Mataupu 13
O Se Malamalamaaga e Leai Se Mutaaga
I le amataga o Me 1971, na ulufale atu ai Darius Gray i le Potutusi o Marriott o le Iunivesite o Iuta. O lana uo o Eugene Orr, o lē sa faigaluega i le nofoaga tutotonu e fai ai kopi i le faletusi, sa ia valaauliaina o ia ma Ruffin Bridgeforth e latou te feiloaiiina. Talu ai nei sa latou mananao ai e talanoa e uiga i luitau o Tagata Uli o le Au Paia o Aso e Gata Ai. Sa anapopogi ma tatalo i latou taitoatasi ia iloa le mea e fai.
Ina ua feiloai atu Darius i ana uo, sa latou maua se potu suesue avanoa ma amata ona talanoa. O le tele o o latou atugaluga sa faatatau i le tapulaa o le perisitua ma le malumalu a le Ekalesia. Aisea na umia ai e nisi o alii Uli le perisitua i le popofou o le Ekalesia? Ma o afea o le a mafai ai e alii Uli ona toe umia le perisitua?
A o latou talanoaina nei fesili, sa faapea ona tula’i mai ai nisi fesili. Sa latou iloa sa tauivi le Au Paia Uli ia malamalama i le tapulaa ma tumau le toaaga i le Ekalesia. O le a se mea e mafai ona faia e fesoasoani ai ia i latou ia auai soo ia latou sauniga? Mata e mafai e le Ekalesia ona faatulaga se paranesi faapitoa mo ona tagata Uli?
Ae faapefea le tupulaga laiti o le Au Paia Uli? I le avea ai ma tamā, sa naunau uma Ruffin ma Eugene ia iloa pe faapefea ona tali atu i fesili a le la fanau e uiga i le tapulaa.
Ina ua uma ona tusi i lalo a latou fesili, sa tootutuli ia uo ma sa faaleoina e Ruffin se tatalo, ma aioi atu mo le taitaiga a le Alii. Ina ua uma le latou tatalo, sa latou maua se uunaiga malosi e tuuina atu a latou fesili patino ia Peresitene Iosefa Filitia Samita ma isi taitai sinia o le Ekalesia. Ae e mafai faapefea ona latou faatulagaina se fonotaga faapena?
O le iloaina o Eugene e i ai tomai faatauanau ma tumu i le malosi, sa fai atu ai e Darius ma Ruffin ia te ia, “Aisea e te le amata fesootai atu ai ia i latou?” Afai e i ai se tasi e mafai ona tautala e fai ma sui o le vaega, o Eugene.
I ni nai aso mulimuli ane, sa feiloai ai Eugene ma Arthur Haycock, le failautusi patino a Peresitene Samita, i le Maota o le Pulega a le Ekalesia. “Po o a lava ni ou atugaluga o i ai,” na tau atu ai e Arthur ia Eugene, “E mafai ona ou foiaina mo oe.”
“Ua lelei,” o le tala lea a Eugene. “O lo’u popolega sili lava i le taimi nei o le, matou te fia vaai i le perofeta.” Sa ia faaali atu ia Arthur ia fesili na latou talanoaina ma tusia i lalo faatasi ma Darius ma Ruffin. “E mananao tagata Uli e mautonu i latou ma ia taua ma toaaga i le Ekalesia,” na ia saunoa ai. “Latou te le mananao e tau lava o le vaavaai atu ae le faaauai i mea fai.”
Sa faitau e Arthur ia fesili ma ioeina e mautu ma talafeagai le lisi. “O le a ou fesili i le usoga ma vaai po o le a le latou faaiuga,” o lana tala lea.
Sa leai se tali na oo mai ia Eugene mai le laumua o le Ekalesia ina ua mavae lena, i le tolu o vaiaso mulimuli ane, sa ia toe foi atu ai i le Maota o le Pulega o le Ekalesia. O le taimi la lea na ta’u atu ai e Arthur ia te ia ua tofia e Peresitene Samita ia aposetolo Gordon B. Hinckley, Thomas S. Monson, ma Boyd K. Packer e talanoa ma i latou. Sa faatulagaina se fonotaga mo le aso 9 o Iuni.
Ina ua oo mai lena aso, sa feiloai Darius, Eugene, ma Ruffin ma aposetolo e toatolu i le ofisa o Elder Hinckley. Sa masani taitai o le Ekalesia ma Ruffin mo le tele o tausaga, ma sa latou iloaina Darius mai lana galuega i le Ala ata faasalalau o le KSL. E leai se tasi o aposetolo na feiloai patino ia Eugene.
“O loo matou matua popole tele i aafiaga o loo luitauina ai matou, o matou aiga, ma o matou tagata,” o le tala lea a Darius ma ana uo i aposetolo. Na ta’ua e Ruffin le le toe i ai o se fiafia o ona atalii i le Ekalesia i le latou matutua a’e ma lē mafai ona umia le Perisitua Arona. Sa tiga ai o ia ona sa latou le toe auai.
I le taimi o le fonotaga, o Eugene sa faaleoina le tele o fesili:
“O le a le mea e matou te ta’u ia matou fanau pe a latou fesili e uiga i lo matou papatisoina o i latou, pe a fai mai isi tamaiti o le Peraimeri faapea o le a papatisoina i latou e o latou tama?”
“E mafai ona matou auai i sauniga perisitua?”
“E mafai ona faia le galuega faafaifeautalai i o matou tagata?”
Sa faalogo ma le agaalofa Elder Hinckley, Elder Monson, ma Elder Packer, ma sa latou malilie e toe feiloai ma Ruffin, Darius ma Eugene e talanoaina ia nei fesili ma isi fesili. Ina ua maea le fonotaga, sa latou faailoa atu faapea, e manaomia e le Ekalesia ona faia nisi mea se tele mo ona tagata Uli o le Ekalesia.
“E ia i matou le faatuatua. E i ai a matou molimau,” o le tala atu lea a uo e toatolu i aposetolo. “Matou te mananao i faamanuiaga o le talalelei ia faalautele atili atu ma aoga i o matou tagata, e aunoa ma le perisitua.”
I Tokyo, Iapani, i le taimi lea, e faia ai i faaiuga o vaiaso uma taaloga pasiketipolo a Kazuhiko Yamashita—ma e itiiti lava se taimi e suesue faatasi ai ma faifeautalai o le Au Paia o Aso e Gata Ai. Sa amata ona asiasi atu faifeautalai ia te ia ae lei leva ona uma le faaaliga a le lalolagi, ma sa fiafia o ia e feiloai ma i la’ua. O i latou o ni tagata Amerika, ma sa fiafia o ia e talanoa i tagata ese. Ae sa masani ona ia faia ni taimi faatulagaina ma i la’ua ae na o le toe faaleaogaina mulimuli ane.
O mataupu faalelotu e lei avea lava ma se faamuamua i lona olaga. Sa faamamaluina e lona tina Lotu Puta ona tuaa e ala i le asiasi atu i o latou tuugamau, ae sa le tatalo, mafaufau loloto, pe suesue e le aiga ia aoaoga o lo latou faatuatuaga. O le talitonuga Puta sa o se tu masani na maua e Kazuhiko, ae sa lei tosinaina tele ai le ala na ia ola ai i lona olaga.
O faifeautalai, i se faatusatusaga, o ni sui o se ekalesia sa feiloai i nai taimi o le vaiaso ma uunaia ona tagata e suesue i tusitusiga paia ma tausi poloaiga. O le avea ma se Au Paia o Aso e Gata Ai sa le na o se taimi tele taua e tautino atu ai. O se suiga tele o le olaga.
E ui i lea, sa faagaeetia Kazuhiko i le savali a faifeautalai. Ina ua ia aoao e uiga le Uluai Faaaliga a Iosefa Samita, sa maofa o ia. Sa leai ni ana fesili e faatatau i ai. Sa vave ona ia talitonu i ai. Pe ana faapea e tele atu lona taimi mo le Ekalesia, atonu e na te matuai manatu mamafa i lana savali.
I se tasi aso, na afe atu ai Kazuhiko i le fale mautotogi o faifeautalai ma faatoese atu mo le faatamala i ana taimi faatulagaina. “Uso Yamashita, ou te faamalie atu,” o le tala lea a le tasi o i la’ua. “O le a ou alu i le fale”. Ua o’o mai le faaiuga o lana misiona.
O lea talafou na faateia ma faanoanoa ai Kazuhiko. Sa tonu ia te ia e aua nei toe faamaumauina le taimi o faifeau. “O le a ou suesue malosi atili,” na ia tautino ai ia te ia lava. “O le a ou faitauina le Tusi a Mamona.”
Sa amata ona ia feiloai e le aunoa ma faifeautalai, alu i le lotu, ma aoao atili e uiga i le talalelei toefuataiina. Sa fiafia o ia e auai i gaoioiga a le MIA i po o Aso Tofi ma faauo atu i le Au Paia i le lotoifale.
O se taimi fiafia lea mo le Ekalesia i Iapani. I le luasefululima tausaga talu mai le faaiuga o le Taua Lona Lua a le Lalolagi, na faatupulaia ai le faitauaofai o tagata o le Ekalesia i Iapani mai le faitau selau i le silia ma le sefululua afe. E pei o Pasila ma isi atunuu sa vave ona faatupulaia ai le Ekalesia, sa i ai foi i Iapani lana lava ofisa faaliliu ma le faletusi. Sa asiasi atu e le aunoa le au pulega aoao i le atunuu, a o vaaia e taitai o le lotoifale le galuega o aso taitasi a le Ekalesia. Ua fa nei misiona i Iapani ma se siteki i Tokyo. E le o toe mamao ae tatalaina foi e le Ekalesia se inisitituti o mataupu faalelotu mo tamaiti aoga i le iunivesite ma lesitala Au Paia laiti ifo i le polokalama o le seminare mo suesuega e faia i le fale.
E toatele a tagata i Iapani sa lei masani lava i Au Paia o Aso e Gata Ai, ae o le faapaologa a le Ekalesia i le Expo ’70 na faateleina ai lona talaaga otooto i le atunuu. O le faaaliga na tosina atu ai le faitau sefulu afe o tagata asiasi mai i aso uma, e sili mamao atu i le auai i le faapaologa o le Ekalesia i le Faaaliga a le Lalolagi o Niu Ioka i le lima tausaga na muamua atu. E oo atu i le faaiuga o le expo, ua silia ma le 650,000 tagata na faatumuina kata o faamatalaga i le faapaologa, e toatele na talosagaina asiasiga mai faifeautalai. Ma e 50,000 kopi o le Tusi a Mamona na faatauina atu.
A o suesue Kazuhiko ma faifeautalai, sa lei malamalama tele o ia i mea sa latou aoaoina. Ae o o latou olaga ma faataitaiga lelei sa pei o se savali mai le Atua, ma sa ia moomoo maimau pe ana mafai ona avea atili o ia e pei o i latou. A o faia lana uluai tatalo patino, i le mulimuli ai i faatonuga na tuuina atu e faifeautalai, sa ia lagonaina le i ai o le Alii o siomia o ia. Ina ua valaaulia o ia e faifeautalai ina ia papatiso, sa ia taliaina.
O lona aso na papatiso ai o le 17 o Iulai, 1971. E lei i ai se faatanoa o le vai papatisoga a le paranesi, o lea sa faia ai e faifeautalai se faatanoa i le umukuka mai nisi o fasi fafie ma se pepa uga tele. Sa lei loloto tele le faatanoa, ae sa lava le vai e faatofu ai o ia.
Mulimuli ane, a o faamauina e se tasi o toeaina se tamaitai sa papatisoina foi i lena aso, sa ia malolo i le ogatotonu o le faamanuiaga, o lona leo ua faatumulia i lagona ootia. Sa pupula mata o Kazuhiko e vaai po o le a le mea o tupu, ma sa ia vaaia loimata o tafe ifo i foliga o le faifeautalai.
I lena taimi, sa mafai ona ia lagonaina le alofa o le faifeautalai—ma le alofa o le Atua—mo tagata uma i totonu o le potu.
Ina ua uma ona tofia e avea ma sui peresitene o le Korama a Aposetolo e Toasefululua, sa sili atu ona pisi Spencer W. Kimball nai lo se isi lava taimi muamua. E masani ona ia galue mai le taeao po seia oo i le 10:30 po o le 11:00 i le afiafi. Ma o nisi taimi sa ala a’e o ia i le tuneva o le po e galue. Sa taumafai o ia e sui ona mausa i ni auala laiti e faaitiitia ai le pisi o ona aso, ae sa ia tauivi e vaai po o fea e mafai ona ia toe tuuitiitia mai ai.
E lei umi, ae amata ona ia lagonaina ni tiga matuitui i le itu tauagavale o lona faa’i. I le taimi muamua e oo mai le tiga ma te’a atu, ae na iu lava ina tiga lona ua ma le faa’i i taimi uma. Sa oo soo o ia i le tiga o le fatafata, ma e oo lava i taumafaiga faaletino na vaivai ai o ia. E lei faaleleia e le faamalositino lona tulaga. E lei umi ae iloa e lona faletua o Camilla, ua faigata atili ona manava.
Ia Setema 1971, sa ia talanoa faalilolilo ai e uiga i ona auga ia Dr. Russell M. Nelson, o le taitai aoao faatoa valaauina o le Aoga Sa ma o se fomai tipitipi lauiloa o le fatu. O Dr. Nelson sa faalogo ma le toto’a ma fautua atu ina ia vaai vave e Elder Kimball se tagata tomai faapitoa.
E lei leva, ae feutagai Elder Kimball ma Dr. Ernest Wilkinson, o se tagata tomai faapitoa o le fatu ma o se atalii o le sa avea muamua ma peresitene o le Iunivesite o Polika Iaga. O Dr. Wilkinson sa iloiloina ia lipoti mai suesuega faafomai muamua a Elder Kimball ma faia nisi suega. A o suesue e le fomai ia taunuuga, sa mafai e le aposetolo ona iloa sa popole o ia. “Ia faamaoni mai,” o lana tala lea.
“Ua faaletonu le fatu,” le tali a Dr. Wilkinson. Sa ia faamatala mai o le faasolototo o Elder Kimball, lea e faatagaina le toto e tuua le fatu, ua malō ma vaiti. O lona fatu ua vaivai a o galue malosi e pamu le toto e pasi atu i le alatoto ua faama’ia.
Sa fesili Elder Kimball po o le a le umi e ola ai o ia. Sa fai mai le fomai e mafai ona toe tasi pe lua foi tausaga o i ai, ae sa mafai foi ona ono maliu o ia e aunoa ma se lapataiga i soo se taimi. O le taotoga e mafai ona faaumiumi ai lona ola, ae i le matua o Elder Kimball, sa na o le 50 pasene lona avanoa e ola ai.
Sa matua faanoanoa lava lea tala. Sa mafaufau pea Elder Kimball i le oti o se mea e le manino ma e mamao ese. O lenei ua pei o le iuga o le lalolagi—po o le amataga o le iuga—ua oo mai.
O le aso na sosoo ai, sa savali atu ai Elder Kimball i le Malumalu o Sate Leki mo se fonotaga ma le Au Peresitene Sili ma ona uso a aposetolo. I le taimi o le fonotaga, sa ia tatalo ai mo le malosi e auauna lelei ai e ui lava i le faamalumalu mai o le oti.
E lei leva ae uma le fonotaga, ma amata ona tuua e alii le malumalu. Sa matauina e Elder Kimball isi o loo savavali i ni vaega taitoalua pe taitoatolu, ma sa oo mai se manatu pogisa ia te ia—atonu o nei lava alii e tasi o le a le pine ae savavali i ni alii e taitoalua pe taitoatolu e tauaveina lona pusa maliu.
Sa silafia e Elder Kimball e mafai e le Alii ona faamalolo ia te ia. Ae aisea o le a Ia faia ai lena mea, sa taumanatunatu ai le aposetolo, a e la e mafai ona Ia valaauina isi alii, sili atu ona agavaa e auauna atu i le Korama a le Toasefululua?
“O lo’u alu ese atu o le a matua tele ai se faafitauli,” na ia manatu ai, “e pei o le feulaina ia pe o se tasi o moligao e tele.”
I se tasi aso, pe tusa o le taimi lea, na valaaulia ai Ruffin Bridgeforth, Darius Gray, ma Eugene Orr i le ofisa o Gordon B. Hinckley.
Talu mai Iuni, sa feiloai ai alii e toatolu ma Elder Hinckley, Elder Monson, ma Elder Packer i le tai lua vaiaso. O fesili faigata e uiga i le tapulaa o le perisitua ma le malumalu e masani lava ona taimuaina a latou talanoaga, ae e masani lava ona aumaia e Ruffin se agaga toafimalie i le potu.
O le mea moni, o le tele lava o le fefautuaai faatasi o alii, o le tele foi lea o lo latou aoao e alolofa ma faaaloalo le tasi i le isi. Sa faagaeetia Darius ona sa manatu Peresitene Samita ua lava le taua o o latou atugaluga e faaaofia ai aposetolo e toatolu. A o faaauau pea ona latou feiloai, sa faatasi le Alii ma i latou, ma sa masani ona latou maua lagona ootia loloto ma fefaamafanafana’i le tasi ma le isi.
O le asō, sa tatalaina ai e Elder Hinckley le fonotaga i se tala fiafia. “I le mavae ai o le tatalo ma talanoaga e mafaufau ai i ai,” na ia saunoa ai, “Na taitaiina ai e Peresitene Samita ma uso o le Korama a le Toasefululua e faatuina se vaega lagolago mo tagata Uli o le Ekalesia.”
Sa talanoa taitai o le Ekalesia e uiga i le faatulagaina o se vaega faapena talu mai le taimi muamua na fautuaina ai e Darius, Eugene, ma Ruffin le faatulagaina o se paranesi mo le Au Paia Uli i la latou lisi o fesili mo le perofeta. Sa faamalamalama mai e Elder Hinckley o le a avea le vaega o se vaega o le Siteki a Liperate i le Aai o Sate Leki. O le a faaauau pea ona auai tagata o le vaega i le sauniga faamanatuga ma le Aoga Sa i a latou uarota tumau. Ae o le vaega o le a i ai sa latou lava Aualofa, MIA, ma le Peraimeri. O lona faamoemoega o le saunia lea o se mafutaga ma le aapa atu mo le Au Paia Uli, aemaise lava tagata talavou o e sa tauivi ia maua ma faatinoina se matafaioi taua i le Ekalesia.
Ua uma ona valaauina e aposetolo ia Ruffin e avea ma peresitene o le vaega, ma sa fautuaina e Ruffin ia Darius mo lona fesoasoani muamua ma Eugene mo le lona lua. Ua tuuina atu nei e Elder Hinckley ia valaauga ia i latou, ma sa latou taliaina.
I se taimi puupuu mulimuli ane, i le aso 19 o Oketopa, 1971, sa saofai ai Darius i luga o le tulaga o se falelotu o le Aai o Sate Leki. O se afiafi o le Aso Lua, ae sa tumu le falesa i tagata sa laei mo le lotu. O ni nai foliga na vaai atu i ai Darius, o tagata Uli, ae o le toatele o i latou e papae.
Sa potopoto tagata uma e molimauina le amataga o le mea na filifili Darius, Ruffin, ma Eugene e faaigoa o le Vaega Amata, o le uluai faalapotopotoga aloaia lea a le Ekalesia mo Au Paia o Aso e Gata Ai Uli. O Elder Hinckley, o lē sa taitaia le fonotaga, na faailoa atua le vaega ma lona faamoemoega. Ona tuuina atu lea e Ruffin Bridgeforth, o se peresitene o le vaega, mo se palota lagolago mo ona taitai, e aofia ai Lucile Bankhead o se peresitene o le Aualofa. Ina ua uma, sa ia tuuina atu lana molimau.
“O le Kenese, e pei ona outou iloa, o lona uiga o le amataga,” na ia fai atu ai. “O se amataga lenei.” Sa ia saunoa e uiga i lona alofa mo le talalelei toefuataiina ma lona agaga faafetai mo taitai o le Ekalesia ma tagata uma i le faapotopotoga. “O loo faatasi mai le Alii i lo tatou faamoemoe. O le a tatou manuia,” na ia molimau atu ai. “O le a ou taumafai atili i ai nai lo le mea sa ou taumafai muamua i ai ina ia manuia ai.”
Ina ua saofai i lalo Peresitene Bridgeforth, sa valaaulia e Elder Hinckley ia Darius e tuuina atu lana molimau, lea na faateia ai o ia. Sa alu atu Darius i le pulelaa ma fai atu, “Sa ou le manatu e fai atu se tala i lenei afiafi. E lagona le le talafeagai.”
I le vaai atu ai i le potopotoga, sa ia iloa atu ai tagata o le aiga o Felix, o e na faailoa atua le talalelei ia te ia i le fitu tausaga na muamua atu. “Semanu e faigofie lava ona latou le manatu mai ia te au, ae sa leai sea manatu,” na ia fai atu ai i le faapotopotoga. “Sa taua mo au le maua o se avanoa e faalogo ai i le talalelei. Sa latou finafinau i le tuuina mai ia te au.”
Sa malolo o ia mo se taimi umi ona fai mai lea, “E masani ona ou faalogo i nisi o alii o tutu i le sauniga faamanatuga po o le sauniga anapogi ma molimau, o alii o loo umiaina le perisitua, ma latou te tutu ma fai mai ou te talitonu e moni le talalelei.”
O lea la ua manao foi o ia e tuuina atu lana molimau. “Ou te iloa e moni le talalelei,” na ia folafola atu ai. “Ma o se malamalamaaga e leai se mutaaga.”
Ina ua uma ona faauu i le tulaga aupito maualuga o lana vasega mai le aoga tulagalua i Benemérito, sa toe foi Isapela Santana i lona nuu o Ciudad Obregón i Mekisiko i matu. Sa ia le mautinoa po o le a le isi mea e manao e fai. E mafai ona toe foi o ia i Benemérito ma lesitala i le aoga sauniuni mo le tolu tausaga, lea sa mamanuina e saunia ai tamaiti aoga mo le iunivesite. Ae sa mafaufau ma le manatu mamafa o ia nai lo lena o le a nofo i lona aiga ma auai i le aoga sauniuni e faatupeina e le malo mo tagata lautele i le lotoifale.
Sa fiafia le tamā o Isapela e faataga o ia e faia lana lava filifiliga e uiga i le aoga. Peitai, sa lei naunau lona tina e alu i le aoga i Obregón, ma le popole o le a maua o ia i se gaoioiga a tamaiti aoga e uunaia suiga loloto i tulaga faapolokiki ma agafesootai i le eria.
“Afai e nofo o ia iinei,” sa mafaufau ai lona tina, “o le a avea o ia ma se tagata e fiafia i suiga ogaoga matautia e pei o isi tagata uma.”
I le le mautinoa ai lava, na fesili atu ai Isapela ia Agrícol Lozano, o lona faiaoga faalemalo ma le faatonu o le aoga sauniuni i Benemérito, mo se fautuaga. Sa ia uunaia o ia e toe foi mai ma sue i le suega ulufale.
“Sau loa lava,” na fai atu ai Agrícol ia te ia. “O iinei e i ai sou avanoa.”
Sa toe foi Isapela i le Aai o Mekisiko, pasi le suega, ma sa taliaina. Ae sa ia le mautinoa pe na ia faia le filifiliga sa’o, ae maise lava ina ua uma ona faailoa mai e se suega tau tomai sa fetaui o ia mo le galuega faaagafesootai—o se galuega sa leai sona fiafia e tulitulimatagauina.
“O le a ou alu,” na ia faasilasila atu ai ia Efraín Villalobos, o lana faufautua faatuatuaina, i se tasi aso. “Ou te le fia i ai i le aoga sauniuni.”
“Leai, leai, leai,” na faapea atu ai Efrain. “O lou nofoaga lava o iinei.” Sa ia uunaia o ia e faataitai le aoga faaleaoaoga a faiaoga a Benemérito. Nai lo le saunia o tamaiti aoga mo na o le iunivesite, o le aoga e tolu tausaga sa mamanuina foi e saunia ai i latou mo le faiaoga ai i aoga e faatautaia e le Ekalesia i Mekisiko. O lona uiga o le a vave ona maua e Isapela se galuega pe a faamaeaina ana galuega faatino o mataupu.
O upu a Efraín na faatauanauina ai o ia, ma sa ia fesuiaia ai aoga.
Sa vave ona ia fiafia i kosi ma ana faiaoga. I le aluga o tausaga muamua, sa ia aveina vasega faaleaoaoga aoao faapea foi ma kosi i metotia faafaiaoga, mataupu tau le mafaufau faaleaoaoga, ma le talafaasolopito o aoaoga. O lana aoaoga sa i ai i le aoaoina o tamaiti, ma i le aluga o lona tausaga mulimuli i le aoga faaleaoaoga a faiaoga, sa ia faaaluina ai se vaiaso e faiaoga ai i se aoga maualalo a le Ekalesia i Monterrey, o se aai i matusasae o Mekisiko. E lei lagonaina lava e Isapela se uiga malosi o le faafaileleina, ma sa popole o ia ona sa leai sona onosai e galue ai ma tamaiti, ae sa lelei lava le gasologa o le vaiaso.
A o i ai i le aoga faaleaoaoga a faiaoga, sa avea Isapela ma uo lelei ma Juan Machuca, o se alii talavou mai le talafatai i sisifo o Mekisiko o le sa lei leva ona auauna atu i le Misiona a Mekisiko i Matu. Sa taufaalili atu nisi o le latou vasega ia i laua e uiga i le avea ma se ulugalii. Sa ata Isapela ma fai mai o Juan o le toe tagata lea o le a ia faaipoipo i ai. “O ia o la’u uo,” sa ia finau atu ai. “O le a ou le faaipoipo i la’u uo.”
Peitai, ina ua uma le faauuga, sa faafaigaluegaina uma i laua e faiaoga i le seminare ma le inisitituti i Benemérito. Sa la faaaogaina faatasi se potuaoga, ma e lei umi, ae amata ona la o i tifaga ma faaaluina le tele o le taimi faatasi. I le amataga o le 1972, a o talatalanoa Isapela ma Juan i le potu malolo a Isapela, sa faafuasei ona fesili Juan, “E mafai ona e faaipoipo ia te au?”
“Ioe,” sa ia tali atu ai, e leai se faailoga o le faatuai i lona leo.
Sa la faaipoipo faalemalo ia Me, i le taimi o aso malolo o le taumafanafana. I ni nai vaiaso mulimuli ane, sa latou malaga ai i le afe faselau maila ma isi tagata o le Ekalesia i le malumalu i Mesa, Arisona, ina ia maua o latou faamanuiaga o le malumalu. O le tietiega i le pasi mo aso e tolu o se faagagase a o latou saofafai i luga o nofoa uga ma sa leai se ea malulu.
Ae o lagona faigata ia sa aoga ma le taunuuga. O Mesa o le uluai malumalu lea na faatinoina ai sauniga i le faaSipaniolo, ma i le taimi lea o le malumalu aupito latalata lea i tagata o le Ekalesia i Mekisiko ma Amerika Tutotonu. Mo nei Au Paia, sa umi le malaga ma sa manaomia ona latou faia ni osigataulaga maoae. E masani ona latou faia le malaga e auai i se konafesi faaletausaga a tagata o le Ekalesia Latina Amerika sa talimalo ai siteki i Mesa. O nei konafesi sa faia i ni nai aso ma faamanuiaina ai tagata auai i se lagona o le auai ma le nuu faaleagaga.
O le taimi lava na taunuu ai Isapela ma Juan i le malumalu, sa la mauaina o la’ua faaeega paia ona faamauina ai lea faatasi mo le olaga nei ma le faavavau. A o la tapuai ai iina, sa la lagonaina le faatamaoaigaina e le malumalu o a la vaaiga i le olaga ma faalolotoina lo latou tuuto i le talalelei a Iesu Keriso.
E oo atu i le amataga o le 1972, ua faatupulaia le faitau selau o tagata faamaoni o le aulotu a Billy Johnson i cape Coast, Kana. O se tasi o i latou na sili ona tuuto o le tina o Billy, o Matilda. O Iakopo ma Lili Andoh-Kesson ma le la fanau, o e na auai i le vaega i le taimi lava na taunuu ai Billy i Cape Coast, sa tuuto atu foi i tagata o le ekalesia ma uo.
A o tuputupu ae ana faapotopotoga, sa maua e Billy se fale tuai lea sa faaaoga e teu ai fatu koko. O lenei ua tumu le avanoa i nofoa uumi, o ni nai nofoa ma laulau laiti, o se pulelaa, ma se nofoa umi e faalagolago i se puipui. O nisi o tagata na siomia Cape Coast sa tauemuina Billy ma e na mulimuli atu ia te ia, mo le faia o sauniga i le fale ua faaleagaina, ma ta’ua i latou “o le ekalesia o le falekoko.” Ae o le faatupulaia o le fuainumera o tagata talitonu sa lei afaina ia i latou le feiloai ai iina, e tusa lava pe o timuga na tafe mai i pu i le taualuga ma sa tatau i tagata uma ona tutu faatasi pe faaaoga faamalu ia le susu ai.
Sa faia e Billy le mea sili na te mafaia e faia ai se faafeiloaiga ma le lagona lelei i le fausaga faatauvaa. Sa ia tautau se faailoga i le va o faitotoa e lua e faapea mai “O Le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai (Mamona).” O se ata tusi o Keriso i luga o le satauro sa i luga o se tasi puipui, a o faaali atu e se ata i luga o se isi papuipui le Faaola ma ona aao ua faaloaloa ma upu “O Mai ia te Au” i luga a’e o Lona ao. O ata o Iosefa Samita, o le Aufaipese a le Tapeneko, ma isi vaaiga o le Ekalesia na faatumulia ai puipui, ia sa valiina i se lanumoana vaivai.
Sa tausisia e Lili Andoh-Kesson le mama o le fale. Sa taunuu o ia iina i le taeao po e sauni ai mo fonotaga. Sa ia vaai i agelu iina, sa ia tau atu i lana tama teine o Charlotte, ma sa ia manao i agelu ia i ai se nofoaga mama e i ai.
Sa feiloai le aulotu a Billy i le taeao ma le afiafi faatolu i le vaiaso mo sauniga tapuai, ia na faatumulia i viiga, siva, patipati, tatalo, alaga o viiga, ma lauga. O nisi taimi sa talai atu ai Billy ma lona atalii laitiiti o Polika o loo saofai i ona tauau.
Pe a ia talai atu, sa aoao atu e Billy ia mataupu faavae sa ia aoaoina mai le faitauina o anomea a le Ekalesia, e pei o Mataupu Faavae e Sefulutolu o le Faatuatua, ma faasoa atu tala e uiga i paionia o le Au Paia o Aso e Gata Ai. Ae o le mea sili lava sa fiafia o ia e aoao atu mai le Tusi a Mamona.
Sa talitonu Billy o le a i ai se aso e o mai ai faifeautalai mai le laumua o le Ekalesia, ae sa popole o ia nei tupu a’e le lotovaivai o e na mulimuli ia te ia a o faatalitali mo i latou. O nisi tagata na tuua foi le vaega ina ua uma ona ta’u atu e le aufaitio o le Ekalesia ia i latou, o le Au Paia o Aso e Gata Ai e le fiafia i tagata Uli ma o le a le auina atu lava ni faifeautalai.
Mai lea taimi i lea taimi, o le talai atu e aunoa ma le faavaivai o Billy na oo atu ai o ia i faigata ma pulega o le lotoifale. Sa tuuaia o ia i le faasalalauina o mea sese ona sa ia molimau atu O Le Ekalesia a Iesu Keriso o le Au Paia o Aso e Gata Ai ua na’o le pau lea o le ekalesia moni i le lalolagi.
I se tasi taimi na puefaapagotaina ai o ia e leoleo, ae a o lei mafai ona latou aveina o ia i le nofoaga, sa ia tilotilo solo, ma le faamoemoe e vaaia se foliga masani—se tasi o le a o ma ia ma leoleo. I le taimi muamua, sa leai se tasi na ia vaai i ai. Ona ia iloa atu lea o se taulealea laitiiti e igoa ia James Ewudzie, o se uo a le aiga.
Sa maligi loimata o James a o latalata atu ia Billy. E le o ia o se tasi o le aulotu a Billy, ae sa ia tuuina atu se lima i ona luga ma valaau atu ia te ia “Sofo,” o le upu Fante mo le faifeau. “Aua le popole,” na ia fai atu ai ia Billy. “Ou te alu ma oe.”
Ina ua uma ona taitai atu i le nofoaga, sa vave ona faaauai e Billy ia James ma leoleo i se talanoaga faalelotu. E toafa leoleo na lagonaina lana savali ma talitonu i ana upu. Sa faia foi se faigauo a le taitai o leoleo ma Billy, ma e lei leva, ae tatala mai e leoleo i laua ma James. Mulimuli ane, sa valaaulia e le taitai o leoleo ia Billy e aoao atu lesona o le talalelei i leoleo o le Talafatai o Cape i taeao o Aso Faraile uma.
O James, i le taimi lea, sa fai sana miti sa la feiloai ma Billy i le falelotu. Sa fai atu Billy ia te ia e tootuli, ma ina ua uma ona ia faia, sa susulu mai le malamalama i le taualuga. Sa moeiini mata o James, ae sa faamalamalamaina pea o ia e le malamalama. Ona ia faalogoina lea o se leo o ta’u lemu lona igoa.
“Ou te fia aumaia la’u Ekalesia i Kana,” na fetalai mai ai le Alii. Sa ia uunaia James e auai faatasi ma Billy. “Afai e te fesoasoani ia te ia, o le a ou faamanuiaina oe ma o le a ou faamanuiaina Kana.”
Sa iloa e James le mea na ta’u atu e le Alii ia te ia i le miti e moni, ma sa mulimuli o ia i Lana poloaiga.