Masustiner nga mga Sosyedad
Kon madamo sa aton kag sa aton mga kaingod ang magtinguha sa paggiya sang aton mga kabuhi paagi sa kamatuoran sang Dios, ang moral nga kaayo nga kinahanglanon sa tagsa ka sosyedad magabugana.
Daw ano katahum nga koro nga nagakanta parte sa matahum nga Manluluwas.
Sang 2015 ang United Nations nagpasar sang gintawag nga “Ang 2030 nga Plano para sa Masustiner nga Pag-uswag.” Ginlaragway ini nga “gin-ugyonan nga plano para sa paghidaet kag katin-aran sang katawhan kag sang planeta, subong kag sa palaabuton.” Ang Plano para sa Masustiner nga Pag-uswag nagalakip sang 17 ka mga katuyuan nga dapat matigayon antes sang tuig 2030 pareho sang: wala sing kaimulon, wala sing gutom, de-kalidad nga edukasyon, pag-alalangay sang tanan nga kasarian, matinlo nga tubig kag sanitasyon, kag disente nga obra. 1
Ang konsepto sang masustiner nga pag-uswag interesante kag importante. Mas importante pa gid, ugaling, ang mas masangkad nga problema sang masustiner nga mga sosyedad. Ano ang mga sadsaran nga nagasustiner sang mauswagon nga mga sosyedad, isa nga nagapasanyog sang kalipay, pag-uswag, paghidaet, kag kaayohan sang tanan sang iya sini mga miyembro? May mga kasaysayan kita sa balaan nga kasulatan sang di-magkubos duha sinang madinalag-on nga mga sosyedad. Ano ang aton matun-an sa ila?
Sang dumaan nga panahon, ang halangdon nga patriarka kag propeta nga si Enoch nagwali sang pagkamatarong kag “nagtukod sang siyudad nga gintawag nga Siyudad sang Pagkabalaan bisan pa ang Sion.” 2 Ginasugid nga “ang Ginuo nagtawag sang iya katawhan nga Sion, kay isa sila sing tagipusuon kag isa sing hunahuna, kag nagpuyo sa pagkamatarong; kag wala sing imol sa tunga nila.” 3
“Kag ang Ginuo nagpakamaayo sang duta, kag ginpakamaayo sila sa kabukiran, kag sa matag-as nga mga lugar kag nag-uswag.” 4
Ang mga katawhan sang una kag ika-duha nga siglo sa Weste nga bahin sang Kalibutan nga nakilal-an nga mga Nefinhon kag mga Lamanhon nagahatag sang talalupangdon nga ehemplo sang isa ka mauswagon nga sosyedad. Pagkatapos sang dalayawon nga pag-alagad sang nabanhaw nga Manluluwas sa tunga nila, “naggawi sila suno sa mga kasuguan nga ila nabaton gikan sa Ginuo nga ila Dios, nga nagapadayon sa pagpuasa kag pagpangamuyo, kag sa pagsinapol sing tingob sa masunson alangay sa pagpangamuyo kag sa pagpamati sang pulong sang Ginuo. …
“Kag wala sing mga paghinisaay, ukon mga pagsinuay, ukon mga kinagubot, ukon mga pagkamakihilawason, ukon mga pagbinutig, ukon mga pagpamatay, ukon ano man nga sari sang pagkahiwalan; kag pat-od gid nga wala na sing isa ka mas malipayon pa nga katawhan sa tunga sang tanan nga katawhan nga gintuga sang kamot sang Dios.” 5
Ang mga sosyedad sa sining duha ka ehemplo ginsustiner sang mga bugay sang langit nga nagtubo halin sa ila huwaran nga debosyon sa duha ka dako nga mga kasuguan: “Higugmaa ang Ginuo nga imo Dios sa bug-os mong tagipusuon, kag sa bug-os mong kalag, kag sa bug-os mong hunahuna” kag “Higugmaa ang imo isigkatawo subong sa imo kaugalingon.” 6 Matinumanon sila sa Dios sa ila personal nga mga kabuhi, kag gin-atipan nila ang pisikal kag espirituhanon nga kaayohan sang isa kag isa. Sa mga pulong sang Doktrina kag mga Kasugtanan, ang mga ini mga sosyedad nga ang “tagsa ka tawo nagatinguha para sa kaayohan sang iya isigkatawo kag nagahimo sang tanan nga butang nga may mata nga tampad sa himaya sang Dios.” 7
Sa masubo nga palad, sa ginmuno ni Elder Quentin L. Cook sining aga, ang perpekto nga sosyedad nga ginlaragway sa 4 Nefi sang Libro ni Mormon wala naglawig sing masobra sa iya sini ika-duha nga siglo. Ang pagkasustiner wala sing garantiya kag ang isa ka madinalag-on nga sosyedad sa indi madugay mapaslawan kon talikdan sini ang tig-una nga mga kinaiya nga nagapangapin sang iya sini paghidaet kag katin-aran. Sa sini nga higayon, nga nagpadaog sa tentasyon sang yawa, ang katawhan “nagsugod nga magbinahinbahin suno sa mga kahimtangan sang pangabuhi kag nagsugod sa pagpasad sang mga simbahan sa ila mga kaugalingon agud makaangkon sing manggad, kag nagsugod sa pagpanghiwala sang matuod nga simbahan ni Cristo.” 8
“Kag natabo ini, nga sang nakalabay na ang tatlo ka gatos ka tuig, alangay ang katawhan ni Nefi kag ang mga Lamanhon nangin tuman kamalaut ang isa subong sa isa.” 9
Sa paghingapos sang isa pa gid ka siglo, minilyon ang nagkalamatay sa ila pag-ilinaway kag ang ila sang una nagahiusa nga nasyon namudmod sa nagailinaway nga mga tribo.
Sa paghunahuna sini kag iban pa nga mga halimbawa sang mauswagon nga mga sosyedad nga sang ulihi naghuyang, makasiling ako nga kon ang katawhan magtalikod sa balatyagon sang pagkamay-salabton sa Dios kag sa baylo magsugod sa pagsalig sa “butkon nga unod,” ang kapahamakan nagahulat. Ang pagsalig sa butkon nga unod amo ang pagbale-wala sa diosnon nga Tagsulat sang tawhanon nga kinamatarong kag tawhanon nga dignidad kag ang tuman nga pagpasulabi sa manggad, gahum, kag pagdayaw sang kalibutan (samtang ginayaguta kag ginahingabot inang mga nagasunod sang lain nga sulundan). Samtang, ang mga yara sa masustiner nga mga sosyedad nagatinguha, pareho sang ginsiling ni Haring Benjamin, nga “magtubo sa ihibalo sang himaya niya nga nagtuga sa [ila], ukon sa ihibalo nahanungod sinang matarong kag matuod.” 10
Ang mga institusyon sang panimalay kag relihiyon nangin importante gid sa paghatag sa mga indibidwal kag mga komunidad sang mga kinaiya nga nagasustiner sang mabakod nga sosyedad. Ining mga kinaiya, nga nagpanggamot sa balaan nga kasulatan, nagalakip sang integridad, responsibilidad kag pagkamay-salabton, kaluoy, pag-asawahay kag katampad sa pag-asawahay, pagtahod sa iban kag sa mga propiedad sang iban, pag-alagad, kag ang kakinahanglanon kag dignidad sang pagpangabudlay, upod sang iban pa.
Ang manunulat nga si Gerard Baker nagsulat sang artikulo sa pagsugod sining tuig sa The Wall Street Journal nga nagapasidungog sa iya amay, nga si Frederick Baker, sa iya ika-100 nga kaadlawan. Ginbinagbinag ni Baker ang mga rason sa malawig nga kabuhi sang iya amay pero dayon nagdugang sining mga panghunahuna:
“Samtang luyag naton tanan mahibaloan ang sekreto sa malawig nga kabuhi, masami ako nagabatyag nga mas maayo nga maghatag kita sing mas dako nga tion nga hibaluon kon ano ang nagahimo sang maayo nga kabuhi, bisan ano man ang kalawigon sini. Diri, sigurado ako nga nahibaloan ko ang sekreto sang akon amay.
“Halin sia sa panahon sang ang kabuhi ginahatagan kahulugan una gid sang obligasyon, indi sang kinamatarong; sang responsibilidad sa sosyedad, indi sang personal nga mga pribelihiyo. Ang tig-una nga nagapapagsik nga prinsipyo sa bilog sining siglo amo ang balatyagon sang obligasyon—sa pamilya, Dios, pungsod.
“Sa panahon nga gindominar sang sagbot sang wasak nga mga pamilya, ang akon amay tampad nga bana sa iya asawa sing 46 anyos, isa ka maayo nga amay sa anum ka kabataan. Mas nangin ara sia pirme kag labing kinahanglanon sang ang akon mga ginikanan nag-agi sa indi matungkad nga trahedya nga mapatyan sang isa ka anak. …
“Kag sa panahon nga ang relihiyon tumalagsahon na lang, ang akon amay nagpangabuhi bilang matuod, matutom nga Katoliko, nga may indi mauyog nga pagpati sa mga promisa ni Cristo. Matuod gid, kon kis-a nagapanumdum ako nga tuman kalawig ang iya kabuhi tungod mas handa sia nga mapatay sangsa bisan sin-o nga akon nakilala.
“Maswerte ako nga tawo—nabugayan sang maayo nga edukasyon, kaugalingon nga manami nga pamilya, pila ka dutan-on nga kadalag-an nga wala ko ginpaabot. Pero bisan ano pa ang akon pagpabugal ukon kapasalamatan, nalapawan ini sang bugal kag kapasalamatan ko sa tawo nga, wala sing gamo ukon drama, kag wala nagapaabot sang balos ukon bisan man lang pagkilala, nagapadayon—sing isa na ka siglo subong—sa simple nga mga katungdanan, obligasyon kag, labaw sa tanan, mga kalipay sang matarong nga pagpangabuhi.” 11
Ang panan-aw sa importansya sang relihiyon kag relihiyoso nga pagtuo nagpigaw sa madamo nga nasyon sa sining mga tinuig. Madamo sang mga tawo ang nagapinsar nga ang pagpati kag katampad sa Dios indi na kinahanglanon para sa moral nga pagkamatarong sang mga indibidwal man ukon mga sosyedad sa karon nga kalibutan. 12 Siguro tanan kita maugyon nga inang mga nagapabutyag nga wala sila sang relihiyon nga ginapatihan mahimo kag masami maayo, matarong nga mga tawo. Indi ugaling kita mag-ugyon nga nagakatabo ini nga wala sang diosnon nga impluwensya. Nagatumod ako sa Kasanag ni Cristo. Ang Manluluwas nagsiling, “Ako ang matuod nga kasanag nga nagapasanag sang tagsa ka tawo nga nagakari sa kalibutan.” 13 Nakahibalo man ukon wala, ang tagsa ka lalaki, babayi, kag bata sing bisan ano nga ginapatihan, lugar, kag panahon ginhatagan sang Kasanag ni Cristo kag gani makahibalo sang husto kag sala nga sa masami ginatawag naton nga konsiyensya. 14
Pero kon ang pagkadi-relihiyoso nagapain sang moralidad sa balatyagon sang pagkamay-salabton sa Dios, ginautod sini ang tanom sa iya gamut. Ang pagsalig sa kultura kag tradisyon lamang kulang sa pagsustiner sang kaayo sa sosyedad. Kon ang tawo wala na sing mas mataas nga dios sangsa iya kaugalingon kag wala na sing iban nga luyag kundi ang busgon ang iya kaugalingon nga gana kag luyag, ang resulta mangin maathag sa nagakaigo nga tion.
Ang sosyedad, halimbawa, sa diin ang pagpasugot sang isa ka tawo amo lang ang upang sa aktibidad-sekswal isa ka sosyedad nga padulong sa kalaglagan. Ang pagpanglahi, pagkaimoral, mga pagbata nga wala makasal, 15 kag pagpahulog pila lang sang mapait nga mga bunga nga nagatubo halin sa nagapadayon nga sekswal nga rebolusyon. Ang resulta nga mga konsikwensya nga nagaupang sa pagsustiner sang maayo nga sosyedad nagalakip sang nagadamo nga kabataan nga ginapadako sa kaimolon kag wala sing positibo nga impluwensya sang mga amay, kon kaisa sing pila ka henerasyon; mga babayi nga isahanon nga nagadala sang dapat ginabululigan nga responsibilidad, kag seryoso nga kakulang sang edukasyon bangod ang mga eskwelahan, pareho sang iban nga mga institusyon, ginakinahanglan magpuno sang kakulangan sa panimalay. 16 Dugang pa sa sining mga balatian sa sosyedad amo ang indi maisip nga mga higayon sang personal nga kasubo kag kawala paglaum—nga nagahalit sa kaisipan kag balatyagon sang pareho nakasala kag inosente.
Si Nefi nagsiling:
“Kailo sa iya nga nagapamati sa mga pagsulundan sang tawo, kag nagapanghiwala sang gahum sang Dios, kag sang hiyas sang Balaan nga Espiritu! …
“… Kailo sa tanan sadtong mga nagakurog, kag nagakaakig tungod sang kamatuoran sang Dios!” 17
Sa baylo, ang malipayon naton nga mensahe sa aton kabataan kag sa tanan nga katawhan amo nga “ang kamatuoran sang Dios” nagatudlo sang mas maayo nga paagi, ukon pareho sa ginsiling ni Pablo, “sa dalagko pa nga mga hiyas,” 18 isa ka paagi padulong sa personal nga kalipay kag kaayohan sang komunidad sa karon kag sa wala katubtuban nga paghidaet kag kalipay pagkatapos sini.
Ang pulong sang Dios nagatumod sa mayor nga mga kamatuoran nga sadsaran sang iya plano sang kalipayan para sa Iya mga anak. Ining mga kamatuoran amo nga buhi ang Dios; nga Sia ang Langitnon nga Amay sang aton mga espiritu; nga sa pagpakita sang Iya gugma, ginhatagan Niya kita sang mga kasuguan nga nagadala sang bug-os nga kalipay upod sa Iya; nga si Jesucristo Anak sang Dios kag aton Manunubos; nga nag-antos Sia kag nagpakamatay sa pagbayad para sa aton mga sala sa kondisyon nga maghinulsol kita; nga nagbangon Sia halin sa minatay, nga nagapahanabo sang Pagkabanhaw sang tanan nga katawhan; kag nga magatindog kita tanan sa Iya atubang agud hukman, nga amo, ang paghatag sang pagkwenta sang aton mga binuhatan. 19
Sa ika-siyam nga tuig sang ginatawag sadto nga “pagginahum sang mga hukom” sa Libro ni Mormon, ang propetang si Alma nagbiya sang iya posisyon bilang punong-hukom agud maghatag sing lubos nga panahon sa iya pagpanguna sang Simbahan. Ang iya katuyuan amo ang dulaon ang bugal, paghingabot, kag kadalok nga nagatubo sa tunga sang katawhan kag ilabi na sa mga miyembro sang Simbahan. 18 Sa ginhambal sang una ni Elder Stephen D. Nadauld, “Ang inspirado nga desisyon ni [Alma] indi ang maghinguyang sing dugang nga tinion sa paghimo kag pagpatuman sang dugang nga mga pagsulundan agud matadlong ang pamatasan sang iya katawhan, kundi ang maghambal sa ila sang pulong sang Dios, agud tudloan sila sang doktrina kag tugotan ang ila paghangop sang plano sang pagtubos nga magtuytoy sa ila sa pagbag-o sang ila pamatasan.” 21
Madamo kita sang mahimo bilang mga kasilingan kag kapareho nga mga pumuluyo agud mabuligan nga masustiner kag magmadinalag-on ang mga sosyedad nga aton ginapuy-an, kag piho gid nga ang aton panguna kag nagapadayon nga bulig amo ang magtudlo kag magpangabuhi sang mga kamatuoran nga duna sa dakung plano sang pagtubos sang Dios. Pareho sang ginapabutyag sa mga pulong sang kanta:
Pagtuo sang mga amay,
Palanggaon namon abyan kag kaaway,
Kag paagi sa gugma Ikaw iwali,
Sa maayong pulong kag matarong nga kabuhi. 22
Kon madamo kita kag sa aton mga kaingod ang magtinguha sa paghimo sang aton mga desisyon kag paggiya sang aton mga kabuhi paagi sa kamatuoran sang Dios, ang moral nga kaayo nga kinahanglanon sa tagsa ka sosyedad magabugana.
Sa Iya gugma, ginhatag sang Amay nga Langitnon ang Iya Bugtong nga Anak nga si Jesucristo, agud nga may kabuhi kita nga wala’y katubtuban. 23
“Wala si [Jesucristo] sing may ginahimo nga bisan ano luwas nga ini para sa benepisyo sang kalibutan; kay palangga niya ang kalibutan, bisan nga ginhatag niya ang iya kaugalingon nga kabuhi agud mabutong niya ang tanan nga mga tawo palapit sa iya. Gani, wala sia sing ginsugo nga indi sila mag-ambit sang iya kaluwasan.
Yari karon, nagasinggit bala sia bisan kay sin-o, nga nagasiling: Magpalayo sa akon? Yari karon, ginasiling ko sa inyo, Wala; kundi nga sia nagasiling: Kari kamo sa akon kamo nga yara sa mga ukbong sang duta, magbakal sing gatas kag dugos, nga wala sing kuwarta kag wala sing bayad.” 24
Ini ginapahayag namon “sa kasinsero sang tagipusuon, sa espiritu sang kalulo,” 25 kag sa ngalan ni Jesucristo, amen.