Moʻui Fakafalala a Pē Kiate Kitá
Akó—Taimi Lōloa Tahá: Miniti ʻe 45


Akó—Taimi Lōloa Tahá: Miniti ʻe 45

Fealēleaʻaki ki he ʻAho Ní:

  • Tui kia Sīsū Kalaisí

  • Uouangataha mo e Malí

  • Tukupā ki he Moʻui Fakafalala Pē Kiate Kita

1. Ngāue mo FATONGIA ʻAKI

Lau:Ko e taimi naʻe fekau ai kia ʻĀtama mo ʻIvi ke na mavahe mei he Ngoue ko ʻĪtení, naʻe folofola ange ʻe he ʻOtuá, “Te ke kai ʻa e meʻakaí ʻi he kakava ʻo ho matá, kae ʻoua ke ke foki ki he kelekelé” (Sēnesi 3:19). Neongo ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke foaki mai e meʻa kotoa pē ʻoku tau fie maʻu fakatuʻasinó, ka ʻokú Ne finangalo ke tau ngāue mālohi mo fatongia ʻaki ʻetau ngaahi fie maʻú. Fakatokangaʻi, ko e taha ʻo e ngaahi holisi poupou ʻi he Mape ʻo e Lavameʻa ʻi he Fatongia Tauhi ʻo e Ngaahi Meʻa Fakapaʻangá (vakai, peesi 8) ko e “ngāué.” ʻOku fie maʻu ʻi he hoko ʻo moʻui fakafalala pē kiate kitá ke te ngāue mālohi mo faivelenga maʻu pē.

Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Dieter F. Uchtdorf, “ʻOku ʻikai ʻamanaki mai e ʻEikí ia ke tau ngāue ʻo lahi ange he meʻa te tau malavá. ʻOku ʻikai ke Ne (pea ʻoku ʻikai totonu ke tau) fakatatau ʻa kitautolu ki he ngāue ʻa e niʻihi kehé. ʻOku kole mai pē ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ke tau fai ʻa hotau lelei tahá. … Ko e ngāué ko e faitoʻo ia ki he loto hohaʻá, ko ha fakanonga ki he loto mamahí pea mo e matapā ki he faingamālié. … Ko e taimi ʻoku tau tofanga ai ʻi he faingataʻá, ʻe tokoniʻi ange ʻe he ʻOtuá ia ʻa e tangata ʻokú ne tuʻu hake ʻo feinga ke ne mavahe mei he faingataʻa ko iá, kae ʻikai ko e tangata ko ia ʻoku tangutu pē ʻo lotu taʻe fai ha ngāué—neongo ʻene ngali ongo mālie ʻene kolé” (“Tefitoʻi Moʻoni ʻe Ua ki ha Faʻahinga ʻEkonōmika Pē,” Ensign pe Liahona, Nov. 2009, 56–57).

Aleaʻi:Fakakaukau ki ha ngaahi sīpinga ʻo e ngāue mālohí ʻi hoʻo moʻuí. Ko e hā ha ngaahi ʻulungaanga ʻoku faitatau ai ʻa e kakai ko ʻení?

Kuo Pau ke Tau Fakangata ʻEtau Moʻui Fakafalala Fakatuʻasino ki he Niʻihi Kehé

Lau:Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Spencer W. Kimball, “Ko e fatongia ia ʻo e tokotaha taki taha ke ne ʻuluaki tokangaʻi pē ʻe ia ʻene ngaahi meʻa fakasōsialé, fakaelotó, fakalaumālié, fakatuʻasinó, pe fakapaʻangá, toki fika ua mai ʻa hono fāmilí, pea fika tolu mai ʻa e Siasí kapau ko ha mēmipa faivelenga ia. He ʻikai ha taha Siasi moʻoni te ne tuku ke fua ʻe ha taha kehe ʻene kavenga ʻaʻaná pe ko e kavenga ʻa hono fāmilí kae lolotonga ko iá ʻokú ne sino moʻui lelei feʻunga ke ne fai ia. ʻOku totonu ke ne tokonaki ʻa e ngaahi fiemaʻu fakalaumālie mo fakatuʻasino ʻo e moʻuí maʻa hono fāmilí ʻo kapau ʻokú ne malava ke fai ia, ʻo fakatatau mo hono tataki fakalaumālie ʻe he ʻEikí pea pehē ki heʻene ngaahi ngāué” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipoto [2006], 144).

ʻĪmisi
fakafalala fakapaʻanga

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Dale G. Renlund, ʻo ne toʻo mei he akonaki ʻa ʻEletā Wilford W. Andersen: “Ko e vāmamaʻo ange ʻa e taha foakí mo e taha ʻokú ne maʻú, ko e ʻāsili ange ia ʻa e ongoʻi ʻe he taha ʻokú ne maʻú ʻoku ʻi ai ʻene totonu ki aí” Ensign pe Liahona, Mē 2016, 39). Ko e totonú ko ha ongoʻi ʻoku ʻi ai hoʻo totonu ki ha faʻahinga meʻa kae ʻikai fai ʻa e ngāue totonu mo kakato ʻoku fie maʻu ke maʻu ai iá. Ko e fehangahangai ia ʻo e fatongiá. Ko e taimi ʻokú ke ongoʻi ai ʻoku ʻi ai hoʻo totonu ki he ngaahi tāpuaki fakatuʻasinó, ʻoku mahuʻi leva e Laumālié mei hoʻo moʻuí. Ka ʻi hoʻo vāofi ange mo Kalaisí, ʻe fakafonu ho lotó ʻe he ngaahi ongo fatongiaʻaki ho tuʻunga leleí, pea mole atu mo e ongoʻi ʻoku ʻi ai hoʻo totonú.

    Aleaʻi:
  • ʻOku lava fēfē ke fakangatangata ʻe he fakafalala ki he niʻihi kehé hoʻo fakalakalaka fakafoʻituituí?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakaʻehiʻehi mei he moʻui fakafalala ki he puleʻangá pe ngaahi polokalama fakasōsialé?

  • Ko e hā ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e moʻui fakafalala ki he niʻihi kehé, kau ai ʻa e fāmilí, ki heʻetau ngaahi fie maʻu fakafoʻituituí?

2. Ngāue Fakataha KI HONO Levaʻi ʻO E Paʻangá

Fakalaulauloto:Kuo uesia fēfē ho tuʻunga fakalaumālié mo e fakaelotó ʻe hoʻo ngaahi meʻa fakapaʻangá?

Lau:Ko e taha e meʻangāue lahi mo mālohi taha ʻa Sētane ki hono fakaʻauha ʻo e fāmilí ko e taʻetokanga ki he ngaahi meʻa fakapaʻangá mo hono ngaahi haʻahaʻá. Koeʻuhí ʻoku mahuʻinga ʻa e fāmilí ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní (vakai, Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmaní), ʻoku mahuʻinga leva ke tau fakaʻehiʻehi mei he fetūkuakí, taʻefalalá, mo e ʻitá ʻi hotau tukui ʻapí. Tatau ai pē pe kuó ke ʻosi mali pe ʻikai, ʻe lava ʻe he tauhi fakapotopoto ʻo e meʻa fakapaʻangá ʻo ʻomai ʻa e ngaahi ʻofaʻangá ke vāofi ange ʻiate kinautolu pea ki he ʻOtuá, pea ʻe hoko ia ko ha maluʻi mei he koví; ko ha founga faaitaha fakapaʻanga te ne lava ke ʻomi ʻa e loto-houngaʻiá, melinó, pea mo e nongá.

Aleaʻi:Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki he kakai malí ke nau taha ʻi he ngaahi meʻa fakapaʻangá?

Lau:ʻOku faʻa omi ʻa e ngaahi malí mei ha ngaahi puipuituʻa fakafonua, fakaʻekonōmika, mo fakalotu kehekehe. ʻE lava ke kehekehe honau ngaahi tukufakaholó, founga tauhi fānaú, mo e tōʻonga fakamolé. ʻE fakanatula pē ha tokanga ʻa ha tokotaha ia ke muimuiʻi ʻa e ngaahi fakamolé mo muimuiʻi ʻa e patisetí, kae lau ia ʻe he tahá ʻoku fakahela mo fakakavenga. ʻE ala fakatupu ʻe he meʻá ni ha fetōkehekeheʻaki. Ka, ʻe ohi mai ʻe he tali ʻo e ngaahi faikehekehé mo e fakafanongo moʻoni ʻi he ʻofa mo e loto fakatōkilaló ha ʻātakai uouangataha. Kapau ʻoku teʻeki ke ke mali, ʻoku mahuʻinga ke ke faitotonu kiate koe pē pea mo fakakau ʻa e ʻEikí ʻi hoʻo ngaahi fili fakapaʻangá.

ʻOku tui ha ngaahi mātuʻa mali tokolahi ko e fakalelei ki heʻenau ngaahi palopalema fakapaʻangá ko hono fakalahi ʻenau paʻanga hū maí. Ka, ʻe lava ke maumau lahiange ʻa e vā fetuʻutakí ʻi hono fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga kehekehe ki hono levaʻi ʻo e paʻangá, ʻi he paʻanga hū mai ʻoku siʻisiʻí pe siʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni fakapaʻangá.

Aleaʻi:ʻE lava fēfē ke fakatupu ʻe he moveuveu fakapaʻangá ha maumau lahi ange ʻi he siʻi e paʻanga hū maí mo e ngaahi maʻuʻanga tokoní?

Lau:Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Marvin J. Ashton,, “Ko hono levaʻi ʻo e ngaahi meʻa fakapaʻangá, ʻoku totonu ke felotoi ki ai ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi he loto tauʻatāina mo fefalalaʻaki. ʻOku fakatupu ʻe he tokangaʻi ʻo e paʻangá ʻe ha tokotahá, ko ha maʻuʻanga mālohi mo e mafai ke na tō kehekehe ai ʻi he nofomalí pea ʻoku ʻikai taau. ʻI heʻene peheé, kapau ʻe fakafisi fiemālie kakato ha taha ʻi he ongo meʻa mālí mei he tokangaʻi ʻo e meʻa fakapaʻangá, ko ha fakafisi kakato ia mei he fatongia ʻoku fie maʻú” (One for the Money: Guide to Family Finance [booklet], 2006, 3).

Aleaʻi:ʻE liliu fēfē hoʻo moʻuí ʻi hoʻo faaitaha mo ho malí?

ʻOku Teuteuʻi Kitautolu ʻe he Fatongia Tauhi Paʻanga Fakapotopotó ki he Nofomalí.

Lau:Tatau ai pē pe ʻokú ke teuteu ke mali pe teʻeki mali, mali vete, pe mate ho malí, ʻe lava ʻa e fatongia tauhi paʻanga fakapotopotó ʻo tokoniʻi koe ke ke mateuteu ki ha mali ʻi he kahaʻú. ʻOku fakamafasiaʻi ha ngaahi mātuʻa mali foʻou ʻe he fakamoʻuá mo e tōʻonga fakamole fakavalevale ʻoku hoko ʻi heʻenau feohí, ʻa ia te ne lava ke fakatupu ha kamataʻanga faingataʻa ʻi heʻena nofomalí. ʻE hanga ʻe he feinga ke fakatupulaki ha tōʻonga fakamole ʻoku leleí, fakalahi ʻo e fakahū paʻanga talifakí, mo e holoki pe totongi ʻosi ʻo e moʻuá ʻo fakaafeʻi ʻa e Laumālié ki hoʻomo feohí mo fokotuʻu ha fakavaʻe ki ha nofomali lelei.

Aleaʻi:ʻE lava fēfē ke tokoniʻi koe ʻe he fatongia tauhi paʻanga fakapotopotó ʻi he taimí ni ke ke teuteu ke hoko ko ha hoa mali lelei ange ʻi he kahaʻú?

3. Fakahoko Maʻu pē ha Fakataha Alēlea FAKAFĀMILI

Lau:Naʻa tau aleaʻi ʻi he uike kuo ʻosí hono mahuʻinga ʻo e fealeaʻaki mo e ʻEikí. ʻOkú Ne finangalo ke tokoniʻi koe ke ke lavameʻa. Kuo ʻosi akoʻi ʻe he kau palōfitá hono mahuʻinga ʻo e fakahoko maʻu pē ha fakataha alēlea fakafāmilí, ʻo makehe mei he fealeaʻaki mo e ʻEikí.

Mamataʻi:ʻOku maʻu ʻa e “Ngaahi Fakataha Alēlea Fakafāmilí,” ʻi he srs.lds.org/videos. (ʻIkai ha vitiō? Lau ʻa e peesi 31.)

ʻĪmisi
video icon

Aleaʻi:ʻE founga fēfē ha ʻaonga ʻa e ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí kiate koe mo ho fāmilí?

Aleaʻi ʻa e Fatongia Tauhi ʻo E NGAAHI MEʻA Fakapaʻangá ʻi Hoʻomou Fakataha Alēlea Fakafāmilí

Lau:Ko ha fakataha alēlea pule fakafāmili ʻi he husepānití mo e uaifí ko e feituʻu lelei taha ia ke aleaʻi ai ʻa e fatongia tauhi ki he ngaahi meʻa fakapaʻangá. Kapau ʻoku teʻeki ai ke ke mali, fili ha taha hoʻo mātuʻá pe ha mēmipa pē ʻo e fāmilí, kaungā lokí, taha faifakahinohinó, pe kaungāmeʻá pea fakahoko ha fakataha alēlea maʻu pē mo e tokotaha ko iá fekauʻaki mo hoʻo ngaahi meʻa fakapaʻangá. Kapau kuó ke mali, mahalo ʻe fie maʻu ke ke fakahoko ha ngaahi fealēleaʻaki mahuʻinga mo ho malí ʻi he lolotonga ʻo e lele ʻa e kalasi ko ʻení. ʻE tokoni atu hono toutou fai maʻu pē ha ngaahi fakataha alēlea fakafāmili ʻi he ʻosi ʻa e ngaahi kalasi ko ʻení, ke mo toe faaitaha mo moʻui fakafalala lahi ange kiate kimoua pē.

Ko e taha hoʻo ngaahi tukupā ʻi he uike ní, ko hono fokotuʻu ha taimi ke fai maʻu ai pē ha fakataha alēlea fakafāmili. ʻOku totonu ke mou aleaʻi ʻa e ngaahi meʻa fakapaʻangá, ko ha konga hoʻomou fakataha alēlea fakafāmilí. Mahalo te mou fie fakaʻaongaʻi e fakamatala ki he “Sīpinga ʻo e Fealēleaʻaki ʻi he Fakataha Alēlea Fakafāmilí” he peesi hono hokó ke tataki ‘a e konga ko ʻeni ʻo hoʻomou fakataha alēlea fakafāmilí.

Sīpinga Fealēleaʻaki ʻi he Fakataha Alēlea Fakafāmilí

Fakapapauʻi ke kamata mo fakaʻosi ʻaki ha lotu ke fakaafeʻi ʻa e Laumālié.

Konga 1: Toe Vakaiʻi

  • ʻOkú ke muimuiʻi lelei hoʻo ngaahi fakamolé? Ko e hā ʻokú ke ʻilo fekauʻaki mo hoʻo fakamolé? ʻE founga fēfē haʻo fakaleleiʻi hoʻo founga muimuiʻi ʻo e fakamolé?

  • Aleaʻi e ngaahi ola ʻo e siví ʻi he peesi 26.

Konga 2: Palani

  • Te ke lava fēfē ke fetuʻutaki lelei ange fekauʻaki mo hoʻo ngaahi meʻa fakapaʻangá?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai, ʻo kapau ʻe fie maʻu, ke taʻofi fakaʻaufuli ai hoʻo moʻui fakafalala fakatuʻasino ki he fāmilí, puleʻangá, siasí, pe tokoni fakasōsialé?

Paaki