2021
Tokoniʻi e Niʻihi Kehé ke Mateuteu ki he Ngaahi Fiemaʻu Fakatuʻupakeé
Sepitema 2021


Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ngāue Fakaetauhí

Tokoniʻi e Niʻihi Kehé ke Mateuteu ki he Ngaahi Fiemaʻu Fakatuʻupakeé

ʻI heʻetau hoko ko e kau tangata mo e kau fafine ngāue fakaetauhí, te tau lava ʻo tokoni ki hotau kāingá ke mateuteu ki ha māmani taʻepau.

ʻĪmisi
a mother and her toddler son planting an indoor garden

Laʻitā mei he Getty Images

Kuo mātā ʻe he māmaní ha lahi ʻo e ngaahi meʻá ni, ʻa e ngaahi mahaki fakaʻauha fakaemāmani lahí, fakatamaki fakaenatulá, tōlalo fakaʻekonōmiká, moveuveu fakapolitikalé, mo e fekeʻikeʻí—ʻi he taʻu kuo ʻosí. Makehe mei he ngaahi meʻa lalahi ko ʻeni ne hokó, ʻoku tau toe fehangahangai foki mo ha ngaahi faingataʻa taʻeʻamanekina ʻi heʻetau moʻui fakatāutahá, hangē ko e mahamahakí, vete malí, mole ʻa e paʻanga hū maí, mo e alā meʻa peheé.

ʻE lava ʻe heʻetau ngaahi feinga ke mateuteu ki he taʻeʻamanekiná ke tau hao mo malu ai mo e niʻihi kehé. Ko e hā te tau lava ʻo fai ʻi heʻetau hoko ko e kau tangata mo e kau fafine ngāue fakaetauhí ke tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku tau ʻofa aí ke nau matuʻuaki e ngaahi matangi taʻeʻamanekina ʻi heʻenau moʻuí?

ʻOku ʻomi ʻe Kālomano ʻAkuilā mei ʻEniselisi, ʻOtu Filipainí, ha sīpinga pē ʻe taha. ʻI heʻene ʻiloʻi ʻe ʻamanaki ke kolonitini hono feituʻú koeʻuhí ko e mahaki fakaʻauha fakaemāmani lahi ko e COVID-19, naʻá ne fakavavevave atu ke fakatau ha ngaahi koloa—neongo naʻe kehe ʻene lisí meiate kinautolu naʻa nau feohí. Naʻe ʻi ai haʻane palani ke mateuteu, ʻo fakatau mai ha ngaahi tengaʻi ʻakau mo e fafanga kelekele ki heʻene ngoue ʻi ʻapí.

ʻĪmisi
video still of man teaching about growing food

Naʻe kamataʻi ʻe Kālomano ʻAkuilā ha sēnolo ʻi he ʻinitanetí ke akoʻi fekauʻaki mo e ngoue ʻi he ngaahi feituʻu tukuʻutá.

ʻE toe moʻui fakafalala lahi ange pē kiate iá, kuo laui taʻu e hoko ʻa Kālomano ko ha tokotaha ngoue ʻi he tukuʻutá. ʻOkú ne toe ngāue fakaetauhi pē foki ki hono ngaahi kaungāʻapí, ʻaki hono ʻoange kiate kinautolu ha fua mei heʻene ngoué pea akoʻi kinautolu ke tō haʻanau ngoue kai pē ʻanautolu. Naʻá ne faʻu foki ha sēnolo ʻi he ʻinitanetí ʻa ia ʻoku ʻatā ai ʻene ngaahi tokoní mo e fakahinohinó ki he tokotaha kotoa pē, ʻo tokoni ki hono ngaahi tokouá mo e tuofāfiné ke nau moʻui fakafalala ange pē kiate kinautolu mo mateuteu ki he kahaʻú.

Naʻe akoʻi ʻe Pīsope W. Kulisitofā Uatelo, Tokoni ʻUluaki ʻi he Pīsopeliki Pulé: “ʻI heʻetau pīkitai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni fakalaumālié pea fekumi ki ha ueʻi fakalaumālie mei he ʻEikí, ʻe fakahinohinoʻi kitautolu ke tau ʻilo ʻa e finangalo ʻo e ʻEikí maʻatautolú, fakafoʻituitui mo fakafāmili, pea mo e founga lelei taha ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e mateuteu fakatuʻasinó. Ko e sitepu mahuʻinga tahá ke kamata leva” (“Naʻe ʻi ai ʻa e Mā,” Liahona, Nōvema 2020, 44–45).

Ko e fetokoniʻaki ko ia ke mateuteu ʻi ha māmani taʻe pau peheé, ko ha tefitoʻi founga ia ke fakahaaʻi ai ʻa e ʻofa faka-Kalaisí. Tau fetokoniʻaki ke kamata ʻi he manga atu ʻi he “sitepu mahuʻinga tahá.”

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Tokoniʻi ʻo e Niʻihi Kehé

Hangē ko ia ʻoku hoko maʻu peé, ʻoku kamata ʻa e ngāue fakaetauhí ʻaki ʻa e fakakaukau ʻi he faʻa lotu mo e fealēleaʻaki fakataha. ʻE lava ke tokoni atu ʻa e ngaahi fokotuʻu ko ʻení ke ke fakakaukau ki he founga te ke lava ai pe ko kinautolu ʻokú ke ngāue fakaetauhi ki aí ʻo kamata teuteu ke fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻa taʻeʻamanekina.

  1. Fakakaukau kānokato. Te tau lava ʻo teuteu ʻi ha ngaahi founga kehekehe ki he ngaahi tafaʻaki kehekehe ʻo ʻetau moʻuí. ʻOku mahuʻinga ke tokonaki mo tō ha ngoue ʻi hoʻo malavá, mateuteu fakapaʻanga, fakatupulaki ha loto-toʻa fakaeloto mālohi, mo faʻu ha ngaahi palani ki he ngaahi tūkunga fakatuʻupakeé.

  2. Aleaʻi ʻa e ngaahi faingataʻa ʻoku ngalingali ʻe hoko ʻi he feituʻu ʻokú ke nofo aí mo e meʻa ke fai ʻi haʻane hoko. ʻOku ʻi ai ha ngaahi faingataʻa kehekehe ʻi he ngaahi tapa kehekehe ʻo e māmaní. Kapau ʻokú ke nofo ʻi ha feituʻu ʻoku angamaheni ai e mofuiké, aleaʻi e founga te ke lava ai ʻo teuteuʻi ho ʻapí ke malu, hangē ko hano fakamaʻu ʻo e ngaahi naunau fale mamafá ki he holisí. Pe kapau ʻokú ke nofo ʻi ha feituʻu ʻoku angamaheni ai ʻa e afaá, aleaʻi e founga ke tali ʻaki e tūkunga ko iá, hangē ko hono fakamoʻui ha letiō ki he ongoongó pe fetukutuku ki ha feituʻu māʻolunga.

  3. Aleaʻi e founga ke tānaki ai ha paʻanga fakatuʻupakē. ʻE lava ke tokoni atu hono fakahū ʻo e paʻangá kapau ʻe mole hoʻo ngāué pe toe ʻi ai ha ngaahi fakamole taʻeʻamanekina kehe. Talanoa fekauʻaki mo e founga ke fakahū ai ha paʻangá, hangē ko e kamata siʻisiʻi pea fakahū ha paʻanga siʻisiʻi ʻi he taimi kotoa pē ʻokú ke vahe aí kae ʻoua kuó ke aʻusia hoʻo taumuʻá.

  4. Tānaki fakataha ha ngaahi naunau ki ha meʻa fakatuʻupakē. ʻE lava ke tokoni hoʻo maʻu ha naunau ki ha meʻa fakatuʻupakeé ke ke mateuteu kapau ʻokú ke fie mavahe mei ho ʻapí ʻi ha kiʻi vahaʻataimi nounou. Ngāue fakataha ke fakakaukauʻi pea tānaki e ngaahi meʻa ʻoku fie maʻú. ʻE lava ke fakahoko ʻeni ʻi ha vahaʻataimi. Fakakaukau ki ha nofoʻanga, maama, paʻanga, meʻakai mo e vai, naunau fakafaitoʻo, fetuʻutaki, ngaahi fakamatala fakapepa mahuʻinga, vala fetongi, ngaahi naunau fakafiefia mo e ngaahi meʻa fakafiemālié (keimi, ʻū tohi, meʻavaʻinga maʻá e fānaú), mo ha toe ngaahi fiemaʻu kehe pē.

  5. Fokotuʻu ha vā fakakaungāmeʻa mo e tokotaha ʻokú ke tokoniʻí. ʻOku mahuʻinga ke maʻu ha ngaahi taukei mālohi ki hono mapuleʻi e ngaahi ongo ʻoku maʻu ʻi he ngaahi faingataʻá. Ko e taha ʻo e ngaahi taukei ko ʻení ko e maʻu ha ngaahi vā fetuʻutaki ʻoku leleí. ʻI hoʻo fakamālohia hoʻo feohi fakakaungāmeʻa mo e tokotahá, te ke tokoniʻi ai kinautolu ke ʻi ai ha kakai ke tokoni.

  6. Talanoa fekauʻaki mo hono tānaki ʻo e meʻakaí. ʻE lava ke tokoni ke ʻi ai ha meʻakai lahi ange ki he ngaahi meʻa fakatuʻupakeé. Fepoupouʻaki ke kamata ʻaki hano tānaki ha meʻakai taimi nounou ʻokú ke fakaʻaongaʻi mo toe fakalahi ʻi hoʻo feimeʻatokoni angamahení. Kamata ngāue leva ki hono tānaki ha meʻakai tauhi taimi lōloa. Kapau ʻoku ʻikai lahi ha feituʻu ke tauhi ai e meʻakaí pe taʻofi koe ʻe he laó mei hono tauhi ha meʻakai lahi, tauhi pē ʻa e meʻakai feʻunga mo e tūkunga ʻokú ke ʻi aí.

Paaki