Li k’uub’anb’il na’leb’ re li sahil ch’oolejil

Xb’aan li Awa’b’ej Boyd K. Packer

Awa’b’ej re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol

Li rajom chixjunil li k’anjel sa’ li Iglees, a’an naq jun li winq ut jun li ixq rochb’eeneb’ li ralal xk’ajol te’wanq xsahileb’ xch’ool sa’ ochochnal, chi tz’aptz’ookeb’ sa’ junkab’al choq’ re li junelik q’e kutan.

K’iila chihab’ chaq anajwan, naq ak xraqe’ li Guerra Mundial II, yookin chi tzolok sa’ universidad. Aran xinnaw ru li xDonna Smith. Sa’ li kutankil a’an laa’in kiwil jun li aatin li naxye naq wan wiib’ li na’leb’ aajel ru choq’ re xchaab’ilal jun li sumal, a’aneb’ li galleet rochb’een li tz’ub’. Chaab’il neke’xk’am rib’ a’an naq xink’oxla laa’in.

Junxil nintzolok eq’la ut ninq’aj ewu sa’ li tenamit Brigham re tintrab’ajik sa’ xtaller lin yuwa’. Xraqikeb’ lix clase li xDonna sa’ li eq’la, a’an li economía re ochochnal. Xinnume’ junpataq chiru lix tzoleb’aal naq xik we. Moymoy ru li lem sa’ xtzoleb’aal, a’ut wi ninxaqab’ wib’ nach’ chiru, naru taaril lin mu chirix. Toja’ naq nach’ina’el re xk’eeb’al lin galleet ut intz’ub’. Ak teenaw k’a’ru kik’ulman moqon. Xoosumla sa’ santil ochoch, ut aran kitikla lix nimla b’eenik li qayu’am.

Chiru k’iila chihab’ laa’in ninye jun li na’leb’ aajel ru: Li rajom chixjunil li k’anjel sa’ li Iglees, a’an naq jun li winq ut jun li ixq rochb’eeneb’ li ralal xk’ajol te’wanq xsahileb’ xch’ool sa’ ochochnal, chi tz’aptz’ookeb’ sa’ junajil choq’ re li junelik q’e kutan.

Sa’ xtiklajik:

“Eb’ li Dios ke’kub’e re xk’uub’ankil li winq jo’ xjalam-uucheb’ a’an, jo’ chanru xjalam-uucheb’ li Dios ke’xyiib’ a’an, re naq winq ut ixq te’xyiib’eb’.

“Ut eb’ li Dios ke’xye: Te’qosob’tesi. Ut eb’ li Dios ke’xye: Taqak’eheb’ chi uuchink ut chi k’ihank, ut chixnujob’resinkil li ch’och’, ut chi wank xwankil sa’ xb’een” (Abraham 4:27–28).

Jo’kan naq lix yu’am chixjunileb’ li winq kitikla sa’ li ruchich’och’ a’in naq ‘laj Adan kiwan rik’in li rixaqil, ut a’an kirala li alalb’ej ut li rab’inb’ej choq’ re, ut ke’ok chi k’ihank ut chixnujob’resinkil li ruchich’och’.

“Ut … eb’ li ralal ut lix rab’in laj Adan ke’ok chixjachb’al rib’ chi ka’kab’il sa’ li ch’och’,  … ut ke’wan ajwi’ ralal ut xrab’in.” (Moses 5:2–3).

Li taqlahom re k’ihank ut xnujob’resinkil li ruchich’och’ maajo’q’e ki’isiman. Aajel ru sa’ li k’uub’anb’il na’leb’ re li tojb’al-ix ut naxe’enk re chixjunil li sahil ch’oolejil. Rik’in roksinkil li wankilal a’in sa’ tiikilal, naru toonach’oq rik’in qaYuwa’ ut taqak’ul xtz’aqalil li sahil ch’oolejil, a’anaq ajwi’ li diosilal. Li wankilal re yo’ob’tesink maawa’ yal jun raqal sa’ li na’leb’ kixk’uub’ li Dios; a’an b’an a’an tz’aqal li na’leb’; a’an li laaw choq’ re li sahil ch’oolejil.

Li ratawom li tz’ejwalej choq’ re li sumenk-ib’ wan chi rajlal ut nim xmetz’ew. Lix sahil qach’ool ut lix taqsinkil qaloq’al nachal a’ yal jo’ chanru naqoksi li kawil atawom a’in. Naq yoo xmoqik li wankilal a’in sa’ li saaj winq ut li saaj ixq, nachal reek’ahom xch’ool li tento raj taawanq, ut li moko junaqik ta rik’in yalaq chik xk’ulum li tib’elej.

Li jwal us, a’an naq taatiklaaq li sumenk-ib’ rik’in li sahilank ch’oolej. Us ta jalan jalanq nab’aanuman sa’ li junq tenamit, naxamnak li ch’oolej rik’in nimla saho’k ut kawil ajom, ut wan ajwi’ naq nokotz’eqtanaak. Wankeb’ li utz’u’uj, li chahim, li ch’ina hu, li b’ich, li chaab’il aatinak, xk’amb’al li uq’ej, ut xkomon chik li eetalil re rahok sa’ xyanq li saaj winq ut li saaj ixq. Li sumal ink’a’ chik naxk’e reetal li ruchich’och’, ut neke’saho’k sa’ xch’ool.

Ut wi nakak’oxla naq li xnimal ru sahilal re li rahok sa’ saajilal ak naxk’am chixjunil li k’a’ru naru taachalq sa’ xyo’leb’aal li yu’am, maare toj maji’ wulajenaqat chirilb’al li q’axtesink-ib’ ut li k’ojob’ank ch’oolej re li rahok sa’ li najtil sumlaak. Li sumal sumsuukeb’ neke’yale’ rix sa’ li aaleek, xmajelal xnawom, xch’a’ajkilal li tumin ut li junkab’al, ut li yajel, ut arin naniman xkawilal li rahok rajlal. Li rahok li ak tz’aqal xyu’am wan xsahilal li moko k’oxlanb’il ta xb’aaneb’ li saaj sumal.

Li tz’aqal rahok naraj naq taqak’uula toj chirix li sumlaak lix wotzb’al li rahok-ib’ li naxte li loq’laj wankilal a’an sa’ xyo’leb’aal li yu’am. Naraj naq ink’a’ too-ok b’ar wi’ li ratawom li tz’ejwalej naru chi numtaak sa’ qab’een. Li rahok saq ru naraj naq ka’ajwi’ chirix li q’axtesink-ib’ chi junajwa, li k’anjel re sumub’ank, ut jwal us wi’chik sa’ xk’anjel li tz’apok sa’ santil ochoch, taaruuq chi oksimank li wankilal re yo’ob’tesink sa’ rilob’aal li Dios choq’ re xk’utb’al li rahok chi tz’aqal. Taawotzmanq ka’ajwi’ ut junes rik’in li ani taawanq jo’ laa wochb’een chi junelik.

Naq noko’ok aran chi tiik, li xb’aanunkil a’in naxjunaji li eek’ahom q’axal nim ut taqenaq xloq’al sa’ tz’ejwalejil, sa’ musiq’ejil, ut sa’ qach’ool, li eetanb’il sa’ li aatin rahok. Maak’a’ xkomon chik a’in sa’ qayu’am yalaq ta b’ar. Naq noko’ok sa’ sumwank ut naqapaab’, taakanaaq a’in chi junelik, “xb’aan naq chi sa’ a’an k’ojob’anb’il lix lawil li santil tijonelil, re texruuq chixk’ulb’al li nimank-u ut li loq’alil” (D&C 124:34), “a’ li loq’alil li taawanq choq’ jun tz’aqalil ut jun xkanajikeb’ li iyajilb’ej chi junelik q’e kutan” (D&C 132:19).

A’ut li sahilank xjunes moko tz’aqal ta; nareetali li k’a’ru toj chal re. Li rahok nach’olaniik sa’ xk’ulunikeb’ li kok’al, li neke’chal sa’ lix yo’leb’aal yu’am k’eeb’il reheb’ li sumal sumsuukeb’. Li alank na’ux sa’ jun li sumub’anb’il q’alunk re b’eelomej ut ixaqilb’ej. Jun ch’ina tib’elej nanaq sa’ jun xnimajik jwal ch’ina-us. Na’el jun li kok’al sa’ li sachb’a-ch’oolejil yo’laak, yiib’anb’il jo’ xjalam-uuch lix na’ xyuwa’. Sa’ li ch’ina tib’elej a’in wan lix musiq’ li naru chireek’ankil li musiq’ejil na’leb’. Toj chupchu sa’ li tib’elej a’an li wankilal re xyo’ob’tesinkil riyajil sa’ xjalam-uuch.

“Li musiq’ej ut li tz’ejwalej a’aneb’ li raam li winq” (D&C 88:15), ut wan li chaq’rab’ re musiq’ej jo’ wi’ re tz’ejwalej li tento taqapaab’ wi sahaq qach’ool. Wankeb’ li chaq’rab’ re li junelik q’e kutan, wan wi’ li chaq’rab’ chirix li wankilal re yo’ob’tesink, “chi ink’a’ naru xjalb’al, rub’elaj chaq lix k’ojlajik li ruchich’och’ a’in, li nak’eeman wi’ chixjunil li osob’tesink” (D&C 130:20). A’aneb’ a’in musiq’ejil chaq’rab’ li neke’xye b’ar wan li us (chi’ilmanq JJS, Romanos 7:14–15; 2 Nefi 2:5; Tz. ut S. 29:34; 134:6). Wankeb’ li chaq’rab’ li neke’b’ak’ok, li neke’tz’apok, ut li neke’kolok ut neke’xyeechi’i li osob’tesink re li junelik q’e kutan.

Laj Alma kixtij li ralal laj Xiblon, “ramb’ilaq aab’aan chixjunil aawatawom, re naq tatwanq chi nujenaq rik’in rahok” (Alma 38:12). Li ramok a’an chanchan li b’eresink, li k’amok b’e, malaj li xaqab’ank. Li qatawom tento k’amb’ilaq xb’e. Naq na’oksiman sa’ li chaq’rab’, li wankilal re yo’ob’tesink tixb’aanu li osob’tesink ut li santob’resink (chi’ilmanq Enseñanzas de los Presidentes de la Iglesia: Joseph F. Smith, 2000, pág. 170).

Rajlal wan li aaleek. Xb’aan naq laj tza ink’a’ naru chi yo’ob’tesink yu’am, a’an laj sowen rik’ineb’ li ani wankeb’ xwankil a’in. A’an rochb’een li ke’taaqenk re ke’isiik ut ke’xsach xk’ulub’ chixk’ulb’al xtib’el. “A’an naxsik’ naq chixjunileb’ li winq te’wanq sa’ rahilal jo’ chanru ajwi’ a’an” (2 Nefi 2:27). Wi taaruuq, tooraale chixmuxb’al, chixtz’ajninkil ru, ut chixsachb’al li maatan a’in li taaruuq raj wi’ chi wank qak’iijik chi junelik wi ta aj k’ulub’ejo (chi’ilmanq Tz. ut S. 132:28–31).

Wi naqatz’ajni ru li qayo’leb’aal re yu’am malaj wi naqak’ameb’ xb’e jalan chixb’aanunkil, taawanq li tojb’a maak q’axal xrahil ut xch’a’ajkil chixkuyb’al (Tz. ut S. 19:15) chiru chixjunil li sahilal xqak’ul raj sa’ tz’ejwalejil.

Chan laj Alma re li ralal laj Korianton, “Ma ink’a’ tab’i’ nakanaw, at walal, naq li k’a’aq re ru a’in tz’eqb’eetal sa’ rilob’aal li Qaawa’; relik chi yaal, q’axal wi’chik yib’ob’aal ru chiru chixjunil li maak, ka’ajwi’ xhoyb’al li kik’ li maak’a’ xmaak, malaj xtz’eqtaanankil xyaalal li Santil Musiq’ej ink’a’?” (Alma 39:5). Ink’a’ naru taqajal li k’a’ru nachal xb’aan li qamaak.

Li jun ajwi’ chi liceens choq’ re roksinkil li wankilal re yo’ob’tesink nawan rik’in li b’eelomej ut li ixaqilb’ej, jun li winq ut jun li ixq, li sumsuukeb’ sa’ li chaq’rab’. Ka’ajwi’ a’in ink’a’ naxq’et lix taqlahom li Dios. Mat-ok sa’ li yibob’al ru aaleek re laj tza, xb’aan naq chixjunil li k’as re li maak tento taatojmanq “toj reetal ak xatoj jo’ ch’inal li kok’ tumin.” (Matthew 5:26).

Maak’a’ chik wan li naxk’ut rusilal li Dios chi jwal nim wi’chik chiru li jalb’a-k’a’xulej.

Li qatib’el, wi narahob’tesiik, naru xyiib’ankil rib’, ut wan naq naxk’ul xtenq’ankil rik’in jun aj b’anonel. A’ut wi jwal nim xrahob’tesinkil, wan naq nakana xna’aj li reetalil jo’ xjultikankil li rahilal.

A’b’an jalan wi’ li na’ux sa’ qamusiq’ejil xaqalil. Narahob’tesiik qamusiq’ naq nokopalto’ ut nokomaakob’k. A’ut ink’a’ naxk’ul jo’ naxk’ul qatib’el. Chirix naq ak xtz’aqlo’ li jalb’a-k’a’uxlej, maajun reetalil li rahilal nakana, xb’aan lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kristo. Li yeechi’ihom naxye: “K’ehomaq reetal, ani xjal lix k’a’uxl chirixeb’ lix maak, a’an ajwi’ kuyb’ileb’ lix maak, ut laa’in, li Qaawa’, ink’a’ chik neke’jultiko’ we” (Tz. ut S. 58:42).

Naq noko’aatinak chirix li sumlaak ut li junkab’al, junelik nachal li patz’om, “k’a’ru taqaye chirix li ani ch’a’aj wankeb’?” Wankeb’ li neke’yo’la rik’in xyajel ut ink’a’ naru te’wanq xkok’al. Wankeb’ ani li ak sachenaq xsumlajik xb’aan xmuxum lix sum aatin. Wankeb’ li ink’a’ neke’sumlaak ut neke’xnumsi xyu’am xjunes sa’ tiikilal.

Sa’ li hoonal a’in ninye a’in: Li Dios, a’an li qaYuwa’! Chixjunil li rahok ut li usilal li wan sa’ jun li chaab’il yuwa’b’ej arin sa’ ruchich’och’ nanimob’resiiq sa’ A’an li wan choq’ qaYuwa’ ut qaDios toj reetal naxq’ax li qan’leb’. Tiik ru lix raqb’a aatin; maak’a’ xnub’aal li rusilal; Lix wankil re tiikob’resink maak’a’ xjuntaq’eetankil. “Wi ta ka’ajwi’ choq’ re li yu’am a’in xaqxo qoyb’enihom sa’ xk’ab’a’ li Kristo, laa’o raj li q’axal toq’ob’aal qu sa’ xyanqeb’ chixjunileb’ li poyanam!” (1 Korintios 15:19).

Rik’in oxloq’ink tinye anajwan li aatin santil ochoch. Nink’oxla xna’aj li tz’apok ut jun li altar ut jun li saaj sumal wiq’wo chiru. Li loq’laj k’anjel a’in maawa’ yal sumlaak, xb’aan naq li sumlaak a’in naru chi tz’ape’k xb’aan li Loq’laj Musiq’ej re Yeechi’ink, ut li loq’laj hu naxjultika naq taqeechani “li k’ojarib’aal, li awa’b’ejihom, li taqlanelil, li wankilal, li awa’b’ejil” (D&C 132:19). Nawil li sahil ch’oolejil li na’oyb’enink reheb’ li ani neke’xk’ulub’a li nimajwal maatan a’in ut neke’roksi sa’ tiikilal.

Lix Kana’ Donna Smith Packer ut laa’in ak wanko sa’ qasumlajik numenaq 70 chihab’. Naq nink’oxla li wixaqil, lix na’eb’ li qakok’al, maak’a’ li waatin. Jwal nim li week’ahom ut lin b’antioxihom toj reetal naq ninkana chi maak’a’ naru tinye. Li qaq’ajkamunkil q’axal nim xqak’ul sa’ li yu’am a’in, ut sa’ li chalel, a’an li qakok’al ut li qiyajil. Anajwan sa’ xraqik li qakutankil jo’ jun sumal sa’ ruchich’och’, ninb’antioxi chixjunil li hoonal naq wankin chixk’atq, ut lix yeechi’ihom li Qaawa’ naq maak’a’aq roso’jik.

Ninch’olob’ xyaalal naq li Jesus a’an li Kristo ut li Ralal li yo’yookil Dios. Xaqxo a’an jo’ xjolomil li Iglees. Sa’ xtojb’al rix li maak ut sa’ xwankil li tijonelil, li junkab’al li natikla sa’ ruchich’och’ naru te’wanq sa’ komonil chi junelik q’e kutan. Lix tojb’al rix li maak, li naru chiqaxokb’al chiqjunjunqal, ink’a’ naxk’uula reetalil li rahilal. A’an naraj naxye naq maak’a’ naxye k’a’ru xqab’aanu malaj b’ar wanjenaqo chaq malaj chanru kik’ulman k’a’ruhaq, wi naqajal qak’a’uxl chi yaal, Li Kristo ak xyeechi’i naq a’an tixtoj rix li maak. Ut naq ak xb’aanu li tojok-ix, ak raqb’il xkana. Jwal naab’alo li yooko chixkutinkil qib’ yalaq b’ar, chi ra qach’ool xb’aan qamaak, ut ink’a’ naqanaw chanru too’elq aran. Tat-elq rik’in xk’ulb’al li xtojb’al rix li maak xb’aan li Kristo, ut chixjunil li rahil ch’oolej naru taajalmanq sa’ ch’ina-usil ut rahok ut li junelik q’e kutan.

K’a’jo’ ninb’antioxi li osob’tesink re li Qaawa’ Jesukristo, li wankilal re yo’ob’tesink, ut li wankilal re tojok-ix, lix tojb’al rix li maak—li naru chixch’ajb’al chixjunil li tz’ajnil chi maak’a’ naxye jo’ najtil malaj jo’ k’ihal sut naraj. Lix tojb’al rix li maak naru tatrach’ab’a chi xik chi ub’ej wi’chik, chi saq aawu ut chi k’ulub’ejat, re tataaqe li b’e li xasik’ choq’ re laa yu’am.

Ninch’olob’ xyaalal naq yo’yo li Dios, naq li Jesus a’an li Kristo, ut naq lix tojb’al rix li maak maawa’ jun na’leb’ li yal nak’anjelak choq’ re lix nimla komonil li Iglees. Nak’anjelak b’an choq’ re li junjunq, ut wi wan k’a’ru yookat chi ch’a’ajko’k wi’—maare li ki’ux junxil chi us ut ink’a’ chik mas jultik aawe—taawoksi li xtojb’al rix li maak. Tixch’ajob’resi, ut laa’at, jo’ chanru li Qaawa’, ink’a’ chik taak’oxla laa maak. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.