei ange kiate kitautolu ʻa e mālohi ʻo e ngaahi lea ʻoku tau fanongo ki ai mo lea ʻakí?

  • Ko e hā ha ngaahi fakafehoanaki kehe te ke lava ʻo tānaki atu ke fakamatalaʻi e ola ʻo e ngaahi lea ʻoku tau lea ʻakí?

Naʻe vahevahe ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e meʻá ni, ʻi heʻene fakamatala ki he ngaahi akonaki mālohi ʻa Sēmisí:

ʻĪmisi
Laʻitā fakaʻofisiale ʻo ʻEletā Sefilī R. Hōlani Faitaaʻi ʻi Sānuali 2018.

ʻOku mahino pē ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa Sēmisí ia ʻoku fonu angahalaʻia maʻu pē hotau ʻeleló, pe ko e meʻa kotoa pē ʻoku tau lea ʻakí ʻoku “fonu ʻi he kona fakamaté.” Ka ʻoku mahino ko ʻene ʻuhingá, ko ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku tau lea ʻakí ʻe lava ke fakatupu ʻauha, pea ʻoku kona—pea ʻoku ʻikai fakafiemālie ʻa e tukuakiʻi ko ʻení kiate kitautolu Kāingalotu ʻo e Siasí! ʻE lava ke hoko e leʻo ʻo e fakamoʻoni mālohí, lotu fakamātoató, mo hiva ʻaki e ngaahi himi ʻo Saioné, ko e leʻo tatau pē ʻokú ne tukuhifo mo fakaangaʻi, fakamaaʻi mo fakasiʻia, fakamamahiʻi mo fakaʻauha ʻa e laumālie ʻo e tokotaha ʻokú ne fakahoko iá pea mo e niʻihi ʻoku fakahoko ia ki aí. …

… ʻOfa ke tau feinga ke hoko ko ha kau tangata mo fafine ʻhaohaoaʻ ange ʻi he foʻi founga pē ko ʻení he taimí ni—ke ʻoua naʻa tau fai ha lea fakatupu loto mamahi pe ʻi hono ʻai mahino angé, ke tau lea ʻaki ha lea foʻou, ʻa ia ko e lea ʻo e kau ʻāngeló. ʻOku totonu ke hangē pē ʻetau ngaahi leá mo ʻetau ngāué, ʻo fonu ʻi he tuí mo e ʻamanaki leleí mo e ʻofa faka-Kalaisí, … ʻa ia ʻoku fuʻu fie maʻu lahi ʻi he māmaní he ʻaho ní. ʻI hono lea ʻaki ʻo e ngaahi lea pehē ʻi he ivi ʻo e Laumālié, ʻe lava ke holoholoʻi ai e loʻimatá, fakamoʻui ha ngaahi loto, hikiʻi hake ha moʻui, ʻe toe maʻu ʻa e ʻamanaki leleí, pea ʻe tuʻuloa mo e loto falalá.

(Jeffrey R. Holland, “Ko e Lea ʻa e Kau ʻĀngeló,” Ensign pe Liahona, Mē 2007, 16, 18)

  • Ko e hā naʻá ke ako mei he ngaahi fakafehoanaki ʻa Sēmisí mo e lea ʻa ʻEletā Hōlaní?

Ko e moʻoni ʻe taha te tau lava ʻo akó ʻoku faifeinga e kau muimui ʻo e ʻOtuá ke fakaʻaongaʻi ʻenau leá ki ha ngaahi taumuʻa māʻoniʻoni, kae ʻikai ko hono fakamafola ʻo e koví.

Fakakaukau siʻi ki he founga kuó ke mamata ai ki he lea ʻoku fakaʻaongaʻi ki he leleí mo e koví fakatouʻosi ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení:

  • ʻi ha fepōpoakiʻaki telefoni pe mītia fakasōsialé

  • ʻi he lotú he Sāpaté

  • ʻi he akó mo ho ngaahi kaungāmeʻá

  • ʻi ha timi pe ʻi ha kalapu

  • ʻI ʻapi mo ho fāmilí

  • Ko e hā ha ngaahi aʻusia kuó ke maʻu ʻokú ne fakatātaaʻi e ngaahi lea ʻaonga mo mālohi ʻe lava ke maʻu ʻe he kakaí, ki he leleí pe ko e koví?

Ko Sīsū Kalaisí “ko ha tangata haohaoa” (Sēmisi 3:2) pea mo hotau faʻifaʻitakiʻanga ʻi he meʻa kotoa pē, kau ai e ngaahi folofola naʻá Ne folofola ʻakí. ʻI hoʻo manatuʻi ʻa e meʻa ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo Iá, fakakaukau ki he founga ʻe ala fakaʻaongaʻi ai ʻe he Fakamoʻuí ʻEne ngaahi leá kapau naʻá Ne ʻi he ngaahi tūkunga naʻe hiki kimuʻá.

  • Ko e hā ha ngaahi faikehekehe te ke fakatokangaʻi ʻi hoʻo fakakaukau ki he founga ʻe fakaʻaongaʻi ai ʻe he Fakamoʻuí e ngaahi leá mo e meʻa ʻokú ke faʻa mamata mo fanongo ki ai ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení ʻi he ʻaho ní?

Ko e lea ʻoku tau fanongo mo fakaʻaongaʻí

Kuo akoʻi kitautolu ʻe he ʻEikí ʻo fakafou ʻi Heʻene kau palōfitá, ki he meʻa ʻoku totonu mo ʻikai totonu ke tau lea ʻakí.

Kapau ʻe ʻaonga ki he kau akó ʻa e vakaiʻi fakatāutaha ko ʻení, ʻoange kiate kinautolu ʻa e laʻipepa tufa ko ʻení. ʻE lava ke fakafuofuaʻi ʻe he kau akó e tuʻunga fakalūkufua ʻenau leá pe ki ha ngaahi tafaʻaki pau ʻo ʻenau moʻuí, hangē ko ʻapí, lotú, mo e ngaahi meʻa peheé.

Fakalaulauloto ki hoʻo fetuʻutakí (ʻi ha faʻahinga founga pē: fetohiʻaki he telefoní, mītia fakasōsialé, talanoa mo e niʻihi kehé, mo ha ngaahi meʻa kehe) ʻi hoʻo lau e ngaahi fakamatala ko ʻeni ʻe 10 naʻe toʻo mei he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú ([kiʻi tohi, 2011], 20–21). Sivisiviʻi hoʻo leá ʻo fakaʻaongaʻi ha meʻafua mei he 1 ki he 5, ʻo ʻuhinga ʻa e 1 “ʻOku ou fie maʻu ha tokoni lahi” mo e 5 ʻa ia ʻoku ʻuhinga ki he “ʻOku ou sai ʻaupito.”

1. ʻOku ou feinga ke fakaʻaongaʻi ha lea maʻa mo fakapotopoto.

2. ‘Oku ou fakaʻaongaʻi ha lea langaki moʻui, fakalotolahi, mo fakahīkihikiʻi.

3. ʻOku ou lea ʻofa mo lelei fekauʻaki mo e niʻihi kehé.

4. ʻOku ʻikai ke u lea kovi ki he niʻihi kehé pe tuku hifo kinautolu, tatau ai pē pe ko e fakakata.

5. ʻOku ou feinga ke fakaʻehiʻehi mei he ngutulaú pea fakaʻehiʻehi mei he lea ʻitá.

6. ʻI he taimi ʻoku ʻahiʻahiʻi ai au ke lea fefeka pe fakatupu lotomamahí, ʻoku ʻikai ke u lea ʻaki ia.

7. ‘Oku ou fakaʻaongaʻi maʻu pē ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá mo Sīsū Kalaisí ʻi he ʻapasia mo e fakaʻapaʻapa.

8. ʻOku ou lea ki he Tamai Hēvaní ʻo fakaʻaongaʻi e lea ʻapasia mo fakaʻapaʻapá.

9. ʻOku ʻikai ke u fakaʻaongaʻi e lea kapekapé, fakamātatuʻá, pe ngaahi tōʻonga ʻulí.

10. ʻOku ʻikai ke u fakakataʻaki pe fai ha ngaahi talanoa fekauʻaki mo e tōʻonga angaʻulí.

ʻĪmisi
New Testament Seminary Teacher Manaul - 2023

Fakakaukau ki he ngaahi lea ʻokú ke fili ke fakaʻaongaʻí, pea fakalaulauloto ki he meʻa te ke lava ʻo fakahoko lelei angé.

  • Ko e hā ha meʻa ʻe taha pe ua ʻe lava ʻo tokoni atu ke ke fili fakalelei ange ai ʻa e ngaahi lea ʻokú ke lea ʻaki mo fanongo ki aí?

  • Ko e hā nai ha ngaahi founga te ke loto ai ke fakalakalaká?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe ala tokoní?

  • ʻE tokoni fēfē hoʻo ngaahi feingá ke ke hangē ange ai ko e Fakamoʻuí?

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

ʻOku fakahaaʻi fēfē nai ʻe heʻetau ngaahi leá ko hai kitautolu fakafoʻituitui?

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Lōpeti S. ʻIuti ʻo e Kau Fitungofulú ʻa e meʻá ni:

ʻĪmisi
Laʻitā fakaʻosiale fakaʻosi ʻo ʻEletā Lōpeti S. Uti ʻo e Kōlomu Hono Ua ʻo e Kau Fitungofulú, 1999. Ui ko e palesiteni ʻo e Temipale Boston Massachusetts ʻi he 2009. Naʻe tukuange mei he Kōlomu Hono Ua ʻo e Kau Fitungofulú ʻi he konifelenisi lahi ʻo e ʻaho 3 ʻOkatopa, 2009.

ʻOku ʻikai ko ha meʻanoa pē ʻetau leá mo ʻetau ngaahi tōʻongá, he ʻoku nau fakahaaʻi moʻoni kitautolu mo ia ʻoku ʻamanaki ke tau aʻusiá. …

ʻOku ʻikai ngata pē hono hanga ʻe heʻetau leá mo e founga ʻo ʻetau tōʻongá ʻo fakahaaʻi hotau lotó ka ʻokú ne toe fakafōtunga e tokotaha ko iá, niʻihi ʻoku tau feohí pea fakaʻosi foki ki hotau sōsaietí. Ko e ʻaho kotoa pē ʻoku tau takitaha kau atu ʻi hono fakanenefu ʻo e māmá pe ko hono tuli atu ʻa e fakapoʻulí. Kuo ui kitautolu ke tau fakaafeʻi ʻa e māmá mo hoko ko ha maama, ke tau fakamāʻoniʻoniʻi kitautolu mo langaki hake mo e niʻihi kehé. …

[ʻI he] taimi ʻoku tau lea mo ngāue aí, ʻoku totonu ke tau fehuʻi pe ʻoku kau nai ʻetau leá mo ʻetau tōʻongá ʻi hono fakaafeʻi ʻa e ngaahi mālohi ʻo e langí ki heʻetau moʻuí pea mo fakaafeʻi ʻa e tokotaha kotoa ke haʻu kia Kalaisí. Kuo pau ke tau ʻaʻapa ki he ngaahi meʻa ʻoku toputapú. ʻOku fie maʻu ke toʻo mei heʻetau ngaahi talanoá ʻa e lea ʻoku ʻuli mo taʻe-maʻá, ʻa ē ʻoku fakamamahi mo fakamanamaná, ʻa ia ʻokú ne tukuhifo ha taha pea mo loí. Naʻe tohi ʻe he ʻAposetolo ko Pitá ʻo pehē, “Kae hangē ʻoku māʻoniʻoni ʻa ia kuó ne uiuiʻi ʻa kimoutolú, ke māʻoniʻoni foki ʻa kimoutolu ʻi hoʻomou moʻuí kotoa pē” [1 Pita 1:15]. ʻOku ʻikai ngata pē hono ʻuhinga ʻo e fepōtalanoaʻakí ki he leá ka ʻoku toe ʻuhinga foki ia ki heʻetau feohi fakatahá kotoa.

(Robert S. Wood, “The Tongue of Angels,” Ensign, Nov. 1999, 83–84)999, 83–84)

Te tau lava fēfē ʻo liliu lelei ʻa e lea ʻoku tau fakaʻaongaʻi mo fanongo ki aí?

 

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

Talateu ki ha toe lēsoni

Fakakaukau ke vahevahe mo hoʻo kau akó ha ngaahi sīpinga ʻo e folofola ʻa e Fakamoʻuí ki he niʻihi kehé ʻi ha ngaahi tūkunga kehekehe, hangē ko ia ʻi he Sione 8:1–11; Maʻake 9:14–27 mo e Luke 23:32–34. Fakatokangaʻi ange ʻoku fakamahinoʻi ʻe he Liliu ʻa Siosefa Sāmita e Luke 23:34 (ʻi he Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, Luke 23:35) ʻoku kole ʻe Sīsū Kalaisi ki he Tamaí ke fakamolemoleʻi ʻa kinautolu naʻa nau tutuki Iá, ʻo ʻuhinga ki he kau sōtia Lomá. Fakaafeʻi kinautolu ke vahevahe ʻa e meʻa ʻoku makehe kiate kinautolu fekauʻaki mo e meʻa naʻe folofola ʻaki pe ʻikai folofola ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻi he ngaahi tūkunga ko ʻení. Fakaafeʻi leva e kau akó ke nau fakakaukau ki he lea ʻoku nau fakaʻaongaʻi mo fanongo ki ai mei he niʻihi kehé pea mo hono olá.

Fakaafe ʻe ala fakaʻaongaʻí

Te ke lava ʻo tokoni ki he kau akó ke nau fakaʻaongaʻi e tefitoʻi moʻoni ʻo e lēsoni ko ʻení ʻaki hono poleʻi kinautolu ke nau ʻalu ʻi ha houa ʻe 24 ʻo ʻikai lea ʻaki ha meʻa ʻoku kovi. Poupouʻi kinautolu ke nau hiki ʻi heʻenau tohinoa akó ʻa e ola ʻo e pole ko ʻení kiate kinautolu pea mo e kakai naʻa nau feohi mo iá.

Ngaahi akonaki kehe meia Sēmisi

Ke tokoni ki he kau akó ke nau ako lahi ange ki he ngaahi akonaki ʻa Sēmisí, fakakaukau ke fakaʻaliʻali e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola ko ʻení (taʻe kau ai e fakamatala ʻoku haʻí). Fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi veesi ko ʻení pea teuteu ke vahevahe ʻa e meʻa ne nau akó mo e founga ʻoku fakaʻaongaʻi ai ia he ʻaho ní. ʻE lava leva ke fili ʻe he kau akó ha potufolofola ʻe taha ke ako fakaikiiki ange pea teuteuʻi ha lēsoni miniti ʻe tolu ki he nima pe ko ha lea ʻi he tefito ko iá. Kapau ʻoku lahi e taimí, te ke lava ʻo fakaafeʻi ha toko taha pe toko ua ʻo e kau akó ke vahevahe mo e kalasí e meʻa ne nau teuteú.

Sēmisi 1:12–16 (ʻOku tāpuekina kitautolu ʻi heʻetau tekeʻi e ʻahiʻahí.)

Sēmisi 1:27 (Ko e lotu māʻoniʻoní ʻa hono tokangaʻi ʻo e niʻihi kehé mo maʻa fakalaumālie.)

Sēmisi 2:8–9 (ʻOfa ki he niʻihi kehé ʻo hangē pē ko koé.)

Sēmisi 4:6–10 (Loto fakatōkilalo, tekeʻi ʻa Sētane, pea ʻunuʻunu ofi ki he ʻOtuá.)

Sēmisi 4:17 (Kapau ʻoku tau ʻilo e fili ʻoku leleí kae ʻikai ke tau fili ki ai, ʻoku tau fai angahala.)

Sēmisi 5:14–15 (ʻE lava ke fakamoʻui ʻa e mahakí ʻi he lotú pe ʻi he hilifaki ʻo e nimá mo e tākai ʻaki ʻa e loló ʻi he huafa ʻo Kalaisí.)

Paaki