Seminelí
Sione 6:22–58


Sione 6:22–58

“Ko Au ‘a e Mā ‘o e Mo’ui”

ʻĪmisi
Jesus Christ seated at a table. In one hand He is holding a piece of bread. With the other He is gesturing towards Himself. There is a plate of bread on the table in front of Him and a goblet.

ʻI he ʻaho hili ʻa e mana ʻo hono fafanga ʻo e toko nima afé, naʻe fekumi ha tokolahi kia Sīsū, “ʻo ʻikai koeʻuhí he [naʻa nau] mamata ki he ngaahi maná, ka koeʻuhí [naʻa nau] kai ʻi he ngaahi foʻi maá,” pea foki mai ʻenau fiekaiá (Sione 6:26). Naʻe akoʻi kinautolu ʻe he Fakamoʻuí, “Ko au ko e mā ʻo e moʻuí: ko ia ʻoku haʻu kiate aú, ʻe ʻikai ʻaupito fiekaia” (Sione 6:35). ʻE lava ke tokoni atu e lēsoni ko ʻení ke ke ʻiloʻi e ngaahi founga ʻe lava ke ke haʻu ai ki he Fakamoʻuí ke Ne fakafonu hoʻo ngaahi fie maʻu fakalaumālié.

Ngaahi ʻekitivitī tohí. ʻE lava ke tokoni hono fakaafeʻi e kau akó ke tali e ngaahi fehuʻi fakatupu fakakaukaú ʻaki hano tohi iá ke fakalahi mo fakamahino ʻenau fakakaukaú. ʻI hono tohi ʻe he kau akó ʻenau tali ki he ngaahi fehuʻí kimuʻa pea vahevahe ʻenau fakakaukaú mo e kalasí, ʻoku nau maʻu ai ha taimi ke fakahaaʻi ʻenau fakakaukaú mo maʻu ha ngaahi ongo mei he Laumālie Māʻoniʻoní.

Teuteu ʻa e Tokotaha Akó. Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he founga ʻoku fakataipe ai ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e maá pea haʻu mateuteu ke vahevahe ʻenau ngaahi fakakaukaú.

Ngaahi ʻEkitivitī Ako ʻOku Ala Fakahokó

“Ko Au ‘a e Mā ‘o e Mo’ui”

Fakakaukau ke ʻomi ha mā (pea, kapau ʻe fie maʻu, ko ha founga ʻe taha ki he kau ako ʻoku ʻikai ke nau lava ʻo kai kuluú) ke kai ʻe he kau akó. Fakaʻaliʻali e ngaahi fehuʻi ko ʻení ke sio ki ai e kau akó ʻi heʻenau hū maí. Fakaafeʻi kinautolu ke fakaʻaongaʻi ʻenau ngaahi fakakaukau mei he ʻekitivitī teuteu ʻa e tokotaha akó ke tokoniʻi kinautolu ʻi he lolotonga ʻo e lēsoní.

ʻĪmisi
Bread
  • ʻOkú ke pehē ko e mā ʻe fiha te ke lava ʻo kaí?

  • Neongo pe ko e hā e lahi ʻo e mā ʻokú ke kai he taimi ní, ko e hā ʻe iku ʻo hokó?

ʻI he taimi naʻe fafanga ai ʻe he Fakamoʻuí ha kakai ʻe toko nima afe tupu ʻo fakaʻaongaʻi pē e foʻi mā ʻe nima mo e mataʻi ika ʻe uá, naʻe tali ʻe ha niʻihi ʻa e mana ko ʻení ʻaki ʻenau fekumi kiate Ia ʻi ha maʻu meʻatokoni ʻe taha kae ʻikai ko ha ngaahi ʻuhinga fakalaumālie (vakai ki he Sione 6:5–14 ; Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Sione 6:26 [ ʻi he Sione 6:26, futinouti a]). Naʻe fakatonutonu ʻe Sīsū ʻa kinautolu ʻoku fekumi kiate Ia ke maʻu ha mā lahi angé kae ʻikai fekumi kiate Ia ki he moʻui taʻengatá. Naʻa nau fehuʻia Hono tuʻungá mo ʻEne malava ke foaki kiate kinautolu ʻa e moʻui taʻengatá (vakai ki he Sione 6:30, 41–42).

Lau ʻa e Sione 6:32, 35 ke ʻiloʻi e founga naʻe fakatonutonu ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kakaí. Fakakaukau ke fakaʻilongaʻi ʻi hoʻo folofolá ʻa e huafa ʻo e Fakamoʻuí “ko e mā moʻoni mei he langí” mo e “mā ʻo e moʻuí.” Te ke lava ʻo tānaki atu e ngaahi hingoa ko ʻení ki hoʻo tohinoá ʻoku ui ko e “Ngaahi Huafa mo e Ngaahi Fatongia ʻo Sīsū Kalaisí.” (Mahalo naʻá ke mei kamata ʻa e fakamatala ko ʻení lolotonga e lēsoni ʻi he Sione 1:1–51.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā naʻe ui ai ʻe he Fakamoʻuí Ia “ko e mā moʻoni mei he langí” pe “mā ʻo e moʻuí”?

  • Ko e hā ʻokú ke ako fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi ʻi he veesi 35 ?

ʻOku akoʻi ʻe he Sione 6:35 ke kapau te tau haʻu kia Sīsū Kalaisi pea tui kiate Ia, te Ne lava ʻo fakafiemālieʻi ʻetau fiekaia mo e fieinua fakalaumālié.

Fakaʻaliʻali pe hiki ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi he palakipoé.

Tali ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení ʻi hoʻo tohinoa akó:

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻokú ke fie maʻu fakaʻaho ai ʻa Sīsū Kalaisí? Ko e hā ha ngaahi founga ʻokú ke “fiekaia” fakalaumālie ai he taimí ni?

  • Ko e hā ʻokú ke lolotonga fai ke fekumi ki he tokoni ʻa e Fakamoʻuí ke fakafiemālieʻi ʻa e fiekaia ko iá? Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku ngāue leleí? Ko e hā e meʻa ʻoku ʻikaí?

ʻI he hoko atu hoʻo akó, fekumi ki he ivi tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ke tokoniʻi koe ke ke ʻiloʻi e ngaahi founga ʻe lava ke ke haʻu ai ki he Fakamoʻuí ke Ne fakafonu hoʻo holi fakalaumālié.Lau ʻa e Sione 6:47–58, ʻo kumi ki he meʻa ʻoku fakaafeʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ke tau faí mo e meʻa ʻokú Ne talaʻofa maí. Fakakaukau ki he founga ʻoku tokoniʻi ai koe ʻe he ngaahi fakaafe mo e ngaahi talaʻofa ko ʻení ke mahino lelei ange kiate koe ʻa e founga ke maʻu ai ʻa e meʻafoaki ʻa e Fakamoʻuí ke fakafiemālieʻi hoʻo fiekaia mo e fieinua fakalaumālié. Mahalo te ke fie mamata foki ʻi he “Ko Au ko e Mā ʻo e Moʻuí,” ʻoku tuʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org, mei he taimi 3:20 ki he 5:08 pea muimui ki ai ʻi hoʻo folofolá. Fakakaukau ke faʻu ha saati hangē ko ʻení ke tokoni atu.

Fakakaukau ke fakaʻaliʻali ʻa e saati ko ʻení ʻi he palakipoé pea fakafonu fakataha ia mo e kalasí. Ko e niʻihi ʻo e ngaahi fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke tui kiate Ia ( Sione 6:47) pea kai ʻa e mā ʻo e moʻuí ( veesi 51). ʻOku kau ʻi he ngaahi talaʻofa ʻe niʻihi ʻa e moʻui ʻo taʻengatá ( veesi 50) mo e nofoʻia Ia ʻiate kitautolú ( veesi 56).

Ko e ngaahi fakaafe ʻa e Fakamoʻuí

Ko e ngaahi talaʻofa ʻa e Fakamoʻuí

  • Ko e hā ʻoku akoʻi atu ʻe Heʻene ngaahi fakaafé mo e talaʻofá fekauʻaki mo Iá?

ʻOku fakatātaaʻi ʻe he fakamatala ʻa ʻĪnosi ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻa e founga ʻe lava ke fakafiemālieʻi ai ʻe he Fakamoʻuí ʻetau fiekaia fakalaumālié. Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e ʻĪnosi 1:1–8 pea vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau ʻiló. ʻE lava ke aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e meʻa naʻe fai ʻe ʻĪnosi ke fiemālie ai ʻene fiekaiá mo e founga naʻe tāpuakiʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa ʻĪnosí. ʻE lava foki ke fakakaukau ʻa e kau akó ki he founga ʻoku tokoniʻi ai kinautolu ʻe he sīpinga ʻa ʻĪnosí ke nau maʻu ha meʻakai fakalaumālie mei he Mā ʻo e Moʻuí.

Maʻu ʻa e kakano mo e taʻataʻa ʻo e Fakamoʻuí

Naʻe ʻi ai ha kakai tokolahi ne nau fanongo ki he malanga ʻa e Fakamoʻuí ne ʻi ai haʻanau ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo e kai e kakano ʻo e Fakamoʻuí mo inu Hono taʻataʻá (vakai ki he Sione 6:52, 60).

Lau e fakamatala ko ʻeni ʻa ‘Eletā D. Todd Christofferson ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá (Quorum of the Twelve Apostles) ke mahino lelei ange ʻa e ʻuhinga ʻo e folofola ʻa e Fakamoʻuí mo e founga te tau lava ai ʻo tali ʻEne fakaafé.

ʻĪmisi
Portrait of Elder D. Todd Christofferson. Photographed in March 2020.

Ko e maʻu Hono sinó mo e inu Hono taʻataʻá, ko ha founga hāhāmolofia ia hono fakamatalaʻi e meʻa kuo pau ke tau fai ke ʻomi kakato ai e Fakamoʻuí ki heʻetau moʻuí—ki hotau lotó—ke tau lava ʻo taha. …

ʻOku mahino leva ai, ʻoku tau maʻu Hono sinó mo inu Hono taʻataʻá ʻi he taimi ʻoku tau maʻu ai meiate Ia ʻa e mālohi mo e ngaahi tāpuaki ʻo ʻEne Fakaleleí.

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he tokāteline ʻa Kalaisí ʻa e meʻa kuo pau ke tau fai ke maʻu ʻa e fakalelei ʻaloʻofá. ʻOku ʻuhinga ia ke tui kia Kalaisi, ke fakatomala pea papitaiso, pea maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, “pea ʻoku toki hoko ha fakamolemoleʻi ʻo hoʻomou ngaahi angahalá ʻi he afi mo e Laumālie Māʻoniʻoní” [ 2 Nīfai 31:17 ]. …

Kuó u lea fekauʻaki mo e maʻu e ʻaloʻofa fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ke toʻo ʻa ʻetau ngaahi angahalá pea mo e mele ʻo e ngaahi angahala ko iá ʻiate kitautolú. Ka ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga makehe ʻo e maʻu Hono sinó mo e inu Hono taʻataʻá, ʻa ia ko hono ʻuhingá ke fakatōkakano ʻa e ngaahi lelei mo e ʻulungaanga ʻo Kalaisí, ʻo liʻaki ʻa e tangata fakakakanó kae hoko ko e Kau Māʻoniʻoni “ʻi he fakalelei ʻa Kalaisi ko e ʻEikí.” [ Mōsaia 3:19 ]. …

… ‘Oku ʻuhinga ʻa e kai ʻo e sino mo inu e taʻataʻa ʻo Kalaisí, ke tulifua ki he māʻoniʻoní.

(D. Todd Christofferson, “Ko e Mā ʻo e Moʻui Naʻe Hāʻele Hifo mei Langí,” Ensign pe Liahona, Nōvema. 2017, 36–38)

  • Te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e ʻuhinga ʻo e kai ʻa e kakanó mo inu ʻa e taʻataʻa ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá?

  • Ko e fē ha taimi kuó ke muimui ai pe ko ha niʻihi kehe ki he faleʻi ʻa ʻEletā Kulisitofasoní peá ke ongoʻi ʻoku fakafiemālieʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e fiekaia fakalaumālié? Ko e hā naʻá ke fai ʻi he ngaahi aʻusia ko ʻení ʻokú ke ongoʻi naʻá ne fakaafeʻi ʻa e Fakamoʻuí ke fakafiemālieʻi ʻa e fiekaia ko iá?

Fakakaukauloto naʻá ke ʻi ai lolotonga e malanga ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Sione 6:22–58 . Hiki ha tohinoa ʻo hangē pē naʻá ke ʻi aí. Fakakau ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi hoʻo fakahuú:

  1. Ko e meʻa naʻá ke ako fekauʻaki mo e Fakamoʻuí mo e meʻa naʻá ke ako meiate Iá

  2. Ha faʻahinga aʻusia kuó ke maʻu ʻi he taimi naʻe ʻomi ai ʻe Sīsū Kalaisi hoʻo ngaahi fie maʻu fakalaumālié (pe ha faʻahinga aʻusia kuo maʻu ʻe ha niʻihi kehe)

  3. Ngaahi ngāue naʻe ueʻi koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke ke faí pea mo e ʻuhingá

Kapau ʻoku kei ʻi ai ha taimi, poupouʻi e kau akó ke vahevahe ʻenau ngaahi meʻa naʻe fokotuʻú mo e kalasí pe ʻi he ngaahi hoá pe fanga kiʻi kulupu īkí. Fakakaukau ke fakaʻosi ʻaki ha fakamoʻoni ko e Fakamoʻuí ʻa e Mā ʻo e Moʻuí pea fakaafeʻi e kau akó ke fai foki mo ʻenau fakamoʻoní.

Fakamatala Fakamahinó mo e Puipuituʻá

Ko e hā naʻe mei fakatefito ai ʻe Sīsū ʻa e kakaí ʻi heʻenau ngaahi fie maʻu fakalaumālié kae ʻikai ko ʻenau ngaahi fie maʻu fakatuʻasinó?

Lolotonga ‘ene mēmipa ‘i he Kau Fitungofulú, na’e akonaki ‘a ‘Eletā Carlos H. Amado ‘o pehē:

ʻĪmisi
Former official portrait of Elder Carlos H. Amado of the First Quorum of the Seventy, 2008. Retouched version done in March 2009.

ʻOku totonu ke tau fafanga ʻa e fiekaiá ʻi heʻetau hoko ko e Siasí, tokoniʻi ʻa e mahakí, fakakofuʻi ʻa e telefuá, pea maluʻi ʻa e masivá. ʻOku tau feau e ngaahi tefitoʻi fie maʻu vivili mo fakavavevave ʻa e kāingalotú ʻaki ʻa e foaki ʻaukaí, pea ʻoku tau tokoni ʻi he palani uelofeá ke feau ʻenau ngaahi fie maʻu taimi lōloá. ʻI he taimi ʻoku ʻi ai ai ha ngaahi fakatamaki fakanatulá, ʻoku tau tokoniʻi hotau kāinga ʻoku ʻikai kau ki heʻetau tui fakalotú ʻo fakafou ʻi he tokoni ʻofa fakaetangatá.

ʻOku hanga ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻi he fekau ʻa e ʻEikí, ʻo taʻe liʻaki e ngaahi fie maʻu fakatuʻasino ko ʻení, ka ʻokú ne kei tauhi pē ʻa e ngāue tokoni fakaʻeiʻeiki mo māʻolunga tahá, ʻa ia ko hono tāpuakiʻi ʻa e kakai kotoa pē ʻaki hono akoʻi kiate kinautolu ʻa e tokāteline ʻo Kalaisí mo fakaafeʻi kinautolu ke nau maʻu ʻa e ngaahi ouau fakamoʻuí kae lava ke nau maʻu ʻa e “moʻui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengatá” ( Mōsese 1:39).

(Carlos H. Amado, “Ko e Ngāue Tokoní Ko ha ʻUlungāanga Fakalangi,” Ensign pe Liahona, Mē 2008, 35–36)

Sione 6:56 . Ko e hā e ʻuhinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi Heʻene akoʻi te Ne nofo ʻiate kitautolú?

Naʻe akonaki ʻa ʻEletā David A. Bednar ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá (Quorum of the Twelve Apostles) ‘o pehē:

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar, Quorum of the Twelve Apostles official portrait. 2020.

Ko e meʻa ʻe taha ke ʻiloʻi naʻe haʻu ʻa Sīsū Kalaisí ki he māmaní ke pekia maʻatautolu—ʻoku mahuʻinga ia mo fakatefito ʻi he tokāteline ʻo Kalaisí. Ka ʻoku toe fie maʻu foki ke tau fakahoungaʻi e finangalo ʻo e ʻEikí, fakafou ʻi Heʻene Fakaleleí pea ʻi he ivi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, ke nofoʻia ʻiate kitautolu—ʻo ʻikai ngata pē ke tataki kitautolu kae toe fakamālohia foki kitautolu.

(David A. Bednar, “Ko e Fakaleleí pea mo e Fononga Fakamatelié,” Ensign, ‘Epeleli 2012, 42)

Ngaahi ʻEkitivitī Fakalahi ki he Akó

ʻOku finangalo ʻa e Tamaí ke haʻu ʻa e kakai kotoa pē ki Hono ʻAló ke fakamoʻui

Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke nau ako ʻa e Sione 6:39–40 pea fakafekauʻaki ʻa e ngaahi veesi ko ʻení mo e Mōsese 1:39 mo e Sione 3:16–17 . Fakaafeʻi kinautolu ke fakalaulauloto ki he founga ʻoku tokoni ai e ngaahi veesi ko ʻení ke mahino lelei ange kiate kinautolu e finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke fakahaofi kotoa ʻEne fānaú. Te nau lava ʻo tokanga taha ki he meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi veesi ko ʻení mo e ngaahi talaʻofa ʻi aí fekauʻaki mo e Tamai Hēvaní pea mo e misiona ʻo Sīsū Kalaisí ko e Mā ʻo e Moʻuí.

Sione 6:24–27, 48–50 . Ko hono fili ʻo e fakalaumālié pe taʻengatá ʻi he meʻa fakamāmaní pe fakatuʻasinó

Fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke nau fekumi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení pea fakakaukau ki he ngaahi ʻuhinga ʻoku tau fili ai ʻa e ngaahi meʻa fakamāmaní pe fakatuʻasinó kae ʻikai ko e ngaahi meʻa fakalaumālié. Te nau lava ʻo fakafekauʻaki ʻa e ngaahi veesi ko ʻení mo e ngaahi potufolofola hangē ko e 2 Kolinitō 4:18, Mōsaia 2:41, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25:10, mo ha niʻihi kehe. Fakakaukau ke kole ange ke nau vakavakaiʻi ʻenau ngaahi fili fakaʻahó. Fakaafeʻi kinautolu ke nau fakalaulauloto ki he meʻa ʻoku nau ʻilo fekauʻaki mo e Fakamoʻuí pea mo e palani ʻo e fakamoʻuí ʻe lava ʻo tokoni ke nau tokanga lahi ange ki he ngaahi meʻa fakalaumālié. Te nau lava ʻo ʻiloʻi ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke nau fakamuʻomuʻa ange ai ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié ʻi he ngaahi meʻa ʻoku nau lolotonga fakahokó.

Sione 5:1–16 . “’E ngaohi ko e ke ke kakato?”

Kapau ʻe ʻaonga ki he kau akó hano fakamoʻui ʻe Sīsū Kalaisi ha tangata ʻi he anovai ʻo Petesitaá, fakakaukau ke fakaʻaongaʻi e aʻusia fakaako ko ʻení ke fetongi ʻaki ha taha ʻo e ngaahi lēsoni kehé.

Fakaafeʻi e kau akó ke nau lau ʻa e Sione 5:2–9, ʻo kumi e ‘aonga takitaha ‘o e kupu’i lea “fakakakato.” Kole ki he kau akó ke nau vahevahe ʻenau fakakaukau ki he ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea ko ʻení. Te ke lava foki ʻo mamata ʻi he foʻi vitiō “Ko e fakamo’ui ‘e Sīsū ‘a e Tangata Heke ‘i he Sāpaté” (2:23), ʻoku tuʻu ʻi he ChurchofJesusChrist.org. Aleaʻi mo e kau akó ʻa e meʻa te nau lava ʻo ako fekauʻaki mo ia pea mei he Fakamoʻuí ʻi Heʻene ngaahi fengāueʻaki mo e tangata ko ʻení.

Lau ʻa e veesi 14, pea fehuʻi pe ko e hā ʻokú ne tānaki mai ki he mahino ʻoku nau maʻu ki he “faka-kakato.” Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku hoko ai e ngaahi nunuʻa ʻo e angahala ʻoku teʻeki fakatomalaʻí “ko ha meʻa ʻoku kovi ange” ʻi he tuʻunga fakaesino fakamamahi ʻo e tangatá ʻi he taʻu ʻe 38? Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻoku ʻikai fakamoʻui maʻu pē ʻe Sīsū Kalaisi, ʻi Hono potó, ʻa e ngaahi faingataʻa fakatuʻasino kotoa pē he taimi pē ko iá, ʻo hangē pē ko e ʻikai ke Ne fakamoʻui ʻa e tokotaha kotoa pē ʻi he ʻaho ko iá (vakai ki he veesi 3). Neongo ia, ʻe lava pea ʻe hanga ʻe hotau Fakamoʻui ʻofá ʻo fakamoʻui ʻa e meʻa kotoa pē mei he nunuʻa ʻo e angahalá kapau te nau fakatomala mo tui kiate Ia.

Paaki