Punaoa Faaleaiga
Vasega Fa: Faatoilaloina o le Ita


Vasega Fa

Faatoilaloina o le Ita

Faamoemoega o le Vasega

I le faagasologa o lenei vasega, fesoasoani i sui auai:

  • Ia malamalama i faafitauli ma aafiaga faaletagata lava ia o le ita.

  • Ia malamalama i tulaga faalelagona ma faalenatura, e uunaia ai i le ita.

  • Ia malamalama i auala e faatoilaloina ai le ita.

O Le Leaga o le Ita

Na aoao mai Peresitene Gordon B. Hinckley e faapea, “o le itaita gofie o se mea inosia ma le matautia e faataumaoia ai lagona lelei, ma aveesea ai le alofa.”1

O nisi tagata latou te manatu o le faaalia o lo latou ita o se mea faamalieloto ma mālie tele. Latou te lagonaina le malosi ma le sili atu o i latou, pe a latou faaitaina isi. Ae ui o lea, o le ita na te faataumaoia i latou o e gaua’i atu i ai. E toaitiiti tagata e fia soso i tafatafa o i latou o e ua feitai.

Ua lapata’i mai tusitusiga paia e uiga i le ita. Na aoaoina e Tavita le Aiga o Isaraelu “ina soia e te ita, ma tuu le tiga” Salamo 37:8 I le Faataoto, ua aoao mai ai “e sili ona lelei o le ua gesegese i le ita, i le ua malosi, e sili fo’i le ua pule i lona loto, i le na te aea le aai” Faataoto 16:32 Na tusia e le tusitala o Failauga e faapea, “Aua le faataalise ona ita o lou loto, aua e tumau le ita i loto o e valelea” Failauga 7:9

A o i ai, i lana misiona i le lalolagi, na valoia ai e le Faaola e faapea o aso e gata ai “e toatele … o le a feitaga’i i latou” ma “e maalili foi loto o tagata e toatele, ona ua tupu tele o le amio leaga” Mataio 24:10, 12 Na Ia aoaoina Sa Nifae:

“O le agaga o finauga … ua mai le tiapolo ia, o le tama o le finauga, ma ua faaoso e ia loto o tagata ia fefinauai ma le ita, o le tasi i le isi.

“Faauta, e le o lau mataupu lea, le faaoso o loto o tagata i le ita, o le tasi e faasaga i le isi; ae o lau mataupu lenei, ia aveesea mea faapena” 3 Nifae 11:29–30

Na valoia e Nifae e faapea i o tatou aso, o Satani “o le a sasao ai o ia i loto o le fanauga a tagata ma faaoso i latou ia feita e faasaga i mea lelei” 2 Nifae 28:20 O sina faataunuuina itiiti o lena valoaga, ua vaaia i gaoioiga saua ua faatinoina e tane i a latou ava, ava i a latou tane, ma matua i fanau.

O le tau moni o le faatinoina o le ita i uo, auaiga, ma isi, e sili atu nai lo mea e masani ona mafaufauina e tagata. Na faamatala e Elder Lynn G. Robbins o le Fitugafulu le ita o le “agasala lea e tupu mai le manatu ma oo atu ai i lagona po o uiga feitagai. O le mafuaaga lea o feeseeseaiga i avetaaavale i luga o le auala, o le tauaimisa i totonu o malae taaalo, ma le faasaua i totonu o aiga.”2

Na faamalosiau mai pea lava pea Peresitene Hinckley i tagata o le Ekalesia, aemaise lava i latou o e umia le perisitua, ina ia pulea lo latou ita, ma lapata’i mai o i latou o e le mafai ona pulea lo latou ita, latou te le mauaina le malosiaga faaleagaga: “Soo se alii lava e pule saua i totonu o lona aiga, ua le agavaa o ia mo le perisitua. E le mafai ona talafeagai o ia e avea ma tufugaaao o le Alii pe afai na te le faaali atu le faaaloalo ma le agalelei ma le alofa i le fafine na ia filifilia e avea ma ana soa. E faapea foi i soo se alii … na te le mafai ona pulea lona ita … na te iloa e aveesea ai le mana o lona perisitua.”3

O le ita, atonu e fesoasoani e ausia ai se faamoemoega vave, ae o taunuuga le lelei mo se taimi umi, e sili atu nai lo ni mea lelei e tupu mai ai. O taunuuga e aofia ai mea nei:

  • Le mauaina o le Agaga

  • Leai o se faaaloalo (mo ia lava ma isi) ma le faauooga, ma le lagolagosua mai isi

  • Leai o se talitonuga ia te ia lava

  • Ta’usalaina

  • Tuuatoatasi

  • Mafutaga lē fiafia

  • Faatamaiaga faaletino, faalelagona, ma faaleagaga ia te ia lava ma isi

  • O fanau ua le toe talitonu i mea e aoao mai e matua

  • Aafiaga faaletulafono ma le leai o se saolotoga faaletagata

  • Tatala faaipoipoga

  • Leai o ni galuega

O le ita foi, e mafua ai ma atili ai ona tuga faafitauli tau i le soifua maloloina, e pei o le ma’i puta, ulu tiga, faafitauli tau i le fatu, tua tiga, ma le toto maualuga. E masani ona tutupu nei faafitauli faalesoifua maloloina, pe a taulima e tagata le ita i auala le lelei mo ni taimi faaumiumi.

O Ituaiga, Mafuaaga, ma Faatinoga o le Ita

O nisi tagata latou te faaaogaina le ita e faaita ma pulea ai isi, ina ia latou lagona ai ua sili atu i latou, ma aloese ai mai le foiaina o faafitauli ma tiutetauave. O le ita, atonu e tupu mai foi i le faamaualuga ma le manatu faapito, e pei o le tulaga ua le mafai ai e se isi ona maua le mea e manao ai, ma ona o le leai o le agamalu ma le onosai i le taimi o tausuaga. O nisi tagata e feita, pe a lagonaina le le lava o le onosa’i, tiga, po o le le fiafia.

O nisi tagata e feita, e toetoe lava e aunoa ma le mafaufau i ai, e tali atu ai i se taufaalili atonu e le moni. O lenei ituaiga o ita, e masani ona faigata ona puleaina, ona e vave tele ona tupu. I isi tulaga, e faatuai ona tupu le ita, a o vaavaai atu se tasi i taufaamata’u faifai pea, o faamasinoga le tonu, po o le le faia lelei, po o le feagai ma se faasologa o taufaifaiga. O se faamata’u atonu e faaletino, pe faalelagona foi. Mo se faataitaiga, atonu ua fefe le tagata nei afaina lona tino, faalumaina, po o le leai foi o se talitonuga ia te ia lava, po o isi. I nei tulaga uma, o le ita o se filifiliga.

O vaaiga o le taufaamata’u, po o le ono afaina, e masani ona taufaasese, faatele, pe faatupuina foi i le mafaufau. E masani lava, o le ita e mafua, pe a faamasinoina sese e se tagata ia faamoemoega o isi: “O loo ia taumafai e faatiga mai a’u”; “O loo ia taofia a’u mai le mauaina o le mea lea o loo ou manao ai”; “E le popole o ia i o’u lagona”; “O loo ia faaaogaina a’u.”

Pe a vaavaai atu tagata i se taufaamata’u, ma tali atu i se tasi i le ita, ua saunia o latou tino mo le faatinoga. O le a faateleina lo latou toto maualuga, o le a malo o latou maso, o le a faatele’a’ia lana manava, ma o latou mafaufau o le a taula’i atu i le faaumatia o le taufaamata’u ma le leaga o le faiga o i latou. O lenei tulaga saunia, atonu e faatupuina i se taimi se tasi i se tali e pa atu i ni faaupuga pe faaletino i se taufaata’u atonu e le moni. Po o le i ai foi o manatu faatupu ita mo se taimi umi, seia o’o ina faapaina e se tasi lona ita, o nisi taimi i sina mea faatauvaa po o se mea na tupu, lea e masani lava ona ia le amanaiaina.

O le ita, e masani ona faatinoina i auala le lelei e tolu–e ala i le faatinoga, faatupuina i le mafaufau, po o amioga faa-afaafa.

Faatinoga o le Ita O le ita e faailoa e ala i le:

  • Mateletele faaletino (tatu’i, o le u i nifo, ta-kiki, fasi, futi o le lauulu, feini, ta-po, faaleagaina o meatotino).

  • Sauaga faalelagona ma upu lafo (o le e’ē, laulau pona, palauvale, taufaamata’u, faitioina, taufaifai, finauga, taufaalili, faaita, faalimapoto, ta’ufaatauvaaina).

  • Sauaga faalefeusuaiga (faamalosi teine, toe ui i fanau, osofaiga faalefeusuai, faamaasiasi faalefeusuai).

Faatupuina o Mafaufauga. O le ita ua aga’i i le tagata lava ia, ma taunuu ai i le upu leagaina o ia lava, loto vaivai, po o amioga faataumaoi ia te ia lava (inu ava malosi, faaaogaina o fualaau faasaina, taumafaiga e pule i le ola, faaleagaina o ia lava).

Amioga faa-afaafa O le ita, ua faaalia e ala i faatinoga ese (faifaiaga, le faia o le tiute, faamaa’a, faaulaula, lē faamaoni, faaitaita gofie, le fiafia, faitio, faatuutuu)

O le nofo uta i mafaufauga taufaasese, ma suiga faaletino e o mai faatasi ma na mea, e maua ai ki taua mo le puleaina o le ita. O le taimi aupito sili mo se tagata e faasalaveia ai faiga a le ita, o le taimi lava e amata ai ona iloa le faateleina o le mafatia i le mafaufau. E mafai loa lava e le tagata ona sailia nisi faamatalaga e uiga i le taufaamata’u, po o le faamasinoga faafoliga, ina ia sili atu ona manino i ai.

O le i ai o se malamalama sili atu, atonu e mafai ona faaitiitia ai le vaaiga taufaasese o se tulaga matautia e ono tupu, ma faaititia ai le tupu o se ita. A o le’i faatupulaia le mafatia i le mafaufau, e mafai e le tagata ona mafaufau i auala aoga sili atu e tali atu ai i le tau faamata’u, po o le faamasinoga le tonu, o se tali o le a foia ai le faafitauli, nai lo le faatupuina atili.

O le tagata ua mafatia i le mafaufau, e mafai foi ona alofia tulaga e ono faatupuina atili ai le mafatia, seia o’o ina lagonaina ua solo lelei ma puleaina e ia lea tulaga. Ona mafai loa lea e le tagata ona foiaina lea tulaga e aunoa ma le ita.

Ola e aunoa ma le Ita

Na faamatalaina e Elder Wayne S. Peterson o le Fitugafulu, le auala e mafai ai e le faataitaiga a le Faaola, ona faaosofia tagata o le Ekalesia e puleaina lo latou ita ma isi tali atu faalelagona:

“Na faia e Keriso se faataitaiga sili o le faatumauina pea o le puleaina o lagona i soo se mea. Ina ua tu i luma o Kaiafa ma Pilato, sa tuufeanu, fepo, ma taufaitu’i ia te Ia, ma ulagiaina e i latou na faasalaina o Ia (tagai Mataio 26 Luka 23). O le tulaga sili ona mataga ai ona sa latou faalumaina lo latou Foafoa, o ona puapuaga na faia ona o le alofa mo i latou.

“I le malosi o lenei faasaua le tonu, sa tumau pea Iesu i Ona uiga, ma le musu e agaleaga atu. E o’o lava i luga o le satauro, i le luluti o ona tiga, na Ia aioi atu ai, “Lo’u Tama e, ia e faamagaloina atu ia te i latou, aua ua latou le iloa le mea ua latou faia’ ( Luka 23:34).

“O loo Ia faamoemoeina foi le mea lava e tasi ia i tatou. Ia i latou o e o le a mulimuli atu ia te Ia, na Ia fetalai ai; ‘O le mea lea e iloa ai e tagata uma lava o o’u soo outou, pe afai ua outou fealofani’ Ioane 13:35).”4

O mataupu faavae o loo i lalo na fesoasoani i le tele o tagata e faatoilaloina ai faafitauli tau i le ita.

Faailoa Lau Faatamilosaga o le Ita

O amioga o le ita, ma ma le mateletele e foliga mai e faataamilo ana aga, ma o le faataamilosaga e masani ona tupu pea lava pea. Ua tuuina mai e fomai faapitoa o le mafaufau igoa eseese o vaega o le faataamilosaga o le ita, ae e tutusa lava elemene taua. O tagata tomai faapitoa mo le puleaina o le ita, o Murray Cullen ma Robert Freeman-Longo, na faamatalaina le faataamilosaga ua otooto atu i lalo.5 E faamanuiaina tele taumafaiga a tagata e pulea le ita, i ulua’i vaega o le faataamilosaga, a o le’i faatupulaia le tulaga faaletino.

Vaega o le Faafoliga-o-loo-Sologa Lelei Mea Uma. O le olaga o loo solo lelei, ae o le ita e le o aliali i luga, ma aafia ai le auala e ola ma mafaufau ai le tagata. O mea tutupu, po o tulaga o mea, e masani ona faatupuina mamanu o manatu masani taufaasese. E taumafai le tagata e sisi’o ma ta’uamiotonuina nei amioga taufaasese.

Vaega o le Faatuputupulaia A o taula’i atu le tagata i mafaufauga taufaasese, e lagonaina e ia le faamata’uina faaletino, pe faalelagona foi, ma amata ai ona tali atu ma le ita. O le a toe tupu mai i manatu o le tagata, autu masani e pei o le “Ua fia pule tele o ia” po o le “O a’u lava lea e faia uma galuega i i.” O uiga vaaia e faailoa mai ai ua amata ona ita se tagata (faalii, faamalo, tau le manava, tatavale le fatu, faalausosoo le manava, tiga le manava, po o se lagona vevela). E mafaufau solo ma faia se fuafuaga mo le faatinoina o le ita, ma atonu e o’o ina auai i le faatinoina o mea faavalea, lea e faatupuina atili le ita (o le faaaogaina o fualaau faasaina ma le ava malosi, ai tele, ova le galue).

Vaega o le Faatinoina. E faapaina le ita i isi, e ala i le soona e’ē i ai, ta’u faatauvaaina o i latou, po o le faatupuina o manu’a faaletino pe faale-feusuaiga ia i latou. A le o lea, atonu e liliu aga’i i totonu, e ala i le faafitia o ia lava, taumafaiga e pule i le ola, po o le faaaogaina o le ava malosi po o fualaau faasaina.

Vaega o le Taaviliga Aga’i i Lalo E lagonaina e le tagata le maasiasi ma le sese. O le a tula’i mai le sisi’o, ma o le a taumafai le tagata e tanu le ita e ala i le faia o se mea e foliga mai e lelei, e faamaonia ai o ia o se tagata lelei. Ua tonu i le tagata e pulea lona ita. A o’o ina le faamanuiaina lea taumafaiga, o le a toe foi le tagata i le vaega o le “faafoliga-o-loo-sologa lelei mea uma”.

Ia Tausia se Faamaumauga o le Ita

Pe a faavasega e tagata taitoatasi tulaga o mea i taimi latou te feita ai, ma le auala latou te tali atu ai i lena ita, e mafai ona latou aoao e faafetaiaia lo latou ita i se auala lelei. O se tasi auala e mafai ai ona sili atu lo latou aoao atili ai i lo latou ita, o le tausia lea o se faamaumauga o le ita. A mae’a se faatinoga o le ita, e mafai ona latou tusia le mea na mafua ai, po o le tagata, le aso, ma le malosi o lo latou ita i luga o se fua faatautau mai le 1 e o’o i le 10, o le tasi o le vaivai a o le 10 o se tulaga matuia. E tatau foi ona latou faamauina mafaufauga na faaosofiaina lo latou ita, auala na latou faafetaiaia ai le ita (lo latou tulaga faamanuiaina po o le le faamanuiaina, i le puleaina o le ita), o le a le mea sa foliga mai na fesoasoani, ma le mea e mafai ona latou faaleleia atili i le isi taimi. A o latou tausiaina se faamaumauga o le ita, o lo latou nofouta i le faataamilosaga o le ita o le a faateleina. O le a mafai ai loa ona latou faasalaveia le ita i ulua’i laasaga, e ala i le faaaogaina o mataupu faavae na aoaoina i lenei vasega. 6

Faafilemuina o Manatu Faatupu Ita

O fomai faapitoa o le mafaufau, ua latou faamamafa soo mai e faapea, o mea tutupu i le olaga e le afaina ai tagata i se tulaga le lelei; peitai, o le auala e manatunatu ai tagata e uiga i na mea e tutupu, e aumaia ai taunuuga le lelei. E toatele tagata e mafatia e aunoa ma se mafuaaga tatau, ona ua latou mafaufau e uiga i luitau o le olaga i auala taufaasese ma lē lelei. Mo se faataitaiga, e faia e se tasi se faamatalaga faitio, e faamoemoe e fesoasoani ai i se tasi. O le tagata faalogologo, o le a matua sese i sini le faauigaga o le faamatalaga faapea: “Ua ia manatu ou te valea. O loo ia taumafai e fa’ama ma faamatagaina a’u i luma o tagata. O le a ou le faatagaina o ia e faia lea tulaga, ma sola ese ai.” O mafaufauga e faaosofia lagona, ma o lagona e aafia ai amioga. E faatigaina e tagata i latou lava, ma sili ona mafatia ai, ona o mafaufauga le tonu.

I totonu o le Tusitaulima o Lagona Lelei, o loo faailoa mai ai e le fomai faapitoa o le mafaufau o David Burns, ni auala masani e manatunatu sese ai tagata.7 E aofia ai:

  • Mafaufauga e matuai lelei atoatoa tagata po o le matuai leaga atoatoa foi. (“Sa ou faapea o ia o se tagata lelei tele. Ae o le aso, ua faailoa mai ai lona tulaga moni.”)

  • Vave ona oso i faaiuga. (“Na pau le mea e popole i ai, o ia lava. E le taua o’u lagona ia te ia.”)

  • Le faatauaina o mea lelei e tutupu, ae tautu i mea le lelei. (“Na e matauina le ala na ia liliu mai ai ia te a’u? A o le tele o mea na ma aafia ai faatasi. Ua leai lava manatu mai ia te a’u.”)

O se autu masani i nei faataitaiga, o le mafaufauga sese lea e taitaiina atu ai i le lagona tiga ma le ita. Ina ia puleaina lo latou ita, e mafai e tagata taitoatasi ona vaai i faamatalaga e suitulaga mo mea na e faaosofiaina lo latou ma’ema’ea. E mafai ona latou luiina manatu taufaasese, e ala i le taumafai e vaai le mea na tupu, e pei ona vaai atu i ai o se tagata e le faaituau. Faamata o le a se faamaumauga a se mea pueata i le mea na faaoso ai le ita? Faamata e faamaumauina e se mea pueata le faauigaga matuia o mea na faatinoina e le tagata ita? E masani lava e le mafai.

O se tasi auala e faafetaiaia ai mafaufauga sese o le taumafai lea e vaai atu i le mea ua tupu mai le itu a le isi tagata. Mo se faataitaiga, o le tagata e oso faafuasei mai i luma o le isi i luga o le alatele, atonu ua tuai mo se fonotaga. O le mafaufau alofa ma le alofa mama, e sili atu ona lelei e taofia ai se tali atu ma le ita. E mafai fo’i e tagata ona fesili ifo ia i latou lava fesili nei e lua:

  • “O le a se faamaoniga o i ai e faapea, o o’u manatu le lelei ua tonu?”

  • “O le a se faamaoniga o i ai e faapea o nei manatu ua le tonu?”

A o fesiligia e tagata i latou lava i nei fesili e lua, e masani ona laitiiti lava se faamaoniga latou te mauaina e lagolagoina ai se faauigaga le lelei, ae matua tele faamaoniga o se faauigaga le lelei o mea tutupu e le tonu. Pe a iloiloina e tagata taitoatasi ma faasa’oina o latou mafaufauga i lenei auala, o le a o’o ina faatoafilemuina, ma sili atu ona latou taliaina isi.

I tulaga na e seasea ona tutupu, pe a tonu ai faauigaga le lelei, e tatau lava i tagata ona saili auala sili atu e tali atu ai, nai lo le ita. Afai e le faamanuiaina taumafaiga e foia faafitauli, e mafai e tagata ona mulimuli i le apoapoaiga a le Faaola ina ia “alolofa atu i e ua ita mai ia te outou, ia outou faamanuia atu i e ua fetu’u mai ia te outou, ia outou agalelei atu i e ua inoino mai ia te outou, ia outou tatalo foi mo e ua tuua’ifua mai ma faasaua mai ia te outou”(Mataio 5:44).

E mafai e tagata taitoatasi ona mafaufau i tulaga faigata, o ni faafitauli e manaomia ona foia, po o ni avanoa, ae le o ni mea tutupu taufaamata’u lea e poloaiina ai se tali uiga ese. Na fautua mai Raymond Novaco, o le Iunivesite o Kalefonia i Irvine, i le faaaogaina o faaupuga e aveesea ai manatu faatupu ita.8 O na faaupuga, e aofia ai le: “E leai sa’u mea e maua mai lo’u ita. A ou ita, o le a ou mauaina le mea ou te le manao ai.” E mafai e tane ma ava ona manatunatu soo i nei faaupuga i o latou mafaufau, a’o le i oso le ita, ina ia mafai ona i ai nei faaupuga, i le taimi e manaomia ai.

Alu Ese mai Tulaga Faatupu Ita

A o faateleina le ita ma faatupulaia mea oona i totonu o le tino, o le agavaa e mafaufau lelei ai ma pulea ai le amio, o le a faaitiitia. Atonu o le a fesoasoani i tagata ina ia mafaufau ai i se mea fua fiva, lea e fuaina lo latou ita. A le puleaina i latou i le 80 tikeri, e mafai ona latou aoao e o ese mai lea tulaga, a o le’i o’o ina vevela. Afai e manaomia lo latou o ese mai se mea ua tupu, e mafai ona fai atu i le isi tagata, “Ua ou ita. Ou te manaomia sina taimi e faate’a ai lo’u ita.”

O le i ai o se faailoga ua tonu e faaaoga e taofia ai se talanoaga e fesoasoani tele, e pei o le faailoga o le T (fai se malologa) lea e faaaogaina tele i taaloga. E tatau i paaga ona malilie e faamamaluina le faailoga, i le taimi lava e tuuina atu ai. O le a faamanuiaina faailoga, o le faia o se malologa, pe afai e talitonuina e le paaga uma, le toe faamae’aina o le talanoaga i se isi taimi. Faatasi ma le faia o se malologa, e mafai e le tane po o le ava, ona fautua atu se taimi e toe faaauau ai le talanoaga, e pei o le isi 30 minute, po o le lua itula, po o le isi aso.

Faailoa Gaoioiga e Faatoafilemuina Ai Oe

E tele ituaiga o gaoioiga e mafai ona fesoasoani i tagata, e faatoafilemuina ai, pe a amata ona feitai. O gaoioiga e faatoafilemu ai, e aofia ai le mafaufau loloto, galue, tamo’e, aau, faalogologo musika, faitauina o se tusi, po o le tatalo. E ao i tane ma ava ona faaeteete ia aua ne’i faapaina lo latou ita, po o le popole tele i le mea ua tupu, po o mea ua tutupu e aafia ai. Afai latou te popole pe feitai, atonu o le a faateteleina lo latou ita. Afai latou te toe mafaufau i le mea ua tupu, i lea taimi ma lea taimi, atonu o le a faaauau ona latou faateleina le mea ua tupu. O i latou o e faapa lo latou ita, latou te faia foi le mea e tasi, faamaoniaina i o latou mafaufau le faatinoga saua o lo latou ita.

Ina ia pulea lo latou ita, e mafai e tagata taitoatasi ona mulimuli i le fautuaga a Peresitene Boyd K. Packer o le Korama a le Toasefululua, o le na fautua mai e ao ona suia manatu le lelei, i musika paia: “A o amataina le musika, ma, a o tu mai i ou mafaufauga upu, o le a faapea lava ona mou ese atu ma le ma ni mafaufauga le agavaa. O le a suia ai uiga atoa i lou mafaufau. Aua ua siitia ma faamama [e le musika] ou mafaufauga, a o le a mouese atu mafaufauga maualalo. Aua o uiga lelei, e ala i le filifiliga, o le a le filo faatasi ma le leaga, o le amio leaga e le mafai ona taliaina i le malamalama.”9

Fefaasoaa’i Lagona Moni

O le ita, e masani ona faatinoina i le tulaga o lagona o le tiga, fefe, maasiasi, po o le teenaina. O nisi tagata, e le fia faasoaina mai nei lagona, ona o le fefefe ne’i iloa ai le vaivai, po o le le mafaia o se mea. Pe a latou faasoa mai lagona moni, e ui lava, e masani ona latou iloa ai le faigofie ona foiaina feteenaiga. O isi tagata, o le a faaitiitia ai le sisi’o, ae o le a sili atu le manao e foia faafitauli.

O lagona e mafua ai le ita, e pei o le tiga ma le fefe, e masani ona maaleale ma fesoota’i lelei ma le taua ma le tulaga lelei o se tagata. E toatele tagata e talitonu faapea e saogalemu atu le ita, nai lo le faaalia o lagona na. Ae peitai, pe a faamaoni tagata e faaali pe faapefea ona aafia latou i amioga a isi, e masani ona latou iloaina ai, o le a sili atu le auala e tali mai ai isi, ma o feteenaiga o le a tauau lava ina foiaina. E masani ona gase le ita, ae faamalolosia sootaga, e pei ona faaalia i lenei faataitaiga:

Peti ma Maka

O soo se taimi lava e auai atu ai Peti i fonotaga i fafo atu o lona aiga, e faatu lava o ia i le tali ita a Maka. Ina ua mae’a ona aveina le vasega o le Faamalolosia o Faaipoipoga, na amata loa ona faasoa mai e Maka ona lagona moni lea na fesoota’i ma lona ita. “Ou te popole ne’i amatalia se lua sootaga ma se isi tamaloa, ma i’u ai ina e tia’ia a’u, e pei ona sa faia e lo’u tina i lo’u tama,” na ia faailoa mai ai. Na tali atu Peti, e ala i lona tautino atu i a Maka lona faamaoni atoatoa. Na lagonaina e Maka le faamautinoaina, ma sa ia lagolagoina ai isi fonotaga a Peti mulimuli ane.

E tatau i tagata taitoatasi, ona faaaoga le faautauta lelei i le faasoaina o lagona moni. Mo se faataitaiga, atonu o se tagata ua faafetaiaia e se tasi e fiafia e faao’o faiga saua faale-lagona pe faaletino. O le fefaasoaa’ia o tiga o se isi, atonu e atili ona uunaia ai isi sauaga. Peitai ane, e i ai auala sili atu e tali atu ai, nai lo le faafetauia o le ita. O le apoapoaiga a le Faaola ia “alolofa atu i e ua ita mai ia te outou” (Mataio 5:44) ua mae’a ona ta’ua. I nisi o tulaga, e sili le savali ese mai i se feteenaiga.

Saili Suiga Faaleagaga

O le faagasologa o le o mai ia Keriso, e aofia ai se suiga faaleagaga, lea e taunuu i amioga toafilemu ma le alofa. Na faamalamalama mai e Elder Marvin J. Ashton, o le Korama a le Toasefululua, pe a tatou liua atoatoa “o le faiga o le a tatou faia ai isi o le a faatumuina atili i le onosai, agalelei, talia faalelei, ma se faanaunauga e faia se mea lelei i o latou olaga.”10

Ua faamatalaina mai e le Tusi Mamona o se “suiga tele” o le loto e sau mai le liua ma le avea ma soo–o se manatu e “fai pea lava le amio lelei”(Mosaea 5:2). Na faamatalaina e Paulo ia fua o le Agaga o le “alofa, o le olioli, o le filemu, o le onosai, mataalofa, o le agalelei, o le faamaoni, o le agamalu, ma le le gaoia” (Kalatia 5:22–23). Na folafola mai e Peresitene Ezra Taft Benson, o le suiga e sau mai le mulimuli i le Faaola: “A e filifili e mulimuli i a Keriso, ua e filifili e sui lou olaga. … Pe mafai ea ona suia loto o tagata? Aisea, ioe e mafai! O loo tupu i aso uma i galuega faafaifeautala’i a le Ekalesia. O se tasi lea o vavega pito i taatele a Keriso i nei ona po. Afai e le’i tupu ia te oe–ua tatau nei ona tupu.”11

Na aoao mai e Elder L. Whitney Clayton o le Fitugafulu, o le anapogi, e mafai ona fesoasoani ia i latou o e saili e suia o latou natura masani: “E tatau fo’i ona tatou manatua, o le anapogi ma le faamaoni, e faaopoopo atu i le faatuatua malosi. E faapitoa le taua o lea tulaga, pe a tatou saili ma le faamaoni e faaleleia o tatou vaivaiga e faigata ona faatoilalo, lea ‘ua na o le tatalo ma le anapogi e o ese ai’ (Mataio 17:21; tagai foi i le Mareko 9:29).”12

Ia Puipuia mai le Toe Fo’i i Tua

O le puipuiga mai le toe fo’i i tua, o le faagasologa lea e taofia ai le faataamilosaga o le ita, e ala i le suia o manatu ma amioga, ma le faaaogaina o isi vaifofo e maua e le tagata lava ia. O vaifofo, e mafai ona aofia ai le fesoasoaniga mai le aiga, uo, aufaigaluega, epikopo, po o le faiaoga o le vasega. O le puipuiga mai le toe fo’i i tua, e masani ona aoga i uluai laasaga e lua o le faataamilosaga o le ita: o le faafoliga o loo sologa lelei mea uma ma le faatuputupulaia. E aoao e le tagata ina ia iloaina ma tali atu i mea le mautinoa e mafua ai (mea e tutupu po o lagona loloto e faatupuina le ita) i auala e taofia ai le faataamilosaga, ma puipuia le toe tupu. O le faataitaiga lea o se tulaga e puipuia ai e se tagata le toe fo’i i tua.

Vaega o le Faafoliga-o-loo-Sologa Lelei Mea Uma

Ua iloa e le tagata lona faafitauli o le ita, ae puleaina e ia i se tulaga lelei. Ua ia nofouta i mea e faatupuina ai le ita, ma ia faaaogaina auala e foia ai, pe sola ese ai foi, e pei o le aloese mai tulaga e sili ona faatupuina ai, malolo, ma le alu ese mai. E galue malosi le tagata e foia feteenaiga ma faafitauli ia e ta’ita’i atu ai i le ita.13

Vaega o le Faatuputupulaia ma le Faaaogaina o Vaifofo

E faaaogaina e le tagata auala fou e faamuta ai le maualuga ma le faateteleina o le ita. E na te faasa’oina ma suia mafaufauga le lelei i mafaufauga lelei (“E mafai ona ou faia le mea lea” po o le “E mafai ona ou sailia nisi vaifofo mo lenei faafitauli”). Na te faailoaina lagona tiga o lo o laualalo i lona ita, ma ia iloa o nei lagona e masani ona tutupu. E taofia e le tagata ana amioga ua fai ma vaisu, e aofia ai le mafaufau e uiga i le faatinoina o le amioga, ma le fuafuaina e faapa lagona ita. Na te talanoaina faafitauli, po o le, afai o le faafitauli e le mafai ona suia, o le a ia tusi aga’i i ai. E faaaluina e le tagata lona malosi, e ala i gaoioiga faaletino, ma fausia le talitonuina o ia lava, e ala i le faia o se mea e fiafia i ai. E tauivi le tagata mo le toe fanaufouina faaleagaga.14

O Le Filemu o le Atua

Na tusia e le Aposetolo o Paulo e faapea “o le manuia foi mai le Atua, o loo silisili lava i mea uma e manatu i ai” (Filipi 4:7). O i latou, o e na tauivi ma faamanuiaina i le faatoilaloina o le ita, latou te iloaina le tulaga saoloto o le faalogoina o le filemu ma le saolotoga mai lea lagona. E pei ona sa faamatalaina e se tasi tagata; “Sa masani ona ou fealua’i solo ma le lagona ou te fia faao’o le tiga i soo se tasi ou te vaai i ai. Na puleaina e le ita lo’u olaga. A o o’u faaaogaina mataupu faavae o le talalelei, ma a o o’u aoao e mafaufau i nisi mafaufauga, ma vaai atu i tagata i se auala sili atu, na te’a ai lo’u ita. O le taimi nei, ua ou fiafia e faatasi ma isi. Ua ou toe mauaina lo’u ola.”

Faamatalaga

  1. I le Conference Report, Ape. 1991, 97; po o le Ensign, Me 1991, 74.

  2. I le Conference Report, Ape. 1998, 106; po o le Liahona, Iulai 1998, 91.

  3. I le Conference Report, Oke. 2001, 65; po o le Liahona, Ian. 2002, 60.

  4. I le Conference Report, Oke. 2001, 103; po o le Liahona, Ian. 2002, 97.

  5. Tagai Men and Anger: Understanding and Managing Your Anger (Holyoke, Massachusetts: NEARI Press, 2004), 67–70. ISBN# 1-929657-12-9.

  6. Na sii mai le faamaumauga o le ita a Cullen and Freeman-Longo, Men and Anger, 31–32.

  7. The Feeling Good Handbook, lomiga na toefaafou (New York: Plume, 1999), 8–9.

  8. Tagai Raymond Novaco, Anger Control: The Development and Evaluation of an Experimental Treatment (Lexington, Massachusetts: Lexington Books, 1975), 7, 95–96.}

  9. I le Conference Report, Oke. 1973, 24; po o le Liahona, Mat. 1990, 43.

  10. I le Conference Report, Ape. 1990, 62; po o le Liahona, Iul. 1992, 23.

  11. I le Conference Report, Oke. 1985, 4; po o le Liahona, Oke. 1989, 2.

  12. I le Conference Report, Oke. 2001, 34; po o le Liahona, Ian. 2002, 32.

  13. Tagai Men and Anger, 70–71.

  14. Tagai Men and Anger, 72–74.

“O ai e mafai ona fuatiaina manu’a ua faatupuina, lo latou loloto ma le tiga, e ala i upu malolosi ma faatiga e lafo i le ita?”

Peresitene Gordon B. Hinckley

O Le Iloaina o La’u Faatamilosaga o le Ita

Faamatala tulaga masani e faatupuina lou ita (mo se faataitaiga, ua ma finau ma lo’u toalua; ua ova le talaina o tupe mai le teugatupe; ua gasu le fale):

Faamatala manatu po o faamautinoaga e faateleina ai lou ita (mo se faataitaiga, o lo’u toalua e le kea i se isi lava tagata ae ua na o ia lava, o la’u tane e matua le faamoemoeina lava ):

Faamatala lagona laualalo i lou ita (mo se faataitaiga, le faaaloalogia, faaaoga a’u, le amanaiaina):

Faamatala vaaiga faaletino e iloa ai ua amata ona e ita (mo se faataitaiga, afugia alofilima, topetope le tata o le fatu, maaa, itaitagofie):

Faamatala mea e te faia e faatupu atili ai lou ita (mo se faataitaiga, tautu i le mea sese, musu e talanoa i ai, inu ava malosi):

Faamatala pe faapefea ona faatinoina lou ita (e aofia ai lau amio e sili ona leaga):

Faamatala ou manatu, lagona, ma amioga ina ua mae’a ona faatino lou ita (mo se faataitaiga, to’a, ta’usalaina, faanoanoa, lagona salamo):

Ata Faataitai o le Faamaumauga o le Ita

Faamatalaga Talosagaina

Vaaiga A

Vaaiga E

Aso ma le mea na faatupuina ai po o le tagata:

10/19 Feupua’i ma le Tane.

10/20 Tamaiti ua amio le pulea.

Faatupulaia o lo’u Ita:

Feoloolo

Matuia

Feoloolo

Matuia

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

O manatu e faatupulaia lo’u ita:

O ia o se vale. E le kea mai ia te a’u.

E le faalogo tamaiti. E le faaaloalo mai ia te a’u.

O Lagona e laualalo i lo’u ita:

Le alofagia, le amanaia, le faafetaia.

E faaaoga a’u, le amanaiaina.

O le auala na ou taulimaina ai lo’u ita:

E’ē ia te ia. Faaigoaina o ia o se vale.

Fai atu ma le leo malu e o i o latou potu, seia mafai ona pulea a latou amio.

Talanoa ia te a’u lava, i le taumafaiga e taulima le ita:

Ua tatau lona faasalaga. Na ia faatiga ia te a’u. Na o lo’u toe taui atu lava ia te ia.

Ua na o i latou o ni tamaiti. Latou te lei taumafai e fouvale mai ia te au.

Tulaga manuia i le puleaina o lo’u ita:

Leai

Lelei tele

Leai

Lelei tele

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

O mea na foliga mai na aoga:

E leai se mea o mea na ou faia na aoga. O mea na ou faia, na faateleina ai le leaga.

Na fai sina malologa. Fai sina savalivali, ona talanoa ai lea ma tamaiti.

Taofiofi, faapa i fafo, po o le foia o le ita:

Taofiofi lagona ina ua mae’a lo’u ma’ema’ea.

Talanoa atu i mea sa ou atugalu ai.

O mea o le a lelei ona ou faatinoina i le isi taimi:

Le tali atu. Toafilemu a o le’i talanoa.

Leai se mea. Lelei mea uma i lenei taimi.

Sii mai i le Murray Cullen and Robert E. Freeman-Longo, Men and Anger: Understanding and Managing Your Anger (Holyoke, Massachusettes: NEARI Press, 2004), 33–34. ISBN# 1-929657-12-9.

Faamaumauga o le Ita

Faamatalaga Talosagaina

Vaaiga A

Vaaiga E

Aso ma le mea na faatupuina ai po o le tagata:

O le ogaoga o lo’u Ita:

Feoloolo

Matuia

Feoloolo

Matuia

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

O manatu e faatupuina lo’u ita:

O lagona e laualalo i lo’u ita:

O le auala na ou taulimaina ai lo’u ita:

Talanoa ia te a’u lava, i le taumafaiga e taulima le ita:

Tulaga manuia i le puleaina o lo’u ita:

Leai

Lelei tele

Leai

Lelei tele

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

O mea na foliga mai na aoga:

Taofiofi, faapa i fafo, po o le foia o le ita:

O mea o le a lelei atu ona ou faatinoina i le isi taimi:

Sii mai le Murray Cullen and Robert E. Freeman-Longo, Men and Anger: Understanding and Managing Your Anger (Holyoke, Massachusettes: NEARI Press, 2004), 33–34, 117. ISBN# 1-929657-12-9.

O La’u Fuafuaga mo le Puipuiga o le Toe Fo’i i Tua

Vaega Masani

Ua Oso le Ita:

Auala e Faatautaia Ai, pe Sola Ese Mai Ai:

Gaoioiga e Foia ai Faafitauli e Taitai Atu ai i le Ita:

Vaega o le Faatuputupulaia ma le Faaaogaina o Vaifofo

Ua Oso le Ita:

Auala e Faatautaia Ai, pe Sola Ese mai ai:

Lolomi