Xb’aanunkil li tiik ru, xraab’aal li uxtaan, b’eek chi tuulan rik’in li Dios.
Xb’aanunkil li tiik runaraj naxye naq tiikaq qach’ool. Tiik qach’ool rik’in li Dios naq nokob’eek sa’ tuulanil chiru. Tiik qach’ool rik’ineb’ li qas qiitz’in naq naqara li uxtaan.
Jo’ aj taaqehom re li Jesukristo, ut jo’ aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan, naqayal qaq’e chixb’aanunkil li chaab’il wi’chik, ut chi wank chi chaab’il wi’chik.1 Maare xak’oxla, jo’ nink’oxla laa’in, “Ma tz’aqal li yookin chixb’aanunkil?” “Ka’ chik ru tento tinb’aanu?” malaj, “Chan ru naru naq laa’in, rik’in chixjunil inmajelal, tinruuq chi “wank rik’in li Dios sa’ sahil ch’oolejil li maajo’q’e na’oso’?”2
Li profeet aj Mikeas sa’ li Najter Chaq’rab’ kixpatz’ a’in: “K’a’ru aj-ik’in tink’ul li Jehova, ut tinkub’si wib’ chiru li taqenaqil Dios?”3 Laj Mikeas kixye sa’ xch’ool ma taaruuq tab’i’ li mayej q’axal nim chixk’eeb’al xtojb’al li maak naq kixye: “Ma taasaho’q xch’ool li Jehova rik’in jar mil chi teelom karneer, rik’in lajetq mil nima’ chi aseeyt? Ma tink’e li xb’een yo’lajenaq chiwu … xb’aan xmaak li waam?”4
Lix sumenkil, a’an ink’a. Moko tz’aqal ta li chaab’il b’aanuhom. Li kolb’a-ib’ ink’a’ nachal jo’ qatojb’al.5 Eb’ li mayej q’axal nim li kixye laj Mikeas ink’a’ neke’ru chixtojb’al rix yal ta jun ch’ina maak. Rik’in tz’aqal li qak’anjel, ink’a’ naru naq toosutq’iiq chi wank chiru rilob’aal li Dios.6
Wi ink’a’ naqak’ul li osob’tesink li nachal rik’in li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo, maajo’q’e taaruuq taqab’aanu qajunes li na’ajman ru, chi moko nokoru chi wank jo’ li na’ajman ru. A’ut li chaab’il esil, a’an naq xb’aan ut sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, naru toowanq jo’ li na’ajman ru.7 Chixjunileb’ li kristiaan te’kole’q chiru li tz’ejwalejil kamk xb’aan li rusilal li Dios, sa’ xk’ab’a’ lix kamik ut lix waklijik chi yo’yo li Jesukristo.8 Ut wi naqab’eresi li qach’ool rik’in li Dios, naru ajwi’ nakak’ul qakolb’al chiru li musiq’ejil kamk “sa’ xk’ab’a’ lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kristo … rik’in ab’ink chiru li chaq’rab’ ut k’ojob’anb’il k’anjel re li evangelio.”9 Naru taatoje’q qix chiru li qamaak, re naq tooxaqliiq chi ch’ajob’resinb’il ut chi saq qu chiru li Dios. Jo’ kixye laj Mikeas, li Dios “xch’olob’ chawu, at winq, k’a’ru li chaab’il; ut k’a’ru naxpatz’ li Jehova aawik’in, wi ink’a’ naq taab’aanu li tiik ru, ut taara li uxtaan, ut chi tuulan tatb’eeq rik’in aaDios?”10
Sa’ li raatin laj Mikeas chirix xsutq’isinkil qach’ool rik’in li Dios ut xk’ulb’al li kolb’a-ib’, wankeb’ oxib’ chi na’leb’ li neke’xk’am rib’. Xb’aanunkil li tiik ru naraj naxye naq tiikaq qach’ool rik’in li Dios ut rik’ineb’ li qas qiitz’in. Tiik qach’ool rik’in li Dios naq nokob’eek sa’ tuulanil chiru. Tiik qach’ool rik’ineb’ li qas qiitz’in naq naqara li uxtaan. Chi jo’kan, xb’aanunkil li tiik ru naraj naxye xpaab’ankileb’ li wiib’ xninqal ru taqlahom, naq “taara li Qaawa’ aaDios chi anchal aach’ool, ut chi anchal aawaam, ut chi anchal aak’a’uxl” ut “taara aawas aawiitz’in jo’ nakara aawib’.”11
Xb’aanunkil li tiik ru ut b’eek chi tuulan rik’in li Dios, a’an naq taqasutq’isi chaq li quq’ rik’in li maa’usilal, naq toob’eeq sa’eb’ lix k’uub’anb’il aatin, ut toowanq chi tiik chi paab’ank.12 Li ani tiik xch’ool narisi rib’ rik’in li maak ut naxb’eresi rib’ rik’in li Dios, na’ok sa’eb’ li sumwank rik’in, ut naxpaab’eb’ li sumwank a’an. Li ani tiik xch’ool naxsik’ ru xpaab’ankileb’ lix taqlahom li Dios, naxjal xk’a’uxl naq namajelo’, ut ink’a’ naxkanab’ xyalb’al xq’e.
Naq li Kristo li waklijenaq chi yo’yo kirula’aniheb’ laj Nefita, kixch’olob’ naq ruuchil lix chaq’rab’ laj Moises, xk’eeman jun chaq’rab’ li taqenaq wi’chik xwankil. Kixye reheb’ naq “moko teeq’axtesi ta chik chiwu … mayej ut k’atb’il mayej” a’b’an naq te’xq’axtesi choq’ mayej “jun yot’b’il ch’oolej ut jun tuulanil musiq’ej.” Kixye ajwi’, “Ut ani nachal wik’in chi yot’b’il xch’ool ut tuulan xmusiq’, a’an tinkub’si xha’ rik’in xam ut rik’in li Santil Musiq’ej.”13 Naq naqak’ul ut naqoksi li maatan re li Santil Musiq’ej chirix xkub’ik qaha’, naru taawanq li Santil Musiq’ej qochb’een chi rajlal, ut tootzole’q chirix chixjunil li tento taqab’aanu,14 ut chirix ajwi’ chan ru toob’eeq chi tuulan rik’in li Dios.
Lix mayej li Jesukristo re kolok chiru li maak ut chiru li musiq’ejil kamk naru nak’anjelak choq’ re chixjunileb’ li yot’b’ileb’ xch’ool ut li tuulaneb’ xmusiq’.15 Naq wan qach’ool chi yot’b’il ut li qamusiq’ chi tuulan, a’in nokoreek’asi chixjalb’al qak’a’uxl chi sa qach’ool ut chixyalb’al qaq’e chi wank jo’ chanru li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo. Naq naqab’aanu chi jo’kan, naqak’ul lix wankil li Kolonel re qach’ajob’resinkil, qak’irtesinkil, ut xk’eeb’al qametz’ew. Ink’a’ ka’ajwi’ naqab’aanu li tiik ru ut nokob’eek chi tuulan rik’in li Dios; naqatzol ajwi’ xraab’al li uxtaan jo’ chanru naxb’aanu li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo.
Li Dios nasaho’ xch’ool rik’in li uxtaan ut naraj xk’eeb’al. Jo’ kixye laj Mikeas re li Jehova, “Ani, at Dios, jo’ laa’at, li naxkuy maa’usilal, … li taaruxtaana qu,” ut “taakuteb’ sa’ xchamal li palaw chixjunil li maak.”16 Re xraab’al li uxtaan jo’ naxb’aanu li Dios, aajel ru naq taqab’aanu li k’a’ru tiik reheb’ li qas qiitz’in, ut ink’a’ taqarahob’tesiheb’.
Li na’leb’ naq ink’a’ taqarahob’tesiheb’ li qas qiitz’in, k’utb’il sa’ jun seraq’ chirix laj Hillel, jun aj tzolol hu aj Judio li kiwan ka’ch’in rub’elaj xyo’lajik li Kristo. Jun reheb’ lix tzolom laj Hillel kipo’ xch’ool xb’aan naq mas ch’a’aj li Torah—sa’eb’ li oob’ xhuhil laj Moises wankeb’ numenaq waqib’ cient chi taqlahom, ut wan naab’al li tz’iib’anb’il chirixeb’ a’an. Lix tzolom kixpatz’ re laj Hillel naq tixch’olob’ xyaalal li Torah chi junpaat, naq xaqxo chi jun oqej. Laj Hillel maare ink’a’ najt naru chi xaqliik chi jun oqej, a’ut kixb’aanu li kipatz’e’ chiru. Kixye li aatin natawman sa’ Levitiko: “Ink’a’ tat-eeqajunq, ut ink’a’ taak’uula josq’il rik’in ralaleb’ aatenamit; ut taara aawas aawiitz’in jo’ aawib’ laa’at.”17 Chirix a’an laj Hillel kixye: “Li k’a’ru xik’ nakawil, maab’aanu re aawas aawiitz’in. A’an chixjunil li Torah (Chaq’rab’); li jun siir chik a’an yal aatin. Ayu chi tzolok.”18
Re xraab’al li uxtaan, junelik aajel ru xb’aanunkil li k’a’ru tiik reheb’ li qas qiitz’in. Inyehaq eere li k’a’ru xwab’i sa’ li salon de emergencia sa’ li hospital Johns Hopkins sa’ Baltimore, Maryland, arin Estados Unidos. Wan aran jun li yaj, li Qawa’ Jackson, jun winq li chaab’il na’aatinak, mas nawb’il ru xb’aaneb’ li neke’trab’ajik sa’ li hospital. Naab’al sut wanjenaq sa’ li hospital re taab’ane’q sa’ xk’ab’a’eb’ li yajel li neke’ux xb’aan li kalaak. Sa’ li kutan a’an, li Qawa’ Jackson kisutq’i sa’ li hospital xb’aan naq ra nareek’a, ut xniman li yajel sa’ xsa’ sa’ xk’ab’a’ naq mas kalaak naxb’aanu.
Naq yoo chi raqe’k xtrab’aaj sa’ li q’ojyin a’an, li Doctor Cohen, jun aj b’anonel mas nimanb’il ru, kiril li Qawa’ Jackson ut kixk’e reetal naq tento taa’ok sa’ hospital. Li Doctor Cohen kixye re li Doctora Jones, a’an laj b’anonel li kixtz’aq, naq taaril li Qawa’ Jackson ut taa’ok chixb’anb’al.
Li Doctora Jones ak xraqe’ chi tzolok sa’ jun nimla tzoleb’aal re b’anok, ut toja’ ki’ok chi k’anjelak jo’ aj b’anonel. Naab’al lix trab’aaj, ut ka’ch’in ajwi’ nawar, jo’kan naq maare ch’i’ch’i’ b’ayaq li Doctora Jones. Rik’in naq oob’ sut ak x’ok chixb’anb’al jun li yaj sa’ li q’ojyin a’an, a’an kiwech’ok rik’in li Doctor Cohen. Moko us ta, chan, naq chiru k’iila oor yooq chirilb’al li Qawa’ Jackson, xb’aan naq xmaak li kalaak naq wan xyajel.
Li Doctor Cohen kichaq’ok rik’in kawilal, a’ut chi q’un xyaab’ xkux. “Doctora Jones,” chan “xat-ok choq’ aj b’anonel re xch’olaninkileb’ ut xk’irtesinkileb’ li kristiaan. Ink’a’ xat-ok choq’ aj b’anonel re raqok aatin chirixeb’. Wi ink’a’ nakataw ru lix jalanil, moko aak’ulub’ ta tzolok sa’ li hospital a’in.” Chirix tije’k chi jo’ka’in, li Doctora Jones kiril li Qawa’ Jackson chi yalb’il xq’e naq kiwan sa’ li hospital.
Li Qawa’ Jackson ak kamenaq chik. Li Doctora Jones ut li Doctor Cohen q’axal us xe’el sa’ lix k’anjeleb’. A’ut sa’ jun hoonal naq yoo chi tzolok, ki’ajman ru naq taajultikamanq re li Doctora Jones naq tixb’aanu li tiik, naq tixra li uxtaan, ut naq taaril li Qawa’ Jackson ut ink’a’ taaraqoq aatin chirix.19
Chiru naab’al chihab’, xink’ul chaab’ilal rik’in rab’inkil li tije’k a’an. Xraab’al li uxtaan naraj naxye naq ink’a’ yal naqara li uxtaan li naxk’e li Dios qe; nasaho’ ajb’an wi’ qach’ool naq li Dios naxk’e li uxtaan a’an reheb’ li qas qiitz’in. Ut naqab’aanu li k’a’ru xb’aanu a’an. “Juntaq’eeteb’ chixjunil chiru li Dios,”20 ut chiqajunilo naqaj ru li musiq’ejil b’ane’k re naq tenq’anb’ilaqo ut k’irtesinb’ilaqo. Xbʼaan naq joʼkaʼin naxye li Qaawaʼ, “Moko taakʼeheʼq ta xwankil junaq tzʼejwalej saʼ xbʼeen li jun chik, malaj junaq winq moko tixkʼoxla ta naq taqenaq saʼ xbʼeen li jun chik.”21
Li Jesukristo kixk’ut chiqu k’a’ru xyaalalil xb’aanunkil li tiik ru ut xraab’al li uxtaan. A’an ki’aatinak chi naab’al rik’ineb’ laj maak, ut kirileb’ rik’in chaab’ilal ut oxloq’ink. Kixk’ut li sahil ch’oolejil li nachal rik’in xpaab’ankileb’ lix taqlahom li Dios, ut kixyal xq’e chixwaklesinkileb’ li ani neke’majelo’, ruuchil xjitb’aleb’. Kixch’iilaheb’ li ani ke’yehok re naq ink’a’ raj taak’anjelaq chiruheb’ li ke’xk’oxla a’an naq moko chaab’ileb’ ta.22 A’an naraho’ xch’ool rik’in xkomon li q’etq’etil a’in.23
Re wank jo’ chanru li Kristo, jun kristiaan naxb’aanu li k’a’ru tiik, naxk’am rib’ chi chaab’il rik’in li Dios ut rik’ineb’ ajwi’ li ras riitz’in. Jun kristiaan li tiik xch’ool, chaab’il li raatin ut lix b’aanuhom, ut naxk’e reetal naq us ta jalan xna’leb’ malaj jalan xpaab’aal junaq, toj naru chirilb’al rik’in chaab’ilal ut rahok. Eb’ li neke’b’aanunk re li tiik ru, “moko te’wanq ta xch’ool chixrahob’tesinkil rib’ chirib’ileb’ rib’, re b’an wank sa’ tuqtuukilal”24 chirib’ileb’ rib’.
Li ani wan jo’ li Kristo, naxra li uxtaan. Eb’ li neke’rahok re li uxtaan ink’a’ neke’raqok aatin; neke’xtoq’ob’aheb’ ru li ras riitz’ineb’, q’axal wi’chik eb’ li ch’a’aj wankeb’ wi’; saheb’ li raatin, chaab’ileb’ xch’ool, ut tiikeb’ xb’aanuhom. Eb’ a’an neke’ril chixjunileb’ rik’in rahok ut uxtaan, maak’a’ naxye k’a’ru xb’onol lix tib’eleb’, ma winqeb’ malaj ixqeb’, k’a’ru lix paab’aal, ma a’aneb’ aj rahol rech winqilal malaj rech ixqilaleb’, ma b’ihomeb’ malaj neb’a’eb’, malaj k’a’ru xteepaleb’, xjunkab’aleb’, malaj xtenamiteb’. Li rahok jo’ chanru li Kristo nanumta sa’ xb’een chixjunil a’in.
Re wank jo’ chanru li Kristo, jun kristiaan naxsik’ ru li Dios,25 nab’eek sa’ tuulanil rik’in, naxsik’ xsahob’resinkil xch’ool, ut naxpaab’eb’ li sumwank li x’ok wi’ rik’in. Eb’ li neke’b’eek sa’ tuulanil rik’in li Dios najultiko’ reheb’ k’a’ru xb’aan li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo choq’ reheb’.
Ma tz’aqal li yookin chixb’aanunkil? K’a’ru chik li tento raj tinb’aanu? Li k’a’ru naqab’aanu re xsumenkileb’ li patz’om a’in, a’an li naxk’am chaq li sahil ch’oolejil sa’ li yu’am a’in ut sa’ li junelik q’e kutan. Li Kolonel ink’a’ naraj naq taqak’ul li kolb’a-ib’ jo’ raj yal siib’il. Us ta ak xoo’ok sa’eb’ li santil sumwank, naru naq “toot’ane’q chaq sa’ li usilal ut too’elq chaq rik’in li yo’yookil Dios. Jo’kan naq aajel ru naq “taqil qib’ ut tootijoq junelik” re naq ink’a’ “toot’ane’q sa’ li aaleek.”26
A’ut jo’kan ajwi’, li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo ink’a’ neke’raj naq sachsooq li qana’leb’ chiru li qab’eenik sa’ li ruchich’och’ a’in, rik’in xk’oxlankil ma tz’aqal li xqab’aanu re tookole’q ut taqak’ul li taqenaqil loq’al. Ch’olch’o naq ink’a’ neke’raj naq rajlal rahob’tesinb’ilaqo xb’aaneb’ li maak li ak xqajal wi’ qak’a’uxl, ut taqak’oxla naq chanchaneb’ yok’olal li maajo’q’e te’k’iraaq,27 chi moko naq rajlal yooqo chixk’oxlankil naq maare toot’ane’q wi’chik.
Naru taqak’e reetal li usaak ak xqab’aanu. Naru taqanaw naq “li b’e yooko chixk’amb’al sa’ li qayu’am a’an jo’ chanru li rajom li Dios”28 wi naqab’aanu li tiik ru, naqara li uxtaan, ut nokob’eek sa’ tuulanil rik’in li qaDios. Na’ok li qach’ool chi chanchan li qaChoxahil Yuwa’ ut li Jesukristo, ut naqara qib’ chiqib’il qib’.
Wi teeb’aanu a’in, yooqex chi b’eek sa’ xb’ehil li sumwank, ut “texruuq chi wank rik’in li Dios sa’ sahil ch’oolejil li maajo’q’e na’oso’.”29 Taasaqenob’resiiq ru lee k’a’uxl rik’in lix loq’al li Dios, ut lix saqenkil li yu’am li junelik nakana.30 Texnujob’resiiq rik’in sahil ch’oolejil li q’axal nim.31 Ninch’olob’ xyaalal naq li Dios yo’yo, ut naq li Jesus a’an li Kristo, laj Kolol qe ut laj Tojol qix, ut a’an naxyeechi’i li ruxtaan reheb’ chixjunil. Chaab’il ut a’an, pe’ yaal? Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.