Te Kabwianibwai: Kataakin te Onimaki ma te Kakabwaia ae akea Tokina
Kabwaka am kabwianibwai. Kauka wintoon karawa. A na bwakariko kakabwaia aika aki reke n neia i bukin am ongeaba ao am kakaonimaki nakon ana tua te Uea.
Te Kabwianibwai boni kataan te onimaki ma te kakabwaia ae akea tokina.1 N te O Tetemanti, Aberaam e kakoaua ana onimaki ni kabwakaan ana kabwianibwai nakon Merekitereka ae taua te nakoa n ibonga ae rietata.2 Tibun Aberaam te mwaane, Iakobwa, e karaoa ana berita nakon te uea, “Bwaai ni kabane ake ko anganai N na bon anganiko teuana te katebwina ni mwakoro ma iai.”3
Te kabwianibwai e a tia ni kaman karaoaki i nanon boong aika kaitira ae te tua ae riai i bukia kaain te ekaretia i bukin ana Ekaretia te Uea ae e a manga kaokaki. Boni ngaia teuana te kawai ae ti kaota iai ara koaua i bukin te onimaki Nakoina ao n ongeabara nakon A na tua. Te kabwianibwai boni ngaia te tua are kaotia iai bwa ti tau, n ara onimaki, n rin te tembora—ae Ana auti te Uea.
Teniua te namwakaina n nako i mwiin kamatean te Burabeti Iotebwa Timiti, n te tai anne ao aomata aika itiaki a katea te Nauvoo Tembora, Brigham Young e koreia i bukin te Kooram ni Katengaun ma Uoman Abotoro: “Riin ma te aki mwainging i aon tuua ma matoan te kabwianibwai, … ao e roko nakon ana Auti te Uea, ao reireiaki ni kawaina, ao n nakonako ni kawaina.”4
Te tua ae matoatoa i bukin te kabwinibwai e aki tii katauira ni karekea te rietata, ni kawakin otenanti n te tembora, e kariaia naba bwa ti na karekeia naba ara bakatibu. Te titiraki ngkana kaain te ekaretia a kona ni bwabetito i bukia maate ngkana a tuai mani kabwabwaka aia kabwianibwai, Beretitenti ae John Taylor, i bukin aia Kooram te Tengaun ma Uoman, e kaeka:
“Te aomata are e tuai ni kabwaka ana kabwianibwai e bon aki tau ni bwabetitioaki i bukin matena… . Ngkana akea ana onimaki temanna ni karaoan bwaai aika a uarereke aikai, bon akea ana onimaki ae tau ni kamaeua ma raoraona.”5
Te kabwianibwai e karikirakeira ao ni katai ara onimaki. Ngkana ti anga nanora nakon te Uea ao n i angoia bwa tera ae ti tangiria ao ni kainnanoia ibukira, ti reiakinna ao ni katuka ara mwioko I rouna. Ara onimaki I rouna e kariaia bwa ti na kawakin ara berita ao ni karekei kakabwaia n te tembora ae akea tokiia. Baeania (Pioneer) Sarah Rich, buun Charles C. Rich, e koreia n ana tienero i mwiin kitanakin Nauvoo, “A rawata kakabwaia aika ti karekei man Ana auti te Uea, are e anganiira te kimwareirei ao te rau i nanon rawawatara, are e na kairira nakon onimakinan te Atua, n ataakina bwa E na kairira ao ni kamatoaira nakon kawaira aika ti aki atai aika wene imwaira.”6
N aekaia baeania, ongeabaia nakon kabwakaan kabwianibwai aika e kakorakorai aia onimaki, ao e kamatoaia inanon tain kataakia, angibuaka, ao rawawataia ni mwanangaia ni kawaia ni maiuia.
Te kabwianibwai e reireiniira bwa ti riai n taubaang man ara i ango ao mataira i bukin bwain ao n te aba. Kabwakaan kabwianibwai e kauringiira bwa ti na aki babakanikawai n ara mwakuri nakoia raora. Ti reiakinna n onimakinna bwa ngkana ti anganga, rinanon ana kakabwaia te Uea man ara kekeiaki, e na bon tau nakon kainnanora.
Te kabwianibwai bon iai bukina ae te katauraoi nakon bwaai tabeua. Ni boong ake rimoa, te Uea e anga te tua nakoia kaain te aro tabeman n te Ekaretia bwa a na maekana te tua ibukin te angabwai—te tua ae karekeaki n te berita ae tabu. Ngkana e aki kawakinaki te berita ae tabu, te angibuaka e na bon roko nakoia Aomata aika Itiaki ke kaain te Ekaretia.7 Te tua i bukin te angabwai aei e a manga anaaki. Te Atua e a manga rinanoa tuan te kabwianibwai i bukin te Ekaretia ae bwanin.8 N Turaai 8, 1838, E katanoata:
“Ao man te tai aei ao au aomata ana moana kabwakaan aia kabwianibwai.
“… Te koraki ake a kakabwakai aia kabwianibwai a riai ni kabwaka teuana-te katebwina-ni- mwakoro man aia karekebwai are e rereke, aio te tua are e na tei ibukimi n aki toki.”9
Tuan te kabwianibwai e katauraoira nakon maekara nakon te tua are rietata—bwa ti na tibwauaia ao n anganga ni katoa tai, te tareena, ao bwaai aika reke nakon te Uea. Ni karokoa te bong are ti tangiraki bwa ti nang maekana te tua ae matoatoa aei, ti tuangaki bwa ti riai ni maekana tuan te kabwianibwai, ae ti riai n anga n akea totokoana10 Ti na anga teuana te-katebwina man ara karekemwane ae aki toki n rereke.
Naake a kakaonimaki ao ni kokoaua maiuakinan tuan te kabwianibwai, te Uea e berita i bukin te kakabwaia ae takaburinako. Tabeua kakabwaia aikai bon bain te maiu aei, n aron te kabwianibwai. Man aekan mwiin otenanti n rabwata n te bwabetito ao te toa, te tua i bukin te kabwianibwai e tangira te anganano i bukin bwain te maiu aei, are e kona ni karimoa karekean te kakabwaia n tamnei.
I a taia taanga aika maeka teuana te ngaa te maire irarikin te tembora ae rangin kaan. E ngae ngke a karekea ae uarereke, a kakaonimaki ni kakabwaka aia kabwianibwai ao ni kawakina are tau ibukin mwanangaia nakon ana auti te Uea. I mwiin teuana te ririki, taarin teuarei—ae tiaki kaain te Ekaretita—e karina n roko nakoia nakai man anganiia uoua aia tiketi ni kiba. Te kakabwaia ni bwain te maiu aei e kona ni karekea nakoia te kakabwaia n tamnei i bukin karekean aia entaumenta n te tembora ao kabaeakiia n riki bwa taanga ngaia n te maiu ae e na roko. Raon te kakabwaia n tamnei rimwi riki taarin te kaainaba arei, e riingaki n aroia taanga aikai man aia nanorinano n onimaki, e a kaain te Ekaretia.
Te kakabwaia n rabwata ao n tamnei n te kabwianibwai a bon kaineti ma bwaai aika riai nakoira ao ara utu, n aron ana kaantaninga te Uea. Ma ngkana ti karekei, ti riai n ongeaba nakon te tua are a tia n taekinaki ma i mwaaina.11 Man te kabwianibwai, e taku te Uea, “Kam na kabane kabwiani bwaai n urakin nakon te auti ni kaiko bwai, bae e aonga ni mena te amwarake ni mwaneabau, ao kam na katai ngkai: n aei, bon ana taeka Iehova Tabaota, bwa tao N na kauki mataroan nako karawa nako imi ma nurakina kakabaiami, ni karokoa aki rekeni nena.”12
Ngaira aikai ti i angoia bwa ti na aki butimwaea kabwakaan kakabwaia aika bati i aora ma i roun te Uea? Te nanokawaki, bwa aio are ti na karekea ngkana ti aki kabwakai ara kabwianibwai. Ti na kangai tiaki nakon te kakabwaia are ti ukoukoria ao n tataroakinna bwa e na reke. Ngkana ngkoe ae ko nanokokoraki i bukin te kakabwaia n te kabwianibwai, I kauringko bwa ko na butimaea ana kakao te Uea bwa kona “kakoaua [ngaia] ngkai n aio.” Kabwaka am kabwianibwai. Kauka wintoon karawa. A na bwakariko kakabwaia aika aki reke n neia i bukin am ongeaba ao am kakaonimaki nakon ana tua te Uea.
Kam riai n ataia bwa kakabwaia aika ti anganaki ao n tibwaaki raoi i aoia kaubwai ao kainnano n akea te okoro. Anenen te aro e taekinna, te “anganano [are] e nurakina kakabwaia mai karawa,” n tiaki mwaitin are ti anga.13 Kaain te ekaretia ake anga aia kabwianibwai ae bwanin ae 10 te katebubua man aia kareke mwane are e rereke a boni karekea te berita ni kakabwaia i bukin te kabwianibwai, tao n aron mwaitin ana bwai te aine ae anga ae akea buuna ke ko anga n te mwaiti ae rawata.
N ririki aika nako I kawara te auti ni bootaki n te ekaretia teuana. E koreaki i aon wintoon kiraatina aika tikiraoi ae uotaki ma i Eurobe aran te aomata are e karekea; e kaaraki nakon kabanean tamaroana te tabo n tei n tataro ae karaoaki mani kaain Rebanon aika boboiarara ana tiaina te kaubwai are e anga kaai aikai ake aranaki imwiia utu ake anga aia i buobuoki nakon katean te tabo n taromauri aei.
E ngae n anne, n ana Ekaretia Iesu Kristo I bukia Aomata Aika Itiaki Ni Boong Aika Kaitira, naake a kakabwaka aia kabwianibwai ae bwanin a bon ataaki ni koaua mani kakabwaiaki i roun te Uea, n akean anganakiia kanuangaia ae a ootara iai ma itinaniku. E aki “karinerine nakoia aomata.”14 N ana tua bwaai ake a roko i rouna a katiteuanaki.
Te bwai ae bongana n taai aikai bon aron ara kabwianibwai n tibwatibwaki. Ngkai ti noori tangiran kani bwaibwai i buakoia tabeman aika tau aroia, ti rangin kakatonga bwa te Atua e a tia ni karaoa te kawai ni kairan kawaira i aan Ana babaire.
N te kaotioti, bitiobi a katabuaki bwa “ana kawakin ana auti ni kaikobwai; bwa a na butimwaai mwane nakon te ekaretia.”15 Bitiobi ma kiraaka a kaantaningaaki bwa a na kakabwakai aia kabwianibwai aika bwanin bwa a na reiakinna bwa ana maeka ma te i ango raoi, nakon are a boni karekea. N te aoa are a karekei karekemwane i bukin te kabwianibwai ma i rouia kaain te ekaretia man taian uoote ao mwaanga, mataniwii n te tabo ana kanakoa raoi nakon ana etekuata te Ekaretia.
N aron ana kaotioti te Uea, kamanenaan kabwianibwai e baaireaki i rouia kauntira man aia baaire Moani Beretitentii, te Koorom n te Katengaun ma Uoman n Abotoro, ao Bitiobi n Tararua. Te Uea e taekinna ni kaineti bwa aia mwakuri Kauntira ni karaoan aei e kairaki, “n oin bwanana.”16 E aranaki bwa “Te Kauntira ibukin Tibwatibwakin Kabwianibwai.”
E kamimi aron kakoauaan ongoraeakinan bwanan te Uea nakoia kauntira aikai. Ngaia n tatabemaniia ataia ao a bane ni buoka ni iango i marenaia ni kauntira. Akea te baaire ae e na karaoaki ni karokoa ae e kariaia te kauntira. Karekemwane n te kabwianibwai aki kona ni kamanenaaki n tiaki ana kaantaninga te Ekaretia, n ikotaki ma mweraoia—tararuakiia kainnano ao naake aki kaubwai—tembora, katean ao kabooauan taian tabo n taromauri, reirei, karikuram—aika kimototo, ana mwakuri te Uea.
Ngke e tuangaki Beretitenti ae George Albert Smith iroun raraona e a tia n iaangoia bwa tera ana iango ibukin ana babaire raoraona ngke e na anaa kabwianibwai ake a tia ni kabwaaki ao n anga ana katebwina ni mwakoro ma nanona n tituaraoi n angabwai, E taku ana reirei Beretitenti Smith:
“Bon te aomata ngkoe ae ko rangin akoi n anganga te bwai ae tiaki am bwai… .
“… Ko a tia n tuangai te bwai ae ko karaoia nakon ana mwane te Uea ma ko tuai n tuangai bwa ko a tia n anga oin am mwane nakon temanna. Raom ni koaua Teuanne n te aonnaba, E anganganiko bwaai ni kabane akana iai iroum, n aron naba te eea ane ko ikekenna. E a tia n tuangko bwa kona anga teuana te ka-tebwiina-ni mwakoro nakon te Ekaretia n aron are e baaireaki i roun te Uea. Ko tuai ni karaoa anne, ao ko a tia n anganako ana bwai.”17
Te kabwianibwai irouia kaain te Ekaretia bon ana bwai te Uea. E baaireia, inanon ana toro aika Kauntira, bwa e na kaanga ni kamanenaki.
Nakoia kaain te Ekaretia ao nakoia aomata n te aonnaba aei, I kaota au koaua nakoimi n aron aia mwakuri ni koaua kaain te Kauntira n Tibwatibwa i bukin te Kabwianibwai. I a tia ni kaaina te Kauntira aei i nanon 17 ririki, ngkai ngai te Bitiobi n Tararua n te Ekaretia ao ngkai I kaaina aia Koorom Abotoro ake Tengaun ma Uoman. N akea ae e na katukaki, te kareke mwane n te kabwianibwai i bukin te Ekaretia e na kamanenaaki i bukina.
Te Uea e baaireia bwa Natina ni kabane iai kakabwaiaia n te kabwianibwai. N taai tabetai kaaro aki reiakiniia ao ni kauringiia natiia bwa a na maekana tuan te kabwianibwai ibukina bwa aia anga bwai bon tii tabeua te tianti. Akean te koaua ibukin te kabwianibwai, ko kai rootaki n te kanganga. I nanon kairakeia ao a rangin aitikaki mataia n tangiran te kunnikai, taian kamataku, bwaai aika bobuaka aika akea bonganaia, a kona ni mauna kakawakinaia are a na karekea man are ana karekea n te kabwianibwai.
Ni waakin n ririki aikai, e riai bwa e na katabuaki te teinimwaane nakon te unimwaane, ke e nanako ni mitinare, ao e na reireiakina te tua nakoia tabemwaang are e aki kona ni maiuakinna? Ngkana e okira mweengana ao e na manga aitara ma te tabetabe i bukin te reirei, waakinan ana utu, ao ana mwakuri, tuan te kabwianibwai e na kona n aki kanganga maiuakin anne? N aekan, tao te teinnaine e na tau ngkana e toro i roun te Uea mani karaoa ana berita i bukin te mare are akea tokina n akean ana koaua n te kabwianibwai? E na kona n reiakina te tua nakon natina ngkana e aki reiakinna man rinanona? O teera te kakaonimaki teera ae e tangiraki ma i roun te karo ao te tina ae a tekateka ni bootaki ao ni kataia ni karekea kawakinaia man te kakabwaia n te kabwianibwai i aoia aia utu ao kakabwaia ake a riai ibukiia! E taku Beretitenti Lorenzo Snow: “Reireiniia ataei bwa ana kabwakai aia kabwianibwai, n akea tutukana ni waakina. Ngkana ti kawakina tuana, tiaki bwengaki bwa teera ae a na karaoia ara kairiribai, te Atua e na bon kawakiniira.”18
I nanon wiiki tabeua ngaira aikai e riai n reke ara tai ae kakawaki n tekateka riki ma ara bitiobi ao n tuoi mwiin ara kabwianibwai aika ti kakabwakai nakon te Uea. Am bitiobi e na bon maraara man akoiko. E na oota raoi n te kakaewenako are ko kaitara ma ngaai. Ngkana ko aki kona ni kabooi mwiin ake ko a tia n aki kabwakai n taai aika nako, waaki nako. Moanna ma ngkai. Maroroakinna ma am bitiobi am kan kekeiaki ni kakabwakaan am kabwianibwai ae bwanin n taai aika i mwaira ao n taekina am babaire i bukin manga kawaran te tembora n te tai ae waekoa. Ngkana koa tia ni kaota am onimaki i bukin kakabwakakin am kabwianibwai i nanon taai aikai mani kawakin tuua aika a riai, ko na bon kona ni kimwareirei ni kakabwaia aika akea tokiia man te tembora. I taetae nakoimi ma te namakin, tai kataia n tannako man reken te tai aio i roumi. Tai katikua nakon te tai teuana.
Taama ao Tiina, ngkana kam katuraoingkami nakon rinanoan ami kabwianibwai I kaungai nanomi bwa kam n na bootia natimi ao n buokiia bwa ana wareki aia tianti. Buokiia ataeinimwaane ao ataeinnaine bwa a na kaetii aia rekooti ao n taui mwiin aia bwai ake a tia n rikirake i rouia n te ririki. Ai raoiroira te tai aei bwa aio are ti a manga kabwebwerakei koraan te onimaki i nanoia natimii. Ko a moanna ni kairiia nakon kawain te tembora. Roro i bukia am bakatibu i mwaim ao i mwaaia am kariki a na teirake ao ni wetea kakabwaiam, are ko a tia ni katauraoia natim bwa a na karaoia ao ni kawakin otenanti i bukiia. N akean te nanokokoraki, tariu ma mwaneu, bwa i aan ana kairiri te Atua nakoia burabeti i aon te aba, Beretitenti Gordon B. Hinckley, tembora ngkai a boni uamae ni kateaki i aon te aba. Kawakinan tuua, are irianaki ma kabwaakan ara kabwianibwai, e na bon riki bwa kan rinra ke tauira n rin te tembora, ni kabaeaki ma ara utu, ao ni karekei kakabwaia ake akea tokiia.
I taekinna ma te namakin bwa ti na aki taotaona ongeabara nakon ana tua te Uea ae ti na maiuakina tuan te kabwianibwai. I a taia uoman mitinare aika a kawara te utu ae aki kaubwai. Mweengaia nakai e bon karaoaki man kaai aika aki bati n matoatoa, ma nanon aia auti ae barekareka man akea aia taura te iti ke aia kainiwene. Ni katoa tairiki te tama, ae te tia mwakuri n te oo- n-aroka, ae kabanea a na mwane n te bong ae koraki ni kabooan kanaia ni katairiki. Ni kiitanakin aia auti nakai teuare te mataniwi e taku nakoina, “Tuan te kabwianibwai nakoia utu aikai tao bon te bwai ae aki bati ni karekea te kukurei nakoina n ana utu. Tao e raoiroi riki ae ti na aki kona moa n taekinna nakoia n te tai aio.” N te tai rimwi, e taku toan teuaei n oin a na i ango n takarua: “I a taia bwa moan tuan te kabwianibwai e aki reiakinaki ni karokoa e roko n te kaaua n reirei, ma taiaoka ti kona n reiakinna n ara tai rimwi ngkana ti a manga kawariia riki? A tangiria ni kan ataa rongorongon te kabwianibwai ngkai bwa a rangin kainnanoa Ana i buobuoki ao ana kakabwaia te Uea ae mwaiti.”
Te mitinare e a taia bwa “te tua aei, e a kaman taekinaki ao ni baaireaki i karawa i mwaain kawenean aan te aonnaba, i mwaain kakabwaia ni kabane ake a kaman taekinaki—Ao ngkana ti karekei kakabwaia aikai ma i roun te Atua, bon te ongeaba nakon te tua anne n aron are e a kaman taekinaki.”19 Te Uea e i ngainga ni kani kakabwaia te utu aei ma E taaninga aia ongeaba.
Tariu ma mwaneu aika kam tangiraki, kakabwaia aika akea tokiia a bon kakabwaia aika koaua. I a tia n rinanon i nanon maiu ao ni maiuia naba au utu. Kataakin ara onimaki ti na maiuakina tuan te kabwianibwai n ara ongeaba ao ara anganano. Man, a na taeka Iotebwa Timiti, “Te ekaretia are e aki kariaiaia te anganano i bukin bwaai ni kabane bon akea mwaakana ae tau ni karikirakei koaua ake a riai nakon maiura ao kamaiuan tamneira.”20
I kakoaua nakoimi bwa te Uea ae Iesu Kristo e anga maiuna bwa ti na manga ko na ni kamaiuaki. Ngkai ngai a na tia kakoaua ae onoti, I kakoaua bwa E maiu. I bukin Ara Tia Kamaiu, ao I taekina au kakaitau nakoimi, ataei, aine ake akea buuia, te roronrikirake, te utu—te onimaki—i bukin ami kabwianibwai aika tabu. “Mooti ake a karaoaki bon kauring; tai maku, bwa kam karaoia i bukiu.”21 N aran Iesu Kristo, amen.