Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni ʻa e Fāmilí
Lēsoni 5: Tali ʻo e Ngaahi Faingataʻá ʻAki Ha Founga Fetuʻutaki ʻOku Leleí


Lēsoni 5

Tali ʻo e Ngaahi Faingataʻá ʻAki Ha Founga Fetuʻutaki ʻOku Leleí

Taumuʻá

Ke akoʻi e kau akó ki he founga hono taʻofi mo veteki e ngaahi faingataʻa ʻi he nofo-malí ʻaki haʻanau fetuʻutaki ʻi ha founga angaʻofa.

Teuteú

  1. ʻI hoʻo teuteu ko ia ke ke faiakó, fekumi ki ha ngaahi founga ke muimui ai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ʻi he “Ko ho Ngaahi Fatongia ʻi Hoʻo Hoko ko e Faiakó” (peesi x–xii ʻo e tohi lēsoni ko ʻení).

  2. Lau e ngaahi kaveinga ʻo e lēsoní ʻoku tohiʻi mataʻāʻaá. ʻOku ʻoatu ʻi he ngaahi kaveinga ko ʻení ha vakai fakalūkufua ki he ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e lesoní. Fakalaulauloto ki ha ngaahi founga ke tokoniʻi ʻaki e kau akó ke nau fakahoko e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení, ke hoko ko ha konga ʻo hoʻo teuteú. Kolea e tataki ʻa e laumālié ʻi hono fakakaukauʻi pe ko e hā ʻe tō ki ai hoʻo fakamamafá ke feau ʻaki e ngaahi fie maʻu ʻa e kau akó.

Fokotuʻu ki he Founga Fai ʻo e Lēsoní

Kuo pau ke ʻi ai ha ngaahi taimi ʻe faikehekehe ai ha ngaahi fakakaukau ʻa e mātuʻa mali kotoa pē.

Fekau ki he kau akó ke nau lau ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Siō J. Kulisitianesoni ʻo e Kau Fitungofulú (peesi 22 ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí):

“ ʻOku tau faʻa fanongo ʻi ha ngaahi lea hangē ko ʻení, “Ko e taʻu ʻeni ʻe nimangofulu ʻo ʻema malí, pea ʻoku teʻeki ke tō kehekehe ʻema fakakaukaú.” Kapau ʻoku moʻoni ia, ʻoku ʻi ai leva ha tokotaha ʻiate kinaua ʻokú ne pule aoniu ki he taha koeé, pe hangē ko e lea ʻa ha taha, “ko e muli ia ki he moʻoní.” Kuo pau pē ke kehekehe ʻa e ngaahi fakakaukau ʻa e kakai loto-poto kotoa pē. Ko ʻetau tukupaá ke tau fakapapauʻi ʻoku tau ʻiloʻi ʻa e founga ke tau fakaleleiʻi ai iá. Ko e konga ia ʻo e ngāue ki hono ngaohi ke lelei ange ʻetau nofo-malí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1995, 86; pe Tūhulu, Siulai 1995, 65).

Fakamatalaʻi ange ʻoku aleaʻi ʻi he lēsoni ko ʻení ha ngaahi tefitoʻi moʻoni pau ʻe lava ke tokoni ki ha husepāniti mo ha uaifi ke na maluʻi mo veteki ai e ngaahi faingataʻa ʻi hona vaá.

ʻOku totonu ke fakasio pē ʻe he husepānití mo e uaifí ʻa e ngaahi ʻulungāanga lelei ʻokú na maʻú.

Fakamahino ange ko e taimi ʻoku siofi ai pē ʻe he husepānití mo e uaifí ʻa e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻokú na taki taha maʻú, ʻokú na malava lelei ange ai ke fakaʻehiʻehi mei he ngaahi faingataʻá. ʻOkú na toe malava foki ai ʻo ngāue fakataha ke veteki e ngaahi faingataʻa ʻoku hoko maí. Fai ange ʻa e talanoa ko ʻení:

Ne toutou ʻalu ha fefine ʻe taha ki heʻene pīsopé ke fakahā ange ʻene loto-mamahi ʻi hono husepānití. Ne fāifai pea toki fehuʻi ange ʻe he pīsopé, “Ko e hā hono ʻuhinga naʻá ke mali ai mo e tangata ko ʻení, ʻa ia ʻokú ke pehē ʻoku ongongataʻa mo kātakiʻi ngataʻá? Naʻe fakakaukau e fefiné ʻi ha kiʻi mōmeniti peá ne toki pehē ange, “Meʻá pē, ʻoku ou tui naʻe ʻi ai pē hano ngaahi ʻulungaanga lelei, ka ʻoku ʻikai ke u manatuʻi ʻe au ia ha foʻi ʻulungāanga ʻe taha. Pau pē kuó ne liliu.” Naʻe kole ange ʻe he pīsopé ke foki ki ʻapi ʻo lotu ke fakamolū hono lotó ke ne lava ʻo manatuʻi e ngaahi ʻulungaanga lelei naʻá ne manako ai ʻi hono malí. Naʻe fāifai peá ne toki ʻiloʻi he fakaʻau ki muʻa e taimí, naʻe lava ke ne fakatokangaʻi ʻoku nofo taha pē ʻene tokangá ʻi he ngaahi ʻulungāanga lelei ʻo hono husepānití. Ka ki muʻa aí, naʻe moʻunofoa ia ʻi hono fakasio ʻene ngaahi fehālaakí pea ʻikai ke ne mamata ai ki hono ngaahi ʻulungāanga leleí.

  • Ko e hā ha ngaahi founga kuó ke mamata ai ki he mahuʻinga ʻo hono siofi ʻo e ngaahi ʻulungāanga lelei ʻi he niʻihi kehé? Ko e hā ha founga ʻe lava ke tokoni ai ʻetau fakasio pē ʻa e ngaahi ʻulungāanga lelei ʻoku tau takitaha maʻú, ki hono fakamālohia ʻe he husepānití mo e uaifí ʻa ʻena nofo-malí?

Fakamanatu ange ki he kau akó neongo ʻoku makehe ʻa e toko taha kotoa, ka ko e fānau kotoa pē kitautolu ʻa e ʻOtuá. Fakaafeʻi ha taha he kau akó ke ne lau ʻa e fakamatala ko ʻeni mei he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani” ʻi he (peesi ix ʻo e tohi lēsoni ko ʻení pea mo e peesi iv ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí):

“Ko e kakai kotoa pē—ʻa e tangata mo e fefine—naʻe fakatupu ia ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá. Ko e toko taha fakafoʻituitui kotoa pē ko e foha mo e ʻofefine ia ʻo ha mātuʻa fakalangi, pea ʻi heʻene peheé, ʻoku maʻu ai ʻe he toko taha kotoa pē ha natula fakalangi pea mo ha ikuʻanga pau.”

  • Ko e hā ha founga ʻe tokoni ai hano manatuʻi ʻo e moʻoni ko ʻení ki he husepānití mo e uaifí ʻi heʻena fai feinga ko ia ke femahinoʻakí?

    Fakamatalaʻi ange, ʻi he feinga ko ia ʻa e husepānití mo e uaifí ke mamata ki he ngaahi meʻa fakaʻofoʻofa mo faka-ʻOtua kotoa pē ʻokú na taki taha maʻú, ʻokú na maʻu ai ha fiefia ʻoku lahi angé ʻi heʻena feohí pea toe lava lelei ange ai ke na fetokoniʻaki ʻi hono fakakakato ʻa e ngaahi meʻa faka-ʻOtua te na lavá.

    Lolotonga e kei hoko ʻa ʻEletā Kōtoni B. Hingikelí ko ha mēmipa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, naʻá ne lea ai ʻo kau ki he “faʻahinga fakaʻapaʻapa ʻoku taku ai ko e kaumeʻa mamae mo pelepelengesi taha ʻo ha taha ko hono hoá.” Naʻá ne pehē: “ ʻOku faʻa fakahehema ʻa e feohi ia ʻi he nofo-malí ke hangē pē ha meʻa anga-mahení pea faʻa aʻu pē ʻo taʻe oli. ʻOku ʻikai ke u toe ʻiloʻi ha founga pau ange ke pukepuke ai e feohi ko iá ʻi ha tuʻunga lāngilangi mo fakamāfana angé ka ko hano toutou fakamanatu ʻe ha tangata ko e tokoni ko ia ʻoku tuʻu ʻi hono tafaʻakí, ko ha ʻofefine ia ʻo e ʻOtuá, ʻoku kau fakataha [mo e ʻOtuá] ʻi he fakatupu maʻongoʻongá ke fakahoko ʻEne ngaahi taumuʻa taʻengatá. ʻOku ʻikai ke u toe ʻiloʻi ha founga lelei taha ange ki ha fefine ke ne tauhi ai ke māfana maʻu pē ʻa ʻene ʻofa ki hono husepānití ka ko haʻane fakasio mo ne fakamamafaʻi maʻu pē ʻa e ngaahi ʻulungāanga fakaʻotua ʻoku maʻu ʻe he foha kotoa pē ʻo ʻetau Tamaí, pea ʻe lava ke maʻu ʻeni ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ai ʻa e fakaʻapaʻapá, manakó mo e fakalotolahí. ʻE hanga ʻe hono toutou fakahoko ʻo e faʻahinga tōʻonga ko ʻení ʻo tanumaki maʻu pē ʻa ʻena ongoʻi feloto-houngaʻiaʻakí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1971, 81–82; pe Ensign, June 1971, 71–72).

ʻOku tokoni ʻa e ngaahi founga fetuʻutaki ʻoku leleí ke taʻofi mo veteki ai ʻa e ngaahi faingataʻá.

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻikai ngata pē ʻi he totonu ke fakatokangaʻi ʻe he husepānití mo e uaifí ʻa e ngaahi ʻulungāanga lelei ʻokú na takitaha maʻú, ka ʻoku totonu foki ke na feinga ke na fetuʻutaki lelei. ʻOku mahuʻinga fau ʻa e fetuʻutakí ki hono langaki ʻo e ʻofá mo e uouangatahá pea mo hono fakaleleiʻi ʻo e ngaahi faingataʻa ʻe ala hokó.

Hiki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he palakipoé:

Fefakafanongoʻaki.

Aleaʻi tauʻatāina mo fiemālie e ngaahi faingataʻá pe ʻahiʻahí.

Fetuʻutaki ʻi he founga ʻofa mo lelei.

Fakamatala ange ʻe lava ke tokoni e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki he ongo meʻa malí ke toe fakalakalaka ange ai ʻena fetuʻutakí. Fakaʻaongaʻi e nāunau ko ʻení ke fakahoko ʻaki ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo e tefitoʻi moʻoni taki taha:

Fefakafanongoʻaki.

Vahevahe ange ʻa e faleʻi ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“ ʻE ngaahi husepāniti mo e ngaahi uaifi, ako ke mo fefakafanongoʻaki, pea fakafanongo ke mo feakoʻaki… . ʻOku mahuʻinga fau ke vaheʻi ha kiʻi taimi ke mo talanoa ai ke fakamālohia maʻu ai pē hoʻomo fetuʻutakí. Kapau ko e nofo-malí ko e fetuʻutaki pē vā mahuʻinga taha ia ʻi he moʻuí, ta ʻoku taau ke foaki ange ki ai ʻa e taimi mahuʻinga tahá! Ka ʻoku faʻa fakamuʻomuʻa ange ʻa e fanga kiʻi fakataha pe ʻapoinimeni ia ʻoku ʻikai fuʻu mahuʻingá, pea tuku leva ai ʻa e fanga kiʻi toetoenga taimí ia ke ke fakafanongo ai ki ho kaungā ngāue pelepelengesi mo mahuʻinga tahá”(ʻi he Conference Report, Apr. 1991, 28; pe Tūhulu, Siulai 1991, 23).

  • Ko e hā ha ngaahi lelei ʻe lava ke maʻu ʻe ha husepāniti mo ha uaifi ʻi he taimi ʻoku na fefakafanongoʻaki fakamaatoato mo loto-ʻofa aí? (ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi talí e ngaahi meʻa ʻoku hiki atu ʻi laló.)

    1. ʻOkú na feakoʻaki lahi ange ai ʻo kau ki heʻena ngaahi ongo totonú pea mo e ngaahi meʻa ʻokú ne fakalotoa kinauá.

    2. ʻOkú na feakoʻaki lahi ange ai ʻo kau ki heʻena ngaahi ongo totonú pea mo e ngaahi meʻa ʻokú ne fakalotoa kinauá.

    3. ʻE meimei ke ongoʻi ʻe he tokotaha kotoa pē ʻoku ʻofaʻi mo fakamahuʻingaʻi ia.

    4. ʻE siʻisiʻi leva ke kumi ʻuhinga e tokotaha kotoa kae lahi ange ʻene fetuʻutaki tauʻatāiná.

  • Ko e hā ha meʻa te ne lava ke fakafeʻatungiaʻi ha fefakafanongoʻaki ha ongo meʻa mali? (ʻE lava ke kau he ngaahi talí ʻa e femoʻuekiná, ʻikai fie fakamoleki ha taimi ke fanongo aí pea siʻi mo e fie tokanga ki he fatongia ʻo e tokotaha koeé.)

  • Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe ha ongo meʻa mali ke na hoko ai ko ha ongo meʻa ʻoku fakafanongo lelei angé? (Tanaki atu ki hono kole ke ʻomi e ngaahi fakakaukau ʻa e kau akó, kiʻi vakai angé naʻa lelei ke ke vahevahe ange ʻa e ngaahi meʻa ko ʻeni ʻoku hā atu ʻi laló.)

    1. Fakamoleki ha taimi ke mo talanoa fakataha ai. Fakaʻehiʻehi mei ha toe fakahohaʻa, kae fetokangaʻaki pē.

    2. Fanongo ke mahino. ʻOua ʻe toutou taʻofi e tokotaha ʻoku leá. Ka fie maʻu, fai ange ha ngaahi fehuʻi hangē ko e “Te ke lava nai ke toe fakamaʻalaʻala mai ke mahino ange?” pe “Ko e hā e ongo naʻá ke maʻu ʻi he taimi naʻe hoko aí?” pe “ ʻOku ʻikai te u fakapapauʻi pe ʻoku mahino kiate au. Naʻá ke pehē koā … ?”

    3. Fakaʻehiʻehi mei he ʻitá pe loto laveá. Manatuʻi, ʻi he ngaahi meʻa lahi, ʻoku malava pē ke tonu ha fakakaukau ʻe ua pe lahi ange.

Aleaʻi tauʻatāina mo fiemālie e ngaahi faingataʻá pe ʻahiʻahí.

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fepōtalanoaʻaki tauʻatāina e ongo meʻa malí fekauʻaki mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻokú na fehangahangai mo ia ʻi heʻena nofo-malí?

Fakamahino ange ʻoku totonu ke fakahoko ha fealēleaʻaki fekauʻaki mo e ngaahi faingataʻá pe ʻahiʻahí ʻi ha founga fakaʻapaʻapa, kae ʻikai ʻi he fakafekiki pe fekeʻikeʻi. Lolotonga e kei mēmipa ʻa Kōtoni B. Hingikelí ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, naʻá ne akoʻi mai ʻo pehē:

“ ʻOku siʻisiʻi ke tau faʻa tō ki he faingataʻá ʻi he taimi ʻoku tau lea vaivai aí. ʻOku toki fai pē ʻa e vālaú ʻi he taimi ʻoku hiki hake ai hotau leʻó pea hoko leva ʻa e fanga kiʻi tafungofunga īkí ko ha ʻotu moʻunga māʻolunga ʻo e fekeʻikeʻí… . Ko e leʻo ʻo hēvaní ko ha kiʻihiʻi leʻo siʻi mo mālie ia; ʻi he taimi tatau pē, ko e leʻo ʻo e melinó ʻi ʻapí, ko ha leʻo pē ʻoku fanafana” (ʻi he Conference Report, Apr. 1971, 82; pe Ensign, June 1971, 72).

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tevita O. Makei, “Tuku ke ʻoua naʻa teitei lea leʻo lahi ʻa e husepānití pe uaifí, ‘Tukukehe pē kapau ʻoku vela ʻa e falé’ “ (Stepping Stones to an Abundant Life, comp. Llewelyn R. McKay [1971], 294).

Fetuʻutaki ʻi he founga ʻofa mo lelei.

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku tokoniʻi ai ha nofo-mali ʻe he fakahaaʻi ʻo e houngaʻiá, poupoú, mo e ʻofá? Ko e hā ha founga ʻoku uesia ai ʻa e nofo-malí ʻe he fetuʻutaki ʻoku ʻikai leleí—hangē ko e fakaangá, tafulú mo e fakasio pē ʻo e fehālaakí?

    Fekau ki he kau akó ke nau lau e faleʻi ko ʻeni meia ʻEletā Siō J. Kulisitianesoní (peesi 22 ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí):

    “Fakaʻehiʻehi mei he ‘nofo ʻo fefakaangaʻaki taʻetukú.’ ʻOua naʻá mo nofo ʻo fefakaangaʻaki ʻa hoʻomo ngaahi fehālaakí. ʻIloʻi ʻoku ʻikai ha taha ʻiate kimoutolu ʻoku haohaoa. ʻOku kei toe lahi ʻaupito ʻa e ngaahi meʻa ke tau fai taki taha ke tau hangē ai ko Kalaisí, ʻo hangē ko ia ʻoku naʻinaʻi mai hotau kau takí ke tau faí.

    “ Ko e ‘fekaangaʻaki taʻetukú’ ʻi hono ui ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipoló, te ne lava ʻo maumauʻi ha nofo-mali pē…. ʻOku tau meimei fakatokangaʻi kotoa pē ʻi heʻetau loto-mamahí ʻa hotau ngaahi vaivaí, pea ʻoku ʻikai fie maʻu ke toutou fakamanatuʻi mai ia kiate kitautolu. ʻOku tokosiʻi ʻaupito ha kakai ʻoku nau liliu ki he leleí tupu mei hano toutou fakaangaʻi pe tafuluʻi maʻu pē kinautolu. Kapau ʻe ʻikai te tau tokanga, ʻe hoko ha ngaahi fakaanga ʻe niʻihi ʻoku tau pehē ko e fakaanga fakatupulakí, ko ha fakaanga ia ʻoku fakatupu maumau” (vakai ki he Conference Report, Apr. 1995, 85; pe Ensign, May 1995, 64–65; vakai foki, Spencer W. Kimball, “Marriage and Divorce,” 1976 Devotional Speeches of the Year [1977], 148).

  • Ko e hā ʻe lava ke hoko ko ha ola ʻo e lāungá mo e fakaangá?

  • Ko e fōtunga ʻe taha ʻo e fakaangá ko hono fakahoa e ngaahi vaivai ʻo ha taha ki he ngaahi mālohinga ʻo ha niʻihi kehe. ʻE uesia fēfē ʻe he foungá ni ha nofo-mali?

  • Ko e hā ha meʻa kuó ke aʻusia ʻoku hā ai e mahuʻinga ʻo e fakamālōiaʻi mo hono fakalotolahiʻi ʻo ha niʻihi kehe kae ʻikai ko hono toutou fakaangaʻi kinautolú? Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ai ʻe hono fakahaaʻi ʻo e ngaahi meʻa leleí ke ne fakamālohia e nofo-malí?

    Ne fakamatala ha fefine ʻe taha ʻo pehē ʻoku faʻa fakahikihikiʻi ʻe hono husepānití ia ʻi hono ngaahi talēniti ko e uaifí mo e tauhi-ʻapí, ʻo ʻikai ngata pē he taimi ʻokú na ʻi ʻapi aí, ka ʻoku toe pehē foki ki he taimi ʻokú na feohi ai mo hona ngaahi kaungāmeʻá. ʻOku ʻikai ʻaupito ke ne teitei lave ki hono ngaahi vaivaí. Ka ʻokú ne fili pē ke tokanga taha ki hono ngaahi mālohingá. Naʻá ne pehē ʻoku hanga ʻe heʻene ngaahi lea fakalotolahí ʻo fakaʻaiʻai mo ʻoange kiate ia ha ʻamanaki ke toe fakalakalaka ange.

Fakaʻosí

Vahevahe ange ʻa e faleʻi ko ʻeni ʻa ʻEletā Māvini J. ʻEsitoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

“ ʻI he taimi ʻoku fai ai ha ngaahi fealēleaʻaki fakafāmilí, ʻoku totonu ke ʻoua ʻe tukunoaʻi e ngaahi faikehekehé kae fakafuofuaʻi mo vakaiʻi pē ia ʻi he nonga. Ko e fakakaukau tonu pe loto ʻo ha tahá, ʻoku ʻikai ke fuʻu mahuʻinga ange ia ʻi ha vā pe fetuʻutaki ʻoku lelei mo tolongá. ʻOku hoko ʻa e feveitokaiʻakí mo e anga fakaʻapaʻapa ʻo fakafanongo lolotonga ha fealēleaʻakí ko e ngaahi tefitoʻi meʻa mahuʻinga ia ʻi ha fetalanoaʻaki lelei… . Ko ha meʻa mahuʻinga moʻoni ia ke ʻiloʻi e founga ke te taʻe loto ai ki ha fakakaukau ʻa ha taha kae ʻikai ʻiteʻita aí” (ʻi he Conference Report, Apr. 1976, 79; pe Ensign, May 1976, 52).

Mou toe fakamanatu mounou pē ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo mou aleaʻí. Poupouʻi e kau akó ke nau fakahoko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau moʻuí. Fai hoʻo fakamoʻoní ʻo fakatatau mo e ueʻi ʻa e Laumālié.

Vakai ki he peesi 19–21 ʻo e Tohi Fakahinohino Ako ʻa e Kau Ako ki he Ngaahi Fetuʻutaki ʻi he Nofo-malí mo e Fāmilí. Poupouʻi e kau akó ke nau toe fakamanatu e ngaahi tokāteline mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he lēsoni ko ʻení ʻaki ʻenau (1) muimui ki ha taha ʻo e ngaahi fokotuʻu ʻi he “Ngaahi Fakakaukau ki Hono Fakahokó” pea mo (2) lau e fakamatala ʻa ʻEletā Siō J. Kulisitianesoni “Ko e Malí mo e Palani Lahi ʻo e Fiefiá.” Fakamamafaʻi ange ʻe lava ke maʻu ʻe he ongo meʻa malí ha ngaahi lelei lahi mei heʻena lau mo aleaʻi fakataha e ngaahi fakamatala ʻi he tohi fakahinohino akó ni.

Paaki