Kakai Tangatá
Ngaahi Fakahinohino Fakalūkufuá


“Ngaahi Fakahinohino Fakalukufuá,” Ngaahi Ouau mo e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí (2018).

“Ngaahi Fakahinohino Fakalukufuá,” Ngaahi Ouau mo e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí.

Ngaahi Fakahinohino Fakalūkufuá

Mei he vahe 20 ʻo e Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2, vahe 20

ʻĪmisi
tāpuakiʻi ʻe ha kau tangata ha tangata

ʻOku fokotuʻutuʻu atu ʻe he pulusinga ko ʻení ha ngaahi fakahinohino ki hono fakahoko e ngaahi ouau mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku totonu foki ke foki ʻa e kau palesiteni fakasiteikí, kau pīsopé, mo e kau kalaké, ki he ngaahi tuʻutuʻuni mo e founga ngāue ʻoku fokotuʻutuʻu ʻi he Tohi Tuʻutuʻuni Fika 1, vahe 16, mo e Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2, vahe 20.

Ko e ouaú ko ha ngāue toputapu ia, hangē ko e papitaisó, ʻoku fakahoko ia ʻi he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku fie maʻu ʻa e ouau ʻo e papitaisó, hilifakinimá, fakanofo ki he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí (maʻá e houʻeiki tangatá), ʻenitaumeni fakatemipalé, mo e sila ʻi he temipalé ki he hakeakiʻi ʻo e kakai kotoa pē ʻoku ala fakamāuá. ʻOku ui kinautolu ko e ngaahi ouau fakamoʻui. ʻOku fakahoko ʻe he tokotaha ʻokú ne maʻu iá ha ngaahi fuakava mo e ʻOtuá, ko e konga ia ʻo e ouau fakamoʻui takitaha.

ʻOku fie maʻu ki hono fakahoko ʻo ha ouau fakamoʻuí hano fakamafaiʻi mei ha taki lakanga fakataulaʻeiki ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī totonú pe ʻoku ngāue ʻi he malumalu ʻo ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ko iá. ʻOku toe fie maʻu ʻa e faʻahinga fakamafaiʻi peheé ki hono fakahingoa mo tāpuakiʻi ʻo ha fānau; fakatapui ʻo ha faʻitoka; foaki ha tāpuaki fakapēteliake; mo hono teuteu, tāpuakiʻi, mo tufa ʻo e sākalamēnití. ʻE lava ke fakatapui ʻe he kau maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ʻa e loló, faingāue ki he mahakí, foaki ha ngaahi tāpuaki fakaetamai, mo fakahoko ha ngaahi tāpuaki kehe ʻo e fakafiemālié mo e faleʻí ʻo ʻikai toe kole ha fakamafaiʻi mei ha taki lakanga fakataulaʻeiki.

Ko e houʻeiki tangata ʻoku nau fakahoko ʻa e ngaahi ouaú mo foaki e ngaahi tapuakí ʻoku totonu ke nau teuteuʻi kinautolu ʻaki haʻanau moʻui taau pea feinga ke tataki kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻOku totonu ke nau fakahoko ʻa e ouau pe tāpuaki takitaha ʻi ha founga ʻoku fakaʻeiʻeiki, mo fakapapauʻi ʻokú ne aʻusia ʻa e ngaahi fie maʻu ko ʻení:

  1. ʻOku totonu ke fakahoko ia ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí.

  2. ʻOku totonu ke fakahoko ia ʻaki ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

  3. ʻOku totonu ke fakahoko ʻaki ia ha ngaahi founga ʻoku fie maʻú, hangē ko hono fakaʻaongaʻi ha fakalea pau pe fakaʻaongaʻi e lolo tapú.

  4. ʻOku totonu ke fakamafaiʻi ia ʻe he maʻu mafai pule ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī totonú (ʻi he angamahení ko e pīsopé pe palesiteni fakasiteikí),ʻo kapau ʻoku fie maʻu ʻo fakatatau mo e ngaahi fakahinohino ʻi he vahe ko ʻení.

Kuo pau ke fakapapauʻi ʻe he taki lakanga fakataulaʻeiki ʻokú ne tokangaʻi ha ouau pe tāpuaki ʻoku maʻu ʻe he tokotaha ʻokú ne fakahokó ʻa e mafai totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, moʻui taau, peá ne ʻilo mo muimui ki he ngaahi founga totonú. ʻE toe feinga foki ʻa e kau takí ke ʻai ʻa e ouaú mo e tāpuakí ke hoko ko ha aʻusia mamalu mo fakalaumālie.

ʻI he taimi ʻoku fakahoko ai ʻa e ngaahi ouaú pe ngaahi tāpuakí ʻi he houalotu sākalamēnití, ʻe fakapapauʻi ʻe he pīsopé ʻoku fakahoko totonu kinautolu. Koeʻuhí ke ʻoua naʻa mā ha tokotaha maʻu lakanga fakataulaʻeiki, ʻe toki fakatonutonu leʻo siʻi atu pē ʻe he pīsopé ha ngaahi fehālaaki ʻo kapau ʻoku ʻikai totonu ʻa e ngaahi konga mahuʻinga pau ʻo e ouaú pe tāpuakí.

ʻE lea ʻa kinautolu ʻoku nau fakahoko e tāpuaki fakataulaʻeikí ʻaki ʻa e ngaahi lea ʻo e tāpuakí (“ʻOku ou [pe ʻoku mau] tāpuakiʻi koe ke …”) kae ʻikai ko hano fai ʻo ha lotu (“Tamai Hēvani, ʻaloʻofa muʻa ʻo tāpuakiʻi ʻa e tokotahá ni ke …”).

Ko e Kau ʻi he Ngaahi Ouaú mo e Ngaahi Tāpuakí

Ko e houʻeiki tangata pē ʻoku nau maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki totonú mo moʻui tāú te nau lava ʻo fakahoko ha ouau pe tāpuaki pe tuʻu ʻi he siakalé. Ko kinautolu ʻoku kaú ʻoku faʻa fakangatangata pē ke tokosiʻi, kau ai e kau taki lakanga fakataulaʻeikí, kau mēmipa ofi ʻo e fāmilí, mo e kaungā ngāue vāofí hangē ko e ongo ngāue fakaetauhí. ʻOku ʻikai poupouʻi hono fakaafeʻi tokolahi ʻo e fāmilí, ngaahi kaungāmeʻá, mo e kau takí ke nau tokoni ʻi ha ouau pe tāpuaki. ʻI he taimi ʻoku fuʻu tokolahi ai kinautolu ʻoku kaú, ʻe lava ke hā ngali kehe pea mole e laumālie ʻo e ouaú. Ko kinautolu pē ʻoku nau fakahoko e ouaú mo kinautolu ʻoku nau tokangaʻí, ʻoku fie maʻú. ʻOku poupou ʻa e niʻihi kehé mo fakalotolahi ki he tokotaha ʻoku leá.

ʻI he taimi ʻoku tokolahi ai ha houʻeiki tangata ʻoku kau ʻi ha ouau pe tāpuaki, te nau takitaha hili fakamaʻamaʻa honau nima toʻomataʻú ʻi he ʻulu ʻo e tokotahá (pe hapai hake ʻaki ʻa e pēpē ʻoku tāpuakiʻí), pea ko hono nima toʻohemá ʻi he uma ʻo e tokotaha ʻi hono tafaʻaki toʻohemá.

Neongo ko ha houʻeiki tangata tokosiʻi pē ʻe tuʻu ʻi he siakalé ʻi he taimi ʻoku maʻu ai ʻe ha taha ha ouau pe tāpuakí, ka ʻoku fakaafeʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmilí ke nau ʻi ai.

ʻE poupouʻi ʻe he kau takí ʻa e houʻeiki tangata moʻui taau ʻoku nau maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki totonú ke nau fakahoko pe kau ʻi he ngaahi ouau pe tāpuakiʻi ʻo e kau mēmipa honau fāmilí.

Moʻui Taau ke Kau ʻi ha Ouau pe Tāpuaki

Ko ha taha maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki pē ʻoku moʻui taau ke ne maʻu ha lekomeni temipale ʻe lava ke ne lea ʻo fakahoko hono hilifakinima ʻo ha taha ke hoko ko e mēmipa ʻo e Siasí, ke ne foaki ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí, fakanofo ha taha ki ha tuʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeiki ko iá, pe vaheʻi ha taha ke ngāue ʻi ha uiuiʻi faka-Siasi.

ʻOku ʻa e kau pīsopé mo e kau palesiteni fakasiteikí ʻa e totonu ki hono fakakaukauʻi hano fakangofua ʻo ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻoku ʻikai moʻui taau kakato mo e temipalé ke nau fakahoko pe kau ʻi ha ngaahi ouau mo ha ngaahi tāpuaki, ʻo fakatatau mo hono tataki ʻe he Laumālié mo e ngaahi fakahinohino ʻi he palakalafi hoko maí. Neongo iá, ʻoku ʻikai totonu ke fakangofua ʻe he maʻu mafai pulé ʻa e faʻahinga ko iá ke kau kapau ʻoku ʻi ai ha taha maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻoku teʻeki fakaleleiʻi haʻane ngaahi angahala mamafa.

ʻE lava ʻe ha pīsope ke fakangofua ha tamai ʻoku maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ke ne fakahingoa mo tāpuakiʻi ʻene fānaú tatau ai pē kapau ʻoku ʻikai moʻui taau kakato ʻa e tamaí mo e temipalé. Ko e meʻa tatau pē, ʻe lava ʻe ha pīsope ke fakangofua ha tamai ʻa ia ko ha taulaʻeiki pe maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ke ne papitaiso ʻene fānaú pe fakanofo hono ngaahi fohá ki he ngaahi tuʻunga ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné. ʻE lava ha taha maʻu Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki ʻi ha tuʻunga tatau mo ia ke tuʻu ʻi he siakalé ʻi hano hilifakinima ʻo ʻene fānaú, ʻi hano foaki ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí ki hano ngaahi foha, pe ʻi hano vaheʻi hono uaifí pe fānaú. Neongo ia, he ʻikai lava ke lea ʻo fakahoko ia.

Fakahoko ʻo ha Ouau pe Tāpuaki ʻi ha Uooti Kehe

ʻOku totonu ke hanga ʻe ha taha maʻu lakanga fakataulaʻeiki te ne fakahoko hano fakahingoa pe tāpuakiʻi ha kiʻi fānau, papitaiso pe hilifakinima ha taha, fakanofo ha taha ki ha tuʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeikí, pe tāpuakiʻi ha faʻitoka ʻi ha feituʻu mavahe mei hono uooti totonú, ʻo fakahā ʻene lekomeni temipalé ki he maʻu mafai pulé pe ko ha foomu Fakaongoongolelei ke Fakahoko ha Ouau kuo fakamoʻoni ai ha taha ʻo ʻene kau pīsopelikí.

Ko Hono Fakahoko ʻo e Ngaahi Ouaú ʻe ha Kakai ʻOku Faingataʻaʻia Fakaesino pea maʻá ha Kakai ʻOku Faingataʻaʻia Fakaesino

Ko e ngaahi fakahinohino ki hono fakahoko e ngaahi ouaú ʻe ha kakai ʻoku faingataʻaʻia fakaesino, pea maʻá ha kakai ʻoku faingataʻaʻia fakaesinó ʻoku ʻoatu ia ʻi he Tohi Tuʻutuʻuni Fika 1,16.1.8 mo e 16.1.9.

Ki ha ngaahi fakahinohino ki hono fakatonulea ʻo e ngaahi ouaú maʻanautolu ʻoku tuli pe uesia ʻenau fanongó, vakai ki he Tohi Tuʻutuʻuni Fika 1, 21.1.26.

Ko Hono Liliu ʻo e Ngaahi Ouaú mo e Ngaahi Tāpuakí

Ko e ngaahi fakahinohino ki hono liliu ʻo e ngaahi ouaú mo e ngaahi tāpuakí ʻoku ʻoatu ia ʻi he Tohi Tuʻutuʻuni Fika 1,16.1.2.

Ngaahi Fakahinohino ki Hono Fakahoko ʻo e Ngaahi Ouaú mo e Ngaahi Tāpuakí

ʻOku ʻoatu ʻe he ngaahi tohi ko ʻení ʻa e ngaahi fakahinohino ki hono fakahoko ʻo e ngaahi ouaú mo e ngaahi tāpuakí:

  1. Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2, vahe 20

  2. Tohi Fakahinohino ʻa e Fāmilí, peesi 18–25

  3. Ngaahi Fatongia mo e Tāpuaki ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí, Konga B, peesi 42–47

ʻE akoʻi ʻe he kau taki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa e houʻeiki tangatá ʻi he founga fakahoko ʻo e ngaahi ouaú mo e ngaahi tāpuakí, ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi tohi ko ʻení. ʻE fakapapauʻi ʻe he kau takí ʻoku maʻu ʻe he tokotaha maʻu lakanga fakataulaʻeiki kotoa pē ʻa e tohi Fakahinohino ʻa e Fāmilí pe Ngaahi Fatongia mo e Tāpuaki ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí, Konga B,koeʻuhí ke ne maʻu haʻane tatau ʻo e ngaahi fakahinohino ko ʻení.

ʻOku ʻikai totonu ke faʻu pe fakaʻaongaʻi ʻe he kau takí ha ngaahi tohi kehe ʻoku ʻomai ai ha ngaahi fakahinohino ki he ngaahi ouaú, ngaahi tāpuakí, pe ngaahi lotú tuku kehe kapau kuo fakamafaiʻi ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻa e ngaahi tohi ko iá.

Paaki