Ngaahi Tohi Lēsoni Palaimelíi mo e Taimi Fevahevaheʻakí
Sānuali: Ko e Tauʻatāina ke Filí ko e Meʻafoaki Ia Ke Tau Fili Maʻatautolu Pē


Sānuali

Ko e Tauʻatāina ke Filí ko e Meʻafoaki Ia ke Tau Fili Maʻatautolu Pē

“Ko ia, ʻoku tauʻatāina ʻa e tangatá … ke fili ʻa e tauʻatāiná mo e moʻui taʻengatá, tuʻunga ʻi he fakalaloa lahi ʻo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá” (2 Nīfai 2:27).

Hiva: “Fānau ʻa e ʻOtuá”

(peesi 28 ʻi he fokotuʻutuʻu ko ʻení)

Fakalahiʻaki e ngaahi fakakaukau ʻoku ʻoatú ʻa hoʻo ngaahi fakakaukau pē ʻaʻaú. Palani ʻi he uike takitaha ʻa e ngaahi founga ke (1) fakamahinoʻi ʻa e tokāteliné, (2) tokoni ke mahino ia ki he fānaú, pea (3) tokoni ke nau moʻui ʻaki ia. Fehuʻi pē kiate koe, “Ko e hā ʻa e meʻa ʻe fai ʻe he fānaú ke nau ako aí, pea ʻe anga fēfē ʻeku lava ʻo tokoniʻi kinautolu ke nau ongoʻi ʻa e Laumālié?”

Uike 1 mo e 2: Ko e tauʻatāina ke filí ko e meʻafoaki ia ke tau fai ʻa e filí maʻatautolu pē.

Fakamahinoʻi ʻa e tokāteliné (fakahoko ha vaʻinga mateʻi ʻo ha taha): Talaange ki he fānaú ʻokú ke fakakaukau ki ha foʻi lea, pea ʻoange ha ngaahi fakamatala ke tokoniʻi kinautolu ke nau lava ʻo mateʻi ʻa e foʻi lea ko iá. Kole ange kiate kinautolu ke hiki honau nimá ʻi he taimi ʻoku nau ʻiloʻi ai ʻa e talí. ʻE lava ke kau he ngaahi fakamatalá ʻa e ngaahi meʻá ni: Naʻa tau maʻu ʻeni kimuʻa pea tau haʻu ki he māmaní. Ko ha meʻafoaki ia mei heʻetau Tamai Hēvaní. Ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní maʻatautolú. Naʻe fie maʻu ʻe Sētane ke toʻo ia meiate kitautolu. ʻOku tau fakaʻaongaʻi ia ʻi he taimi ʻoku tau fai ai e ngaahi filí. Ko ha meʻafoaki ia ʻokú ne tuku ke tau fai e filí maʻatautolu pē. ʻOku kamata ʻaki ʻa e mataʻitohi T. Hili hono mateʻi ʻe he fānaú ʻa e talí, lea fakataha, “Ko e tauʻatāina ke filí ko e meʻafoaki ia ke tau fai ʻa e filí maʻatautolu pē.”

ʻĪmisi
consequences stick

Poupouʻi ke mahinó (vakai mo aleaʻi ha lēsoni fakataumuʻa): Fakaʻaliʻali ki he fānaú ha vaʻakau ʻoku tohiʻi ʻa e foʻi lea ko e fili ʻi he muiʻi vaʻakau ʻe taha pea mo e lea ko e ngaahi nunuʻa ʻi he muiʻi vaʻakau ʻe tahá. Fakamatalaʻi ʻoku hoko mai ha nunuʻa koeʻuhí ko ha fili ʻoku tau fai; hangē ko ení, kapau te tau fili ke akoako tā ha meʻalea, ʻe ʻalu pē ʻa e taimí mo ʻetau fakalakalaká, pea kapau te tau fili ke ala ki he afí, te tau vela ai. Toʻo hake ʻa e vaʻakaú pea fakaʻaliʻali ki he fānaú ko e taimi kotoa pē ʻokú te toʻo hake ai ʻa e vaʻakaú, ʻokú te maʻu fakatouʻosi ʻa e filí mo e nunuʻá. Kole ki ha tamasiʻi ʻoku matuʻotuʻa angé ke ne lau ʻa 2 Nīfai 2:27. Fakaafeʻi ʻa e fānau kehé ke nau fakafanongo ki he ngaahi ola ʻo e fili totonú (tauʻatāiná mo e moʻui taʻengatá) pea mo e ngaahi nunuʻa ʻo e fili halá (pōpulá mo e mamahí). Tā ha fakatātā ʻi he palakipoé ʻo hangē ko ia ʻoku hā atu hení.

ʻĪmisi
agency chart

Tokoni ke mahino ki he fānaú ʻi he taimi ʻoku tau fai ai ha ngaahi fili ʻoku leleí, ʻoku fakatau ia ki he tauʻatāiná mo e fiefiá, pea ʻi he taimi ʻoku tau fai ai ha ngaahi fili ʻoku halá, ʻoku fakatau ia ki he pōpulá mo e mamahí.

Fakaafeʻi ha ongo tamaiki ke na omi ki muʻa, pea tuku ke na takitaha toʻotoʻo ʻa e ongo muiʻi vaʻakaú. Fehuʻi ange ki he tamasiʻi ʻokú ne pukepuke ʻa e muiʻi vaʻakau ʻoku hā ai ʻa e “filí” ke ne ʻomai ha faʻifaʻitakiʻanga ʻo ha fili ʻoku leleí (hangē ko e, lea ʻofa ki he niʻihi kehé). Kole ange ki he tamasiʻi ʻe tahá ke ne vahevahe ha ngaahi ola ʻo e fili ko iá (hangē ko e, fakahoko ha ngaahi fakakaungāmeʻa ʻoku tolongá). Toutou fakahoko ʻeni mo e fānau kehé.

ʻĪmisi
children holding choice and consequences stick

Fakamālohia ʻa e ako ʻa e fānaú ʻi he toutou akó. Tauhi ʻa e vaʻakau ʻo e “filí mo e ngaahi nunuʻá.” ʻE ʻi ai ha ngaahi faingamālie kehe ke fakaʻaongaʻi ai ʻi he taimi feʻinasiʻakí lolotonga ʻa e taʻú.

Poupouʻi ke mahinó (ako ʻa e ngaahi talanoa ʻi he folofolá): Lolotonga ʻa e fuofua uike ʻe ua ʻo e māhiná, akoʻi ha ngaahi talanoa mei he folofolá ʻoku nau fakahā ʻa e founga ʻoku fakatau ai ʻa e ngaahi fili ʻoku leleí ki he tauʻatāiná mo e fiefiá pea mo e founga ʻoku fakatau ai ʻa e ngaahi fili ʻoku halá ki he pōpulá mo e mamahí. ʻE lava ʻo fakakau ʻi he ngaahi talanoa fakafolofola ke ke ngāue ʻakí ʻa e Fakamoʻuí mo Sētane (vakai, Mōsese 4:1–4); Nīfai mo Leimana mo Lēmiuela (vakai, 1 Nīfai 2–4, 7, 18); Seteleki, Mēsake, mo ʻApetenikō (vakai, Taniela 3); pe ʻAlamā mo e Tuʻi ko Noá (vakai, Mōsaia 17–19). Hili hono akoʻi ʻo ha foʻi talanoa, fakaafeʻi ha ongo tamaiki ke na takitaha puke ʻa e vaʻakau ʻo e “filí mo e ngaahi olá.” Kole ki ha tamasiʻi ʻe taha ke ne fakamatalaʻi ʻa e ngaahi fili naʻe fai ʻe kinautolu ʻi he talanoá pea ko e tamasiʻi ʻe tahá ke ne fakamatalaʻi ʻa e ngaahi ola ʻo e ngaahi fili ko iá.

ʻĪmisi
Jesus Christ

Poupouʻi ke nau moʻui ʻaki (fanongo ki ha talanoa): Fokotuʻu ha fakatātā ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he palakipoé. Tā ha ngaahi sitepu ʻoku ʻalu hake ki he fakatātaá. Tā ha kiʻi siana vaʻakau ʻi ha laʻi pepá, pea fokotuʻu ia ʻi he sitepu taupotu taha ki laló. Fai ha talanoa nounou fekauʻaki mo e ngaahi fili ʻe lava ke fai ʻe ha tamasiʻi ʻi ha ʻaho ʻe taha. ʻI he fili takitaha, kole ki he fānaú ke nau fakahā pe ko ha fili lelei pe fili hala ia ʻaki ʻenau tuʻu hake ʻi ha fili ʻoku leleí pea tangutu hifo ʻi ha fili ʻoku halá. Hangē ko ʻení: “Naʻe faʻoa ʻe Seini ha meʻa vaʻinga mei heʻene kiʻi tuongaʻane valevalé, peá ne kamata ke tangi. ʻI he taimi naʻe fehuʻi ai ʻe he faʻē ʻa Seiní pe ko e hā e ʻuhinga ʻokú ne tangi aí, naʻe talaange ʻe Seini ʻoku ʻikai te ne ʻilo.” ʻI he fili lelei takitaha, ʻunuakiʻi ʻa e tangata ʻi he laʻi pepá ʻaki ha sitepu ʻe taha kia Sīsū. Hoko atu ʻa e talanoá ʻaki ha ngaahi fili kehe kae ʻoua kuo aʻu ʻa e tangatá ki he Fakamoʻuí. Aleaʻi pe ʻoku anga fēfē hono ʻomi kiate kitautolu ʻe he ngaahi fili leleí ʻa e fiefiá mo tokoni ke tau ʻunu ʻo ofi ange ki he ʻEikí.

Uike 3: Naʻá ku fili ke u muimui ʻi he palani ʻa e ʻOtuá ʻi he moʻui ʻi he maama fakalaumālié.

Poupouʻi ke mahinó (hivaʻi ʻa e ngaahi hivá): Aleaʻi nounou ʻa e ngaahi moʻoni ko ʻení, pea toki hivaʻi ʻa e ngaahi hiva ʻoku fekauʻaki mo iá fakataha mo e fānaú: Naʻá ku nofo ʻi langi kimuʻa peá u haʻu ki he māmaní (“Naʻá ku Nofo ʻi Langi” [Liahona, ʻOkatopa 2010, 83]). Naʻá ku fili ke u haʻu ki he māmaní pea maʻu ha sino (“Fānau Au ʻa e ʻOtuá” [THF, 2–3]; “Ko Hoku Temipale Mei he ʻEikí” [THF, 73]). Te u papitaiso mo maʻu ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní (“ ʻI Heʻeku Papitaisó” [THF, 53]; “Ko e Laumālie Māʻoniʻoní” [THF, 56]). Te u lava ʻo teuteu ke u ʻalu ki he temipalé (“Fie Siofia Ha Temipale” [THF, 99]; “Ko e Fāmilí Ke Taʻe Ngata” [THF, 98]). Te u toe tuʻu (“Naʻá Ne Fekau Hono ʻAló” [THF, 20–21]).

Uike 4: Naʻe fakatupu ʻa e māmaní ʻe Sīsū Kalaisi ko ha feituʻu ke u ako ai ke fili ki he totonú.

Fakamahinoʻi ʻa e tokāteliné ( vakai mo aleaʻi ha lēsoni fakataumuʻa): Fakaʻaliʻali ki he fānaú ha hina ʻoku faʻo ai ha ngaahi kala lanu kehekehe. Fakaʻaliʻali ange ha hina ʻe taha, ko hono uá ia, ʻoku faʻo ai ha foʻi lanu pē ʻe taha. Fehuʻi ange ki he fānaú: “Kapau te ke tā valivali ha fakatātā, ko e fē ʻi he ongo hina kala ko ʻení te ke fie fakaʻaongaʻí? “Ko e hā hono ʻuhingá?” Fakamatalaʻi ko ha tāpuaki ia ʻa e ʻi ai ha ngaahi fili kehekehe ke te fili mei ai. Fakamoʻoniʻi ʻoku ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻiate kitautolu pea ʻokú Na fie maʻu ke tau fai ʻa e ngaahi fili ʻoku totonú.

ʻĪmisi
crayons

ʻI he ʻekitivitī ko ʻení, te ke lava ʻo fili ke fakaʻaliʻali ʻa e foʻi moʻoni ko ia ko e filí ko ha tāpuaki ʻaki ʻa e kala, peni kala, ngaahi fuaʻiʻakau kehekehe, pe ko ha ngaahi meʻa kehe ʻoku angamaheni ki ai ʻa e fānaú.

Poupouʻi ke mahinó (tā valivalí): Tuku ki he fānaú ke nau tā valivali ha tatau ʻo e fakatātā ʻi he peesi 35 ʻo e tohi lēsoni nesilií, Vakai Ki Hoʻomou Fānau Īkí, pe fakaafeʻi kinautolu ke nau tā ha ngaahi fakatātā tatau mo e ngaahi fakamatala tatau pē. Aleaʻi ʻa e tokotaha naʻá ne fakatupu ʻa e ngaahi meʻa ʻi he fakatātaá mo e ʻuhinga naʻe fakatupu ai iá. Akoʻi ki he fānaú ʻoku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke tau tokangaʻi ʻa e māmani naʻe fakatupu ʻe Hono ʻAló maʻatautolú. Kole ange ki he fānaú ke nau vahevahe ha ngaahi founga te nau lava ʻo fili ke tokangaʻi ʻa e māmaní mo e ngaahi meʻa naʻe fakatupu aí. Fakaafeʻi ʻa e fānaú ke ʻave ʻenau ngaahi fakatātaá ki honau ʻapí pea kole ki heʻenau mātuʻá ke faʻu ʻaki ia ha tohi.

Paaki