Kemuni na Taciqu, E Tu na Cakacaka me da Cakava

Mai vei Elder D. Todd Christofferson

Ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua

Ni da tagane ni matabete, sa tiko na noda itavi bibi ena bula vakawa tamata, e vale, ka vakakina ena Lotu.

Kemuni na taciqu, e levu na ka sa tukuni ka volai ena veiyabaki sa sivi me baleta na noda bolebole na tagane kei na gonetagane. E vica na kena ivakaraitaki ena ivola eso, me vaka na Why There Are No Good Men Left,The Demise of Guys, The End of Men, Why Boys Fail, and Manning Up. E taleitaki kina, ni vuqa vei ira era vola na marama. Se cava ga, e dua na ka e basika ena vakadidike eso oqo oya, ena vuqa na vanua nikua era sa ciqoma tiko na turaga kei ira na gonetagane na sikinala veisaqasaqa ka veivakalolovirataki me baleta na nodra itavi kei na kedra yaga ena bula vakawa tamata.

E vaqo kina na ka e kaya o koya e vola na Manning Up: “E dua na ka sa voleka ni vaka me lawa raraba ni bula torocake, sai koya e dua na goneyalewa ena yaco me marama bula ena gauna ga sa matua kina na yagona, na tagane me na vakatovolei mada. Ena gadrevi me vakaraitaka na yaloqaqa, kaukauwa ni yago, se me kenadau ena veicakacaka eso. Na kena inaki me vakadinadinataka ni sa rawa ni taqomaka na yalewa kei ira na gone; oqo na nodra itavi taumada ena bula vakawa tamata. Ia nikua, ni ra sa toso na marama ena rawaka vakailavo, sa rawa ni veisau na rai ni tama ena nona itavi me rawata mai na ilavo, kei na itovo ni bula e dau gadreva na tagane me qarava kina na nona itavi—yalodoudou, dauvosota, yaloqaqa kei na yalodina, sa madra ka sa viavia vakamadua vakalailai.”¹

Ena nodra sasaga me vakalevutaki na madigi vei ira na marama, e dua na ka eda vakacaucautaka, era tu eso era dau vakalailaitaki ira na tagane kei na nodra cau. E vaka me ra nanuma ni bula e gauna ni veisisivi vei ira na tagane kei na yalewa—me dua e levu cake mai vei koya kadua, oqo sa nodra gauna na marama. Eso era kaya ni ka bibi duadua ga na cakacaka, na bula vakawati kei ira na gone e dodonu me qai dui vakatau ga—o koya gona, na cava me gadrevi kina na tagane?² Ena vuqa na iyaloyalo ni Hollywood, na TV kei na iyaloyalo ena keveli, kei na iyaloyalo sara mada ga ni volivolitaki, e laurai kina na tagane ni dau tawayaga, yalowai, se dau nanumi koya ga. Na itovo oqo ni nodra vakalailaitaki na tagane sa veivakacacani tiko na kena revurevu.

Mai Amerika, me kena ivakaraitaki, e tukuni mai kina: “Era sa sivi ira na tagane ena veitagede kece sara o ira na yalewa, mai na imatai ni tabavuli ki na vuli torocake. Taura mada, ena kalasi walu, e 20 ga na pasede ni gonetagane era sa matai sara ena volavola ka 24 na pasede ena wilivola. Na maka ni SAT vei ira na cauravou, ena 2011 na kena e ca duadua ena loma ni 40 na yabaki. Me vaka na nodratou itukutuku na National Center for Education Statistics (NCES), o ira na gonetagane e 30 na pasede na nodra rawa ni lutu ena vuli mai vei ira na goneyalewa ena vuli torocake kei na koliji. … Sa tukuni tu ni ra na rawata na yalewa e 60 na pasede ni bachelor, 63 na pasede ni master kei na 54 na pasede ni doctorate ni yacova yani na 2016. E rua na ikatolu ni gonevuli ena vuli me baleti ira na gadreva tu me ra vukei.”³

Eso na tagane kei na gonetagane era sa vakayagataka na itukutuku sega ni vinaka oqori me nodra iulubale me levei kina na itavi ka sega kina na tubu. Ena dua na vakadidike ka vakavuqa ni dau dodonu vinaka, e kaya kina e dua na parofesa ni dua na univesiti, “Era curu mai ki na kalasi na tagane ka vuki tu vakanadaku na nodra isala ni beisbol kei na [nodra iulubale lokiloki] ni ‘kania nodra lesoni na parokaramu na kompiuta.’ Ia ko ira na yalewa era sa dikeva tiko nodra ituvatuva ni dua na siga ka kerea na veivakaturi ki na koronivuli ni loya.”⁴ E dua na dauvakatulewa ni yaloyalo yalewa a tukuna na ivakarau ni rai sega ni veinanumi ni “kedra yaga ga na tagane oya, kevaka eda kalougata ka da digitaka me dua noda itokani, sai koya ga oya—me itokani. E dua me na kauwaitaka ga na nona ka kevaka sara mada ga e rokova na noda kauwaitaka ga na noda.”⁵

Kemuni na taciqu, e sega ni rawa ni vakakina vei keda. Ni da tagane ni matabete, sa tiko na noda itavi bibi ena bula vakawa tamata, e vale, ka vakakina ena Lotu. Ia me da tagane ka rawa ni ra vakabauta na yalewa, ra vakabauta na gone, ka rawa ni vakabauta na Kalou. Ena loma ni Lotu kei na matanitu ni Kalou e vuravura ena gauna oqo, e sega ni rawa ni da tagane kei na gonetagane ciri voli ga. E sega ni rawa ni da cauravou sega ni vakaivakarau tu na noda bula ka dau guta voli ga na marau. E sega ni rawa ni da cauravou itabaqase ka sega tu ni vakaibalebale na noda bula, ka sega tu ni kauwaitaka na vakamatavuvale se me da cau ena vuravura oqo. E sega ni rawa ni da tagane vakawati kei na tama sega ni rawa ni veiliutaki vakayalo e loma ni vale. E sega ni rawa ni da vakayagataka tiko na Matabete Tabu, me vaka na iLesilesi ni Luvena, me da qai vakamaumautaka tu na noda igu ena iyaloyalo kei na ivola vakasisila se da vakayagataka na noda bula ena Initaneti (se keda kalougata, ni da sa tiko e vuravura ka sega ni vaka vuravura).

Kemuni na taciqu e tu na cakacaka me da cakava.

Kemuni na cauravou e dodonu mo ni cakacaka vakaukauwa e koronivuli ka tomana yani na vuli ni sa oti na vuli torocake. Eso vei kemuni ena vinakata mo ni tomana na vuli ena univesiti ka cakacaka ena tabana ni bisinisi, tabana ni teitei, matanitu, se na veicakacaka tale eso. Eso era na vinaka ena cakacaka ni liga, ivakatagi, se veivakavulici. Eso era na digitaka na cakacaka vakamataivalu se vulica e dua na cakacaka vakaivolatara. Ena veiyabaki sa oti, era a cakacaka ena noqu vale eso na kenadau ena cakacaka vakaivolatara ena kena vakavinakataki na noqu vale, au qoroya na nodra cakacaka kaukauwa kei na maqosa na tagane oqori. Se cava ga o digitaka e yaga mo kenadau sara me rawa kina ni o tokona e dua na matavuvale ka cau ena veika vinaka ena nomu itikotiko kei na nomu vanua.

Au a sarava ena dua na gauna lekaleka sa oti e dua na vidio ka vakaraitaki kina na nona bula ni dua na siga e dua na cauravou yabaki 14 mai Idia na yacana o Amar. E dau yadra vakamataka lailai ka cakava e rua na cakacaka, ni bera vakakina ni sa suka na vuli, ono veimama na siga ena dua na macawa. Na kena isau e rawa kina e dua na iwase levu ni nodratou bula na nona matavuvale. Dau vakatotolo lesu yani ki vale ena nona basikeli makawa ni sa buto ka taura e vica na auwa me vuli lesoni ni bera ni qai davo ena nona idavodavo ena fuloa ena kedra maliwa na tacina era sa moce tu ena tinikadua na kaloko ena bogi. E dina niu se bera ni sotavi koya, au sakitaki koya ena nona gugumatua kei na yaloqaqa. E solia tiko na nona vinaka duadua ena dela ni lailai ni ivurevure kei na madigi, ka sa ivurevure ni kalougata ki na nona matavuvale.

Kemuni na tagane uabula—tama, cauravou itabaqase, iliuliu, dauveituberi vakamatavuvale—mo ivakaraitaki kilikili ka vukei ira na itabatamata ni gonetagane era tubu cake tiko oqo me ra yaco me ra tagane. Vakavulica vei ira na maqosa ni veimaliwai kei na so tale: na ivakarau ni veivosaki, na ivakarau ni veikilai kei na veitaratara kei ira na tani, ivakarau ni veitalanoa kei ira na yalewa kei na goneyalewa, ivakarau ni veiqaravi, na ivakarau mo bulabula tiko kina ka dau taleitaka na vakaukauwa yago, na ivakarau mo vaqara kina na itovo eso ka kakua ni yaco me bobula kina, na ivakarau me vakadodonutaki kina na cala ka digidigi vakavinaka cake.

Ia, vei kemuni kece na vakarorogo tiko mai, ena vanua cava ga ena yacovi kemuni yani kina na itukutuku oqo, au kaya me vaka e kaya o Jiova vei Josua, “Mo kaukauwa ka qaqa” (Josua 1:6). Yaloqaqa ka vakarautaki iko ena kena vinaka duadua o rawata, se cava ga na nomu ituvaki ni bula. Vakavakarau mo tagane vakawati ka tama vinaka; vakavakarau mo lewenivanua vinaka ka gugumatua; vakavakarau mo veiqaravi ena vukuna na Turaga, o Koya na itaukei ni matabete o taura tu. Se vanua cava ga o tu kina, e nanumi iko tiko na Tamamu Vakalomalagi. O sega ni tu duadua voli, e tu vei iko na matabete kei na isolisoli ni Yalo Tabu.

Ena vuqa na vanua o gadrevi kina, e dua vei ira na vanua bibi duadua na nomu kuoramu ni matabete. Eda gadreva na kuoramu ena dau vakarautaki kina na kakana vakayalo vei ira na lewena ena Sigatabu, ka dau veiqaravi talega. Eda gadreva na iliuliu ni kuoramu era dau vakanamata ena kena caka na cakacaka ni Turaga ka dau tokoni ira na lewe ni kuoramu kei na nodra matavuvale.

Vakasamataka mada na cakacaka ni kaulotu. Kemuni na cauravou, e sega ni dua na gauna me vakamaumautaki. E sega ni rawa ni o qai vakabibitaka na vakavakarau ni o sa yabaki 17 se 18. E rawa vei kemuni na veikuoramu ni Matabete i Eroni mo ni vukei ira na nomuni me ra kila na bubului kei na veiyalayalati ni matabete ka vakavakarau ki na veitabaki ki na italatala qase, e rawa ni ra vukei ira me ra kila ka vakavakarau ki na veicakacaka vakalotu ni valetabu, ka rawa ni ra vukei ira me ra vakavakarau ki na kaulotu qaqa. Na veikuoramu ni Matabete i Melikiseteki kei na iSoqosoqo ni Veivukei e rawa ni vukei ira na itubutubu ena nodra vakarautaki na daukaulotu era kila na iVola i Momani ka na lako yani ki na kena buturara ka ra sa vakarau vinaka tu. Ia ena veitabanalevu kei na tabana, e rawa vei ira na veikuoramu oqo me ra liu yani ena cakacaka vata kei ira na daukaulotu era veiqaravi tiko kina.

E dua na cakacaka veiwekani ka toka sara ga ena usouso ni domo ni matabete na nona kaci na iVakabula, ka vakavoqataka o Peresitedi Thomas S. Monson, me ra vueti o ira era sa ciri tani yani mai na kosipeli se ra sa vakayawaki ira mai ena vuku ni so na ka. E vakasakiti na noda qaqa ena sasaga oqo, oka kina na veicakacaka vakasakiti mai vei ira na cauravou. E dua na kuoramu ni Matabete i Eroni ena Tabanalevu na Rio Grande (vaka-Sipeni) mai Albuquerque, e New Mexico, era a veitalanoataka o cei e rawa ni ra kauta lesu mai ka ra qai lako yani vakailawalawa me ra sikovi ira yadua. E dua e kaya, “Ni ra yaco mai ki noqu katuba, au vakila na kequ bibi,” e dua tale e kaya, “au vakila na marau ena lomana e dua e vinakata meu lako yani ki lotu, e vakavuna na noqu via lako ki lotu ena gauna oqo.” Ni ra sureta e dua na cauravou na lewe ni kuoramu me lesu mai, era sureti koya me lako vata kei ira ena veisiko ka tarava, qai lako yani. Era sega walega ni sureti koya me lako mai lotu; era sa vakayacora sara tiko ga me tiki ni nodra kuoramu ena gauna vata ga. E vuqa tale na tagane kei na gonetagane luluqa tu vakalotu se tawakilai era gadreva me ra vakarautaki me baleta na veitabaki ki na matabete.

E dua tale na cakacaka dredre ka vakavure gagadre ni matabete sai koya na vola kawa kei na cakacaka ni valetabu. Waraka toka e dua na ivola ni Mataveiliutaki Taumada ena yaco yani ena dua na gauna lekaleka ka soli kina e dua na ilesilesi vakavoui kei na dua na rai cecere me baleta na tiki bibi oqo ni cakacaka me da cakava

Na noda kuoramu talega e tarai kina e dua na veitacini ni veitokoni. A kaya ena dua na gauna o Peresitedi Gordon B. Hinckley: “Ena dua na siga vakasakiti, kemuni na taciqu—ena dua na siga ni kena vakataucokotaki na inaki ni Turaga—ni ra sa yaco na noda veikuoramu ni matabete me iyaqa ni igu vei ira kecega na tagane era lewena, ni sa rawa vei ira na tagane oqori me ra kaya vakadodonu, ‘o au na lewe ni dua na kuoramu ni matabete ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Au sa tu vakarau meu vukei ira na taciqu ena veika kece era leqa kina, niu kila ni ra sa tu vakarau o ira me ra vukei au ena noqu. … Ni da cakacaka vata, eda na tucake, sega ni madua ka sega ni rere, vorata na cagi kece ga ni meca ena liwa mai, se ena veika vakailavo, bula vakawa tamata, se vakayalo.’”⁶

Ena noda sasaga vinaka duadua, e sega ni dau donu vinaka ena veigauna kece na noda ituvatuva, ka dua na “batinicagi dredre” ka rawa ni yaco mai ena nona bula e dua na tagane na tawacakacaka. E kaya e dua na ivolalailai ni welefea ena gauna taumada ni Lotu: “E dua na tamata e sega na nona cakacaka sa na dua na leqa bibi ki na Lotu baleta, ni sa sega na cakacaka, sa vakatovolei me vaka na nona vakatovolei o Jope—me baleta na nona bula dokai. Ni sa toso na veisiga ki na macawa kei na vula kei na veiyabaki sara mada ga ni vakatovolei, sa titobu cake na mavoa. … E sega ni rawa ki na Lotu me namaka me vakabula e dua na tamata ena Sigatabu kevaka e sarava wale toka ga na veika dredre e sotava tiko ena loma ni macawa.”⁷

Ena Epereli ni 2009 e talanoataka kina na daunivakasala e liu ki na Matabisopi Vakatulewa o Richard C. Edgley na italanoa ni dua na kuoramu ivakaraitaki vinaka ka ra a yavalati me ra vukea e dua na nodra lewe ni kuoramu sa sega ni cakacaka:

“Na Phil’s Auto mai Centerville e Utah, sa ivakadinadina ni veika e rawa ni ra cakava na veiliutaki ni matabete kei na dua na kuoramu. O Phil e lewe ni dua na kuoramu ni italatala qase ka a cakacaka vakamekeniki ena dua na sitoa ni vakavinakataki motoka. E kalouca ni sotava na sitoa ni vakavinakataki motoka e cakacaka kina o Phil na leqa vakailavo ka sa mani vakacegui kina mai na nona cakacaka o Phil. A vakaleqai koya sara ga na veika a yaco oqo.

“Ni ratou rogoca na leqa ni cakacaka nei Phil, eratou mani vakasamataka ena yalomasumasu na nona bisopi, o Leon Olsen, kei iratou na nona mataveiliutaki ni kuoramu ni italatala qase na sala me ratou vukei Phil kina me tu vakataki koya. Me vaka ni lewe ni nodratou kuoramu, tacidratou, ka gadreva na veivuke. Eratou sa mani duavata ni sa tu vei Phil na kila me cicivaka ga nona bisinisi. E tukuna e dua na lewe ni kuoramu ni dua tiko na nona vale ni yaya ni teitei makawa ka rawa ni vakayagataki me sitoa ni vakavinakataki motoka. E rawa ni ra veivuke na vo ni lewe ni kuoramu ena kena vakumuni na iyaya ni cakacaka e gadrevi kei na iyaya tale eso me vakaiyayataki kina na sitoa vou. E rawa ni ra veivuke na tamata taucoko ena kena vakasavasavataki na valeniyaya ni teitei makawa.

“Eratou wasea vei Phil na nodratou vakasama; oti eratou qai wasea na nodratou ituvatuva vei ira na lewe ni nodratou kuoramu. A vakasavasavataki na valeniyaya ka vakavoui, kumuni na iyaya ni cakacaka, ka biu vakamaqosa na veika kece. A yaco me toso vinaka sara na Phil’s Auto ka toso yani ki na dua na vanua tudei ka vinaka cake—e rawa kece oqori baleta ni ratou a veivuke na tacina ena nona kuoramu ena gauna ni leqa.”⁸

E dina sara, me vaka era sa dau tokaruataka na parofita ena veiyabaki, “Na cakacaka bibi duadua ni Turaga e rawa ni o cakava, ena caka ena loma ni nomu vale.”⁹ E levu na ka me da cakava me vaqaqacotaki kina na bula vakawati ena noda veitikotiko, sa dau vakamamadataki tu kina na kena inaki. E levu na ka me da cakava me vakavulici vei ira na luveda, “me ra dau masu ka lako vakadodonu ena mata ni Turaga” (V&V 68:28). Na noda itavi e sega ni lailai mai na noda vukei ira na luveda me ra vakila na veisau levu ni yalo se na saumaki mai vua na Turaga ka tukuni tu vakamatata sara ena iVola i Momani (raica na Mosaia 5:1–12;Alama 26). Ni cakacaka vata kei ira na iSoqosoqo ni Veivukei, sa rawa vei ira na veikuoramu ni matabete me ra tarai ira cake na itubutubu kei na bula vakawati, ka rawa ni vakarautaka na veikuoramu na veivakalougatataki ni matabete ki na nodra matavuvale na itubutubu yadua.

Io, kemuni na taciqu, e tu na cakacaka me da cakava. Vinaka vakalevu na nomuni solibula kei na veika vinaka o ni dau cakava. Ni toso tikoga, ka na vukei kemuni na Turaga. Ena so na gauna o na sega beka ni kila na ka mo cakava se tukuna—toso tikoga ki liu. Tekivu cakacaka, ka sa vakadeitaka na Turaga ni na “dolavi vei [iko] na katuba” (V&V 118:3). Tekivu mo vosa, ka sa yalataka ko Koya, “Drau na sega ni vakamaduataki e matadra na lewevuqa; raica ena soli vei kemudrau ena gauna ko ya, io ena tiki ni siga ko ya na ka mo drau vosataka” (V&V 100:5–6). E ka dina ni vuqa sara na sala eda ka wale ka sega ni vinaka sara kina, ia e dua tiko na noda iVakavuvuli vinaka sara ka sa vakayacora oti e dua na Veisorovaki vinaka sara, ka da sa kaciva na Nona loloma soli wale kei na Nona matabete. Ni da veivutuni ka vakasavasavataka na yaloda, sa yalataki vei keda ni da na vakavulici ka vakalougatataki ena kaukauwa mai cake (raica na V&V 43:16).

Na Lotu kei na vuravura kei ira na yalewa era sa tagica tiko na tagane, na tagane ka ra sa vakatorocaketaka tiko na nodra maqosa kei na taledi, ka ra na tu vakarau me ra cakacaka ka solibula, ka ra na vukea tale eso me ra rawata na marau kei na vakabulai. Era sa tagica tiko, “Me Da sa Yadra Mai!”¹⁰ Me vukei keda na Kalou me da cakava vakakina. Ena yaca i Jisu Karisito, emeni.