10. ከነዓን በብሉይ ኪዳን ዘመናት

ዳን (ሌሳ) ኢዮርብዓም የሰሜን መንግስት እንዲያመልኩት የወርቅ ጥጃ ሰራላቸው (፩ ነገሥ. ፲፪፥፳፮–፴፫)። ዳን የጥንት እስራኤል የሰሜን ገደብ ነው።

ቀርሜሎስ ተራራ ኤልያስ ከበኣል ካህናት ጋር ተፎካከረ እናም ሰማያትን ለዝናብ ከፈተ (፩ ነገሥ. ፲፰፥፲፯–፵፮)።

መጊዶ ብዙ ጦርነት የተዋጉበት ቦታ (መሳ. ፬፥፲፫–፲፮፤ ፭፥፲፱፤ ፪ ነገሥ. ፳፫፥፳፱፤ ፪ ዜና ፴፭፥፳–፳፫)። ሰለሞን መጊዶ ለመገንባት ቀረጥ መደበ (፩ ነገሥ. ፱፥፲፭)። የይሁዳ ንጉስ ኢዮስያስ ከግብፅ ፈሮዖን ኒካዑ ጋር በተዋጋበት ጊዜ ቆስሎ ሞተ (፪ ነገሥ. ፳፫፥፳፱–፴)። በጌታ ዳግም ምፅዓት፣ እንደ አርማጌዶን ጦርነት ክፍል በኢይዝራኤል ሸለቆ ታላቅ ጦርነት ይኖራል (ኢዩ. ፫፥፲፬፤ ራዕ. ፲፮፥፲፮፤ ፲፱፥፲፩–፳፩)። አርማጌዶን የሚባለው ስም በግሪክ ቋንቋ የተተረጎመ የዕብራውያን ሀር መጊዶ፣ ወይም የመጊዶ ተራራ ስም ነው።

ኢይዝራኤል ከሁሉም በላይ የለማ የእስራኤል ሸለቆ ጋር አንድ አይነት ስም ያለው እና ከሁሉም ታላቅ ከተማ ስም። የሰሜን መንግስት ንጉሶች በእዚህ ቦታ ቤተመንግስት ሰሩ (፪ ሳሙ. ፪፥፰–፱፤ ፩ ነገሥ. ፳፩፥፩–፪)። ክፉ የነበረችው ንግስት ኤልዛቤል በእዚህ ቦታ ኖረች እናም ሞተች (፩ ነገሥ. ፳፩፤ ፪ ነገሥ. ፱፥፴)።

ቤትሳን እስራኤል ከነዓናውያንን በእዚህ ቦታ ተቋቋመች (ኢያ. ፲፯፥፲፪–፲፮)። የሳኦል ሰውነት በእዚህ ምሽግ ግድግዳ ላይ ታስሮ ነበር (፩ ሳሙ. ፴፩፥፲–፲፫)።

ዶታይን ዮሴፍ በወንድሞቹ ወደ ባሪያነት ተሸጠ (ዘፍጥ. ፴፯፥፲፯፣ ፳፰፤ ፵፭፥፬)። ኤልሳዕ በፈረሶች እና በሰረገላ የተሞላ ተራራ ራዕይ አየ (፪ ነገሥ. ፮፥፲፪–፲፯)።

ሰማርያ የሰሜን መንግስት ዋና ከተማ (፩ ነገሥ. ፲፮፥፳፬–፳፱)። ንጉስ አሀብ የበኣል ቤተመቅደስ ሰራ (፩ ነገሥ. ፲፮፥፴፪–፴፫)። ኤልያስ እና ኤልሳዕ አገለገሉ (፩ ነገሥ. ፲፰፥፪፤ ፪ ነገሥ. ፮፥፲፱–፳)። በ፯፻፳፩ ም.ዓ. አሶር የአስር ጎሳዎች መያዝን በመፈጸም አሸነፈቻት (፪ ነገሥ. ፲፰፥፱–፲)።

ሴኬም አብርሐም መሰዊያ ገነባ (ዘፍጥ. ፲፪፥፮–፯)። ያዕቆብ በእዚህ ቦታ አጠገብ ኖረ። ስምዖን እና ሌዊ የከተማዋን ወንዶች በሙሉ ገደሉ (ዘፍጥ. ፴፬፥፳፭)። ኢያሱ “በእዚህ ቀን” እግዚአብሔርን ለማገልገል “ምረጡ” ያለበት ማበረታቻ የነበረው በሴኬም ነበር (ኢያ. ፳፬፥፲፭)። ኢዮርብዓም የሰሜን መንግስት የመጀመሪያውን ከተማ በእዚህ ቦታ መሰረተ (፩ ነገሥ. ፲፪)።

ጌባል ተራራ እና ገሪዛን ተራራ ኢያሱ እስራኤልን በእነዚህ ሁለት ተራራዎች ላይ ከፋፈላቸው—የህጉ በረከቶች ከገሪዛ ተራራ ታወጀ፣ እርግማኑም ከጌልባ ተራራ መጣ (ኢያ. ፰፥፴፫)። ሳምራዊዎች በኋላም በገሪዛ ላይ ቤተመቅደስ ገነቡ (፪ ነገሥ. ፲፯፥፴፪–፴፫)።

ፓኒኤል ያዕቆብ ከጌታ መልእክተኛ ጋር በምሽት በሙሉ ታገለ (ዘፍጥ. ፴፪፥፳፬–፴፪)። ጌዴዎን የምድያማውያን ምሽግን ደመሰሰ (መሳ. ፰፥፭፣ ፰–፱)።

ኢዮጴ ዮናስ የነነዌ ሚስዮኑን ለማስወገድ ከእዚህ ቦታ ወደ ተርሴስ በመርከብ ተጓዘ (ዮና. ፩፥፩–፫)።

ሴሎ በመሳፍንት ዘመን፣ የእስራኤል ዋና ከተማ እና ታቦቱ ይገኝበት የነበረ ቦታ (፩ ሳሙ. ፬፥፫–፬)።

ቤቴል (ሎዛ) በእዚህ ቦታ አብርሐም ከሎጥ ጋር ተለያየ (ዘፍጥ. ፲፫፥፩–፲፩) እናም ራዕይ አየ (ዘፍጥ. ፲፫፤ አብር. ፪፥፲፱–፳)። ያዕቆብ ወደሰማይ የሚደርስ መሰላል ራዕይ አየ (ዘፍጥ. ፳፰፥፲–፳፪)። ለጊዜም ታቦት በእዚህ ቦታ ይገኝ ነበር (መሳ. ፳፥፳፮–፳፰)። ኢዮርብዓም የሰሜን መንግስት እንዲያመልኩት የወርቅ ጥጃ ሰራላቸው (፩ ነገሥ. ፲፪፥፳፮–፴፫)።

ገባዖን ኬጢያውያን ኢያሱን በማታለል ስምምነት እንዲገባ አደረገ (ኢያ. ፱)። ኢያሱ ጦርነትን እያሸነፈ እያለ ፀሐይም በሰማይ መካከል ዘገየ (ኢያ. ፲፥፪–፲፫)። ይህም የታቦት ለጊዜ የሚቀመጥበት ቦታ ነበር (፩ ዜና ፲፮፥፴፱)።

ጋዛ፣ አዛጦን፣ አስቀሎና፣ አቃሮን፣ ጌት (የፍልስጥኤማውያን አምስት ከተማዎች) በብዙ ጊዜ ፍልስጥኤማውያን ከእነዚህ ከተማዎች እስራኤልን ያጠቁ ነበር።

ቤተ ልሔም ራሔል በእዚህ ቅርብ ነበር የተቀበረችው (ዘፍጥ. ፴፭፥፲፱)። ሩት እና ቦዓዝ በእዚህ ኖሩ (ሩት ፩፥፩–፪፤ ፪፥፩፣ ፬)። ይህም የዳዊት ከተማ ነበር (ሉቃ. ፪፥፬)።

ኬብሮን አብርሐም (ዘፍጥ. ፲፫፥፲፰)፣ ይስሐቅ፣ ያዕቆብ (ዘፍጥ. ፴፭፥፳፯)፣ ዳዊት (፪ ሳሙ. ፪፥፩–፬)፣ እና አቤሴሎም (፪ ሳሙ. ፲፭፥፲) በእዚህ ኖሩ። ይህ በንጉስ ዳዊት ስር የይሁዳ የመጀመሪያ ዋና ከተማ ነበር (፪ ሳሙ. ፪፥፲፩)። አብርሐም፣ ሳራ፣ ይስሐቅ፣ ርብቃ፣ ያዕቆብ፣ እና ልያ በእርሻ ባለ ድርብ ክፍል ዋሻ ውስጥ ተቀብረዋል ተብሎ ይታመናል (ዘፍጥ. ፳፫፥፲፯–፳፤ ፵፱፥፴፩፣ ፴፫)።

ዓይንጋዲ ዳዊት ከሳዖል ተደበቀ እናም የሳዖልን ህይወት አተረፈ (፩ ሳሙ. ፳፫፥፳፱–፳፬፥፳፪)።

ጌራራ አብርሐም እና ይስሐቅ ለጊዜ በእዚህ ቦታ ይኖሩ ነበር (ዘፍጥ. ፳–፳፪፤ ፳፮)።

ቤርሳቤህ አብርሐም በእዚህ ቦታ የውሀ ጉድጓድ ቆፈረ እናም ከአቢሜሌክ ጋር ቃል ኪዳን ገባ (ዘፍጥ. ፳፩፥፴፩)። ይስሐቅ ጌታን አየ (ዘፍጥ. ፳፮፥፲፯፣ ፳፫–፳፬)፣ እናም ያዕቆብ በእዚህ ቦታ ይኖር ነበር (ዘፍጥ. ፴፭፥፲፤ ፵፮፥፩)።

ሰዶም እና ገሞራ ሎጥ በሰዶም ለመኖር መረጠ (ዘፍጥ. ፲፫፥፲፩–፲፪፤ ፲፬፥፲፪)። እግዚአብሔር ሰዶም እና ገሞራን በኃጢያተኛነት ምክንያት ደመሰሰ (ዘፍጥ. ፲፱፥፳፬–፳፮)። በኋላም ኢየሱስ እነዚህን ከተማዎች እንደ ኃጢያተኛነት ምሳሌዎች ተጠቀመባቸው (ማቴ. ፲፥፲፭)።