2010–2019
Xk’ulb’al sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Jesukristo
Octubre 2018
2:3

Xk’ulb’al sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Jesukristo

Xb’aan li Elder Robert C. Gay

Re lix Awa’b’ejil li Setenta

Chi tiik qach’ool chiqak’ul sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Jesukristo—rik’in ilok jo’ na’ilok a’an, rik’in k’anjelak chiruheb’ li qas qiitz’in jo’ kixb’aanu a’an, ut rik’in xpaab’ankil naq tz’aqal li ruxtaan.

Ex was wiitz’in, toje’ chaq, naq yookin chixk’oxlankil lix chaq’rab’ihom li Awa’b’ej Russell M. Nelson re roksinkil lix k’ab’a’ li Iglees jo’ k’utb’esinb’il, xin’ok chixsik’b’al b’ar wi’ li Kolonel kik’utuk chiruheb’ laj Nefita chirix lix k’ab’a’ li Iglees. Naq xinwil ru li raatin li Kolonel, xtoch’e’ inch’ool xb’aan naq kixye ajwi’ reheb’ li tenamit naq “tento te’xk’ul sa’ xb’eeneb’ lix k’ab’a’ li Kristo.” Li ch’ol aatin a’in xinixk’e chiwilb’al wib’ ut chinpatz’b’al, “Ma yookin laa’in chixk’ulb’al sa’ inb’een lix k’ab’a’ li Kolonel jo’ naraj raj naq tinb’aanu?” Anajwan nawaj xwotzb’al junjunq reheb’ li musiq’anb’il na’leb’ ink’ulum re xsumenkil inpatz’om.

Xb’een, li xk’ulb’al sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Jesukristo naraj naxye naq naqayal qaq’e rik’in paab’aal chi ilok jo’ na’ilok li Dios. Chan tab’i’ ru naq na’ilok li Dios? Laj Jose Smith kixye, “Naq jun xraqal li winqilal yookeb’ chixraqb’al aatin chirixeb’ ut chixjitb’aleb’ li ras riitz’ineb’ chi maak’a’ ruxtaaneb’, li Nimla Yuwa’b’ej re chixjunil li wan naril chixjunileb’ li winq rik’in li ch’olanihom ut li rahom re jun li yuwa’b’ej,” xb’aan naq “lix rahom a’an k’a’jo’ wi’chik xnimal ru.”

Junjunq chihab’ chaq li wanab’ kikam. Jwal ch’a’aj lix yu’am. Ink’a’ kixtaw ru li evangelio ut ink’a’ mas nawulak sa’ li iglees. Kikanab’aak xjunes xb’aan lix b’eelom, jo’kan naq teneb’anb’il chixk’iresinkileb’ lix kok’al kaahib’ toj ka’ch’ineb’ xjunes rib’. Sa’ li ewu kikam wi’, wankeb’ lix kok’al chixk’atq, laa’in xink’e re jun rosob’tesinkil re taaq’ajq sa’ tuqtuukilal sa’ xchoxahil ochoch. Sa’ li hoonal a’an kink’e reetal naq naab’al sut kinch’olob’ lix yu’am li wanab’ ka’ajwi’ rik’in li ch’a’ajkilal kinume’ wi’ ut rik’in naq ink’a’ nawulak sa’ iglees. Naq kink’e li wuq’ sa’ xb’een lix jolom sa’ li ewu a’an, kinixq’us chi kaw li Musiq’ej. Kinke’ chi tz’aqal reetal lix chaab’ilal a’an ut kinru chirilb’al jo’ naq li Dios naril—ink’a’ jo’ anihaq li kich’a’ajk’o xb’aan li evangelio ut li yu’amej, jo’ b’an anihaq li tento kixnumsi k’iila ch’a’ajkilal li moko innumsihom ta laa’in. Kiwil li wanab’ jo’ jun chaab’il na’b’ej li kixk’iresi kaahib’eb’ lix chaab’il kok’al us ta li ninqi ch’a’ajkilal xk’ulum. Kiwil jo’ li ramiiw li qana’ li kiroksi lix hoonal re rilb’al ut rochb’eeninkil chirix lix kamik li qayuwa’.

Sa’ li roso’jik ewu a’an rik’in li wanab’, nink’oxla naq li Dios yoo chixpatz’b’al we, “Ma ink’a’ naru nakak’e reetal naq chixjunileb’ li wankeb’ chasutam, a’aneb’ santil kristiaan?”

Laj Brigham Young kixk’ut:

“Nawaj naq eb’ laj santil paab’anel … te’xtaw ru chan ruheb’ li winq ut li ixq jo’ naq wankeb’ a’an ut ink’a’ jo’ naq wankeb’ xjuneseb’ rib’.”

“Rajlal nayeeman—“Li kristiaan xb’aanuhom li ink’a’ us, ut ink’a’ naru nawan jo’ aj santil paab’anel.” … Naqab’iheb’ li neke’roksi li yib’ ru aatin ut li neke’tik’ti’ik … malaj li ink’a’ neke’roxloq’i li hilob’aal kutan. … Meeraq aatin chirixeb’ a’an, xb’aan naq ink’a’ nekenaw li rajom li Dios choq’ reheb’ a’an. … Chekuyeb’ b’an.”

Ma wan junaq sa’ eeyanq li naru tixk’oxla naq li Kolonel taanume’q chixk’atq chi ink’a’ tixk’e reetal a’an rik’in li riiq naxk’am? Li Kolonel juntaq’eet kiril li winq aj Samaria, laj muxul sumlaak, laj xokol tojleb’, li saqlep rix, li wax ru, ut laj maak. Chixjunileb’ a’an li ralaj xk’ajol lix Yuwa’. Chixjunileb’ te’ruuq chi toje’k rix.

Ma naru nekek’oxla li Jesukristo xsutq’isinkil rib’ chiru li ani nawiib’an xch’ool chirix xna’aj sa’ lix awa’b’ejihom li Dios malaj li ani rahob’tesinb’il rik’in yalaq paay chi rahilal? Laa’in ink’a’ ninru. Jo’ naril li Kristo, li junjunq aamej k’a’jo’ wi’chik xnimal ut xjunelikil xtz’aq. Maa’ani sik’b’il chi rub’elaj chi majelo’k. Yalaq ani naru xk’ulb’al li yu’amej maak’a’ roso’jik.

Xb’aan lix q’usum li Musiq’ej naq wankin chixk’atq lix ch’aat li wanab’, xintzol jun xnimal ru na’leb’: naq noko’ilok jo’ naq na’ilok a’an, wiib’eb’ li qosob’tesinkil taqak’ul—lix tojb’aleb’ rix li ani nokok’anjelak wi’ ut lix tojb’al qix laa’o ajwi’.

Xkab’, re xk’ulb’al sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Kristo, ink’a’ ka’ajwi’ tento too’iloq jo’ na’ilok li Dios, tento aj b’an wi’ taqab’aanu lix k’anjel ut took’anjelaq chiruheb’ li qas qiitz’in jo’ kixb’aanu a’an. Naqapaab’ li wiib’ chi ninqi taqlahom, naqakanab’ qib’ chiru li rajom li Dios, naqach’utub’ laj Israel, ut naqakanab’ “chi lemtz’unk li qasaqenkil chiruheb’ li tenamit.” Neke’qak’ul ut neke’qayu’ami li sumwank ut li k’ojob’anb’il k’anjel re lix Iglees k’ojob’anb’il wi’chik. Naq naqab’aanu a’in, li Dios naxk’e qe li wankilal re rosob’tesinkil qib’, li qajunkab’al, ut lix yu’am jalaneb’. Patz’omaq eerib’, “Ma ninnaw ru anihaq li ink’a’ naraj ru lix wankilal li choxa sa’ xyu’am?”

Li Dios tixk’anjela sachb’a-ch’oolej sa’ qayanq naq naqasantob’resi qib’. Laa’o naqasantob’resi qib’ naq naqasantob’resi li qach’ool. Laa’o naqasantob’resi li qach’ool naq naqab’i li Dios, naq naqajal qak’a’uxl chirixeb’ li qamaak, naq najala qach’ool, ut naq nokorahok jo’ narahok a’an. Li Kolonel kixpatz’ qe, “Wi ut laa’ex nekeraheb’ ka’ajwi’ li neke’rahok eere, k’a’ru eeq’ajkamunkil teek’ul?”

Toje’ xintzolok chirix jun na’leb’ kixk’ul li Elder James E. Talmage li xinixk’e chi xaqliik ut chi k’oxlak chirix chan ru ninraheb’ ut nink’anjelak chiruheb’ li wankeb’ chinsutam. Naq kiwan chaq jo’ saajil aj k’utunel, rub’elaj naq nab’oqe’ choq’ jun li apostol, yoo chi sutink li nimla yajel difteria sa’ 1892. Li Elder Talmage kixtaw jun li junkab’al, moko komoneb’ ta sa’ li Iglees, li ke’wan rochoch nach’ rik’in ut rahob’tesinb’ileb’ xb’aan li yajel. Maa’ani kiraj ok sa’ li rochocheb’ xb’aan naq maare te’yajerq raj ajwi’. A’b’anan, li Elder Talmage sa’ junpaat xko’o sa’ rochocheb’. Kixtaw kaahib’eb’ li kok’al: jun li wiib’ chihab’ rik’in meer wan re li ak kamenaq ut yokyo sa’ li ch’aat, jun li oob’ chihab’ xyu’am ut jun li lajeeb’ chihab’ xyu’am li jwal ra wankeb’, ut jun li roxlaju chihab’ xyu’am li jwal tawasinb’il. Tawasinb’ileb’ ut raheb’ xch’ool ajwi’ li na’b’ej yuwa’b’ej.

Li Elder Talmage kixtiqib’aheb’ li kamenaq jo’ ajwi’ li ani yo’yo, kixmesu li ochoch, kixk’am chaq li tz’aj ruhil aq’ej chirix kab’l, ut kixk’at li tz’aj ruhil t’ikr wan wi’ li yajel. Kik’anjelak chiru chixjunil li kutan toja’ naq kisutq’i sa’ li eq’la jun chik. Kikam chiru li q’ojyin li al lajeeb’ chihab’ xyu’am. Kixtaqsi ut kixq’alu li xqa’al oob’ chihab’ xyu’am. Ki’ojb’ak li xqa’al ut ki’el xsam ut xkik’el chiru li ru ut lix t’ikr li Elder Talmage. A’an kixtz’iib’a, “Ink’a’ kinru chixkanab’ankil li xqa’al,” ut kixq’alu toj reetal naq kikam sa’ ruq’. A’an kixtenq’a xmuqb’aleb’ li oxib’ chi kok’al ut kixsik’ li tzakemq ut li t’ikr moko tz’aj ta choq’ re li junkab’al li yoo chi raho’k xch’ool. Naq kisutq’i chaq sa’ rochoch a’an, li Hermano Talmage kixtz’eq lix t’ikr, ki’atin sa’ ha’ rik’in li b’an zinc, kixjach’ rib’ chiru jun hoonal rik’in lix jukab’al, ut kirahob’tesiik xb’aan li yajel a’an us ta ink’a’ jwal kaw kixk’ul.

Wankeb’ naab’aleb’ li yu’amej chiqasutam li tento xkolb’aleb’. Eb’ laj santil paab’anel neke’xk’ul sa’ xb’eeneb’ lix k’ab’a’ li Kolonel naq neke’santob’resiik ut neke’rileb’ chixjunil li ras riitz’in, maak’a’ naxye b’ar malaj chan ru wankeb’—kolb’ileb’ li yu’amej naq naqab’aanu a’an.

Sa’ roso’jik, laa’in nink’oxla naq re xk’ulb’al sa’ qab’een lix k’ab’a’ a’an, tento taqakanab’ qib’ chiru. Sa’ jun ch’utum xinwulak wi’ sa’ jun domingo, jun li saaj ixq kipatz’ok chi kama’in: “Lin mukuy ut laa’in toje’ xqajach qib’, ut a’an xsik’ elk sa’ li Iglees. A’an naxye we naq maajun wa kireek’a xsahil xch’ool jo’ naq sa xch’ool anajwan. Chan tab’i ru a’an?”

Li Kolonel kixsume li patz’om a’in naq kixye reheb’ laj Nefita, “A’b’anan wi moko kab’lanb’il ta [lee yu’am] sa’ xb’een lin evangelio, ut kab’lanb’il b’an sa’ xb’een xk’anjeleb’ li winq, malaj sa’ xb’een xk’anjel laj tza, chi yaal ninye eere, neke’saho’ xch’ool sa’ xk’anjeleb’ chiru jarub’aq kutan, ut timil timil taachalq roso’jik.” Relik chi yaal, maak’a’ li sahil ch’oolejil li nakana wi maak’a’ sa’ qayu’am lix lix evangelio li Jesukristo.

A’b’anan, sa’ li ch’utam a’an xink’oxlak chirixeb’ li k’iila kristiaan nekeb’innaw ru li neke’ch’a’ajko’ xb’aan li ninqi iiq ut taqlahom li jwal ch’a’aj choq’ reheb’. Ninpatz’ wib’, “K’a’ chik ru tixye raj li Kolonel reheb’? ” Nink’oxla naq a’an tixye raj, “Ma nikinaapaab’?” Re li ixq li nakub’e xkik’el, a’an kixye, “Laa paab’aal xkolok aawe. Ayu sa’ tuqtuukilal.”

Jun reheb’ li raqal sa’eb’ li loq’laj hu jwal nawulak chiwu a’an Jwan 4:4, li naxye, “tento naq taanume’q Samaria.”

K’a’ut naq jwal nawulak chiwu li raqal a’an? Xb’aan naq li Jesus ink’a’ teneb’anb’il chi nume’k Samaria. Eb’ laj Judio sa’ lix kutankil a’an jwal xik’ ke’rileb’ laj Samaria ut ke’b’eek chiru jun b’e naxsut Samaria. A’b’an li Jesus kixsik’ ru xik aran re xyaab’asinkil xb’een wa chiru chixjunil li ruchich’och’ naq a’an li yeechi’inb’il aj Mesias. Choq’ re li esil a’an, ink’a’ ka’ajwi’ kixsik’ ru jun tenamit isinb’ileb’ chaq, kixsik’ aj b’an wi’ ru jun li ixq—ut ink’a’ yalaq ixq, a’b’an jun li ixq aj maak—jun kristiaan li k’oxlanb’il sa’ li kutan a’an jo’ li jwal kub’enaq sa’ xyanq chixjunil. Nink’oxla naq li Jesus kixb’aanu a’in re naq chiqajunilo junelik taqataw ru naq lix rahom nim wi’chik chiruheb’ li qaxiw, li qatoch’olal, li nokok’aytesiik wi’, li nawiib’an wi’ qach’ool, li noko’aaleek wi’, li qamaak, li qajorb’il junkab’al, lix rahil qach’ool, li qayajel, li qaneb’a’il, li nokorahob’tesiik wi’, lix saxchik qayo’onihom, ut li qajunesal naqeek’a. A’an naraj naq chixjunileb’ te’xnaw naq maak’a’ ut maa’ani li ink’a’ naru tixk’irtesi ut tixq’axtesi re li sahil ch’oolejil li ink’a’ na’oso’.

Tz’aqal li rusilal. Ka’ajwi’ a’an kikub’e rub’el chixjunil li k’a’aq re ru. Li wankilal re lix tojb’al rix li maak xb’aan, a’an li wankilal re numtaak sa’ xb’een yalaq k’a’ru li qiiq sa’ qayu’am. Li esil chirix li ixq chire li yo’leb’aal ha’ a’an naq a’an naxnaw ru li wanko wi’ ut naq junelik naru toob’eeq chixk’atq a’an maak’a’ naxye b’ar wanko. Choq’ re li ixq a’an ut choq’ qe chiqajunjunqal, a’an naxye, “Li taa’uk’uq re li ha’ tink’e laa’in, maajo’q’e chik taachaqiq re: li ha’ tink’e laa’in wanq rik’in jo’ jun yu’amha’ nab’ululnak re li junelik yu’am.”

Sa’ yalaq xb’ehil laa yu’am, k’a’ut raj naq taakanab’ chawix li junaj chi Kolonel li wan chixjunil li wankilal rik’in re aak’irtesinkil ut aakolb’al? Tz’aqal us yalaq jarub’ lix tz’aq li tento taatoj re xkanab’ankil aawib’ chiru. Ex was wiitz’in, chiqasik’ ru xnimob’resinkil li qapaab’aal chirix li qaChoxahil Yuwa’ ut li qaKolonel, Jesukristo.

Sa’ xchamal li waam, laa’in ninch’olob’ xyaalal naq Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan a’an lix Iglees li Kolonel b’eresinb’il xb’aan li yo’yookil Kristo rik’in jun tz’aqal profeet. Lin tz’aam laa’in, a’an naq chi tiik qach’ool taqak’ul sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Jesukristo—rik’in ilok jo’ na’ilok a’an, rik’in k’anjelak chiruheb’ li qas qiitz’in jo’ kixb’aanu a’an, ut rik’in xpaab’ankil naq tz’aqal li ruxtaan re qak’amb’al chaq sa’ li qachoxahil ochoch ut sa’ li sahil ch’oolejil li ink’a’ na’oso’. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.

Eb’ li raqalil

  1. Chi’ilmanq 3 Nefi 27:3–8.

  2. Chi’ilmanq 3 Nefi 27:5–6; chi’ilmanq ajwi’ Tzol’leb’ ut Sumwank 20:77 ut li sumwank re li loq’laj wa’ak.

  3. Chi’ilmanq Dallin H. Oaks, His Holy Name (1998) choq’ re jun chaab’il tzolok chirix xk’ulb’al sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Jesukristo ut wank jo’ aj yehol resil a’an.

  4. Chi’ilmanq Mosiah 5:2–3. Jun xraqal li nimla xjalajikeb’ xch’ool lix tenamit li rey aj Benjamin li ke’xk’ul sa’ xb’eeneb’ lix k’ab’a’ li Kristo, a’an naq ke’tehe’ li ruheb’ re rilb’al li “nimla ilom.” Eb’ li neke’reechani li choxahil awa’b’ejihom, a’aneb’ li “neke’ilok jo’ chanru naq ilb’ileb’ ” (Tzol’leb’ ut Sumwank 76:94).

  5. Enseñanzas de los Presidentes de la Iglesia: José Smith (2007), 41.

  6. Brigham Young, sa’ Journal of Discourses, 8:37.

  7. Discourses of Brigham Young, sel. John A. Widtsoe (1954), 278.

  8. Chi’ilmanq 3 Nefi 17:7.

  9. Chi’ilmanq Jwan 3:14–17; Hechos 10:34; 1 Nefi 17:35; 2 Nefi 26:33; Tzol’leb’ ut Sumwank 50:41–42; Moises 1:39. Li Elder D. Todd Christofferson kixk’ut ajwi’: “Chi anchal qach’ool naqach’olob’ naq lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kristo ak naxk’e reetal, ut sa’ xraqik tixk’e reqaj chixjunil li k’a’ru xsachman chiruheb’ lix tzolom. Maa’ani ak xteneb’aak re naq ink’a’ tixk’ul chixjunil rik’in li Yuwa’b’ej” (“K’a’ru aj-e li sumlaak, k’a’ru aj-e li junkab’al,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2015).

  10. Chi’ilmanq Mateo 5:14–16; 22:35–40; Mosiah 3:19; Tzol’leb’ ut Sumwank 50:13–14; 133:5; chi’ilmanq ajwi’ Russell M. Nelson, “El recogimiento del Israel disperso,” Liahona, noviembre 2006, 79–81.

  11. Chi’ilmanq Levitico 18:4; 2 Nefi 31:5–12; Tzol’leb’ ut Sumwank 1:12–16; 136:4; Eb’ lix Raqalil li Paab’aal 1:3–4.

  12. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 84:20–21; 110:9.

  13. Chi’ilmanq Josue 3:5; Tzol’leb’ ut Sumwank 43:16; chi’ilmanq ajwi’ Jwan 17:19. Li Kolonel kixsantob’resi rib’ re taawanq lix wankil re qosob’tesinkil.

  14. Chi’ilmanq Helaman 3:35; Tzol’leb’ ut Sumwank 12:6–9; 88:74.

  15. Chi’ilmanq Jose Smith—Resilal 1:17, li xb’een taqlahom k’eeb’il xb’aan li Dios sa’ k’utb’esinb’il matk’ re li Profeet aj Jose Smith; chi’ilmanq ajwi’ 2 Nefi 9:29; 3 Nefi 28:34.

  16. Chi’ilmanq Markos 1:15; Hechos 3:19; Alma 5:33; 42:22–23; Tzol’leb’ ut Sumwank 19:4–20. K’oxlaheb’ ajwi’ li wiib’ na’leb’ a’in chirix li maak. Xb’een, laj Hugh Nibley naxtz’iib’a: “Maak’a’ aj-e li maak. A’an xb’aanunkil k’a’ruhaq ink’a’ us sa’ xna’aj xb’aanunkil k’a’ruhaq jwal us wi’chik teneb’anb’ilat chixb’aanunkil xb’aan naq wan aaseeb’al” (Approaching Zion, ed. Don E. Norton [1989], 66). Lix na’ laj John Wesley, xSusanna Wesley kixtz’iib’a re li ralal: “B’aanu a’in. Yalaq k’a’ru naxq’unob’resi laa k’a’uxl, naxram lix q’unal li reek’ob’aal aach’oiol, naxmoy ru laa nawom chirix li Dios, malaj naxka’ch’inob’resi laa wajom choq’ re li musiq’ejil k’a’aq re ru; … li naxnima … xwankil li tz’ejwalej sa’ xb’een li k’a’uxlej; a’an ajwi’ maak choq’ aawe, us ta chanchan naq maak’a’ xmaak xjunes rib’ ” (Susanna Wesley: The Complete Writings, ed. Charles Wallace Jr. [1997], 109).

  17. Chi’ilmanq Lukas 22:32; 3 Nefi 9:11, 20.

  18. Chi’ilmanq Jwan 13:2–15, 34. Sa’ li q’ojyin naq kixtoj rix li maak, li Kolonel kixch’ajeb’ li roq li kiq’axtesink re, li jun chik li kixye naq ink’a’ naxnaw ru, ut li xkomoneb’ chik li ke’war sa’ li hoonal naq jwal kirajeb’ ru. Toja’ naq kixk’ut, “Jun ak’ chaq’rab’ nink’e eere: naq chera eerib’ cherib’il eerib’. Jo’ naq xexinra laa’in, jo’kan ajwi’ naq chera eerib’ cherib’il eerib’.”

  19. Mateo 5:46.

  20. Chi’ilmanq John R. Talmage, The Talmage Story: Life of James E. Talmage—Educator, Scientist, Apostle (1972), 112–14.

  21. Chi’ilmanq Alma 10:22–23; 62:40.

  22. 3 Nefi 27:11.

  23. Sa’Mateo 11:28–30, li Qaawa’ naxye: “Chalqex wik’in chejunilex li lub’luukex ut tawajenaqex xb’aan lee riiq, ut laa’in texinhiltasi. … Xb’aan naq li k’a’ru nekexintaqla wi’ moko ra ta, ut li nink’e cheriiqani moko aal ta.” K’oxla ajwi’ 2 Korintios 12:9. Laj Pablo naxch’olob’ xk’ulb’al nimla rahilal rik’in jun “li tiq’leb’ sa’ lin junxaqalil,” li kixtz’aama naq taa’isiiq. Li Kristo kixye re, “Tz’aqal choq’ aawe li wusilal, xb’aan naq lin wankil tz’aqal nak’utunk sa’ xmajelal li metz’ew.” Chi’ilmanq ajwi’ Eter 12:27.

  24. Chi’ilmanq Mosiah 7:33; 29:20; Helaman 12:1; Tzol’leb’ ut Sumwank 124:87.

  25. Chi’ilmanq Lukas 8:43–48; Markos 5:25–34. Li ixq li nakub’e xk’ikel jwal naraj xtenq’ankil ut maab’ar chik kiru chixtawb’al. Chiru 12 chihab’ yoo xyajel, ut ak kixsach chixjunil lix tumin rik’ineb’ laj b’anonel, ut toj yoo chi nimank xyajel. Chi isinb’il chaq chiru lix tenamit ut lix junkab’al, a’an kixtiikisi rib’ chiru jun tuub’ chi tenamit ut kixkut rib’ chi roq li Kolonel. Tz’aqal kixkanab’ rib’ chiru ut kixpaab’ li Kolonel, ut a’an kireek’a naq yoo chixch’e’b’al li raq’. Xb’aan lix paab’aal naq a’an kiru chixk’irtesinkil chi jun waakaj. Toja’ naq “at inrab’in,” kixye re. Ink’a’ chik isinb’il chaq, wan b’an jo’ komon sa’ xjunkab’al li Dios. Kik’irtesiik sa’ tz’ejwalej, sa’ k’a’uxlej, sa’ reek’ob’aal xch’ool, ut sa’ musiq’ej. Wan naq neke’kana li ch’a’ajkilal chiru k’iila chihab’ malaj chixjunil li yu’amej, a’b’an lix yeechi’ihom re k’irtesink tz’aqal ut ink’a’ najala.

  26. Chi’ilmanq Lukas 4:21; Jwan 4:6–26. Laj Lukas, ink’a’ laj Jwan, naxtz’iib’a naq sa’ xtiklajik lix k’anjel li Jesus, a’an xko’o sa’ lix ch’utleb’aal kab’l aran Nazaret, kiril jun raqal re lix profeetil aatin laj Isaias chirix li Mesias, ut kixye, “Li tz’iib’anb’il aatin a’in li toja’ xerab’i, xtz’aqlok ru anajwan.” A’in li xb’een sut tz’iib’anb’il resil naq li Jesus kixk’ab’a’i rib’ jo’ li Mesias. A’b’anan, chire li yo’leb’aal ha re laj Jakob, laj Jwan kixtz’iiba’ resil xb’een sut naq li Jesus kixyaab’asi naq a’an li Mesias chi k’utk’u chiru chixjunileb’. Sa’ li na’ajej a’an, xb’aan naq eb’ laj Samaria ink’a’ ke’ajlaak sa’ xyanqeb’ laj Judio, li Jesus kixk’ut ajwi’ lix evangelio wan choq’ reheb’ chixjunil, laj Judio jo’eb’ laj Gentil. Li esil a’an kik’ulman naq “ak xwa’leb’o’k tana’,” li hoonal naq li ruchich’och’ naxk’ul xtz’aqalil lix saqenkil li saq’e. Li yo’leb’aal ha’ re laj Jakob wan ajwi’ sa’ li ru taq’a nach’ rik’in li tz’aqal na’ajej b’ar wi’ eb’ li najteril aj Israelita ke’ok sa’ sumwank rik’in li Qaawa’ chirix naq ke’ok sa’ li yeechi’inb’il ch’och’. Chaab’il naq a’an kik’ulman sa’ li ru taq’a a’an. Aran wan jun chaqi tzuul ut chixjunpak’al li ru taq’a wan jun tzuul nujenaq rik’in yo’leb’aal ha’ nab’ululnak wi’ li ha’ nak’ehok yu’am.

  27. Li Elder Neal A. Maxwell kixk’ut: “Naq sa’ qach’a’ajkilal naqapatz’ ma toj wan qametz’ew re xik chi uub’ej, naru taak’ojob’aaq qach’ool rik’in xnawb’al naq li Dios, li naxnaw qaseeb’al chi tz’aqal, kooxk’e arin re toonumtaaq. Maa’ani sik’b’il ru chi rub’elaj chi majelo’k malaj chi wank jo’ aj maak. … Naq naqeek’a naq jwal nim li qiiq, chijultiko’q qe xk’ojob’ankil qach’ool naq li Dios ink’a’ tixk’e qe li ink’a’ naru taqanumsi” (“Meeting the Challenges of Today” [Brigham Young University devotional, 10 octubre, 1978], 9, speeches.byu.edu).

  28. Li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixk’ut:

    “Sa’ junaq kutan chalel, tatxaqliiq chiru li Kolonel. Numtajenaq laa k’a’uxl toj reetal naq haye’ taawaj yaab’ak xb’aan xaqliik chiru lix santilal a’an. Tatch’a’ajko’q sa’ xtawb’al li aatin re xb’antioxinkil re naq kixtoj rix laa maak, naq kixkuy li ink’a’ us xab’aanu reheb’ laa was aawiitz’in, naq katxk’irtesi chiru laa yok’olal ut lix rahilal li yu’amej a’in.

    “Taab’antioxi re a’an naq katxkawob’resi re xb’aanunkil li k’a’ru chanchan naq ink’a’ naru xb’aanunkil, naq kixjal lix q’unil aametz’ew rik’in kawilal, ut naq kixk’e chi uxmank naq tatruuq chi wank rik’in a’an ut laa junkab’al chi junelik q’e kutan. Chan ru a’an, lix tojb’al rix li maak xb’aan, ut lix chaab’ilal a’an te’ok sa’ laa waam ut tz’aqal yaaleb’ choq’ aawe” (“Los profetas, el liderazgo y la ley divina” [ch’utam choq’ reheb li saaj chiru chixjunil li ruchich’och’, 8 enero, 2017], broadcasts.lds.org).

  29. Chi’ilmanq Isaias 53:3–5; Alma 7:11–13; Tzol’leb’ ut Sumwank 122:5–9.

  30. Chi’ilmanq Jose Smith—Resilal 1:17; Elaine S. Dalton, “Él las conoce por su nombre,” Liahona, mayo 2005, 109–11.

  31. Jwan 4:14.