Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Fāmilí
Lēsoni 2: Fakatupulaki ʻo e Uouangatahá ʻi he Nofo-malí


Lēsoni 2

Fakatupulaki ʻo e Uouangatahá ʻi he Nofo-malí

Taumuʻá

Ke tokoniʻi e ongo meʻa malí ke na toe faaitaha ange pea mo tokoniʻi foki e kāingalotu teʻeki malí ke nau teuteu ke fiefia ʻi he uouangataha ʻo e nofo-malí.

Teuteú

  1. ʻI hoʻo teuteu ko ia ke ke faiakó, kumi ha ngaahi founga ke muimui ai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he “Ko ho Fatongia ʻi Hoʻo Hoko ko e Faiakó” (peesi x–xii ʻo e tohi lēsoni ko ʻení).

  2. Lau e ngaahi taumuʻa ʻoku tohiʻi mataʻāʻā mai ʻi he lēsoní. ʻOku ʻoatu ʻe he ngaahi taumuʻa ko ʻení ha vakai fakalūkufua ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he lēsoní, ke hoko ko ha konga ʻo hoʻo teuteú. Fakalaulauloto ki ha ngaahi founga ke tokoniʻi ʻaki e kalasí ʻi heʻenau fakahoko e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Kolea e tataki ʻa e Laumālié ʻi hoʻo fili ko ia pe ko e hā ʻe tō ki ai hoʻo fakamamafá ke feau ʻaki e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau akó.

  3. Kapau ʻe lava ʻo maʻu ʻa e tohi Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ki he Efiafi Fakafāmili ʻi ʻApí (31106 900), peá ke ako leva ʻa e “Ko e Lava ke Fakahoko ʻa e Uouangatahá ʻi he Nofo-malí” ʻi he peesi 286–287. Fakakaukau ke ke lave ki he fakamatala ko iá ʻi he lolotonga e lēsoní.

  4. ʻOmi ki he kalasí ha laʻi pepa mo ha peni pe peni vahevahe ke takitāuhi e toko taha ako kotoa pē.

Fokotuʻu ki he Founga Fai ʻo e Lēsoní

Kuo fekauʻi ʻe he ʻEikí ke taha pē ʻa e husepānití mo e uaifí.

Ke kamata ʻa e lēsoní, hanga ʻo tohiʻi ʻi he palakipoé ʻa e 1+1=1.

  • ʻOku fakamatalaʻi fēfē ʻi heni ʻa e fetuʻutaki ʻi he nofo-malí?

Hili hono aleaʻi ʻe he kau akó ʻa e fehuʻi ko ʻení, lau leva mo nautolu ʻa e Senesi 2:24 Senesi 2: 24 mo kinautolu. Fakamamafaʻi ange kuo fekauʻi mai ʻe he ʻOtuá ki he husepānití mo e uaifí ke na taha pē.

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke taha pē ʻa e husepānití mo e uaifí?

    Kole ki he kau akó ke nau lau e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Henelī B. ʻAealingi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá (peesi 9 ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí).

    ʻI hono fakatupu ʻo e tangatá mo e fefiné, naʻe ʻikai hoko hono fakatahaʻi kinaua ʻi he nofo-malí ko ha faʻahinga fakaʻānaua pē; ka naʻe fai ia ko ha fekau! ‘Ko ia ʻe tukuange ai ʻe he tangatá ʻa ʻene tamaí mo ʻene faʻeé kae pīkitai ki hono ʻunohó, pea te na kakano taha pē’ (Sēnesi 2:24). ʻOku finangalo ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ke fakatahaʻi hotau lotó. ʻOku ʻikai ko ha foʻi fakakaukau pē ʻa e taha ko ia ʻi he ʻofá. Ko e meʻa ia kuo pau ke fai” (ʻi he Conference Report, Apr. 1998, 85; pe Tūhulu, Siulai 1998, 85).

Fakamatalaʻi ange ʻoku aleaʻi ʻi he lēsoni ko ʻení ha ngaahi founga ʻe lava ke maʻumaʻuluta ai ʻa e husepanití mo e uaifí.

ʻOku totonu ke fefakamahuʻingaʻi ʻaki ʻe he husepānití mo e uaifí kinaua ko ha ongo kaungā ngāue tuʻunga tatau.

Fakamatalaʻi ange ko e taha ia ʻo e tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo e uouangataha ʻi he nofo-malí ko e totonu ko ia ke fefakamahuʻingaʻi ʻe he husepaniti mo e uaifi ʻa ʻena hoko ko ha ongo kaungā ngāue tuʻunga tataú. Lolotonga ʻene hoko ko e Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, naʻe pehē ai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikeli:

“Ko e ʻuhinga moʻoni ʻo e malí, ko ha fengāueʻaki fakataha ia ʻa ha ongo kaungā ngāue tuʻunga tatau, ʻo ʻikai ha taha ʻi he ongo meʻa malí te ne puleʻi fakamālohi ʻa e tahá, ka ke na fepoupouʻaki mo fetokoniʻaki ʻi hona ngaahi fatongiá mo ʻena ngaahi taumuʻá pe ngaahi holí. (“ ʻOku ou Tui,” Tūhulu, Māʻasi 7).

  • Ko e hā hono ʻuhinga kuo pau ke fefakamahuʻingaʻi ai ʻe he husepānití mo e uaifí ʻa ʻena hoko ko ha ongo kaungā ngāue tuʻunga tataú kae lava ke na tahá?

  • Ko e hā ha ngaahi toʻonga moʻui pe ʻulungaanga fakafonua ʻokú ne taʻofi e husepānití mo e uaifí mei heʻena hoko ko ha ongo kaungā ngāue tuʻunga tatau ʻi heʻena nofo-malí? Ko e hā ʻe lava ʻe he husepānití mo e uaifí ke fai ke ikunaʻi ʻaki e ngaahi fakafeʻātungia peheé?

    Naʻe akoʻi mai ʻe ʻEletā Poiti K. Peeka ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

    “Naʻe ʻikai ʻuhinga ia ke tokanga toko taha pē ʻa e fefiné ia ki hono fakalato e ngaahi fatongia fakataulaʻeiki ʻa hono husepānití pe ngaahi fohá. Ko e moʻoni ʻoku totonu ke ne poupouʻi, tokoniʻi mo fakalotolahiʻi kinautolu.

    “Ka kuo pau foki ke tokanga e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ia ki he ngaahi fie maʻu mo e ngaahi fatongia ʻo e uaifí mo e faʻeé. Kuo pau ke muʻomuʻa ʻaupito ʻene lelei fakatuʻasino, fakaeloto, fakaʻatamai mo fakasōsialé pea pehē ki heʻene fakalakalaka fakalaumālié, fakataha mo [honau] ngaahi fatongia fakataulaʻeikí.

    “ ʻOku ʻikai ha ngāue ia, neongo ʻene ngali siʻisiʻí, hangē ko e tokangaʻi ʻo e pēpeé, fafangaʻi pe lehilehiʻi ʻo e fānaú, pe monomono ʻo e ʻapí, ʻe pehē ʻoku ʻikai ko ha fatongia ia ʻo e [husepānití]” (“A Tribute to Women,” Ensign, July 1989, 75).

    Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu mā Uá ki he kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí : “ ʻI hoʻo hoko ko e husepāniti mo e tokotaha maʻu lakanga fakataulaʻeiki moʻui tāú, te ke loto ke ke muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí, he ko hono lakanga fakataulaʻeikí ʻena ʻokú ke maʻú. Te ke ʻai ke hoko ko ha meʻa ʻokú ke tokanga taha ki ai ʻi hoʻo moʻuí ke ke foaki hoʻo moʻuí maʻa ho uaifí mo hoʻomo fānaú. Te mou fakamoʻoniʻi ai ʻoku ola lelei ange ke te foaki ʻete moʻuí ʻi hano tokoniʻi kita. ʻOku faʻa hoko foki ʻo feinga ha tangata ke ne puleʻi ʻa e ikuʻanga ki he mēmipa takitaha ʻo e fāmilí. ʻOkú ne fai kotoa ʻa e ngaahi tuʻutuʻuní. Pea faʻa moʻulaloa mo hono uaifí ki heʻene ngaahi fakakaukau fakafoʻituituí. ʻOku ʻikai mahuʻinga ia pe ko ha ʻulungāanga fakafonua pe ʻikai. He ʻoku ʻikai ko e founga ʻeni ʻa e ʻEikí. ʻOku ʻikai ko ha founga ia ʻoku fai ʻe ha husepāniti ʻi he Kau Māʻoniʻini ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ki hano uaifi mo hano fāmili (Tūhulu Siulai 1999, 29).

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻoku fai ʻe he husepānití mo e uaifí ʻi he taimi ʻokú na fefakamahuʻingaʻi ai kinaua ko ha ongo kaungā ngāue tuʻunga tataú? (Fakakaukau ke fakanounouʻi e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé. Ka fiemaʻu, vahevahe e ngaahi fakakaukau ʻoku hiki atu ʻi laló pea fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe atu e ngaahi meʻa ne nau aʻusiá, ʻa ia ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi fakakaukau ko iá.)

    1. ʻOku nau fevahevaheʻaki e fatongia ʻo hono fakapapauʻi ʻoku lotu fakataha ʻa e fāmilí, fakahoko e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí, mo ako fakataha e folofolá.

    2. ʻOku nau ngāue fakataha ʻi hono palani e anga hono fakaʻaongaʻi ʻo e meʻa fakapaʻanga ʻa e fāmilí.

    3. ʻOku nau fealeleaʻaki mo felotoi ʻi he ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e fāmilí pea mo e founga hono mapuleʻi ʻo e fānaú. ʻOku mamata e fānaú ʻoku fāitaha ʻenau mātuʻá ʻi he ngaahi tuʻutuʻuni peheé.

    4. ʻOku nau palani fakataha e ngaahi ʻekitivitī fakafāmilí.

    5. ʻOkú na fakatou tokoni ʻi he ngaahi fatongia fakatauhiʻapí.

    6. ʻOkú na maʻulotu fakataha.

ʻOku totonu ke feinga ʻa e husepānití mo e uaifí ke fepoupouʻaki lelei hona ngaahi ʻulungāangá mo e ngaahi meʻa ʻokú na lava ʻo fai fakafoʻituituí.

Lau mo e ʻa e 1 Kolinitō 11:11 Pea vahevahe ange ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikotí:

“ Kuo pau ke ʻi ai ha toko ua ʻi he palani ʻa e ʻEikí—ko ha tangata mo ha fefine— ke na fakakakato…. ʻOku fie maʻu ha husepāniti mo ha uaifi kae lava ʻo maʻu ʻa e fiefia lahi tahá mo fakahoko ʻa e meʻa māʻolunga tahá. ʻOku fengāueʻaki lelei ʻena ngaahi feingá ʻo na fepoupouʻaki. ʻOkú na takitaha maʻu ha ngaahi ʻulungāanga ʻoku fenāpasi lelei taha mo e fatongia kuo tuʻutuʻuni ʻe he ʻEikí ke maʻu ai ʻa e fiefiá ʻe he tangatá pe fefiné. Kapau ʻe ngāueʻaki ia ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻEikí, ʻe hanga leva ʻe he ngaahi ʻulungāanga ko iá ʻo tokoniʻi ha ongo meʻa mali ke na fakakaukau, ngāue pea mo fiefia fakataha—ʻo na fehangahangai fakataha mo e ngaahi palōpalemá peá na ikunaʻi fakataha ia—ke tupulaki ʻi he ʻofa mo e femahinoʻaki—pea fakamaʻu kinaua ʻo fakafou he ngaahi ouau fakatemipale ke na taha ʻo taʻengatá. Ko e palaní ia” (Tūhulu Sanuali 1997, 90).

Ke fakamahino e tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi mai ʻe ʻEletā Sikotí, hanga ʻo fakahoko e ngāue ko ʻení:

ʻOange ki he toko taha ako taki taha ha laʻi pepa mo ha peni pe peni vahevahe. Kole ki he toko taha ako taki taha ʻoku ʻosi mali ke ne hiki hano ngaahi ʻulungaanga pe mālohingá pea pehē ki he ngaahi ʻulungaanga mo e mālohinga ʻo hono hoá. Kole ki he niʻihi he kalasí ʻoku teʻeki malí ke nau fakakaukau ki ha ongo mātuʻa mali ʻoku nau ʻiloʻi pea hiki e ngaahi mālohinga mo e ʻulungaanga ʻo e husepānití mo e uaifí. Hili hono tukuange ha ngaahi miniti ke nau tohi ai, peá ke fai ange leva ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe tokoni ai e ngaahi ʻulungaanga mo e mālohinga kuó ke hikí ke uouangataha ai e ongo mātuʻa malí? (Kole ki he kau akó ke nau vahevahe atu ha ngaahi sīpinga pau.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga kuó ke mamata ai ki ha hoko ha ngaahi faikehekehe ʻi he vahaʻa ʻo e husepānití mo e uaifí ko ha ngaahi mālohinga ʻi hona vaá?

Lau e fakamatala ko ʻeni ʻa Sisitā Mesolī P. Hingikelí ko e uaifi ʻo Palesiteni Kōtoni B. Hingikelí, ʻo fekauʻaki mo e ʻuluaki taʻu ʻo ʻene nofo-malí:

“Naʻe ʻikai ha toe veiveiua naʻá ma feʻofaʻaki, ka naʻe fiemaʻu ke ma feangainga. ʻOku ou tui ʻoku fie maʻu ke feangainga ʻa e ongo meʻa mali kotoa pē. Naʻe mahino kiate au ʻi he kamataʻangá ʻe toe lelei ange kapau te ma feinga mālohi ange ke ma feangainga, ʻi haʻama takitaha fai feinga ke liliu ʻa e tokotaha koeé” (Church News, 26 Sept. 1998, 4).

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke kehe ange ai e olá ʻi he taimi ʻoku feinga ai e ongo meʻa malí ke na “feangaingá” kae ʻikai ke na fai feinga ke liliu ʻa e tokotaha koeé”?

Kuo pau ke fetauhiʻaki ʻi he angatonu ʻa e husepanití mo e uaifí.

Vahevahe ange ʻa e faleʻi ko ʻeni meia Palesiteni Kōtoni B. Hingikelí, ko e Palesiteni hono hongofulu mā nima ʻo e Siasí:

“Fakapapauʻi he ʻikai ha faʻahinga meʻa te ne vaetuʻua kimoua, ʻo neveteki hoʻomo nofo-malí. fai ʻa ia kotoa pē ʻoku fie maʻú ke lelei ai hoʻomo nofo-malí. ʻI he hulutuʻa e vete-malí, ʻoku maumauʻi ai ha ngaahi loto pea taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻauha ai mo ha ngaahi moʻui. ʻAi ke mo fetauhiʻaki angatonu ʻaupito” (Ko e Ngaahi Tufakanga ʻo e Moʻuí,” Tūhulu, Mē 1999, 4).

  • Ko e hā nai ʻene ʻuhinga kiate koe ʻa e foʻi lea ko e “fetauhiʻaki angatonú”? (ʻE lava ke kau he ngaahi talí ʻa e mateakí, faitotonú mo e falalaʻanga ʻi hona vaá).

Fakamatalaʻi ange ʻoku fakamamafaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e fiemaʻu ko ia ki he ngaahi husepāniti mo e uaifí ke nau fetauhiʻaki ʻi he anga-tonú. Lau mo e kalasí ʻa e Tokateline mo e Ngaahi Fuakava 42:22. Fakamahino ange ʻoku ngāueʻaki tatau pē ʻa e fekau ko ʻení ki he husepānití mo e uaifí fakatouʻosi.

  • ʻOku ʻuhinga nai ki he hā ke pīkitai ki he hūsepānití pe uaifí kae ʻikai ki ha toe taha kehé?

    Naʻe meʻa ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ko e Palesiteni hono hongofulu mā ua ʻo e Siasí ʻo pehē: “ ʻOku hanga ʻe he foʻi lea ‘kae ʻikai ki ha toe taha kehé’ ʻo fakamahinoʻi mai ʻoku ʻikai toe kau mai ki ai ha taha pe ko ha toe meʻa kehe. ʻOku hoko leva ʻa e malí ko e meʻa mahuʻinga taha ia ʻi he moʻui ʻa e husepānití pe uaifí, pea kuo pau leva ke ʻoua naʻa toe muʻomuʻa ange ʻi hoto hoá ʻa e moʻui fakasōsialé pe fakapolitikalé, pe ko ha toe faʻahinga meʻa kehe pē, pe ko ha taha pe meʻa kehe” (Faith Precedes the Miracle [1972], 143).

  • ʻE founga fēfē hano taʻofi ʻe ha taha ʻa e ngaahi tukupā fakasosiale, fakangāue, mo faka- Siasí mei haʻanau kaunoa ʻi heʻene tauhi mateaki ki hono hoá?

  • Ko e hā ha ngaahi founga pau ʻe lava ke fefakahaaʻiʻaki ai ʻe he ongo meʻa malí ʻa ʻena fetauhiʻaki mateakí? (Kapau ʻoku faingataʻa ki he kau akó ke tali e fehuʻí ni, peá ke vahevahe ange ha fanga kiʻi sīpinga ʻo hangē ko ia ʻoku hā atu ʻi laló.)

    1. ʻE lava ke toe toloi ʻe he husepānití ʻene taimi ngāué, fakamālohisinó, pe ko ha toe faʻahinga meʻa ke fai, ka ne fakafiefiaʻi e ʻaho fāʻeleʻi hono malí.

    2. ʻE lava ke lotua fakaʻaho ʻe he uaifí ke lavameʻa hono husepānití ʻi heʻene ngaahi ngāué.

    3. ʻE lava ke na fefakafanongoʻaki, neongo ʻe ngali fakahela pe fakapipiko ke fai pehē.

    4. Te na lava ke lea ʻofa mo fefakaʻapaʻapa ʻaki ʻi heʻena ngaahi fetalanoaʻaki fakafāmilí pe mo e ngaahi kaungāmeʻá.

Fakaʻosí

Fakamamafaʻi ange kuo fekau mai ʻe he ʻEikí mo ʻEne kau palōfitá ki he husepānití mo e uaifí ke nau uouangataha ʻi he ʻofa peá na ngāue fakataha ko ha ongo kaungā ngāue tuʻunga tatau. ʻE lava ke fakahaaʻi ʻe he husepānití mo e uaifí ʻa ʻena fetauhiʻaki angatonu ʻi heʻena ngaahi fakakaukaú, leá, mo e ngāué.

Fakamoʻoni ʻo kau ki he ngaahi moʻoni kuo aleaʻi ʻi he lēsoní, ʻo fakatatau mo e ueʻi ʻa e Laumālié.

Vakai ki he peesi 9–13 ʻi he Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí. Fakalotolahiʻi e kau akó ke nau toe fakamanatu e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he lēsoni ko ʻení ʻaki ʻenau (1) muimui ki ha taha ʻo e ngaahi fokotuʻu ʻi he “Ngaahi Fakakaukau ki Hono Fakahokó” pea mo (2) lau ʻa e fakamatala “Koeʻuhí ke Tau Taha pē” ʻa ia naʻe fai ʻe ʻEletā Henelī B. ʻAealingí. Fakamahino ange ʻe lava ke maʻu ʻe he ongo meʻa malí ha lelei lahi mei haʻana lau mo aleaʻi fakataha e ngaahi fakamatala ʻoku hā ʻi he tohi fakahinohino akó.

Fakamanatu ange ki he kau akó ke omi mo ʻenau ngaahi tohi fakahinohino akó ki he kalasí ʻi he lēsoni ka hokó.

Paaki