Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 14: Ko e Ngaahi Fatongia pea mo e Founga ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí


Vahe 14

Ko e Ngaahi Fatongia pea mo e Founga ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí

Ko e faʻunga ʻo e Siasí … ʻoku fakatatau ia ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo fakahā mai ʻe he ʻOtuá.1

Mei he Moʻui ʻa Sione Teilá

Naʻe tokanga lahi ʻa Palesiteni Teila ki he founga pea mo e faʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeikí, ʻo ne akoʻi ai ko e lakanga fakataulaʻeikí “ko ha ʻata pe ʻīmisi ia ʻo e ngaahi meʻa ʻi he loto langí” pea mo e founga “ ʻoku tafe mai ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá ki hono kakai ʻi māmaní.”2 Naʻá ne kamata ai ʻa e ngaahi fakataha fakauike ko ia ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he ngaahi uōtí, fakataha mo ha fakataha fakamāhina ʻa e kau maʻu lakanga fakataula- ʻeikí ʻi he siteikí pea mo ha ngaahi konifelenisi fakakuata ʻa e siteikí, ke poupouʻi ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ke nau ako mo fakahoko honau ngaahi fatongiá.

ʻI he pekia ʻa Pilikihami ʻIongi ʻi ʻAokosi 1877, ne tukuange ai ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí, pea hoko leva Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he Palesiteni ki ai ʻa Sione Teilá, ko e faʻunga pule ia ʻo e Siasí. Neongo naʻe ʻiloʻi ʻe Palesiteni Teila ʻi he tuʻunga ko ʻení ʻoku tuʻunga tatau ʻa e mafai ʻo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá mo e mafai ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí (vakai, T&F 107:22–24), ka naʻá ne toe ʻiloʻi ko e founga totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kuo ʻomí, ke tataki ʻa e Siasí ʻe ha Palesiteni mo hano ongo tokoni. Taimi tatau pē, naʻá ne feinga ʻi he loto fakatōkilalo ke fai pē finangalo ʻo e ʻEikí pea ʻikai foki loto ke ne toʻo ha faʻahinga tuʻunga maʻana.

Hili ha taʻu ʻe tolu mo e konga mei he pekia ʻa Pilikihami ʻIongí, ne toe fokotuʻutuʻu ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí. ʻI he ʻaho 10 ʻo ʻ Okatopa 1880, ne fokotuʻu ai ʻa Palesiteni Sione Teila ko e Palesiteni ʻo e Siasí, mo Siaosi Q. Kēnoni pea mo Siosefa F. Sāmita ko hono ongo tokoni. ʻI heʻene lea he ʻaho naʻe fokotuʻu aí, ne pehē ai ʻe Palesiteni Teila: “Kapau naʻe ʻikai ko hamau fatongia ke fokotuʻutuʻu totonu mo kakato ʻa e Siasí ʻi hono faʻungá kotoa, ne u mei fiemālie ange ke u kei hoko atu pē mo hoku ngaahi tokoua ʻi he toko hongofulu mā uá, ka ko ʻeku lea pē ʻi he anga hoku lotó fakafoʻituitui. Ka ʻoku ʻi ai ha ngaahi fehuʻi ʻoku haʻu fekauʻaki mo ha ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ʻatautolu ke lea ʻi hono tuʻungá, pe ko e founga ke fakahoko ai iá. Ko e taimi kuo tuku mai ai ʻe he ʻOtuá ha founga mo ne fokotuʻu ha houalotu ʻi hono Siasí, fakataha mo hono ngaahi kōlomu kehekehe ʻo hangē ko hono ʻomi ʻe he fakahaá ʻo fakafou he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ʻoku ʻikai ke u toe tui ʻoku ʻi ai ha totonu ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí, toko hongofulu mā uá, kau taulaʻeiki lahí, kau fitungofulú, kau pīsopé, pea ko ha toe taha, ke ne liliu pe fulihi ʻa e meʻa kuo fakahā mai pe fokotuʻu ʻe he ʻEikí.”

Hili ia peá ne pehē ʻi he aʻu mai ki he pekia ʻa Pilikihami ʻIongí, kuo ʻosi fokotuʻu maau ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, tuku kehe pē ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí, pea ʻoku totonu ai ke fua ʻe he kōlomu ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, pea pehē ki hono toenga ʻo e ngaahi kōlomú, ʻa e ngaahi tuʻunga ne fekauʻi ʻe he Fungani Māʻolungá.

Ne hoko atu ʻa Palesiteni Teila ʻo pehē: “Ko e ngaahi fokotuʻu ʻeni ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí kia aú. Ne u fakahā hoku lotó ki he toko hongofulu mā uá, ke nau loto taha mo au, pea ko hono moʻoní, ne ʻi ai hanau tokolahi ne nau loto tatau mo au. Kiate kimautolú, ʻoku ʻikai ke mau fakakaukau ki ai, pea ʻoku ʻikai totonu ke pehē, ke maʻu ai ha tuʻunga, ha lakanga, pe lāngilangi, neongo ko ha lāngilangi lahi ia ke hoko ko ha tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá. Ko ha lāngilangi moʻoni ke te maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá. Ka neongo ko ha lāngilangi ke hoko ko ha kau tamaioʻeiki ʻa e ʻOtuá, ʻo maʻu hono lakanga fakataulaʻeikí, ʻoku ʻikai ko ha lāngilangi ia ke feinga ha tangata pe kau tangata ke kumi tuʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní. Naʻe folofola ʻa Sīsū, Naʻe ʻikai ke mou ui au, ka kuó u ui ʻakimoutolu [vakai, Sione 15:16]. Pea hangē ko ia ne u lea ʻaki ki muʻá, kapau ne u fai ki hoku lotó, ʻe lele fiemālie, hamolemole, pea mo tokamālie ʻa e meʻa kotoa; ka ʻoku ʻi ai haku kaungā ngāue lelei toko lahi ʻa ia ʻoku ou faka- ʻapaʻapaʻi mo fakahikihikiʻi, pea ʻoku ou fiefia ʻi heʻenau ngaahi faleʻí. Tuku ke fai ʻa e meʻa kotoa ʻi honau ngaahi tuʻunga totonú. Ka ʻoku ʻikai ʻaʻaku ia ke lea ʻaki, ʻoku ʻikai ʻaʻau ia ke leaʻaki ʻa e meʻa ʻoku tau takitaha loto ke faí, ka ʻoku ʻatautolu ʻoku maʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeiki māʻoniʻoní ke tau fakapapauʻi ko e ngaahi faʻunga kotoa pē ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ko ʻení ʻoku pukepuke mo maau pea ʻoku fokotuʻutuʻu ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he siasi mo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻo fakatatau mo e palani kuó ne fakahā maí. Ko ia ʻoku mau fakahoko ai ʻa e meʻa ko ʻeni kuo ui mai ai kimoutolú ke mou hikinimaʻi he ʻaho ní.”3

Ngaahi Akonaki ʻa Sione Teilá

ʻOku ua ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, ʻa ia ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka- Melekisēteki mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒlone.

ʻUluakí.—Kuo mau ʻilo ʻoku ʻi ai ha ongo lakanga fakataulaʻeiki māvahevahe moʻoni ʻe ua, ʻa ia ko e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí mo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné… . Uá—ʻOku fakatou foaki lōua kinaua ʻe he ʻEikí; ʻokú na fakatou lauikuonga, pea ʻoku ngāueʻaki ia ʻi he moʻuí ni pea mo ʻitāniti. Tolú—ʻOku maʻu ʻe he lakanga taulaʻeiki faka-Melekisētekí ʻa e totonu ki he tuʻunga fakapalesitenisií, pea ʻoku ʻi ai ʻa e mālohi mo e mafai ki he ngaahi lakanga kotoa pē ʻi he Siasí, he kuonga kotoa pē ʻo e māmaní, ke tauhi ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié. Faá—Ko e lakanga fakataulaʻeiki hono uá ʻoku ui ia ko e lakanga fakataulaʻeiki ʻo ʻĒlone, koeʻuhí he naʻe foaki ia kia ʻĒlone mo hono hakó ʻi honau ngaahi toʻu tangatá kotoa. Nimá—Ko e lakanga fakataulaʻeiki māʻulalo angé [pe Faka-ʻĒloné] ko e konga pē ia, pe ko ha kupu ia ʻo e lakanga fakataulaʻeiki māʻolunga angé, pe ko e lakanga taulaʻeiki faka- Melekisētekí, ʻoku ʻi ai ʻa e mālohi ki hono fakahoko ʻo e ngaahi ouau fakaetuʻasinó…. Onó—ʻOku ʻi ai ha kau palesitenisī ki he ongo lakanga fakataulaʻeikí ni takitaha, ʻo tatau pē ʻi he lakanga taulaʻeiki faka-Melekisētekí mo e lakanga taulaʻeiki faka-ʻĒloné.

Fitú—Neongo ko e mālohi ʻo e lakanga taulaʻeiki māʻolunga angé, pe faka-Melekisētekí, ke tauhi ʻa e ngaahi kī ki he ngaahi tāpuaki fakalaumālie kotoa pē ʻi he Siasí; ʻokú ne maʻu ʻa e faingamālie ke maʻu ʻa e ngaahi meʻa fakalilolilo ʻo e puleʻanga ʻo e langí, pea ke fakaava ʻa e ngaahi langí kiate kinautolu, ke faʻa fakataha mo e haʻofanga pe Siasi kotoa ʻo e ʻuluaki fānaú pea mo fiefia ʻi he feohi mo e ʻi ai ʻa e ʻOtua ko e Tamaí, mo Sīsū ko e Fakalaloa ʻo e fuakava foʻoú, ke ne puleʻi ʻa e kau ngāue fakalaumālie kotoa ʻo e Siasí, ʻe kei maʻu pē ʻe he kau palesitenisī ʻo e lakanga fakataula- ʻeiki māʻolungá, ʻa ia ʻoku ʻi he tuʻunga ʻo Melekisētekí, ʻa e totonu ke fakahoko ngāue ʻi he ngaahi tuʻunga kotoa pē ʻi he Siasí, ʻi he meʻa fakalaumālié mo e fakatuʻasinó fakatouʻosi.

“Pea ʻoku hoko leva mo e Lakanga Taulaʻeiki Māʻolungá, ʻa ia ʻoku lahi tahá. Ko ia, ʻoku totonu ke ʻi ai ha taha ʻe fakanofo mei he Lakanga Taulaʻeiki Māʻolungá ke pule ki he kau ngāue fakataulaʻeikí, pea ʻe ui ia ko e Palesiteni ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Māʻolunga ʻo e Siasí; Pe, [ʻi hono fakalea ʻe tahá], ko e Taulaʻeiki Lahi Pule ki he Lakanga Taulaʻeiki Māʻolunga ʻo e Siasí” [T&F 107:64–66].

ʻOku mahino ʻoku puleʻi kotoa ʻe he lakanga fakataulaʻeikí ni ʻa e kau palesiteni, kau pīsope, pea kau ai mo e pīsope pulé; ʻo pule ki he ngaahi fakataha alēlea, ngaahi houalotu, pea mo e ngaahi mafai kotoa pē ʻi he Siasí, ʻi māmani kotoa.

Ko e kau pīsopelikí ko e kau palesitenisī ia ʻo e lakanga taula- ʻeiki faka-ʻĒloné, ʻa ia ko ha kupu ia ʻo e lakanga fakataulaʻeiki mā- ʻolungá pe lakanga taulaʻeiki faka-Melekisētekí [vakai, T&F 107:14], pea ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha tangata ʻe ʻi ai haʻane totonu fakalao ke ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga taulaʻeiki faka-ʻĒloné, ʻa ia ʻokú ne puleʻi ʻa e kau pīsope kotoa pē mo e lakanga fakataulaʻeiki siʻi kotoa pē, tuku kehe pē kapau ko ha hako totonu ia ʻo ʻĒlone. Ka, ko e meʻa ʻi he maʻu ʻa e mafaí ʻe ha [taulaʻeiki lahi] ʻo e lakanga taulaʻeiki faka-Melekisētekí ke ngāue ʻi he ngaahi lakanga siʻi ange kotoa pē, ko ia, ʻokú ne lava ke ngāue ʻi he lakanga ko e pīsopé, … kapau ʻe uiuiʻi ia mo vaheʻi mo fakanofo ki he mālohí ni ʻi he nima ʻo e Toko Toluʻi Palesitení ʻo e lakanga taula- ʻeiki faka-Melekisētekí. [Vakai, T&F 107:17.]4

Ko e lakanga taulaʻeiki māʻolungá [pe faka-Melekisētekí], ʻoku pehē, ʻokú ne maʻu ʻa e totonu ki he tuʻunga fakapalesitenisií ʻi he ngaahi kuonga kotoa pē ʻo e māmaní [vakai, T&F 107:8]. Ka ʻoku ʻi ai ha faikehekehe ʻi he ngaahi mālohi fakalūkufua ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, mo e tefitoʻi lakanga pe uiuiʻi ko ia ʻoku vaheʻi ki ai ʻa e tangatá… . ʻI he hoko ʻa ha tangata ko ha taulaʻeiki lahí, ʻoku hoko ai nai ko ha ʻaposetolo? ʻIkai. ʻI he hoko ʻa ha tangata ko ha taulaʻeiki lahí, ʻoku hoko nai ai ko ha palesiteni ʻo ha siteiki, pe ko ha tokoni palesiteni fakasiteiki? ʻIkai. ʻI heʻene hoko ko e taula- ʻeiki lahí, ʻoku hoko nai ai ko ha pīsope? ʻIkai, hala ʻatā. Pea ʻoku pehē tatau pē mo e toenga ʻo e ngaahi lakangá. ʻOku maʻu ʻe he lakanga fakataulaʻeiki māʻolungá ʻa e mafai ke ngāue ʻi he ngaahi ouau, ngaahi tuʻunga, mo e tapa kotoa pē, ʻi he taimi ʻoku ui ai kinautolu ki ai ʻe he ngaahi mafai totonú, kae ʻikai ʻi ha toe taimi kehe; pea ʻi he lolotonga hono kei poupouʻi kinautolu ʻe he kakaí…. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ke ngāue ha tangata ʻi he ngaahi tuʻunga kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kapau kuó ne maʻu ha fa- ʻahinga lakanga fakataulaʻeiki. ʻOku toki ngāue pē ai kapau ʻe uiuiʻi ia mo vaheʻi ke ne fakahoko ʻa e taumuʻa ko iá.5

Ne ʻomi ʻa e ngaahi tuʻunga ʻi he lakanga fakataulaʻeikí ki hono fakahaohaoaʻi ʻo e Kāingalotú.

Kuo ui ʻe he ʻEikí ki hono Siasí ha kau ʻaposetolo, kau palōfita, kau taulaʻeiki lahi, fitungofulu, mo ha kau kaumātuʻa, mo e ngaahi lakanga peheé. Ke hā? Ke fakahaohaoaʻi ʻa e Kāingalotú. [Vakai, ʻEfesō 4:11–12.] Kuo pau nai ke tau haohaoa ka tau toki ngāue? ʻIkai. Ko e ngaahi tuʻunga kehekehe ko ʻení ke fakahaohaoaʻi ai ʻa e Kāingalotú. Mo e hā? Mo hono fakahoko ʻo e ngāue fakafaifekaú, koeʻuhí ke feʻunga ʻa e tangatá mo akoʻi mo fonu ʻi he potó, fakapotopotó, māmá, mo ako ke ne malangaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻoni taʻengatá pea ʻomai ai mei he tukuʻanga koloa ʻa e ʻOtuá ʻa e ngaahi meʻa foʻou mo motuʻa, ʻa e ngaahi meʻa ne faʻufaʻu ke nau tākiekina ʻa e tuʻunga lelei ʻo e kakaí. ʻI hono tuku ko ʻeni ʻa e ngaahi tuʻungá ni ki he Siasí, ʻoku taau ke fakaʻapaʻapaʻi ʻa e tangata kotoa pē ʻi hono tuʻungá.6

Kuo ʻosi fakahoko mai ʻe he ʻOtuá ki he Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ia ʻoku taʻe ʻilo ʻe māmaní, pea ʻi heʻenau taʻe ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻá ni ʻoku ʻikai ke nau ʻilo ai ʻa e founga ke fakahoungaʻi ʻa e anga ʻo hotau lotó. ʻOku nau lau ʻa e leleí ko e kovi, ʻa e māmá ko e fakapoʻuli, ʻa e halá ko e moʻoni, mo e moʻoní ko e hala, koeʻuhí he ʻoku ʻikai ke nau maʻu ha founga ke nau ʻiloʻi ai ʻa e faikehekehe ʻi he meʻa ko ʻeé mo e meʻa ko ʻeé. “Ka ko e kakai kuo fili ʻakimoutolu, ko e [toʻu tangata fakaʻeiʻeiki], ko e [kau taulaʻeiki] māʻoniʻoni,” [vakai, 1 Pita 2:9] kuo fakamavaheʻi mo vaheʻi ʻe he Fungani Māfimafí ke fakahoko ʻEne ngaahi taumuʻá. Kuo fakanofo ʻe he ʻOtuá ʻia kimoutolu ha kau palesiteni, kau ʻaposetolo, kau palōfita, kau taulaʻeiki lahi, kau fitungofulu, kau pīsope, mo ha kau maʻu mafai kehe; ʻokú ne fokotuʻu, fakaivia pea mo tataki kinautolu, ʻi he malumalu ʻo hono mālohí, ʻo akoʻi kiate kinautolu ʻene fonó, fakamahino mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻuí, pea kuo fokotuʻutuʻu mo fakanofo pau ke nau tataki ʻa e kakaí ʻi he hala ʻo e hakeakiʻí mo e nāunau taʻengatá.7

Kapau pē ā ne mahino kiate kitautolu ʻa e nāunauʻia, poto, mālohi, ʻa e fakaʻeiʻeiki mo e mafi ʻo ʻetau Tamai ʻi he langí! Kapau naʻe lava ke tau ʻilo loto atu ʻa e hakeakiʻí, ʻa e nāunauʻia, mo e fiefia ʻoku tatali mai ki he kau anga-tonú, ʻa hono haohaoa mo maʻa ʻo kinautolu ʻoku ʻaʻapa ki he ʻOtuá, ʻa ia ko e Kau Māʻoniʻoni ʻo e Fungani Māʻolungá! Kapau naʻe lava ke mahino ʻa e ngaahi tāpuaki kuo tokonaki ʻe he ʻOtuá maʻá e kakai ʻoku ʻaʻapa kiate Ia mo tauhi ʻEne ngaahi fonó mo ʻEne ngaahi fekaú, ʻoku tonu ke kehe ʻetau ongó meí he meʻa ʻoku tau fakahokó. Kae hili ange iá, ʻoku ʻikai ke tau pehē. Kuo toʻo mai kitautolu ʻe he ʻOtuá meí he lotolotonga ʻo ha ngaahi puleʻanga kehekehe, ke lava ʻo akoʻi kitautolu ʻi he ngaahi meʻa ʻo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Kuó ne foaki ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Māʻoniʻoní koeʻuhí ko e taumuʻa ko iá. Pea kuo tuku mai ʻa e ngaahi faʻunga kehekehe ʻo e Ngaahi Siteikí, mo e Ngaahi Uōtí, fakataha mo honau Kau Palesitenisií mo e Kau Pīsopé, Aleaʻanga Māʻolungá, Kau Taulaʻeiki Lahí, Fitungofulú, Kaumātuʻá, Taulaʻeikí, Akonakí, mo e kau Tīkoní, ngahi lakanga peheé, ki he Siasí ʻe he Fungani Māʻolungá, ke akoʻi mo hiki hake ai kitautolu.8

Kuo fokotuʻutuʻu kitautolu ʻo ʻi ai ha kau ʻaposetolo mo ha kau palōfita: ʻi ai ha kau palesiteni mo hanau ngaahi tokoni, kau pīsope mo hanau kau tokoni, kau kaumātuʻa, kau taulaʻeiki, kau akonaki, mo ha kau tīkoni. ʻOku fokotuʻutuʻu kitautolu ʻo fakatatau mo e founga ʻa e ʻOtuá, pea ko e fanga kiʻi tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻoku hā ngali maʻamaʻa kiate kitautolú ka ʻoku haʻu ia meí he ʻOtuá. ʻOku ʻi ai haʻatau kau fitungofulu mo haʻatau kau taulaʻeiki lahi, pea ʻoku maʻu ʻe he kau tangatá ni kotoa ha ngaahi lakanga ʻoku fie maʻu ke nau fakahoko mo faitotonu ai, ʻi he moʻui ʻo e kakanó, koeʻuhí ko e moʻoní mo e māʻoniʻoní; koeʻuhí ko e puleʻanga ʻo e ʻOtuá pea mo hono fokotuʻu ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonú ʻi he lotolotonga ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻa e Fungani Māʻolungá. ʻOku tau ʻi hení ke fekoekoeʻi mo e ʻOtuá ʻi hono fakamoʻui ʻo e kakai moʻuí, pea ʻi hono huhuʻi ʻo e kau pekiá, ʻi hono tāpuekina ʻetau ngaahi kuí, ʻi hono lilingi atu ʻo e ngaahi tāpuakí ki heʻetau fānaú; ʻoku tau ʻi hení ʻi he taumuʻa ke huhuʻi mo fakatokolahi ʻa e māmani ʻoku tau nofo aí, pea kuo tuku ai ʻe he ʻOtuá hono mafaí pea mo ʻene ngaahi faleʻí ki he māmaní koeʻuhí ko e taumuʻa ko iá, ke lava ai ʻa e tangatá ʻo ako ke fakahoko ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá he māmaní ʻo hangē ko ia ʻoku fakahoko ʻi he langí. Ko e kaveinga ʻeni ʻo ʻetau moʻui ʻi hení. Pea ko hotau fatongia ke mahino kiate kitautolu hono mahuʻinga ʻo hotau tufakangá.9

Naʻe fokotuʻutuʻu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻo fakatatau mo e founga ʻa e ʻOtuá.

[Ko e lakanga fakataulaʻeikí] ko ha faʻunga, ʻo hangē ko ʻene mahino kia aú, ne fakahā mai ʻe he Fungani Māfimafí, pea ko Ia tokotaha pē. Naʻe ʻikai mei he tangatá ia, pe mei ha tangata; pea koeʻuhí ko e ʻikai ke tupu mei he tangatá, he ʻikai ke lava ai ia ʻo fakatupulaki pe fakahaohaoaʻi ʻe he tangatá ʻo taʻe kau mai ki ai ʻa e fakahinohino ʻa e Fungani Māfimafí. Ko hono moʻoní, ʻi he ngaahi tokoni kotoa ko ʻení, ʻi he ngaahi fokotuʻutuʻu kotoa ko ʻení, ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni kotoa ko ʻení, pea pehē ki he ngaahi vaivai mo e ngaahi faingataʻaʻia kotoa ʻo e tangatá, te tau ʻilo ʻoku faingataʻa ke pukepuke ʻa e haohaoa ʻo e ngaahi faʻunga toputapu ko ia kuo tuku mai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolú, pea te tau kei fie maʻu ai pē ʻa e tokanga lahi tahá, ʻa e anga fakatōkilaló, taʻe siokitá, vilitakí, tokangá, pea mo e falala ki he ʻOtuá.10

Kapau kuo tau maʻu ha faʻahinga tuʻunga, pe uiuiʻi, pe mafai, pe ko ha faʻahinga mālohi ke tokangaʻi ha faʻahinga ouau, ʻoku tau maʻu ia meí he toʻukupu ʻo e ʻOtuá, pea te tau toki lava pē ʻo fakahoko ʻa e ngaahi ouau ko ʻení ʻo fakatatau mo e lakanga fakataulaʻeiki ko ia kuo fakangofua ke tau maʻú…. Kapau te tau fakahoko hotau ngaahi fatongiá, ʻa tautolu taki taha ʻi hotau taki taha tuʻunga totonú, ʻe foaki mai ʻe he ʻOtuá ha mālohi ke tau fakahoko ai ʻa ʻetau kaveinga ʻoku tau feinga ki aí, ʻo tatau ai pē pe ko e hā, pe ko e hā ʻa e lakanga fakataulaʻeiki ʻoku tau maʻú, tatau ai pē pe ko e Palesiteni ʻo e Siasí, pe ko e Palesiteni ʻo e siteikí, ko ha Pīsope, pe Aleaʻanga Māʻolunga, ko ha Taulaʻeiki Lahi, pe Fitungofulu, pe ko ha Kaumātuʻa, Taulaʻeiki, Akonaki, pe Tīkoni; tatau ai pē pe ko e hā, kapau te nau fakahoko honau ngaahi fatongia ʻi he mata ʻoku sio fakatāfataha pē ke fakalāngilangiʻi ʻa e ʻOtuá, te ne poupouʻi kinautolu ʻi heʻenau ngāué pea mo ʻenau pulé.11

Mahalo pē te ta maumauʻi ʻeta ngaahi fuakavá; mahalo pē te ta tāmoloki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e Ongoongoleleí pea ala maumauʻi mo e founga ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí mo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá; ka ʻi he kakai kotoa ʻo ʻIsilelí ʻe ʻi ai ha lauiafe mo ha lauimano te nau kei tauhi totonu ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e moʻoní, ʻe kau fakataha ʻa e ʻOtua ʻi he langí, mo e kau ʻāngelo mā- ʻoniʻoní pea pehē mo e Lakanga Fakataulaʻeiki ʻo e kuonga muʻá ʻoku ʻi he ʻafioʻanga ʻo e ʻOtuá ke fakahoko ʻa e taumuʻá ni. ʻE fakahoko ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne ngaahi taumuʻá ʻi heʻene founga pē ʻAʻana pea ʻi Hono taimi pē ʻOʻona. Pea koeʻuhí ko hono fokotuʻutuʻu pehē kitautolú, ʻo hangē ko ia ne u leaʻaki ki muʻá, ʻoku ʻikai ʻatautolu ai ke fai ha meʻa fakatatau mo ʻetau fakakaukaú fakafoʻituitui, kae fakatatau mo e tuʻutuʻuni ʻa e ʻOtuá.

ʻOku tau maʻu ha founga maau ʻoku anga-maheni ʻaki ʻi he Siasí. Ko kimoutolu houʻeiki tangata, ʻoku maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki māʻoniʻoní, ʻoku mahino ki ai ʻa e ngaahi meʻá ni. ʻIkai kuo ʻosi foaki ʻe he ʻOtuá ki he tangata takitaha ha konga ʻo Hono Laumālié ke feʻaongaʻaki? ʻIo. ʻIkai kuó ne fai ha meʻa lahi ange maʻá e kau māʻoniʻoni ʻoku faitotonu mo anga-tonú? ʻIkai kuó ne ʻosi foaki ange kiate kinautolu ʻa e meʻaʻofa ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní? Kuó ne ʻosi fai ia, pea kuo nau ʻosi ʻilo mo fakatokangaʻi ia. ʻOku ʻomi ai kinautolu ke nau taha pē pea nau taha ai mo e ʻOtuá pea mo e kakai ʻo e langí. Ka ʻi heʻetau maʻu ʻa e Laumālie ko ʻení ʻoku tau toe fie maʻu ha kakai kehe ke nau tataki kitautolu? ʻIo, ʻi he taimi kotoa pē. Koeʻuhí ko e hā? Koeʻuhí ko e mālohi ʻo e fakapoʻulí, ʻa e mālohi ʻo Sētané mo e vaivai ʻo e natula ʻo e tangatá. ʻOku tau fie maʻu ha kau tangata leʻo ʻi he funga fale leʻo ʻo Saioné, ʻa ē ʻoku nau ʻāʻā ke tokangaʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻaonga ki ʻIsilelí, pea mo fakapapauʻi ʻoku ʻikai ʻalu hē ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá…. Ko e kau ʻōfisa kotoa pē ʻoku fie maʻu ki he ngāué ni ʻoku maʻu ia ʻi he Siasí, pea kuo ʻosi fokotuʻutuʻu ʻa e meʻa kotoa pē ʻo fakatatau mo e founga ʻa e ʻOtuá.12

ʻOku totonu ke ngāueʻaki ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he anga-ʻofa, pea mo anganofo ki he ʻOtuá.

ʻOku totonu ke tau ongoʻi feʻofa ʻaki, mo maʻu ha fakaʻapaʻapa ki he ngaahi fakatupu siʻisiʻi taha ʻa e ʻOtuá, kae tautautefito ki he Kau Māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá, ʻo tatau ai pē pe ko e hā ha lakanga ʻoku nau maʻú. Kapau kuo fehālaaki ha niʻihi, feinga ke fakafoki mai kinautolu ʻaki haʻo anga- ʻofa; kapau ʻoku nau loto kovi, fakahaaʻi ange ha loto ko ē ʻoku lelei angé; kapau ʻoku ʻikai ke nau fai ʻa e meʻa ʻoku totonú, fai totonu koe peá ke pehē ange, “Haʻu ʻo muimui ʻiate au, ʻo hangē ko ʻeku muimui ʻia Kalaisí.” ʻIkai nai ko e founga totonu ia ke faí? ʻOku ou tui ko ia; ko e founga ia ke mahino ai ʻa e Ongoongoleleí. ʻOku ʻikai ke maʻu ʻe ha taha ʻiate kitautolu ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ke hikiʻi hake ai kita, pe ke fakaʻaongaʻi ke lolomi pe ke te pule taʻe totonu ai ki ha taha, pe ke ngāueʻaki ai ha ngaahi lea taʻe taau; ka ʻi he anga-ʻofa mo e faʻa kātaki mo ʻikai fakafuofuolahi pea ʻi he ʻofa taʻe ha mālualoi. Te u lau mei he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá….

“Vakai, ʻoku ui ʻa e tokolahi, kae fili ʻa e tokosiʻi. Pea ko e hā ʻoku ʻikai ke fili ai ʻa kinautolú? Koeʻuhí he ʻoku mālohi pehē fau hono tuku ʻo honau lotó ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní, pea nau holi ki he fakaʻapaʻapa ʻa e kakaí, ʻoku ʻikai ai te nau ʻiloʻi ʻa e moʻoni ʻe taha ko ʻení”—ko e meʻa tofu pē ʻeni ne u lau ki aí—“Ko e ngaahi totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí kuo fakamaʻu taʻe lava ke veteki ki he ngaahi mālohi ʻo e langí, pea ʻoku ʻikai lava ke mapuleʻi pe ngāue ʻaki ʻa e ngaahi mālohi ʻo e langí kae ngata pē ʻi he ngaahi founga ʻo e māʻoniʻoní.” ʻOkú ke pehē ʻe tuku ʻe he ʻOtuá ha mālohi ki ha tangata koeʻuhí ke ne fakahoko haʻane aleapau pe ngaahi taumuʻa siokita pē ʻaʻana? Te u tala atu, he ʻikai ke teitei faifaiangé peá ne fai pehē. “ ʻOku moʻoni pē ʻoku lava ke foaki ia kiate kitautolu; ka ʻo ka tau ka feinga ke ʻufiʻufi ʻa ʻetau ngaahi angahalá pe fakafiemālieʻi ʻetau fielahí pe ko ʻetau kakapa taʻe ʻaongá pe ngāue ʻaki ha fakakouna pe fakamālohiʻi ʻa e loto ʻo e fānau ʻa e tangatá ʻi ha kihiʻi momoʻi founga taʻe māʻoniʻoni, vakai, ʻoku mahuʻi atu ʻa e ngaahi langí; ʻoku mamahi mo e Laumālie ʻo e ʻEikí; pea ʻo ka toʻo atu ia, ko e ʻĒmeni ia ki he lakanga taulaʻeikí pe ko e mafai ʻo e tangata ko iá.” [Vakai, T&F 121:34–37].

ʻOku tau pehē he taimi ʻe niʻihi, ʻoku tau tuʻu ʻi ha ngaahi potu fakalangi ʻia Kalaisi Sīsū; pea ʻoku moʻoni pē ia. Ka ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha lakanga fakataulaʻeiki ia ʻi he ʻAlo ʻo e ʻOtuá ʻokú ne fakamafaiʻi ha tangata ʻe taha ke ne lolomi ha taha pe kau noa atu ʻi heʻene ngaahi totonú ʻi ha faʻahinga founga. ʻOku ʻikai ha faʻahinga meʻa pehē ia ai; ʻoku ʻikai ke ʻi ai; ʻo hangē ko e leá—“Vakai, ʻi he teʻeki ai ke ne ʻiló, kuo fakatukutukuʻi ia ke ne nofo tokotaha pē, ke ʻakahi ʻa e ngaahi meʻa māsilá, ke fakatangaʻi ʻa e kāingalotú, pea fakafili ki he ʻOtuá” [T&F 121:38]. 13

ʻOku ʻikai ha mafai ia ʻe fengāueʻaki mo e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní kae tukukehe pē ʻi he tefitoʻi moʻoni ʻo e feifeingaʻí, pea ʻoku ʻikai ha tangata ʻe ʻi ai haʻane totonu ke hikisia ʻi ha faʻahinga lakanga ʻokú ne maʻu ʻi he Siasí, he ko e tamaioʻeiki ʻataʻatā pē ia ʻa e ʻOtuá, mo e tamaioʻeiki ki he kakaí, pea kapau ʻe feinga ha tangata ke ne ngāueʻaki ha faʻahinga mafai fakaekita pē pea mo ngāue ʻi ha faʻahinga tuʻunga taʻe māʻoniʻoni, kuo pau ke ʻai ʻe he ʻOtuá ʻa e tangata ko iá ke haʻisia ki ai, pea kuo pau ai ke fakamā uʻi kotoa kitautolu ʻo fakatatau mo ʻetau ngaahi angafai ʻi he sinó. ʻOku tau ʻi hení ko ha kau fakamoʻui ʻo e tangatá, ka ʻoku ʻikai ko ha kau pule fakaaoao mo ha kau fakamālohi….

… Ko e meʻa ia ʻatautolu ko ē ʻoku tau maʻu ʻa e Lakanga Fakataulaʻeiki Māʻoniʻoní ke tau maʻa. “Ke maʻa ʻakimoutolu ʻoku mou fua ʻa e ngaahi ipu ʻa [e ʻEikí]” [Vakai, ʻīsaia 52:11]. Ko e meʻa ia ʻatautolu taki taha ke tau maʻa, pea tau toki pehē ki he toengá, “muimui ʻiate au, hangē ko ʻeku muimui kia Sīsuú.” Ko e meʻa ia ʻatautolu ke tau moʻuiʻaki ʻetau tui fakalotú pea mo talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá, mo fakahoko ʻa e ngaahi fatongia kuo tuku kiate kitautolú.14

ʻOku ʻikai ke u tui au ki ha faʻahinga founga fakaaoao. ʻOku ou tui au ki he feifeingaʻí, ki he ʻaloʻofá, ki he anga-ʻofá, ki he angaleleí, pea ki he ʻofa mo e ʻaʻapa ki he ʻOtuá. ʻOku ʻikai ke u tui au naʻe ʻomi ʻa e Lakanga Fakataulaʻeikí ki he tangatá ke ne pule ai mo maʻu ha mafai ki he moʻui ʻa e kakai kehé. ʻOku totonu ke fakahoko ʻa e meʻa kotoa pē ʻi he anga-ʻofa mo e feifeingaʻi, pea kei anganofo pē ki he ʻOtuá.15

Ngaahi Fokotuʻu ki he Akó mo Hono Aleaʻí

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke maau ʻa e lakanga fakataulaʻeikí? ʻE tokoni fēfē ʻa e maau ko ʻení kiate kitautolu ʻi hono fakalato ʻo e ngaahi fiemaʻu ʻa kinautolu ʻoku tau tauhí?

  • Ko e hā ʻoku ʻi ai ai ha ngaahi tuʻunga kehekehe ʻi he lakanga fakataulaʻeikí? (Vakai foki, ʻEfesō 4:11–12.) Ko e hā kuó ke fakatokangaʻi ʻi hono tokoniʻi ko ʻeni ʻe he ngaahi tuʻunga kehekehe ʻi he lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono “fakahaohaoaʻi ʻo e Kāingalotú”?

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa kuo hoko kiate koe ne iku tāpuekina ai koe ʻi hoʻo muimui ki he faleʻi ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeikí, neongo naʻe ʻikai mahino pe te ke loto ki he faleʻi ko iá ʻi he kamataʻangá?

  • ʻI hono fakamatalaʻi ʻo e taki hangē ko e taki ʻa Kalaiskí, ne pou-pouʻi ai ʻe Palesiteni Teila ʻa e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikkí kenau moʻuiʻaki ʻa e folofola “ Haʻu, muimui ʻiate au, hangē ko ʻeku muimui kia Kalaisí”. ʻE tāpuekina fēfē ʻe he faleʻi ko ʻeníʻaʻetau feohi mo hotau ngaahi fāmilí pea mo e niʻihi kehé ʻOkufounga fēfē ha tokoni hono fakaʻapaʻapaʻi ʻo e kakai fefiné ke fakaʻapaʻapaʻi ai ʻe he houʻeiki tangatá honau lakanga faka-taulaʻeikí?

  • Ko e hā ʻoku holoki pe fakaʻauha ai ʻe he hikisiá ha mālohi ʻoha lakanga fakataulaʻeiki ʻo ha taha? Te tau lava fēfē ʻo faka-tupulaki ha natula anga-ʻofa, feifeingaʻi, faʻa kātaki, pea mo haʻofa taʻe mālualoi? Ko e hā ha ngaahi founga te tau lava ai ʻofakaʻaiʻai ʻa e ngaahi natula ko ʻeníʻia kinautolu ʻoku tau toko-niʻi ʻi he Siasí?

  • Ko e hā ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo tokoni ki he kau maʻulakanga taulaʻeiki faka-ʻĒlone ʻi homou fāmilí mo e uōtí ke nauteuteu ki he faingamālie ʻo e maʻu ʻo e Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisētekí?

Ngaahi Potu folofola fekauʻaki mo iá:ʻEfesō 4:11–15; T&F 20:38–67; 84:18–32, 109–110; 107; 121:33–46

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. The Gospel Kingdom, sel. G. Homer Durham (1943), 159.

  2. Deseret News (Fakauike), 28 Tīsema 1859, 337.

  3. The Gospel Kingdom, 141–42.

  4. The Gospel Kingdom, 155–56; ne liliu ʻa e fakapalakalafí mo e fakaʻilonga leá.

  5. The Gospel Kingdom, 197–98.

  6. The Gospel Kingdom, 165.

  7. Deseret News (Fakauike), 8 Mē 1872, 181.

  8. Deseret News: Semi-Weekly, 3 Sānuali 1882, 1.

  9. Deseret News: Semi-Weekly, 1 Sune 1880, 1.

  10. Deseret News: Semi-Weekly, 8 Māʻasi 1881, 1.

  11. Deseret News: Semi-Weekly, 10 Aug. 1880, 1.

  12. Deseret News: Semi-Weekly, 21 ʻOkatopa 1884, 1; ne liliu ʻa e fakapalakalafí.

  13. Deseret News: Semi-Weekly, 19 ʻAokosi 1879, 1.

  14. Deseret News: Semi-Weekly, 14 ʻAokosi 1883, 1.

  15. Deseret News: Semi-Weekly, 24 Māʻasi 1885, 1.

ʻĪmisi
priesthood blessing

“Kapau kuo tau maʻu ha faʻahinga tuʻunga, pe uiuiʻi, pe mafai, pe ko ha faʻahinga mālohi ke tokangaʻi ha faʻahinga ouau, ʻoku tau maʻu ia mei he toʻukupu ʻo e ʻOtuá.”

ʻĪmisi
First Presidency 1887

Ko e Kau Palesitenisī ʻo e Siasí mei he 1880 ki he 1887: Palesiteni Sione Teila (lotomālie) mo hono ongo tokoní, Siaosi Q. Kēnoni (toʻohemá) pea mo Siosefa F. Sāmita (toʻomataʻú).