Na Rarama Uasivi ni Nuinui

Mai vei Elder Jeffrey R. Holland

Ena Kuoramu ni Apositolo Le Tinikarua

Me baleta na Veivakalesuimai e vakadeitaka na yavu dina ni dau vakayacora na Kalou na nona cakacaka ena vuravura oqo, e rawa kina na i nuinui, e dodonu meda nuitaka, kevaka eda sotava na vei dredre levu eda sega ni rawata.

Ena Okotova sa oti e sureti keda o Peresitedi Russell M. Nelson meda rai ki liuki na koniferedi ni Epereli 2020 vei keda yadua ena noda dui sala meda raica lesu na vakaitamera ni liga ni Kalou ki na vakalesumai ni kosipeli i Jisu Karisito. Keirau taura sara vakabibi kei Sister Holland na veisureti vaka parofita oya. Keirau raitayaloyalotaka ni keirau bula tu ena yabaki 1800 vakacaca, ka raica na vakabauta ni veimatalotu ena siga oya. Ena vakanananu oya, keirau tarogi keirau ena taro, “Na cava e yali tiko eke? Na cava eda tatadrataka tu me tiko vei keda? Na cava eda nuitaka ena vakarautaka vei keda na Kalou me isau ni noda gagadre vakayalo?”

Ia, e dua na ka, keirau vakila ena rua na senituri sa oti ke keirau a vakanuinui tu vakaidina ki na dua na veivakalesui mai, e dua na iwalewale vakatabui dina ni Kalou mai na levu era tu ena gauna oya, ka vunitaki tu me vaka e dau tu o Koya ena vica na drau na lecaika vakasama vakaivolatabu kei na vei ka vakalotu. Meu kerea mada e dua na malanivosa mai vei William Ellery Channing, e dua na tamata kilai ena veika vakalotu ni gauna oya, keimami vakasaqara na “ivakarau va Kalou,” ka vakatoka o Channing me “na ivakavuvuli levu ni ivunau ena vakabauta Va-Karisito.”¹ Na ivakavuvuli oqo ena raici kina ni Kalou e dua na Tama Vakalomalagi ka segai ni daulewa kaukauwa ka vakatauca na lewa kaukauwa se dua na itaukei ni vanua e sega ni dau tiko wasoma ka dau kauwai ena dua na gauna ena veika ni vuravura ka sa tiko oqo ena dua tale na vanua e maliwa lala.

Io, na neirau vakanuinui ena 1820 sai koya me keirau na kunea na Kalou ka dau vosa tiko mai, veidusimaki tiko ka rawarawa noda gole yani kina ena gauna oqo me vaka e yaco tu mai ena veigauna sa oti, e dua na Tama dina, ena yalo loloma duadua eda rawa ni tukuna. Okoya ena sega ni vakatulewakaukauwa, se veivakaduiduitaki se digia ga e vica me ra vakabulai ka vakatara na vo ni vuvale vakatamata me rusa. E sega sara, o Koya e dua ena Nona ivakarau kece sara, ena veivakadeitaki vakalou, ena “vinaka kina ko vuravura; ni sa lomani ira na kai vuravura”² kei ira kece na lewena. Na loloma oqori sai usutu ni naki ni Nona tala mai na Luvena E Dua Bau ga, ko Jisu Karisito, ki vuravura.³

Ni da vakasamataki Jisu, me keirau a bula ena gauna oya ena 19 ni senituri, ke rawa ni keirau kila ena loma leqa kei na vakatitiqa me baleta na dina ni nona bula na iVakabula kei na Vakaturi mai na Mate sa tekivu me tatara vakabibi ki na vakabauta Vakarisito. Ia, eda vakanuinui ki na ivakadinadina me yaco mai ki na vuravura taucoko me vakadeitaka na ivakadinadina vakaivolatabu ni o Jisu na Karisito, na Luvena dina sara na Kalou, na Dauveivueti ka iVakabula cecere dua bau e vuravura oqo me ra na dau kila. Ena tiki talega ni neirau vakanuinui levu ni na vakaraitaki talega mai na ivakadinadina eso vakaivolanikalou, na ka e rawa ni vauci vata mai me dua na ivakadinadina kei Jisu Karisito, ka vakarabailevutaka ka vakamatatataka na noda kila ni Nona sucu veivakurabuitaki, veiqaravi vakasakiti, veisorovaki, kei na Vakaturicake tale mai na Mate vakalagilagi. Na ivola dina vakaoqo ena “ivalavala dodonu e [tala] sobu mai lomalagi; na dina [tala] yani yasai vuravura.”⁴

Ni vakaraica tu na vakabauta va-Karisito e vuravura ena gauna oya, eda na vakanuinui me da kunea e dua e lesia mai na Kalou ena dodonu vakamatabete me rawa ni veipapitaisotaki, solia na isolisoli ni Yalo Tabu, ka qarava na cakacaka vakalotu kece sara e gadrevi me baleta na bula vakacerecerei. Ena 1820, eda na vinakata meda raica na yaloyalo dei nei Aisea, Maika, kei ira tale na parofita eso ni gauna makawa me baleta na vakalesui mai ni vale vakaitamera ni Turaga.⁵ Eda na marautaka ni da raica ni sa tara tale na veivaletabu lagilagi, na kena Yalo, na cakacaka vakalotu, na kaukauwa, kei na dodonu me vakavulica na veidina tawamudu, ni vakabula na mavoa yadua, vauca vata na matavuvale me tawamudu. Au na vakasaqaqara e veivanua kece meu kunea e dua sa tu vua na lewa kei na dodonu me tukuna vei au kei na noqu Patricia lomani ni neirau vakamau ena ituvaki oqo e vauci ena gauna oqo kei na tawamudu, ka sega tale ni rogoca se vakatauci vei keirau na vosa veivakarerei na “me yacova ga na mate.” Au kila “ena vale nei Tama[da] sa vuqa kina na tikina,”⁶ ia, niu kaya mada me baleti au, kevaka meu sa kalougata meu rawata e dua na tikina oya, ena sega sara ni levu mai na dua na vale vakareba kevaka e yali kina o Pat kei iratou na luvei keirau me keitou wasea vata na tikina oqori. Vei ira na noda qase eliu, eso ka bula qai mate ena gauna makawa ka sega ni rogoca na yacai Jisu Karisito, eda na nuitaka tu na lewa dodonu kei na loloma soliwale ni vakavuvuli vakaivolatabu me vakalesu mai—na kena cakacaka e cakava na bula me baleta na veivakabulai vei ira na vuda era sa mate.⁷ E sega ni dua na iwalewale au rawa ni vakasamataka me vakaraitaka na Kalou dau loloma totoka oqo kei na nona kauwai vei keda yadua na luvena e vuravura se gauna cava eda bula kina se vanua eda mate kina.

Io, e balavu sa na neirau ituvatuva ni veika keirau vakanuinui kina ena 1820, ia na kena e bibi duadua na itukutuku ni Veivakalesui mai sa yaco kina me sega ni vakanuinui mate wale. Me tekivu mai na Veikau Tabu ka yaco mai na siga nikua, na veigagadre oqo e tekivu me vakaisulutaki ka qai yaco dina, me vaka e vakatavulica na iApositolo o Paula vei ira na tani, na itakele dina ki na yalo, e dina ka tudei tu.⁸ Na veika ea vakanuinuitaki tu ena dua na gauna esa itukutuku makawa.

Ia, na noda rai lesuva na 200 na yabaki sa oti ena nona vinaka na Kalou ki vuravura. Ia sa vakacava sara na noda rai ki liu? E tiko beka na veika eda vakanuinui kina ka se sega ni yaco. Na guana keitou vosa tiko yani kina oqo,e gadrevi na “liga ni taucoko ni veivuke eke” ka valu kei na COVID-19, ai vakananumi bibi ni koya na mate dewa⁹ qo e lailai vaka 1,000 sara mai na dua mataninuku¹⁰ ka rawa ni vakamalumalumutaka na wiliwili ni tamata taucoko kei na veika vakailavo e vuravura raraba. Eda masulaki ira era sa vakayalia nodra daulomani ena mate vou oqo, ka vakakina o ira era sa tauvi ira na mate se ra vakaleqai tu. Eda masulaki ira vakaidina era sa solia na nodra vakrau ni bula vakasakiti ni veiqaravi. Ena gauna eda sa qaqa kina—ia vakakina—eda vakanuinui mai ena dua na vuravura e galala mai na mate ni via kana mai vei ira na wekada kei na veimatanitu e galala mai mai na mate vaka dravudravua. Eda nuitaka na veikoronivuli era na vakavulici ira na gonevuli—me ra kakua ni vakarerei ni o ira ena lauvana—na dodonu ni tamata yadua ni ra luve ni Kalou, ka sega ni vakaduiduitaki ena nodra vanua, ivakatakilakila vakavanua, se cava ga e rawa ni veivakaduiduitaki kina. Kena vakalekaleka ga, eda vakanuinuitaka tiko na yalodina e levu cake ki na rua na ivunau cecere: meda lomana na Kalou ena noda muria na Nona ivakaro ka lomana na wekada ena noda vakaraitaka na yalovinaka kei na yalo loloma, dau vosota vakadede kei na veivosoti.¹¹ Na rua na ivakaro lelevu oqo, e tiko ga—ka na tikoga me tawamudu—na nuinui dina ga e tiko meda solia vei ira na luveda e dua na vuravura vinaka mai na kena era sa kila tu oqo.¹²

Me ikuri ni gagadre raraba oqo, e vuqa na ivavakoso nikua e tiko na nodra vakanuinui yadua: na vakanuinui ni vakamau me rawa ni vinaka cake, se ena so na gauna me vakamau madaga, na vakanuinui me ra-wa na veivakatotogani, na vakanuinui me lesu mai e dua na gone sa lako sese, na vakanuinui me ra seyavu na mosi vakayago ka vaka vakasama ena kena veimataqali me seyavu. Me baleta na Veivakalesuimai e vakadeitaka na yavu dina ni dau vakayacora na Kalou na nona cakacaka ena vuravura oqo, e rawa kina na i nuinui, e dodonu meda nuitaka, kevaka eda sotava na vei dredre levu eda sega ni rawata. Oqo na veika e tukuna na ivolanikalou ena rawa ni nuinui kina ko Eparaama ka vakanuinui¹³sai koya, ni sa rawa ni vakabauta dina ga ni sa tu na inaki me kua ni vakabauta—ni na rawa ni kunekunetaka o Serai e dua na gone e dina ga ni yaco tu ena gauna sa vakatitiqataki vakalevu ni na sega ni rawa. Meu qai taroga, “Kevaka e vuqa na noda vakanuinui ni 1820 e tekivu me vakayacori ena rarama lailai ki vua e dua na tagane ni tekiduru tu ena dua na veikau mai Niu Ioka, na cava meda kua kina ni nuitaka na gagadre dodonu ka va-Karisito ena rawa tikoga ni saumi ena talei, mana mai vua na Kalou ni vakanuinui kece sara?” E dodonu meda vakabauta ni gagadre dodonu ena rawa ni yaco ena dua na siga, ena dua na sala me nomu.

Kemuni na taciqu kei na ganequ, eda kila eso na lecaika vakalotu ni gauna taumada ni 19 ni senituri. Me kena ikuri, eda sa kila tu me baleta na leqa ni veika vakalotu nikua e se vakavuna tikoga mera waloloi ena veika era tatadrataka. Eda kila ni vuqa na veika e sega ni marautaka na yalodra ka sa liutaki ira tani eso mai na vakarau vakavunau vakalotu. Eda kila talega, me vaka e vola e dua na dauvola ivola, e “vuqa na iliuliu vakalotu [ni gauna oqo] era sega sara tu ga ni kila” me ra walia vakacava na lutu oqo, ka kaya “e dua na vakasama ni kalou e veivakabulai ga vakalailai, dua na ivakatakilakila rawarawa, ka vunitaki vakamatau, [ka so na gauna] veika sega na betena ka sega ni veivakauqeti”¹⁴ ka dua na gauna e gadreva tu vakalevu sara o vuravura, ka gadreva talega vakakina na kawatamata tubu cake tiko mai, ka ena gauna nei Jisu sa levu cake sara na veika e solia o Koya. Ni tisaiplei i Karisito, e rawa ni da vakai ira na Isireli ni gauna makawa ena nodra tagicaka, “sa mamaca na suida, ka sa yali na ka eda a nuinui kina.”¹⁵ E dina sara, kevaka eda sega ni vakanuinui kina, eda sa vakayalia na veika e noda ka vakaukauwataki keda tiko. Ena matamata ni bai kei eli ka vola kina o Dante dua na ivakaro vei ira kece na lako tiko yani ena nona Divina Commedia: Vakanadakuya taucoko na nuinui,” e kaya o koya, “vei ira kece na curu mai.”¹⁶ E dina sara ni sa yali na inuinui, na ka ga esa vo sai koya na yameyame ni buka ka sa caudre ena veiyasana.

Ena gauna eda sa tao ka sotava na dredre, me vaka na qaqa ni sere, “ni yali kece na noqu inuinui,”¹⁷ ena kedra maliwa na noda itovo sega ni biu rawa e tiko kina na isolisoli vakamareqeti ni nuinui ka sema sara tu vakamatailalai ki na noda vakabauta na Kalou kei na noda yalo loloma vei ira na tani.

Ena ruanadrau na yabaki oqo, ni da rai lesuva na veika kece e soli meda cakava ka rekitaka na kena yaco e vuqa sara na nuinui, au tokaruataka tale na veika e tukuna e dua na goneyalewa totoka ka lesu mai na kaulotu ka kaya vei kemami mai Johannesburg ena vica na vula sa oti, “[Eda] sega ni lako mai eke meda yaco ga mai ke.”¹⁸

Niu kaya na veika e kaya e dua na qaqa ena ivolanikalou, au kaya kei na parofita o Nifai kei na goneyalewa oya:

“Oi kemudou na wekaqu lomani, ni dou sa [ciqoma na imatai ni vua ni Veivakalesui mai], sa vakayacori na ka kece sara? Raica, au sa kaya vei kemudou, E segai. …

Ia, sa kilikili mo dou toso ki liu ka tudei vei Karisito, ena taucoko ni nomudou vakanuinui, ka mo dou lomana na Kalou kei ira na tamata kecega. … Kevaka mo dou[,] … sa kaya vakaoqo ko Tamada: Dou na rawata kina na bula tawamudu.”¹⁹

Au vakavinavinataka na veika kece eda sa cakava ena iotioti ka tabagauna cecere ni veigauna kece sara oqo, na itabagauna ni gosipeli vakalesui mai i Jisu Karisito. Nai loloma kei na kalougata e gole mai ena kosipeli e vakibalebale taucoko ki vei au—taucoko—ena noqu igu meu vakavinavinakataka na Tamada Vakalomalagi vei ira “maroroi na iyalyala, kei na vei maiele meu na lakova sebera niu moce,Kei na vei maiele meu na lakova sebera niu moce.”²⁰ E na vuqa na gauna eda toso tiko ki liu kei na loloma e lomada, ka lako voli ena “rarama ni nuinui”²¹ ka vakararamataka na sala ena nanamaki tabu eda sa lako curuma tiko mai me 200 na yabaki. Au vakadinadinataka ena veisiga ni mataka na vakasinaiti ni cakacaka-mana kei na veivakalougataki e vuqa me vaka na gauna e liu. E tiko kece vei keda na inuinui ni veivakalougatataki e uasivi cake mai na kena eda sa ciqoma oti, baleta oqo na nona cakacaka na Kalou Levu, oqo na Lotu e tomani tiko kina na ivakatakila, ka sai koya na kosiplei oqo e sega ni tawayalani na loloma soliwale kei na lomasoli. Au vakadinadinataka na veika kece e dina oqo kei na vuqa tale ena yaca i Jisu Karisito, emeni.