Ena Liu Vei Keda ko Koya
E liutaka tiko na Turaga na Veivakalesui mai ni Nona kosipeli kei na Nona Lotu. E kila vinaka sara o Koya na vunilagi. E sureti iko ki na cakacaka.
Kemuni na taciqu kei na ganequ lomani, au vakavinavinaka niu soqoni vata kei kemuni ena koniferedi raraba oqo ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Ena nona veisureti me da vakananuma na sala sa vakalougatataki keda kina kei ira na noda daulomani na nona sa Vakalesuya mai na Turaga na Nona Lotu ena iotioti ni itabagauna oqo, a yalataka o Peresitedi Russell M. Nelson ni na sega walega ni dau nanumi tu na veika eda sotava ia ena sega sara ni guilecavi rawa.
Ena dau nanumi tu na veika au sa sotava, au kila ni vakakina na nomuni. Na kena sega sara ni guilecavi rawa ena vakatau vei kemuni yadua. E ka bibi vei au oqori baleta na veika sotava ena noqu vakavakarau ena koniferedi oqo sa veisautaki au ena dua na ivakarau au vinakata me na tudei. Meu vakamacalataka mada.
A kauti au na noqu vakavakarau ki na itukutuku ni dua na ka a yaco ena Veivakalesu mai. Au sa wilika oti vakavuqa na soqoni oya, ena veigauna kece ga na rivote oqo e dua nai itukutuku ni soqoni bibi a vakaitavi kina o Josefa Simici na parofita ni Veivakalesui mai. Ia ena gauna oqo, au raica ena itukutuku na ivakarau e liutaki keda kina na Nona tisaipeli, na Turaga ena Nona Lotu. Au raica na kena ibalebale vei keda na tamata me da liutaki mai vua na iVakabula ni vuravurra, na Dauveibuli—o koya e kila na veika kecega, sa oti, ena gauna oqo, kei koya se bera mai. E vakavulici keda o Koya ena veikalawa yadua ka tuberi keda, ka sega ni veivakasaurarataki.
Na soqoni au vakamacalataka tiko e dua na gauna bibi sara ena Veivakalesui mai. Na soqoni ena Siga ni Vakacecegu ka a vakayacori ena 3 ni Epereli, 1836, ena Valetabu e Katiladi e Oaio, oti e vitu na siga ena kena vakatabui. E vakamacalataka na gauna cecere oqo o Josefa Simici ena itukutuku ni vuravura ena dua na sala rawarawa. E levu na nona itukutuku e volai tu ena Vunau kei na Veiyalayalati wase 110:
“Au a vukei ira tiko na vo ni Peresitedi ena yakavi me keimami veisoliyaka na iVakayakavi ni Turaga vei ira na lewe ni Lotu, eratou a solia mai vei keimami ko iratou na Le Tinikarua, ni sa nodratou itavi me ratou lotutaka ena siga ko ya. Au sa vakayacora oti na itavi vei ira na wekaqu, au qai cabe cake ki na itutu ni vunau ni sa sogo tu na ilatilati, keirau a tekiduru kina kei Oliva Kaudari ena yalodina ka vakacabora lo na neirau masu. Ia ni keirau sa tacake mai na neirau masu, sa vakaraitaki vei keirau ruarua na veika oqo.”1
Sa cereki tani mai na neirau vakanananu na ilati, ka sa dolavi na mata ni neirau kila ka.
Keirau a raica na Turaga ni sa tucake tu ena dela ni itutu ni vunau e mata i keirau; ia na itutu ni yavana sa ceuti ena koula dina, ka sa vaka na parasa matavinaka na rokana.
A sa vaka na yameyame ni bukawaqa na yaloka ni matana; sa vulavula sara na drau ni uluna me vaka na uca cevata; ia na iserau ni kena irairai sa uasivi cake mai na rarama ni matanisiga; a rorogo ni domona sa vaka na vadugu ni wailevu; io na domo i Jiova, sa kaya:
Koi Au na kena ivakatekivu kei na kena ivakataotioti; sai Au sa bula, sai Au tale ga sa vakamatei; raica koi Au na nomudou dautataro vei Tamada.
Raica, sa vosoti vei kemudou na nomudou ivalavala ca; dou sa savasava e mataqu; o koya mo dou laveta cake kina na ulumudou ka ia na reki.
Me reki na lomadra na wekamudou, ia me reki na lomadra na tamata kecega, io ko ira sa tara na vale oqo ena nodra igu taucoko me noqu.
Ia raica, au sa ciqoma na vale oqo, ka na dau tiko eke na yacaqu; kau na vakatakilai au vei ira na noqu tamata ena loloma cecere ena vale oqo.
Io, au na rairai vei ira na noqu tamata, ka vosa vei ira ena domoqu, kevaka era na muria na noqu ivakaro na noqu tamata, ka sega ni vakadukadukalitaka na vale tabu oqo.
Raica ena reki na yalodra e udolu vakaudolu na tamata ni ra sa rawata na veivakalougatataki kei na isolisoli e vuqa ena sovaraki yani, kei na edaumeni era sa vakaivotavota kina ena vale oqo.
Ia na irogorogo ni vale oqo ena robota yani na veivanua tani; raica oqo sa itekivu ni veivakalougatataki ena sovaraki ki uludra na noqu tamata. A sa vakakina. Emeni.
Ia ni sa mudu na raivotu oqo, sa qai tadola tale vei keirau ko lomalagi; a sa rairai mai ko Mosese, ka solia vei keirau na idola ni nodra vakasoqoni vata mai na Isireli mai na tutui vuravura e va, io kei na nodra vakauti mai na yavusa e lewe tini mai na vanua ena vualiku.
Ni sa oti oqo, sa rairai mai ko Iliesa ka mai solia na lewa kei na kaukauwa ni itabagauna vakosipeli i Eparaama, ka tukuni kina ni ena vukuda kei ira na noda kawa ena vakalougatataki kina na veitabatamata kecega ena qai taravi keda mai.
Ni sa tabogo yani na raivotu oqo, sa tadola tale mai vei keirau e dua na raivotu bibi ka lagilagi; sa wavutu e matai keirau ko Ilaija na parofita ka a kau cake bulabula ki lomalagi, a sa kaya:
Raica, sa yaco mai na taucoko ni gauna, ka tukuna ko Malakai—ka a vakadinadinataka ni na talai mai ko koya [Ilaija], ni bera ni qai yaco na siga levu ka rerevaki ni Turaga—
“Raica ena vagolea ko koya na lomadra na qase vei ira na gone, kei na lomadra na gone vei ira na nodra qase, io deu na lako mai ka cudruva na vanua e na veivakarusai—
O koya, sa soli kina ki ligamudrau na idola ni itabagauna oqo; ia ena veika oqo drau na kila kina ni sa voleka sara ni yaco na siga levu ka rerevaki ni Turaga, io sa tu mai katuba.2
Au sa wilika oti vakavuqa na itukutuku oya. Sa vakadeitaka vei au na Yalo Tabu ni dina na itukutuku oya. Ia niu masu ka vakavakarau ki na koniferedi oqo, sa matata cake na noqu raica na kaukauwa ni Turaga me liutaki ira na Nona tisaipeli ena veika matailalai ni Nona cakacaka.
Ni vo e vitu na yabaki me mai solia o Mosese vei Josefa na idola ni kena vakasoqoni vata o Isireli ena Valetabu mai Katiladi, “a vulica o Josefa mai na tabana ni ulutaga ni iVola i Momani ni sa kena inaki me ‘vakaraitaka vei ira na ivovo ni mataqali i Isireli … me ra kila na veiyalayalati ni Turaga, ni ra sa sega ni biu tani sara vakadua.’ Ena 1831, a tukuna kina vei Josefa na Turaga ni nodra vakasoqoni vata na Isireli ena tekivu e Katiladi, ‘Ia mai kea talega [Katiladi], au na talai ira yani au sa lesia ki na veimatanitu … me vakabulai ko Isireli, au na kauti ira.’”3
E dina ni gadrevi na cakacaka ni kaulotu me vakasoqoni kina o Isireli, a vakavulici ira na Le Tinikarua na Turaga, ka ra yaco me so vei ira na noda daukaulotu taumada, “Nanuma, dou na sega mada ni lako ki na veimatanitu, me yacova ni dou sa ciqoma oti nomudou edaumeni.”4
E kena irairai ni Valetabu mai Katiladi e ka bibi sara ena ikalawa yadua ni nona ituvatuva na Turaga ena vuku ni rua na ka: Matai, a waraka o Mosese me vakacavari mada na valetabu me qai vakalesuya mai na idola ni kena vakasokumuni o Isireli. Kena ikarua, a vakavuvulitaka o Peresitedi Joseph Fielding Smith “a vakaroti ira na Yalododonu na Turaga me ra tara e dua na valetabu [na Valetabu e Katiladi] me rawa ni vakatakila kina na idola ni lewa ka me rawa ni ra edaumeni kina na iapositolo ka vakarautaki me ra vakasavasavataka nona were ni vaini ena iotioti ni gauna.”5 E dina ni a sega ni qaravi ena Valetabu e Katiladi na edaumeni ni valetabu me vaka sa kilai tu kina nikua, me vakayacori kina na vosa ni parofisai, sa tekivu me ra vakayacori e kea na veicakacaka vakalotu ni valetabu ni vakavakarau, salavata kei na sovaraki ni veivakatakilai vakayalo ka ra vakaiyaragitaki kina o ira era kacivi me ra kaulotu kei na isolisoli yalataki ni “kaukauwa mai cake” ka yaco kina na vakasoqoni vata cecere ena veiqaravi ni kaulotu.6
Ni sa soli oti na idola ni kena vakasoqoni vata o Isireli vei Josefa, na Turaga a vakauqeta na Parofita me talai ira yani na Le Tinikarua me ra kaulotu. Niu vulica, sa yaco me matata vei au ni sa vakarautaka na Turaga na sala ena veika matailalai me ra lako yani na Le Tinikarua ena kaulotu ki na veimatanitu ka ra sa vakarautaki tu kina na tamata me ra vakabauti iratou ka tokoni iratou. Ena yaco na gauna, era na kau mai kina ki na Lotu vakalesui mai ni Turaga e udolu vakaudolu, ena vukudratou.
Me vaka na noda itukutukuvolai, e nanumi ni rauta e 7,500 ki na 8,000 era a papitaiso ena rua na ilakolako ni kaulotu eratou a lako kina na Le Tinikarua ki Peritania. Oqo sa virikotora na yavu ni cakacaka ni kaulotu mai Iurope. Ena mua ni ika 19 ni senijiuri e rauta ni 90,000 era sa soqoni yani ki Amerika ka levu duadua era lako mai Peritania kei Scandinavia.7 Na Turaga sa vakauqeti Josefa kei ira na daukaulotu yalodina oya ka ra a lako ki cakacaka me ra rawata na tatamusuki a rairai dredre toka me ra rawata. Ia na Turaga, ena Nona raiyawa kei na vakavakarau, a vakavuna me rawa.
O ni nanuma beka na ivosavosa rawarawa vaka na serekali mai na wase 110 ni Vunau kei na Veiyalayalati:
“Raica, sa yaco mai na taucoko ni gauna, ka tukuna ko Malakai—ka a vakadinadinataka ni na talai mai ko koya [Ilaija], ni bera ni qai yaco na siga levu ka rerevaki ni Turaga—
“Raica ena vagolea ko koya na lomadra na qase vei ira na gone, kei na lomadra na gone vei ira na nodra qase, io deu na lako mai ka cudruva na vanua e na veivakarusai—
“O koya, sa soli kina ki ligamudrau na idola ni itabagauna oqo; ia ena veika oqo drau na kila kina ni sa voleka sara ni yaco na siga levu ka rerevaki ni Turaga, io sa tu mai katuba.”8
Au vakadinadinataka ni a rai vakayawa sara ki na vunilagi na Turaga kei na sala ena liutaki keda kina me da vukei Koya me rawata na Nona inaki ena veisiga e muri.
Niu veiqaravi voli ena Matabisopi Vakatulewa ena vuqa na yabaki sa oti, a noqu itavi meu raica na ilawalawa ni tuvatuva kei na cakacaka, a bulia na ka eda sa kila tu nikua me FamilySearch. Au qarauna sara meu tukuna niu a “raica” na kena caka, sega ni “liutaka.” E levu na tamata vuku era a biuta tu mai na veicakacaka tale eso ka gole mai ka tara cake na veika e gadreva na Turaga.
Eratou sa tuvanaka na Mataveiliutaki Taumada e dua na takete me vakalailaitaki na kena dau vakayacori vakarua na vei cakacaka vakalotu. Na nodratou kauwai levu duadua sai koya na nodratou sega ni kila rawa tiko se sa caka oti na nona cakacaka vakalotu e dua na tamata. Ena vicavata na yabaki—se vaka me vicavata na yabaki—eratou a tarogi au na Mataveiliutaki Taumada, “Na gauna cava sa na oti kina?”
Ena masu, gumatua, kei na nodra solibula cecere na tamata kilaka oqo, sa mai rawa na itavi. E yaco mai vakayadudua. Na imatai ni itavi, oya me caka na FamilySearch me rawarawa na kena vakayagataki mai vei ira ka sega soti ni kila vinaka na kompiuta. A levu tale na veisau era yaco mai, kau kila ni ra na yaco tikoga mai, ni veigauna eda via walia kina e dua na leqa vakauqeti, eda dolava na katuba ki na ikuri ni ivakatakila ni toso ka tautauvata na kena bibi ia se bera ni rairai. Nikua sara mada ga, sa yaco na FamilySearch me ka e gadreva na Turaga ena Nona Veivakalesui mai—ka sega walega me levei kina na caka vakarua ni cakacaka vakalotu.
Sa vakatara na Turaga me da vakavinakataka cake nodra vukei na tamata me ra kilai ira ka lomani ira na nodra qase ka cakava na nodra veicakacaka vakalotu ni valetabu. Ena gauna oqo, me vaka sa kila rawa tu na Turaga ni na yaco, sa yaco me ra vakavulici ira tiko na nodra itubutubu kei ira na lewe ni tabanalevu o ira na itabagone ena kompiuta. Era sa kunea tiko na reki ena veiqaravi oqo na tamata kece.
Na yalo i Ilaija sa veisautaka tiko na yalodra na gone kei na qase, gone kei na itubutubu, tubunigone kei na makubudra. Sa tuva tiko ena yalomamarau na valetabu na madigi eso ni papitaiso kei na veicakacaka vakalotu tabu tale eso. Sa tubu cake tiko na gagadre me da vukei ira na tubuda kei na kedra isema na itubutubu kei ira na gone.
Sa raica tu na Turaga na nodra yaco mai. A tuvanaka o Koya ena kena veikalawa yadua, me vaka sa kitaka o Koya ena veisau tale eso ena Nona Lotu. Sa vakatuburi ira cake ka vakarautaki ira na tamata yalodina ka ra dau digitaka me ra cakava vinaka na veika dredre. Sa dau wawa ena loloma me vukea noda vuli “na vosa ena vosa, na ivunau ena ivunau, vakalailai eke ka vakalailai e kea.”9 Sa dau dei o Koya ena gauna ni Nona inaki, ia sa dau raica o Koya me veivakalougatataki se kauta mai na veivakalougatataki eda sega ni dau raica rawa yani na solibula.
Au tinia ena noqu cavuta na noqu vakavinavinaka vua na Turaga—o Koya ka a vakauqeti Peresitedi Nelson me sureti au meu solibula ka vakavakarau ki na koniferedi oqo. Na veiauwa kei na masu yadua ena noqu vakavakarau sa kauta mai e dua na veivakalougatataki.
Au sureti kemunii kece ko ni na rogoca se wilika na veimalanivosa oqo mo ni vakabauta ni liutaka tiko na Turaga na Vakalesui mai ni Nona kosipeli kei na Nona Lotu. Ena liu vei keda ko Koya. E kila vinaka sara o Koya na vunilagi. E sureti iko ki na cakacaka. E tomani iko kina. Sa biuta rawa tu e dua na ituvatuva baleta nomu veiqaravi. Ia ena nomu solibula sara mada ga, o na kunea na reki ena nomu vukei ira na tani me ra tucake ka tuvakarau ena Nona lako mai.
Au vakadinadinataka talega vei kemuni ni bula tiko na Kalou, ka lomani keda sara. Sai Jisu na Karisito. Oqo na Nona Lotu. O koya e kilai iko ka lomani iko. O koya ena dusimaki iko. O koya na vakarautaka na sala vei iko. Ena yaca tabu i Jisu Karisito, emeni.