Na Bula kei na Veiqaravi nei Wilford Woodruff
Sa cakacaka na Kalou ena sala veivakurabuitaki; Sa butubutu ni yavana na wasaliwa ka sa Nona sala na cagi kaukauwa.”1 Oqori na itekitekivu ni nona sere taleitaki o Peresitedi Wilford Woodruff, “Sa Cakacaka na Kalou ena Sala Veivakurabuitaki.”
“Oqo [na sere] e taleitaka dina o koya,” e kaya vakaoqori o Peresitedi Heber J. Grant, ka a veiqaravi tiko vaka-iApositolo ena gauna a Peresitedi ni Lotu kina o Wilford Woodruff. “Au vakabauta, ni keimami dau lagata vakarua ena dua na vula ena neimami soqoni vakamacawa ena Valetabu, ka vakavudua sara ena veivula me sega ni digitaka o Baraca Woodruff me lagati na sere o ya. E vakabauta na cakacaka oqo ena yalona dina taucoko sara, ka cakacaka ena taucoko ni kaukauwa e vakatikora vua na Kalou me baleta na gutaki ki liu ni cakacaka oqo.”2
E a veiqaravi vata kei Peresitedi Woodruff o Matthias F. Cowley, ka kaya vakaoqo: “E rairai ni sega tale ni dua na lewe ni Lotu me vakila na bibi ni kena dina na malanivosa oqo, ‘Sa cakacaka na Kalou ena sala veivakurabuitaki,’ me vaka vei Wilford Woodruff. E titobu sara na nona bula vakayalo, ka yalodina ena cakacaka ni Kalou, ka a vakaraitaki vakayauyau ena nona bula na cakacaka mana ni inaki ni Kalou. E sega ni vakayavutaka na nona vakabauta ena cakacaka mana, era vakadeitaka walega na veika e vakabauta dina tu e lomana ka tokona na nona vakasama ni ivakavuvuli ni iVolanikalou.”3
Erau kaya o Peresitedi Grant kei Baraca Cowley, ni sere taleitaki oqo nei Peresitedi Woodruff sa dua na duruvesi ni nona bula. Sa ivakaraitaki talega ni nona vakadinadinataka na veivakatorocaketaki ena Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Na qaqa ni sere era vakaoqo:
Ye fearful Saints, fresh courage take;
The clouds ye so much dread
Are big with mercy and shall break
In blessings on your head.
His purposes will ripen fast,
Unfolding ev’ry hour;
The bud may have a bitter taste,
But sweet will be the flower.
Blind unbelief is sure to err
And scan his works in vain;
God is his own interpreter,
And he will make it plain.4
E a dua na dauveiqaravi gugumatua o Wilford Woodruff ena vuqa na cakacaka bibi ena gauna makawa ni Lotu, ka sa dau sotava ena nona bula na o loaloa ni veika rarawa ka vakavuna me ra vakalougatataki kina o ira na yalodina tiko. E a sotava na gaga ni veivakacacani kei na rarawa, ia ena loma ni veika kece o ya e a votai talega o koya ena kamikamica ni nona veiliutaki na Kalou. Ena nona sa raica na kena tevuraki na kosipeli vakalesui mai, sa makare sara vua na cakacaka ni Kalou.
Na Susugi kei na Gauna ni Cauravou nei Wilford Woodruff: Vakatikora e Dua na Yavu Tudei ena Vuvale
E a sucu o Wilford Woodruff ena 1 ni Maji, 1807, e Farmington, Connecticut, vei rau o Aphek Woodruff kei Beulah Thompson Woodruff. Ena gauna a se qai vula 15 tiko kina, e a leqa o tinana mai na dua na matetaka levu. Ni oti toka e tolu na yabaki, e a vakamau tale o Aphek. Eratou a qai susugi cake o Wilford kei na rua na tuakana mai vei tamadratou kei tinadratou vakacabecabe, o Azubah Hart Woodruff. E a qai ono tale na luvedrau o Aphek kei Azubah, ka lewe va vei iratou a mate dole ni ra se lalai.
E vakatakilakilataka na veika e vola o Wilford Woodruff ni ra tubu cake tu ga vakataki ira na cauravou lalai ena nona gauna. E a vuli ka daucakacaka ena nodratou qele ni teitei. E a daucakacaka talega ni se gone lailai ena iqaqi ni varo kau nei tamana, ka vuli mai kina me vukea na nona rawa ni cicivaka vakataki koya na iqaqi ni varo kau ni sa qase cake mai. E dau taleitaka vakalevu talega o koya na laki siwa, ka ratou dau veitomani yani vakaveitacini ki na siwa ika ena dua na wai dranu ka dave volekata toka na iqaqi nei tamadratou.
E lomani iratou vinaka na nona matavuvale ka dau dokai rau vakalevu na nona itubutubu. Mai na nona veidokai kei na vakavinavinaka, e vakamacalataka kina ni o tamana e turaga momoqaqa ka dau “cakacaka sara vagumatua” ka dua e “dauloloma, dina, dodonu ka savasava.”5 E nanuma talega na nona a vakauqeti ena ivakavuvuli ni kosipeli mai vua na tinana vakacabecabe me vakasaqara kina na Lotu dina ni Turaga.6
Ena gauna talega e sa qase mai kina, e vuqa sara na veisiga mamarau ni nona bula e a umanaki kina mai vei rau na nona itubutubu kei iratou na tacina. E a lewena na Lotu ena siga vata ga ka lewenilotu kina o Azmon, na tuakana. E a marautaka na gauna a vakavulica ka papitaisotaki tamana kei tinana vakacabecabe kina kei iratou na vo ni matavuvale. E tarava sara ena nona bula na nona vakadeitaka me vakayacori na cakacaka ni valetabu me baleti tinana, oqo e dua na madigi e kaya o koya ni na veiraurau vinaka me idole ni cakacaka taucoko e vakayacora ena nona bula.7
“Na Veitaqomaki kei na Loloma Veivueti ni Kalou”
Ena nona raica lesu na nona susugi kei na nona gauna ni cauravou, e dolea lesu o Wilford Woodruff na liga ni Turaga ena kena taqomaki na nona bula ena vuqa na gauna. Ena dua na nona vosa, “Gauna ni Ca,” e talanoataka kina o koya na nona sotava e vica na vakacalaka, ka qoroqoro ni bula mai kina me mai talanoataka. Me vaka, na nona a sotava e dua na ka oqori ena nodratou qele ni teitei: “Ena gauna au a se qai yabaki ono tiko kina, e a voleka sara ni vakamatei au e dua na bulumakau tagane kila. Keirau a vakani ira tiko na bulumakau vata kei tamaqu ena papukeni, qai dua na bulumakau kila a cemuria e dua na noqu bulumakau yalewa mai na kena. Au a tomika na papukeni ka a kania tiko, ka yaco kina me ladevi au mai. E a kailavaka mai o tamaqu meu kolotaka laivi na papukeni ka dro. Au a qai ciciva sobu e dua na baba ka roqo tikoga na papukeni, ka vakabauta ni sa tiko talega na dodonu nei koya na bulumakau yalewa. Sa gu tikoga mai na bulumakau kila oqo. Ni sa voleka me cumuti au, au a qai sikalutu ena dua na qara ni duru ka bitalaki au; e a ulabaleti au na bulumakau oqo ka vakavurumemeataka na papukeni ena nona ileu, e a dodonu beka me yaco vei au na ka o ya, keu a sega ni sikalutu.”8
E a talanoataka talega e dua na vakacalaka a yaco vua ni a se qai yabaki 17: “Au a vodoka tiko e dua na ose cudrucudru ka keirau se bera ni veikilai; ni keirau sirova yani e dua na baba ni dua na delana vatuvatu, e sa vakau nona e kea na ose oqo, ka lade tani mai na gaunisala, e ciciva sobu yani na baba vatuvatu oqo, ena nona igu taucoko, ka tekivu me teketeke, ka saga me kolotaki au ki na veivatu; ia au a tavutu tikoga e domona, kau tatakube dei e daligana ruarua, kau nanuma ga niu sa na botolaki vakaloloma ena veivatu. Ni sa yaco tiko na ka oqo, ena noqu sa dabe vakatatiki e domona, ka sega na ivesu ni gusuna, ia na daligana ga, e a vukataki yani ena baba oqo, ena nona igu taucoko, ka caroba mamaca tu ena dua na dela ni vatu, ka botolaki ki ra. Au a vukabaleti koya yani kei na vatu ena [lima na mita se lima veimama na iyate], ka tau ena yavaqu ruarua, ka sa ikoya beka o ya na vuna au a bula kina; ke a tau beka e dua tale na tiki ni yagoqu, keu a mate sara ga e kea; io e a ramusu na suiqu e ra me vaka ga na gasau. E a ramusu ena rua na vanua na yavaqu imawi, ka veisivi ruarua na noqu qurulasawa, ka a voleka ni bikai au yani na ose ni sasaga tiko me tucake. E a raica tu mai na noqu lutu o Titus Woodruff na tamaqu lailai, a kaciva na veivuke, ka keveti au yani ki na nodratou vale. Au a davo tu mai na rua na kaloko ena yakavi ki na tini na kaloko ena bogi, ka sega niu qaravi vakavuniwai; sa qai yaco mai o tamaqu vata kei Vuniwai Swift mai Farmington, ka a vakadodonutaka na suiqu, vadretitaka na noqu qurulasawa, ka vakavodoki au ena nona qiqi ena bogi o ya ena ilakolako walu na maile ki na vale nei tamaqu. Sa dua na ka na mosi e yaco vei au. Au a qaravi sara vakavinaka, ia ena loma ga ni walu na macawa au sa tekivu veilakoyaki e tuba ena noqu ititoko kau.” 9
Sa dau taqomaki tu ga na bula nei Wilford Woodruff, e dina ga ni sotava na vakacalaka ena veigauna eso ka vakakina ni sa qase. Ena ika 41 ni nona yabaki, e a solia kina o koya e dua na itukutuku lekaleka ni veika ca a yaco vua, ka vakavinavinakataka kina na liga veitaqomaki ni Turaga:
“E a ramusu ruarua na yavaqu, e dua a ramusu vakarua—na ligaqu ruarua, na sarequ kei na tolu na sui ni sarequ, ka tamoi na noqu qurulasawa ruarua. Au a voleka ni luvu, tauvi batabata, vakalialiai ka kati au e dua na koli ca—au a tacori ena dua na iqaqi ni wai ka kaukauwa na kena kui—kau sa bula mai ena vica na cuqa ni tauvimate, ka curumi au na bibi ca ni gaga—au bitalaki ena benu ni gaunisala ni sitima—kau colata kecega na gasau vidi, kau sa bula sivita mai e vuqa sara na veika ni mate.
“Sa vaka e cakamana kece vei au, ni mavoa kei na ramusu e yaco vei au, au sega ni bau vakaleqai kina vakayago, ia e a rawa vei au meu cakacaka vakaukauwa, ena draki kecega kei na veilakoyaki— au dau taubaletaka e vasagavulu, limasagavulu, ia ena dua na gauna e onosagavulu sara na maile ena dua na siga. Au sa ovici tu ena veitaqomaki kei na loloma veivueti ni Kalou, ka sa taqomaki tiko vakakina na noqu bula; kei na kena veivakalougatataki au vakila ka sa vakavinavinaka kina na yaloqu vua na Tamaqu Vakalomalagi, ka masulaka meu solia na noqu veisiga sa vo ena Nona cakacaka kei na kena taraicake na Nona matanitu.”10
Vakasaqarai kei na Kunei ni Lotu Dina ni Turaga
Ni a se cauravou voli o Wilford Woodruff e sa gadreva voli mai kina me qarava na Turaga ka vuli mai Vua. E a kaya kina, “Niu a se tubucake tiko mai au sa dau vakasamataka tu na veika vakalotu.”11 Ia e a sega ni vinakata me lewena e dua na matalotu. Ia e a saga tikoga vakaukauwa o koya me kunea na lotu dina i Jisu Karisito. Ena nodratou veivakauqeti na nona itubutubu kei na itokani eso kei na veivakauqeti ni Yalotabu, sa vakadeitaka kina o koya “ni Lotu i Karisito e se bera ni tiko e vuravura—ni sa mai yaco e dua na vukitani mai na lotu savasava ka sega ni cala e mata ni Kalou ka sa roro tiko mai e dua na veisau vakaitamera.”12 E yavalata vakabibi na nona bula na ivakavuvuli ni dua na tamata o Robert Mason, ka a parofisaitaka ni na yaco o Wilford me kania na vuanikau ni kosipeli vakalesui mai (raica na tabana e 1–3 ni ivola oqo).
Ena veiyabaki e tarava, ena nona vakabauta tiko ni rawa ni ra vakalougatataki o ira eso tale na Yalododonu Edaidai mai na veika e sotava ena nona bula,13 sa dau talanoataka kina vakawasoma o Peresitedi Wilford Woodruff na nona a vakasaqara tiko na dina. E vakananuma lesu:
“Au a sega ni kunea rawa e dua na matalotu e salavata na kena vunau, vakabauta se ivakavuvuli kei na Kosipeli i Jisu Karisito, se na cakacaka tabu kei na isolisoli ka ra a vakavulica na iApositolo. E dina ga ni ra vunautaka tiko na nodra italatala ni vakabauta, isolisoli, loloma vakalou, cakamana kei na cakacaka tabu, era a bula voli kina na Yalododonu ena gauna makawa, sa bokoci ka sa sega ni gadrevi tale, au a sega ni vakabauta me dina, vakavo ga ni ra bokoca laivi ena vuku ni nodra tawa vakabauta na luve ni tamata. Au vakabauta na isolisoli, loloma vakalou, cakamana kei na kaukauwa oqo ena vakavotukanataki ena dua na itabagauna e vuravura me vaka ena kena e dua tale, ena gauna a vakatikora kina na Kalou na Nona Lotu e vuravura, ka na tauyavutaki tale e vuravura na Lotu ni Kalou, ka na yaco meu raica e mataqu. Au dau vakasamataka vakabibi na ivakavuvuli oqo mai na noqu dauwilika na iVolatabu, kau dau masulaka vagumatua me vakaraitaka vei au na Turaga na veika dina kei na ka lasu, ka liutaki au ki na salatu ni veivakabulai, ka sega ni kauwai ki na nodra nanuma na tamata; kei na domo lailai ni Yalo ni Turaga vei au ena loma ni tolu na yabaki e vakavulica vei au ni sa voleka me tauyavutaka o koya na nona Lotu kei na matanitu ena vuravura oqo ena gauna oqo.”14
“Na yaloqu sa guta tikoga na veika kece oqo” e a kaya. “Niu sa qase cake mai au a daumasu ena siga kei na bogi, meu bula balavu meu raica rawa e dua na parofita. E a rawa vei au meu lakova e 1,000 na maile meu laki raica e dua na parofita, se tamata ka rawa ni vakavulica vei au na veika au a wilika ena iVolatabu. Au a sega ni lewena rawa e dua na matalotu, baleta niu sega ni kunea e dua na matalotu ena gauna o ya ka tokona na ivakavuvuli oqo. Au daumasu vua na Kalou ena lomaloma ni bogi, ena bati ni uciwai, ena ulunivanua, ka vakakina ena noqu iqaqi … meu bula tiko ka raica rawa e dua na parofita se tamata ka na vakavulica vei au na veika ni matanitu ni Kalou me vaka au sa wilika.”15
E a mai cava na vakasaqaqara nei Wilford Woodruff ena gauna sa yabaki 26 kina. Ena ika 29 ni Tiseba, 1833, e a vakarorogo ki na nona a vunau voli o Elder Zera Pulsipher e dua na daukaulotu ni Yalododonu Edaidai. E vakaoqo na veika a vola ena nona ivolaniveisiga me baleta na vunau nei Elder Pulsipher:
“E a dolava na soqoni ena dua na nona ivakamacala lekaleka ka cabora e dua na masu. Au a vakila na Yalo ni Kalou ni sa vakadinadinataka ni o koya e italai ni Kalou. Sa tekivu sara me vunau, ka sa laurai kina na kaukauwa, kei na gauna sa cava kina na nona vunau au sa vakila vakaidina ni sai koya o ya na imatai ni vunautaki ni kosipeli au se qai rogoca vakadua. Au nanuma sara ni sai koya oqo na ka au a vakasaqara makawa tiko mai. Sa sega ni rawa vei au meu biuta mai na vale o ya niu se bera ni cauraka na noqu vakadinadinataka na dina vei ira na tamata. Sa rai na mataqu, ka rogoca na daligaqu, ka kila na lomaqu, kau sa vakamuduo vua ka a tuberi keimami.”16
E a sureti Elder Pulsipher kei na nona itokani o Elijah Cheney o Wilford Woodruff me rau laki vakaicili ena nodratou vale na Woodruff. Ni oti e rua na siga na wiliki ni iVola i Momani ka tuberi mai vei rau na daukaulotu, e a papitaiso o Baraca Woodruff ka vakadeitaki me lewe ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Mai na siga o ya sa veisau kina vakadua na nona bula. Ena nona sa kunea na ka dina, e a solia na nona bula me tukuna yani vei ira na tani.
“Na Gagadre ni Lako Yani ka Vunautaka na Kosipeli”
Ena nona saga me dina tiko ki na veiyalayalati a yalataka ena papitaiso, sa vakarautaki koya o Wilford Woodruff me waqawaqa ni liga ni Turaga, ka sa dau tu vakarau me cakava na Nona lewa. Ena mua ni 1834 e “sa gadreva kina o koya me laki vunautaka yani na Kosipeli,” 17 ka a ciqoma sara e dua na veikacivi me laki veiqaravi ki na tokalau ceva kei Amerika. Sa kila tu o koya na veika dredre sa waraki koya tu mai ka na rawa ni vakaleqai na nona bula ena nona ilakolako, ia e a vakaukauwataki mai na nona ivakadinadina kei na vakabauta. E a kaya kina “Au kila ni sa ka dina na Kosipeli a vakatakila na Turaga vei Josefa Simici, ka sa iyau levu dina kau sa gadreva kina meu cauraka vei ira na tamata era se bera ni rogoca. E ka talei ka matata, kau sa vakabauta niu rawa ni vakayacora me ra vakabauta na tamata.”18
Ena imatai ni gauna a kaulotu kina o Wilford Woodruff, e a se qai tabaki vou me bete ena Matabete i Eroni. Na nona itokani e dua a tabaki me italatala qase, erau a lako vata voli ena gauna dredre ni itekitekivu ni kaulotu ia a yalolailai ka lesu tale ki na nona vale e Kirtland, Ohio. Ena nona sa mai galili tu oqo ena dua na vanua tani, e a masu ka kerea na veivuke o Wilford ka tomana tale na nona kaulotu, ena nona ovaca yani na lolobo kei na vanua wai. E a yaco rawa yani ki na korolevu o Memphis e Tennessee, ni sa “oca ka walokai.”19 Ni rui ka vou vua na nona kaulotu e kea, e a vosa rawa ki na dua na ivavakoso levu. E vakananuma lesu:
“Au a gole sara ki na icili vinaka duadua e kea, ka cicivaka tiko o Josiah Jackson. Au a kaya vua niu vulagi ka sega na noqu ilavo. Au a kerea vua keu rawa ni vakaicili kina ena bogi o ya. E a tarogi au se cava na noqu cakacaka. Au tukuna vua niu dauvunau ni Kosipeli. E a dredre o koya, ka kaya niu sega ni vaka e dua na dauvunau. Au sega ni vakalewai koya, ni ko ira na dauvunau e kea ka sa dau raici ira o koya era vodoka na ose vivinaka se na qiqi ukutaki vakavinaka ena isulu totoka ka ra tamata vakailavo, veitalia ga ke sa kuitaki na tamata taucoko ki na rusa me ra kakua ga ni ovaca yani na lolobo kei na vanua wai vakaitamera me ra vakabulai ira na tamata.
“E a vaqitoqitotaki au na turaga oqo, ka kaya niu rawa ni tiko e kea kevaka meu vunau mada. E a vinakata me raica meu vunau. Au sa mai tusanaka oqo niu a vinakata talega meu vaqitoqito kau sa vakamasuti koya meu kakua ni vunau. Na levu ga ni noqu vakamamasu na levu ni nona cikeva o Jackson meu vunau. …
“Au a dabe ena dua na loma ni olo levu ka vakayakavi kina. Niu se kana tiko, sa tekivu me ra curu mai eso na tamata vutuniyau ka isulusulu vinaka ni vanua o Memphis, ka ra suluma na isulu talei kei na silika, ia na kequ irairai ko ni sa rawa ni vakasamataka, ena noqu a lakova mai na vanua lolobo. Niu sa vakayakavi oti, sa kau sara yani na teveli ki tautuba e deladra na tamata o ya. Sa soli vei au na tutu ni olo, e dua na itutu ni vunau kei na kena iVolatabu, e dua na ivolanisere ka toka kina e dua na kadrala, ka ra dabe vakavolivolita mai eso na tagane ka mailiwai ira tiko na itaukei ni icili. Era a tiko rawa e kea e rauta ni lima na drau na tamata, era sega ni mai rogo vunau ia era mai vakasaqaqara lasa. … Ko na taleitaka vakacava na irairai oqo? Oqo na isevu ni nomuni kaulotu, e sega na nomu itokani se itau, ka mo ni qai vinakati mo vunau ki na dua na ivavakoso vakaoqo? Io vei au oqo e dua na gauna talei dina ena noqu bula, e dina ga niu vinakata tu beka meu vakaitokani.
“Au a wilika e dua na sere, ka sureti ira me ra lagata. E sega sara ga ni dua a bau dalaga. Au a kaya vei ira niu sega ni dau lagasere; ia ena veivuke ni Turaga, au sa na masu ka vunau ga. Au a tekiduru meu masu, ka ra sa tekiduru sara o ira na tagane era dabe vakavolivoliti au tiko. Au a masuta na Turaga me vakatikora vei au na nona Yalotabu ka vakaraitaka vei au na yalodra na tamata. Au a yalataka vua na Turaga ena noqu masu niu na vakaraitaka ki na ivavakoso o ya na veika ga e solia mai o Koya. Au a duri cake ka vunau me dua veimama na auwa, ka a dua vei ira na noqu vunau vinaka duadua ena noqu bula.
“E a dolavi ki na noqu vakasama na nodra bula na ivavakoso, kau a tukuna vei ira na nodra ivalavala dukadukali kei na veika era na rawata mai kina. Era sa veicuvari o ira na tagane era dabe vakavolivoliti au tiko. Ni sa oti na noqu vunau sa sega tale ni dua e kune e kea.
“Ni oti o ya sa vakaraitaki vei au na noqu imocemoce ena dua na loqi e semati ki na kena e ka levu ka ra vakaicili tiko kina e vuqa vei ira na tagane au a vunau vei ira. Au rawa ni rogoca na nodra veivosaki tiko. E dua vei ira a kaya ni vinakata me kila se a kila vakacava o cauravou ni Momani na veika me baleta na nodra ivalavala. Vakalailai ga era sa veibataka eso na vakasama vakaivolatabu. E dua a vakatura sara meu kacivi meu soli vakasama kina. E a kaya o itaukei ni icili, ‘me kua; sa rauti keda mada oqo.’
“Ena mataka lailai, au a katalau vakavinaka sara. Sa kaya sara o itaukei ni icili kevaka au mani lesu tale mai meu na mai tiko ena nona vale, ena balavu ga ni gauna au vinakata.”20
Ena Noveba ni 1836, e a vakacavara kina o Wilford Woodruff na nona kaulotu mai na tokalau ceva kei Amerika. E a vola ena nona ivolaniveisiga ni yabaki 1835 ki na 1836 e a lakova kina e 9,805 na maile, vakayacora e 323 na soqoni, tauyavutaka e 4 na tabana ni Lotu, papitaisotaka e 70 na tamata ka vakadeitaka e 62, cakava e 11 na veitabaki ena matabete, ka vakabula e 4 na tamata ena veitabaki ni liga, ka vakabulai mai o koya mai na ono na ilawalawa ca.21 E a tabaki o koya me italatala qase ena June 1835 ka lewe ni Vitusagavulu ena Me 1836.
Ena gauna sa lesu kina o Elder Woodruff ki Kirtland, e a raica ni vuqa sara na lewe ni Lotu era sa vukitani mai na lotu ka ra saqata na Parofita o Josefa Simici. “Ena gauna ni vukitani oqo e Kirtland,” e a kaya, “e sega ni kila o Josefa Simici na tamata erau sota kaya, ia ena gauna ga sa qai vakatakila kina vua na Yalo ni Kalou, kevaka e tamata vinaka se ca. E vuqa vei ira era a saqati koya tiko era iliuliu.”22
Ena gauna mada ga “ni loma ni butobuto,”23 e yalodina tu ga o Wilford Woodruff vua na Parofita ka dina tikoga ki na nona gumatuataka na vunautaki ni kosipeli. E a kacivi o koya ki na iMatai ni Kuoramu ni Vitusagavulu, ka sa vakayavutaki koya kina me vakadinadinataka na dina, ka lakova na veikoniferedi ena vanua o ya. Ni se bera ni vakayabaki na nona sa mai tiko e Kirtland, e a vakarorogo ki na dua na veivakauqeti me laki kaulotu ki na Yatu Fox, ka toka ena baravi ni vanua o Maine. E kaya kina:
“E a kaya vei au na Yalo ni Kalou, ‘Taura e dua na nomu itokani ka lako ki na Yatu Fox.’ Sa vinaka, au sega sara ga ni bau kila na Yatu Fox me vakataka na vanua o Kolob. Ia sa vakarota vei au na Turaga meu lako, kau a vakayacora sara. Au a digitaki Jonathan H. Hale ka keirau gole vata yani. Keirau a vakasavi ira na tevoro e kea, vunautaka na Kosipeli ka vakayacora eso na cakacaka mana. … Au sa mai yaco ena Yatu Fox ka gumatua sara ena noqu cakacaka e kea.”24 Ena gauna sa tadu yani kina ki na Yatu Fox o Elder Woodruff, e raica “e vuqa sara na tamata ka ra gadreva tu na ivalavala makawa dodonu.” E a kaya tale kina, “Au na sega ni tukuna eke, ia au na kaya niu a papitaisotaka e sivia e 100 ena noqu tiko mai kea.”25
Tomani na Cakacaka ni Kaulotu ena iLesilesi vaka-iApositolo ni Turaga o Jisu Karisito
Ena gauna e a kaulotu tiko kina o Elder Woodruff mai na Yatu Fox ena 1838, e a ciqoma kina e dua na veikacivi ka vakavuna na kena toso tale na gauna ni nona cakacaka ni kaulotu ena nona bula taucoko. “Au a ciqoma e dua na ivola ena ika 9 ni Okosita,” a kaya o koya, “mai vei Thomas B. Marsh, ena gauna o ya e a Peresitedi tiko kina ni iApositolo Le Tinikarua, ka tukuna vei au ni sa ciqoma o Josefa Simici, na parofita e dua na ivakatakila, me baleti ira era sa digitaki me ra vakatawana na nodra itutu o ira era sa yali: John E. Page, John Taylor, Wilford Woodruff kei Willard Richards.
“E kuria o Peresitedi Marsh, ena nona ivola, ‘Mo ni kila, Baraca Woodruff, ena ivola oqo ko ni sa lesi mo ni dua vei ira na iApositolo Le Tinikarua, ni oqo sa vakatakila mai na Turaga, ena dua na gauna lekaleka sa oti, ka mo ni lako vakatotolo mai ki Far West, ka mo ni na mai biubiu ena ika 26 ni Epereli ka tarava vata kei ira na Yalododonu eke ki na ilakolako ki na veitodra ni vanua ena wasawasa levu.’ ”
E a tukuna kina vakaoqo o Peresitedi Woodruff, “Na iusutu ni ivola oqo e a vakatakilaitaki vei au ena vica na macawa niu se bera ni vakatakila vua e dua na tamata.”26
Na ivakaro “na ilakolako ki na veitodra ni vanua ena wasawasa levu” e vakaibalebaletaki tiko ki na ivakaro ni Turaga ena nodratou kaulotu na Le Tinikarua ki Peritania. Ni oti ga na nona a tabaki me iApositolo ena ika 26 ni Epereli, 1839, e a lako yani o Elder Wilford Woodruff ki Peritania ena ilesilesi “me vunautaka yani na yaca i Karisito ki vuravura taucoko” (V&V 107:23).
E muri e a qai laki kaulotu talega o Elder Woodruff ki na veivanua tale eso mai Amerika kei Peritania. E a kilai koya me dua vei ira na daukaulotu qaqa ena itukutuku ni Lotu. E umani tu ena ivola oqo e vuqa na italanoa me baleta na nona kaulotu.
Vukei na Yalododonu me ra Duavata
O ira na Yalododonu Edaidai era sa vakayaloqaqataki ena gauna oqo me ra tara cake na matanitu ni Kalou ena veiyasana era tiko kina, ka yaco kina me vaqaqacotaki na Lotu e vuravura taucoko. Ni se qai tauyavu na Lotu, era vakayaloqaqataka na daukaulotu vei ira na saumaki vou mai me ra laki vakaitikotiko yani ki na itikotiko liu ni Lotu, se vanua cava ga, o ya e Kirtland, Ohio, se Jackson County e Missouri, se Nauvoo e Illinois, se Salt Lake City e Utah.
Ni oti e rua na yabaki na nodrau mai vakamatei o Josefa kei Hyrum Simici, era a vakasauararataki na Yalododonu me ra biuta na nodra veivale mai Nauvoo, ka laki tauyavu e dua na itikotiko vakawawa mai Winter Quarters e Nabraska. E a kaulotu tiko o Elder Woodruff mai Igiladi, ka sa lesu tale ki na veiqaravi liu ni Lotu. E a biuti Winter Quarters mai, ka laki liutaki ira na Yalododonu Edaidai ena biu vanua vakairogorogo: era takosova na buca kei na veiulunivanua kei Amerika ka yacova na vanua yalataki ena Buca o Salt Lake. E a tiki ni imatai ni lawalawa ni painia, ka a vakavodoki Peresitedi Brigham Young, ka tauvimate tiko, ena mua ni ilakolako o ya. E a tiko e kea o Elder Woodruff ena gauna a lamata mai kina o Peresitedi Young mai na nona idavodavo ena qiqi, vakaraica na vanua era sa yaco kina, ka kaya: “Sa rauta oqo. Oqo sara ga na vanua. Toso yani ki liu.”27
E tomana tikoga o Elder Woodruff na nona vukei ira na Yalododonu me ra yacova yani na vanua yalataki. Ena dua vei ira na nona gauna ni kaulotu, eratou a tiko vakamatavuvale mai Kenada me rua veimama na yabaki ka vakakina ena tokalau vualiku kei Amerika, ena nodra vukei na lewe ni Lotu me ra laki vakaitikotiko ki na Buca o Salt Lake. E a lewe ni iotioti ni ilawalawa ni Yalododonu ena gauna a sotava kina o koya na ka oqo, ka vakaraitaka tiko na nona dau kila na veivakauqeti ni Yalotabu:
“Au a raica e dua na waqasitima ni sa vakarau me seredali. Au a lako vua na kena kavetani ka taroga na levu ni pasidia era sa vodo. ‘Tolu na drau limasagavulu.’ ‘E rawa ni ko vakavodoka tale e dua na drau?’ ‘Io.’ Au sa vinakata meu kaya vua me keimami sa vodo ia e a vosa mai vei au na Yalotabu. ‘Kakua ni vodo ena waqasitima oqori, o iko kei ira na nomu ilawalawa.’ Sa donu, au a kaya. Au sa vulica na veika me baleta na domo lailai o ya. Au a sega ni vodo ena waqasitima o ya, ka wawa me yacova na mataka ka tarava. Ni oti toka ga e tolusagavulu na miniti mai na nona seredali na waqa- sitima o ya, e a kama. E vakayagataki tu kina na dali ka sega ni sinucodo, ka sega ni rawa ni ra lesu mai ki vanua. Oqo e dua na bogi butobuto, ke sega niu vakamuria na veivakauqeti ni iliuliu ka tiko vei au, keu a okati talega e kea, kei ira na noqu ilawalawa.”28
Veiqaravi mai na Buca o Salt Lake
Ena gauna era sa mai vakaitikotiko kina na Yalododonu ena Buca o Salt Lake, sa veisau na ilesilesi nei Elder Woodruff. Sa sega tale ni dau laki kaulotu ki na veivanua tani. Ia sa nona itavi ga me vukei ira vakalevu na Yalododonu me ra laki vakaitikotiko ki na itikotiko liu ni Lotu, sotavi ira era yaco mai e kea, veiqaravi vakadaunilawa, cakacakataka na kena venociwai ka teivaki na vanua, ka tauyavutaka na iwalewale ni teitei kei na kakana. Sa dau sikova talega na itikotiko ni Yalododonu Edaidai e Utah, Arizona, kei Idaho, vunautaka na kosipeli ka vakayaloqaqataki ira na Yalododonu ena nodra itavi.
E a veiqaravi o Wilford Woodruff me iVukevuke ni Dauvolaitukutuku ni Lotu mai na 1856 ki na 1883 ka Dauvolaitukutuku Liu ni Lotu mai na 1883 ki na 1889, oqo e dua na gauna e kovuta vakalevu na nona veiqaravi vakalewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. E dina ga ni ilesilesi oqo e kovuta vakalevu na gauna, e wilika o koya me sa nona dodonu, ena nona vakabauta “ni itukutuku ni Lotu ena curuma yani na veitabagauna ka tawamudu.”29 Na nona veiqaravi vakadauvolaitukutuku sa ikuri ni dua na cakacaka e a vakayacora sara mai na 1835, ena gauna a tekivu vola kina na nona ivolaniveisiga—na ivolatukutuku ni nona bula kei na veika e baleta na Lotu (raica tabana 141–143.)
Mai na nona gumatuataka me vaqaqacotaka na Lotu, veiqaravi ki na itikotiko raraba, kei na bula ni nona matavuvale, e a vakamuria mai kina o Wilford Woodruff na veivakavuvuli e a vulica mai vua na tamana daucakacaka. E kaya o Elder Franklin D. Richards ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ni o Elder Woodruff e dau “kilai ena nona qaravi itavi, cakacaka kei na sasaga. E dina ga ni sega ni tamata levu, ia e vakayacora na cakacaka eso ka na rawa ni vakacauoca kina e dua tale na tamata.”30
E toqai tu vakalevu ena Journal of Elder Woodruff na nona cakacaka kaukauwa ni dua na siga taucoko. E talanoataka o koya ni dua na gauna ni se yabaki 67 tiko kina, e a kabata kina e dua na ikabakaba tinikarua na fute vata kei luvena tagane o Asahel me rau beti vuata mai na vuna. Sa tekivu me bale o Asahel. Ena nona saga o Elder Woodruff me taqomaki Asahel e a lutu kina. E vola vakaoqo: “Au a lutu mai na ikabakaba ka rauta ni tini na fute ki ra kau bitalaka na tabaqu imatau kei na dibiqu ka sa mosi sara ga vei au. E a sega soti sara ni mosi vei Asahel. Ena bogi taucoko au a mosi tu ga ka sega ni yavala rawa.”31 Ena siga ka tarava e a vola, “E momosi na yagoqu ka malumalumu, ia au a lako yani ki na iteitei ka lesu ki vale ena yakavi.”32 Me baleta na ka sa yaco oqo, e kaya kina o Matthias Cowley: “Me dua e vakasamataka mada se cava na vuna ni dua sa qase vaka o ya me se kaba vunikau tikoga. A imatai, vei Elder Woodruff e sega ni baleta na levu ni yabaki, ia ni sa raica me vakayacori e dua na ka, kevaka e rawa ni cakava. E matau vua na draki taucoko … sa dau tu vakarau me baleta na leqa tubukoso. Kevaka e raica e dua na taba ni vuni apolo me musuki laivi, e sega ni vakasamataka tale ni se bera ni yaco e vuso ni vunikau, ka dau dredre vua me kerea e dua me cakava e dua na ka e rawa ni vakayacora ga o koya.”33
Tara ni Valetabu kei na Cakacaka ni Valetabu
Ena gauna era dau tiko kina vakadede na Yalododonu ena dua na vanua matau, era na tara kina e dua na valetabu. Era cakava vakaoqo e Kirtland, Nauvoo, ka yaco sara ena korolevu o Salt Lake. Ena nodra vakayacora tiko, era sa dina tiko ki na dua na ivakatakila mai vua na Turaga kivua na Parofita o Josefa Simici—na ivakatakila ka a vola o Elder Woodruff ena nona ivolaniveisiga:
“Na cava mada na inaki ni nodra vakasoqoni vata mai na Jiu, se ko ira na tamata ni Kalou ena dua ga na itabagauna ni vuravura oqo? Na kena inaki bibi o ya na kena tara e dua na vale me nona na Turaga me na mai vakatakila kina vei ira na Nona tamata na cakacaka tabu ni Nona vale kei na lagilagi ni Nona matanitu ka vakavulica vei ira na tamata na salatu ni veivakabulai. Ni sa vakarautaki tu na cakacaka tabu kei na ivakavuvuli kei na gauna e vakavulici ka vakayacori kina, e dodonu ga me vakayacori ena dua na vanua se vale e tara me baleta na kena inaki. Oqo sa inaki ni lewa ni Kalou ni se bera o vuravura, ni sa inaki oqo sa lewa kina na Kalou me ra vakasoqoni vata mai na Jiu, ia era sega ni vinakata. Sa inaki vata ga oqo sa vakasoqoni ira vata mai kina na tamata na Kalou ena iotioti ni gauna oqo—me ra tara vua na Turaga e dua na vale me vakarautaki ira ki na cakacaka tabu kei na edaumeni, veivakasavasavataki kei na veilumuti kei na so tale.”34
Sa dau vakavuqa me vakamasuti ira na wekana Yalododonu o Elder Woodruff me ra laki votai mai ena veivakalougatataki ni valetabu. E kaya: “Au vakatoka na tara ni valetabu me dua na ka bibi e gadreva na Turaga ni Yalododonu Edaidai ena itabagauna ni taucoko ni gauna, ka me da curuma na valetabu oqori ka sega walega ni vakabulai ira na bula ia me ra vakabulai talega na noda era sa mate.”35 Mai na nona dau cakacaka vagumatua, e sa ivakaraitaki vinaka ena cakacaka ni valetabu, ka vakayacora kece sara na cakacaka me baleti ira na udolu na nona kawa.
Me vakataki ira ga na parofita ena nona gauna, e a parofisaitaka o Elder Woodruff ni na yaco mai na gauna ni na roboti vuravura taucoko na valetabu.36 E marautaka na ka oqo ni sa raica ni sa tekivu me vakavotukana mai na parofisai o ya, ni sa tara ka vakatabui e va na valetabu ena vanua o Utah ena imatai ni 46 na yabaki ni oti nodra tadu mai na Yalododonu ena Buca o Salt Lake—ena korolevu o St. George, Logan, Manti, kei Salt Lake.
E a vakacabora o Peresitedi Woodruff na masu ni vakatatabu ni valetabu e Manti kei na Korolevu o Salt Lake. Ena dua na itukutuku raraba vei ira na lewe ni Lotu, e a vakadinadinataka kina o koya kei rau na nona daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada na kalougata ena yaco vei ira era tiko ena soqo ni vakatabui ni valetabu ena yalo ni sokalou dina: “Ena voqa vei ira na domo lailai ni Yalo Tabu kei na iyau vakalomalagi, na veiyaloni kei ira na agilosi, ka na tomani tikoga ena veigauna, ni sa muataki yani ki liu na yalayala ni Turaga ka sega ni rawa ni druka!”37 E vola vakaoqo e dua na kena ivakaraitaki e a yaco vua ena vakatabui ni valetabu e Logan.
“Ena noqu a tiko ena vakatabui ni valetabu oqo, e a votu mai vei au na levu ni gauna au dau masu kina niu se cauravou ka kerea vua na Kalou me vakabalavutaka na noqu bula e vuravura meu raica na kena tauyavutaki na Lotu i Karisito kei na nodra vakatataki na tamata era na rawa ni ciqoma na kosipeli ni gauna makawa ka rawa ni dolei ena vakabauta ka a yaco vei ira na Yalododonu. Sa yalataka vei au na Turaga niu na bula tiko meu kunei ira na tamata ni Kalou ka soli vei ira e dua na yaca kei na vanua … ena loma ni nona vale, e dua na yaca vinaka cake mai vei ira na luvedra tagane se na yalewa, e dua na yaca e sega ni takali rawa. Au sa marau kina edaidai niu sa vakatokai ena dua na yaca vata kei ira na nona tamata ka veivuke ena vakatabui ni dua tale na valetabu e vakatokai ki na yacana tabu. Me tawamudu na vakacaucautaki ni Kalou kei na Lami.”38
Nona Veiqaravi vaka-Peresitedi ni Lotu o Wilford Woodruff
Ena gauna a mate kina o Peresitedi John Taylor ena ika 25 ni Julai, 1887, sa yaco kina na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua me mataveiliutaki ni Lotu, ka iliuliu vakatulewa kina o Peresitedi Woodruff. Ni sa vakacolati tu ena nona sa mai liutaka na Lotu, e a toqa o Peresitedi Woodruff na vakasama oqo ena nona ivolaniveisiga: “Oqo e sa mai vakadeitaki au ena dua na ka talei, e dua na itutu au a sega ni vakasaqara ena gauna ni noqu bula. Ia mai na veidusimaki ni Kalou, sa mai vakatikori vei au, kau sa masuta kina na Kalou na Tamaqu Vakalomalagi me vakalougatataki au ena nona loloma ka salavata kei na noqu ilesilesi. Oqo e dua na itutu cecere ka nuitaki vua e dua na tamata me lesi kina ka ilesilesi e gadrevi kina na vuku cecere. Au a sega ni namaka meu bula balavu cake mai vei Peresitedi Taylor. … Ia sa mai yaco … au sa rawa ga ni kaya eke, sa ka talei na nomuni sala, oi Kemuni Turaga na Kalou Cecere, ko ni sa digitaka na veika malumalumu e vuravura mo ni vakayacora kina na nomuni cakacaka. Me yaco vua na nomuni tamata o Wilford na veivakarautaki ki na cava ga ena sotava e vuravura ka soli vua na kaukauwa me vakayacora na veika sa lesi koya kina na Kalou kei Lomalagi. Au sa kerea na veivakalougatataki oqo ni Tamaqu Vakalomalagi ena yaca i Jisu Karisito, na Luve ni Kalou Bula.”39 E a tokoni o Peresitedi Woodruff me Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai ena ika 7 ni Epereli, 1889. E a ikava o koya me Peresitedi ni Lotu ena itabagauna oqo.
Vakadinadinataka na Cakacaka ni Turaga Edaidai
Mai na nona itukutuku vei ira na lewe ni Lotu, e dau vakadinadinataka kina vakavuqa o Peresitedi Woodruff na Vakalesui mai ni kosipeli, me vaka ga e sa dau vakayacora tiko mai ena nona veiqaravi. Ia e a vakusakusataka na nona ivakadinadina ena loma ni iotioti ni ciwa na yabaki ni nona bula. E a iotioti ni tamata me bula tiko ena ilesilesi vaka-iApositolo vata kei Josefa Simici, ka sa gadreva tikoga o koya me biuta e dua na ivakadinadina matata ka dina me baleta na Parofita ni Vakalesui mai. Ni vo toka e dua na yabaki me qai leqa, e a kaya:
“Au sega ni kila vakavinaka e vuqa sara na ka, ka dua o ya na cava na vuna au sa mai yacova kina na yabaki ni noqu bula oqo. Au sega ni kila rawa na vuna e mai taqomaki tiko kina vakabalavu na noqu bula ka ni ra sa gole yani e vuqa na iApositolo kei na Parofita … oi au duadua ga au se bula tiko kau a taura na noqu edaumeni mai vua na Parofita o Josefa Simici. Oi au duadua ga au se bula tiko kau a tiko vata kei iratou na iApositolo Le Tinikarua ena gauna a solia kina o koya vei iratou na matanitu ni Kalou ka vakatikora vei iratou na ivunau me ratou qarava kina na matanitu oqo. E a tucake tu o koya ena tolu na auwa ena loma ni rumu ka tukuna tiko vei keitou na iotioti ni nona ivakavuvuli. Sa vaka e ovici na rumu ena bukawaqa. E serau makare mai na matana; kei na nona vosa e vaka e lidiki keitou na yaseyase. E curuma naneitou nave mai na buradelai keitou ki na qeteqete ni yavai keitou. E kaya o koya, ‘Kemudou na taciqu, sa vauca vei au na Turaga Cecere na matabete taucoko, na idola taucoko, na kaukauwa taucoko, na ivakavuvuli taucoko me baleta na iotioti ni itabagauna ni taucoko ni gauna, kei na kena tara cake ni matanitu ni Kalou. Au sa vauca e buradelamudou na ivakavuvuli taucoko, na Matabete, cakacaka vakaiapositolo, kei na idola ni matanitu ni Kalou, ia oqo me qaqaco na vatuvatu ni tabamudou ka colata na cakacaka ni matanitu oqo ke sega dou na vakarusai.’ Au sega vakadua ni guilecava na vosa o ya—ena gauna mada ga au se bula tiko kina. Sai koya o ya na iotioti ni nona vosa ni a bula tiko. Ni oti toka ga vakalailai e a vakamatei ka kacivi lesu ena lagilagi.”40
Ena nona itutu vaka-Peresitedi ni Lotu, e a vakayaloqaqataki ira na Yalododonu o Peresitedi Woodruff me ra vakasaqara ka vakamuria na veidusimaki ni Yalo Tabu, me ra dina tiko ki na nodra veiyalayalati, vunautaka na kosipeli ena nodra vanua kei na vanua tani, dina ena nodra ilesilesi ena veisiga, ka gumatua tiko ena cakacaka ni valetabu kei na tuva kawa. E a voqataka tale e dua na nona vosa e a kaya ni a se lewena tiko kina na Kuoramu ni Le Tinikarua: “Se vakacava sara na noda gugumatua e dodonu me da tomana tikoga na noda saga me da vinaka sara. Eda sa mai vakamuria oqo e dua na lawa vou kei na kosipeli ka duidui mai na kena era muria tiko na tamata, ka duatani na matanitu sa tu e matada, o koya gona me tosocake vakakina na noda raimatua vua na Turaga na noda Kalou, ka dodonu me da maroroya ka vakatulewataka vakakina na noda bula, ka sa noqu masu vua na Kalou na Tamada Vakalomalagi me sobuti keda na nona Yalotabu ka me da vakayacora rawa kina.”41
Soli ni iVakaro Raraba
Ena nona vakaukauwataki mai na veidusimaki ni Turaga, e a liutaki ira na Yalododonu Edaidai o Peresitedi Woodruff ena dua vei ira na gauna dredre dina ni itabagauna oqo. Ena mua ni yabaki 1880 e a tomana tikoga na Lotu na vakamautaka e levu na watidra ena kena vakamuri na ivakaro ni Turaga ka a soli vei Parofita Josefa Simici. Ia sa mai vakalawataka na matanitu o Amerika ni cala na itovo oqo, ka bibi sara na itotogi vei ira era voroka na lawa oqo, ka vakakina na kena rawa ni tauri vakavesu na iyauqaqa ni Lotu kasega ni soli na dodonu vakalewenivanua vei ira na lewe ni Lotu, me vakataka na veidigidigi. Na lawa vou oqo sa rawa me ra veilewaitaki o ira na Yalododonu Edaidai era vakamautaka e levu na watidra. E a saga na Lotu me saqata vakalawa, ia a mani sega ni rawa.
Na veika oqo e a lomabibi sara kina o Peresitedi Woodruff. E a kerea na lewa ni Turaga ena vuku ni ka oqo ka qai vakatakilai mai vua me ra sa muduka o ira na Yalododonu Edaidai na vakamautaka e levu na watidra. Ena nona sa vakamuria na ivakaro ni Turaga, e a solia kina o koya me vaka a qai kilai e muri o ya e dua na iVakaro Raraba—e dua na ivakaro vakalou ka vakayavutaki tiko ena vakabauta ni Lotu me baleta na vakamautaka e levu na watina. Ena ivakaro raraba oqo, ni ika 24 ni Sepiteba 1890, e a vakaraitaka kina na nona inaki me vakamuria na lawa ni vanua. Sa vakadeitaka talega kina o koya ni sa tagutuva na Lotu na kena tokoni na vakamautaka e levu na watina.42 Ena dua na soqoni ni koniferedi raraba ena ika 6 ni Okotova, 1890, era a tokona kina na Yalododonu Edaidai na ivakaro raraba ni nodra parofita, ka ra tokona kece sara na ivakaro ni sa “soli vua na lewa ena dodonu ni nona itutu me solia kina na iVakaro Raraba.”43
Vaqaqacotaki na iNaki Tawamudu ni Matavuvale
Ni vo toka e tolu na vula me vakamatei o Parofita Josefa Simici, e a vunau ki na dua na ivavakoso vakaitamera ni Yalododonu, e vakaraitaka vakalekaleka kina o Elder Wilford Woodruff na veika e a kaya na Parofita ni “o ya e dua na ulutaga bibi duadua ka talei e se bau vakaraitaka vakadua vei ira na Yalododonu.”44 E a tiki talega ni vunau oqo, na nona vakadinadinataka na Parofita na inaki tawamudu ni matavuvale. E tukuna kina na kena vinakati me da vauci vei ira na noda itubutubu ka tomani tikoga na cakacaka tabu ni veivauci ki na itabatamata kecega:
“Oqo na yalo i Ilaija, me da vakabulai ira na noda mate ka semati keda vei ira na tubuda mai lagi ka vauci ira na noda mate me ra tucake mai ena imatai ni tucaketale, ia oqo eda gadreva na kaukauwa i Ilaija me vauci ira era tiko e vuravura kivei ira era tiko mai lomalagi. … Mo lako ka vauca e vuravura na luvemuni tagane kei na yalewa vei iko ka vauci iko vei ira na tamamuni ena lagilagi tawamudu.”45
Ena vica na veiyabaki ka tarava, era sa kila tu na Yalododonu Edaidai ni a dodonu me dua “na cakacaka ni kena semati o ira na tama kei na luvedra” (V&V 128:18). Ia e a sega sara ni matata na kena icakacaka era vakayacora; me vaka e vakaraitaka o Peresitedi Woodruff, e a sega ni bula dede o Parofita Josefa me “tomana tale vakaitukutuku na veika oqo.”46 Ena nodra sa vakayacora “ena vuku ni rarama kei na kila ka e tu vei ira,”47 era sa vakamatautaka na nodra vauci, se “volai,” vei Josefa Simici, Brigham Young, se so tale na iliuliu ni Lotu ni nodra gauna ka sega vei ira na tamadra kei na tinadra dina. Me vaka ni Peresitedi ni Lotu e kaya ena cakacaka oqo o Peresitedi Woodruff: “Eda se bera ni da vakacokotaka sara na muri ni ivakavuvuli oqo me vakavotukanataki kina na ivakatakila ni Kalou vei keda, ena nodra vauci na yalodra na tama vei ira na luvedra kei na luvedra vei ira na tamadra. Au a sega ni vakacegu, ka vakakina o Peresitedi [John] Taylor, ka vakakina e dua tale na tamata mai na gauna a qarava kina o Parofita Josefa na cakacaka tabu ni veisusugi (volai) ena valetabu ni noda Kalou. Keimami nanuma ni se vo e levu cake sara na ka me vakatakilai mai ena ulutaga oqo mai na veika sa ciqomi oti.”48
E a yaco mai na ikuri ni ivakatakila vei Peresitedi Woodruff ena ika 5 ni Epereli, 1894.49 Ni oti e tolu na siga, e a vakaraitaka kina o koya ena nona vosa ena koniferedi raraba: “Ena gauna au sa masuta kina na Turaga meu kila se o cei meu volai vua …, e a qai kaya vei au na Yalo ni Kalou, ‘E sega beka na tamamu, ka a tamataki iko mai?’ ‘Io, e tiko.’ ‘Ia e rawa mo rokovi koya? E vakacava mo volai vua?’ ‘Io,’ au a kaya, ‘e dina oqori.’ Au a volai vei tamaqu, ka a dodonu meu cakava me vauci o tamaqu vei tamana, ka dewa sara yani ki muri; kei na ilesilesi au gadreva vei ira yadua era vakatulewa ena dua na valetabu me raica me vakayacori mai na siga nikua ka lako yani me tawamudu, vakavo ga ke sa tarova na Turaga Cecere, o ya me ra volai na tamata yadua vei ira na tamadra. … Oqori na lewa ni Kalou vei ira na tamata. Au vinakati ira era vakatulewa ena veivaletabu ni noda vanua oqo me ra nanuma tiko na ka oqo. Na dodonu cava beka e tiko vei au meu kauta laivi kina na dodonu ni nona semati vakaukauwa e dua na tamata? Na dodonu cava e tiko vua e dua na tamata me cakava na ka oqo? E sega. Meu kaya kina me volai ga na tamata yadua vei tamana; ko sa na qai vakayacora dina kina na ka e kaya na Kalou ni na talai mai ko Ilaija na parofita ena gauna oqo [raica Malakai 4:5–6]. …
“Eda vinakati ira na Yalododonu Edaidai mai na gauna oqo me ra tuvanaka na nodra kawa ena kena icavacava era rawata, ka me ra vauci vei ira na tamadra kei na tinadra. Me ra vauci na gone vei ira na nodra itubutubu, ka me sema tikoga na kawa ki na kena itinitini o rawata. …
“Kemuni na taciqu kei na ganequ, tugana e lomamuni na veika oqo. Me da vakalewena tikoga vakaivola, ka tuvanaka vakadodonu e mata ni Turaga, ka vakayacora na ivakavuvuli oqo, ena qai yaco vei keda na veivakalougatataki ni Kalou, kei ira era sa vakabulai era na vakavinavinakataki keda ena gauna mai muri. Sa noqu masu vua na Kalou, ni o keda na tamata me tadola na matada me da rai rawa, na daligada me rogoca, ka me kila na lomada na cakacaka cecere ka vakaitamera eda sa vakacolati tu kina oqo, ka ni sa vinakata na Kalou kei lomalagi me da vakayacora.”50
“Keimami Masulaki Kemuni”
Era a vakasinaita na Yalododonu Edaidai na Valecavu (Tabernacle) e Salt Lake ena 1 ni Maji, 1897 me ra marautaka vata na ika 90 ni siganisucu nei Peresitedi Wilford Woodruff. Era a qai rogoca e kea e dua na sere vou: “Keimami Masulaki Kemuni.” E a taura mai o Evan Stephens na ilagalaga ni dua na serenilotu ka qai veisautaka na qaqana me vakananumi kina na parofita lomani ni Lotu:
We ever pray for thee, our prophet dear,
That God will give to thee comfort and cheer;
As the advancing years furrow thy brow,
Still may the light within shine bright as now,
Still may the light within shine bright as now.
We ever pray for thee with all our hearts,
That strength be given thee to do thy part,
To guide and counsel us from day to day,
To shed a holy light around our way,
To shed a holy light around our way.
We ever pray for thee with fervent love;
And as the children’s prayer is heard above,
Thou shalt be ever blest, and God will give
All that is meet and best while thou shalt live,
All that is meet and best while thou shalt live.51
Ni mai oti toka e tinikawalu na vula, ena ika 2 ni Sepiteba, 1898, e a mai leqa kina o Peresitedi Wilford Woodruff, sa qai tomani ira kina na nona itokani Yalododonu era sa mate yani. Ena nona lotu ni veibulu, ka a vakayacori ena Valecavu e Salt Lake, “e curuma na soqo levu oqo e dua na yalo vakacegu, ka tete yani vei ira na tamata, ka vakamamadataka na yalo yadua.” E a “ukutaki tu ena isulu talei vulavula” na loma ni Valecavu, kei na kena “senikau ni buca ka totoka” kei na ivau witi kei na sila. “Ena yasa ruarua ni oqani e toka kina na matanifika 1847 kei na ivau kau boi kei na senikau matanisiga kei na vuso ni paini,” ka kauta lesu mai na vakanananu ni nodra a tadu mai na painia ki na Buca o Salt Lake ena Julai ni 1847. Ena ulu ni kena itaba levu o Peresitedi Woodruff, e makualiliva toka mai kina na vosa “Sa mate ia e vosa tiko, ka sa ivakananumi vua e dua na parofita ni Kalou ka na tete tikoga yani na nona ivakavuvuli kei na ivakaraitaki me vakauqeti ira na Yalododonu Edaidai ena nodra kakavaki me ra tara cake na matanitu ni Kalou.”52
Ena 1839, erau a biuta na nodrau itikotiko o Elder Wilford Woodruff (voleka duadua), kei Elder Brigham Young (e dakuna), kei ira tale eso na lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua me ra laki vunautaka na kosipeli ki Igiladi.
Oqo na vale eratou vakaitikotiko kina o Elder Wilford Woodruff kei na nona matavuvale e Nauvoo, Illinois.
Oqo na Valetabu e Manti Utah, ka a vakatabuya o Peresitedi Wilford Woodruff ena 1888.
Oqo o Peresitedi Wilford Woodruff, e loma, kei rau na nona daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada: Perestedi George Q. Cannon, imawi, kei Peresitedi Joseph F. Smith, imatau.