ʻOku Sai Pē ke…? ʻE Lava Ke u…?
ʻOku nofo ʻa Haiti Makongikī ʻi Telauea ʻi he USA.
Ko e meʻa ʻeni te ke lava ʻo fai ke ʻilo pe ʻoku fēfē e ʻaonga ʻa e Ki hono Fakamālohia ʻo e toʻu Tupú ki homou tūkungá.
ʻOku lava ke ongoʻi ʻe Puliki P. ʻo Kalefōnia, USA, ʻa e kamata ke ne fakafehuʻia ʻene tukupaá—ʻe faingofua ange ʻa ʻene feohi mo hono kaungā vaʻingá. Naʻe fakakounaʻi ia ʻe he tamaiki fefine kehé ke vala tatau mo kinautolu ki he ngaahi ako vaʻingá mo e vaʻingá.
NE ʻosi fakapapauʻi ʻe Puluki naʻá ne fie maʻu ke teunga taau, ka naʻe ʻikai ke ne ʻilo pe ko e hā ʻene fekauʻaki vaʻinga sipotí. ʻE sai pē ke vala tatau mo hono kaungā vaʻingá he lolotonga pē e ngaahi sipotí?
ʻOku pehē ʻe Puliki, “Ne u fakakaukau ke fai ha fekumi.” “Naʻá ku kumi ʻi he Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, folofolá, ngaahi lea ʻo e Siasí—meʻa kotoa pē naʻá ku lava ʻo maʻú. Naʻe hangē ʻoku ʻikai ha meʻa ke ne fakamatalaʻi ʻa hoku tūkungá mo ʻomi kiate au ha faleʻi feʻunga. Ka naʻá ku ʻiloʻi ʻoku ʻafioʻi au ʻe he Tamai Hēvaní pea naʻá Ne ʻafioʻi pe ko e hā ʻe tāú.”
Ko ia naʻe fai ʻe Puluki ha meʻa. ʻOkú ne pehē, “Ne u fakakaukau ke tūʻulutui ʻo lotu.” ʻI he taimi naʻá ne lotu aí, naʻá ne fakahaaʻi ʻene holi ke talangofua ki he ngaahi fekaú peá ne ʻeke pe ʻe sai pē ke ne teuteu hangē ko hono kaungā vaʻingá ki heʻenau ako vaʻingá mo e vaʻingá.
Hili ʻene lotú, naʻe ongoʻi mālohi ʻe Puluki ʻoku totonu ke ʻoua naʻa liliu ʻene fili hono valá ke fakafiemālieʻi hono toʻú. Neongo naʻe ʻikai manakoa ʻene filí, ka naʻe maʻu ʻe Puluki e loto falalá mo e melinó ʻi hono ʻiloʻi ne hōifua e Tamai Hēvaní ki heʻene filí.
Ko Hoʻo Fakamatalá
Mahalo kuo teʻeki ke ke aʻusia e meʻa tatau ne hoko kia Pulukí, kae mahalo kuó ke fehangahangai mo ha faingataʻa meimei tatau mo ia. ʻOku mou fai homou lelei tahá ke moʻui ʻaki e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e ongoongoleleí—ʻo teunga taau, fakaʻaongaʻi ha lea langaki moʻuí, mamata ʻi ha ngaahi fakafiefia ʻoku leleí, ʻo talangofua ki he Lea ʻo e Potó, …
Pea FAKAFOKIFĀ! Kuo hanga ʻe ha taha ʻo ʻahiʻahi koe, pea fakafokifā pē kuo ʻikai ke kei hoko ʻa e “fehangahangai ʻi he meʻa kotoa pē” (2 Nīfai 2:11) ko ha potufolofola ʻoku faʻa lau mei he folofolá. Mahalo ʻoku faʻa fakamālohiʻi koe ho kaungāmeʻá—pe aʻu pē ki he kau mēmipa tonu ho fāmilí—ke ke teuteu pe lea ʻaki pe fai ha tōʻonga kehe mei he meʻa ʻokú ke ongoʻi ʻoku leleí. ʻOkú ke loto ke fai e ngaahi fili lelei ʻo e ongoongoleleí, kae mahalo ʻoku kamata ke mou ongoʻi puputuʻu: Ko e hā koā ʻa e ʻuhinga ke moʻui ʻo fakatatau mo e ngaahi tuʻunga moʻuí? Hangē pē ko Pulukí, ʻe lava ke ke ʻiloʻi hoʻo tali ki he fehuʻi ko ʻení ʻi he ako, lotu, mo e fakahā fakatāutahá.
Ko Hoʻo Ngaahi Fehuʻí
ʻOku fonu ʻa hoʻo moʻui fakaʻahó i he ngaahi fehuʻi: Ko e hā te u tui ki he akó? Ko e hā te u kai ʻi he hoʻataá? Ko hai te u ʻeva mo iá? ʻOku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi ʻoku faingofua pē hono talí. ʻOku totonu nai ke u kai e pululole ko ʻeni ne u maʻu ʻi he saitiuoká? ʻIkai. Mahalo he ʻikai te ke fakakaukau tuʻo ua ki he meʻa ko iá. ʻOku ʻi ai ha niʻihi hoʻo ngaahi fehuʻí, tautautefito ki he niʻihi ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi tuʻunga moʻuí, ʻe lava ke faingataʻa hono talí, neongo: Ko e hā ʻa e hiva ʻoku totonu ke fanongo ki aí? Ko e hā te u fai ke tauhi e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní? Meʻa mālié, ʻoku ʻikai fie maʻu ke ke tali kotoa hoʻo ngaahi fehuʻí. Kuo fakamatalaʻi ʻe hotau kau palōfita moʻuí ʻa e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e ongoongoleleí, pea te ke lava ʻo ako ʻa ʻenau ngaahi akonakí ʻi he Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú.
Hili hoʻo ako ʻa e ngaahi tuʻunga moʻuí, mahalo he ʻikai ke ke ʻilo maʻu pē ʻa e founga totonu ke fakaʻaongaʻi ai kinautolu ʻi he tūkunga kotoa pē, pea ko e angamahení pē ia. ʻOkú ke sai pē koe kapau ʻoku ʻi ai haʻo ngaahi fehuʻi ʻoku ʻikai tali fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻo ha ngaahi tuʻunga moʻui pau ki ho tūkungá.
Fakakaukau angé ki he talanoa ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻa ia naʻe fekau ai ʻe he ʻEikí ʻa Nīfai ke foʻu ha vaká. Naʻe ʻikai ke ʻilo leva ʻe Nīfai e founga ke talangofua ki he fekau ʻa e ʻEikí, ka naʻá ne fili ke feinga pē. Pea naʻe ʻikai ke ne momou ke fekumi ki ha tokoni; naʻá ne fehuʻi ange, “Te u ʻalu ki fē ke maʻu ha maka ukamea ke haka, koeʻuhí ke u lava ʻo ngaohi ʻaki ha ngaahi meʻangāue ke foʻu ʻaki ʻa e vaká?” (1 Nīfai 17:9). Naʻá ne kamata ʻaki hono fakakaukauʻi pe ko e hā e ʻuluaki sitepú—ngaohi ha meʻangāue—pea kole leva ki he ʻEikí ke tokoniʻi ia ke ne ʻilo e founga ke fai iá. Naʻe tali ʻe he ʻEikí ʻa e ngaahi fehuʻi ʻa Nīfaí (pea naʻe lava ʻi he sitepu ki he sitepu ʻo foʻu kakato ʻa e vaká), pea ʻi he taimi ʻokú ke feinga ke talangofua ki he ngaahi fekaú, ʻe lava ke Ne tali mai foki hoʻo ngaahi fehuʻí.
Ko Hoʻo Ngaahi Talí
ʻI he taimi ʻoku ʻi ai haʻo ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e founga ke moʻui ʻo fakatatau ki ha tuʻunga moʻui pau pe talangofua ki ha fekau pau, ʻuluaki ʻalu ki he ngaahi folofolá, Ki hono Fakamālohi ʻo e Toʻu Tupú, Tuʻu Maʻu ʻi he Tuí, faleʻi ʻa e kau palōfitá mo e lotú. ʻE lava ke ke kumi e ngaahi folofola ʻoku hiki atu ʻi he kiʻi tohí pe ngaahi lea ʻo e konifelenisi lahí—pea lava ke fakakau foki mo ha toe ngaahi potufolofola kehe ʻi hoʻo fekumí. ʻI hoʻo fekumi ki he ʻiló ʻi he ako ʻo e ongoongoleleí, ʻe “fakamaama [homou] ʻatamaí” (ʻAlamā 32:28) ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní.
Te ke lava foki ʻo kumi ki he kau mēmipa ʻo e fāmilí, kaungāmeʻá mo e kau taki ʻo e Siasí ki ha tokoni. Te nau lava ʻo tataki koe ki he maʻuʻanga tokoni ʻe ʻaongá, fai ha tokoni mo ha fakalotolahi, pea aʻu ki hono vahevahe ʻa e ngaahi aʻusia fakatāutaha fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa tatau pea mo e founga ne nau ikunaʻi ai honau faingataʻaʻiá.
Taimi ʻe niʻihi hili e lotú, toe lau e Ki hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, ako e folofolá, pea mo e fekumi ki ha faleʻí, mahalo te ke kei ongoʻi hangē ʻokú ke hē holo ʻi ha kakapu ʻo e taʻepaú fekauʻaki mo ha tuʻunga moʻui pau. Neongo kuó ke maʻu ha faleʻi maʻongoʻonga, ko hono fakaʻaongaʻi ia ki hoʻo ngaahi tūkungá ʻe lava ke faʻa ongoʻi ʻo hangē ko ha feinga ke maʻu ha halá ʻaki hono fakaʻaongaʻi ha foʻi kolope kae ʻikai ko ha mape ʻo e halá. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻe ala fie maʻu ke ke fai ha fili fakavavevave ʻo ʻikai maʻu ha faingamālie ke toe fakakaukauʻi ʻi ha vahaʻataimi lōloa.
ʻI he ongo meʻa ko iá, manatuʻi ko e lotú ko ha maʻuʻanga tokoni mālohi. ʻOku ʻikai ko e meʻa fakamuimui ia ke faí; ko e lotú ko ha feituʻu lelei ke kamata ʻaki hoʻo fekumi ki he ʻiló mo ha meʻangāue ʻaonga ʻi he fonongá. ʻOku ʻafioʻi fakatāutaha kimoutolu ʻe he Tamai Hēvaní— hoʻomou ngaahi meʻafoakí, faingataʻaʻiá, mālohingá, mo ho ngaahi faingataʻaʻiá. Ko ia, kapau ʻoku ʻikai ke ke ʻilo e founga lelei taha ke muimui ai ki he ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e Siasí ʻi ha faʻahinga tūkunga, ʻoua naʻá ke hohaʻa. ʻOkú Ne ʻafioʻi ia! ʻOku faingofua ke tō ki he tauhele ʻo e feinga ke fakafeʻungaʻi e ongoongoleleí ki hoʻo moʻuí; ka neongo ia, ʻe lava ke Ne fakahaaʻi atu e founga ke fakafeʻungaʻi hoʻo moʻuí ki he ongoongoleleí. ʻI he taimi ʻoku mou lotu ai ʻi he tuí, te Ne akoʻi kimoutolu, ʻo ʻoatu e ngaahi talí pē maʻau “ʻi he momeniti ko iá” (T&F 100:6)ʻokú ke fie maʻu ai kinautolú. Ko e faingamālie ki he fakahā fakatāutahá ko ha taha ʻo e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga ʻoku tau maʻú koeʻuhí naʻa tau papitaiso mo maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.
Ko Hoʻo Faʻifaʻitakiʻangá
ʻI hoʻo moʻui ʻaki e ngaahi tuʻunga moʻui ʻa e ʻOtuá, ʻe lava ke ke hoko ko ha maama ki he niʻihi kehe ʻoku mou feohí. ʻE lava ke ke poupouʻi kinautolu ke tauhi e ngaahi fekaú. Pea ʻi he taimi te nau puputuʻu ai pe ʻe anga fēfē ʻenau talangofua ki aí, te ke lava ke akoʻi kiate kinautolu ʻa e sīpinga ko ʻení ki hono kumi ʻa e ngaahi tali ki heʻenau ngaahi fehuʻi fakatāutahá.
ʻI hoʻo feinga ke hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei, ʻoua naʻá ke fuʻu ʻohovale kapau ʻe ʻikai fai ʻe ha niʻihi kehe—ʻo aʻu pē kiate kinautolu ʻoku nau feinga ke moʻui ʻaki e ongoongoleleí—ʻa e ngaahi fili tatau mo ia ʻokú ke faí. Kapau ʻokú ke ongoʻi loto-foʻi, manatuʻi ʻoku ʻi ai ha taha ne ʻi ai ha taimi naʻá ne akoʻi atu kiate koe, mahalo ko e Faʻeé pe ko e Tamaí, ʻa e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi matuʻaki angamaheni ko ʻení—hangē ko e ʻOku totonu nai ke u kai e pululole naʻá ku maʻu ʻi he saitiuoká? Ko ia feinga ke ke faʻa kātakiʻi koe pea mo e niʻihi kehé he ʻoku tau feinga kotoa pē ke ʻilo e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi faingataʻá, ʻa ē ʻoku ʻikai ke tali ʻio-pe ʻikaí maʻu pē. Te u moʻui fēfē ʻaki e tuʻunga moʻui ko ʻení? Manatuʻi ko e kakai taʻehaohaoa kotoa kitautolu ʻoku tau ako fakaʻaho ke moʻui ʻaki ha ongoongolelei haohaoa pea ngāue ke fakahaohaoaʻi kitautolu. Ko ha founga ngāue ʻoku hokohoko atu.
Pea te ke lava ʻo kau mālohi mai ki he founga ko iá! Feinga mālohi ke fekumi ki he ngaahi tali ki hoʻo ngaahi fehuʻi fakatāutahá mo poupouʻi e niʻihi kehé ke fai e meʻa tatau. ʻI hoʻo fai iá, manatuʻi maʻu pē ʻe tatau ai pē ko e ha e fili ʻa e niʻihi kehé, te ke lava ʻo fili ke tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e Tamai Hēvaní.