“Ma ink’a’ ta a’in li kuyuk sa’ sik’b’il ru inb’aan?”
Xb’aan li Awa’b’ej Henry B. Eyring
Xb’een aj tenq’ aj k’ehol na’leb’ sa’ li Xb’eenil Awa’b’ejil
Laa mayej re kuyuk sa’ ink’a’ tixk’e ka’ajwi’ li wa ut li aq’ej. Tixjal ut tixk’irtesiheb’ li aamej.
Ex was wiitz’in, ninsaho’ chi us sa’ xyeeb’al eere lin rahom choq’ eere sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ a’in re Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’aanel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan. Nachal li saho’k a’an xb’aan xch’olob’ahom li Musiq’ej naq lix rahom li Kolonel nasik’ok eere ut reheb’ chixjunil li ralal xk’ajol li Dios. Li qaChoxahil Yuwa’ naraj rosob’tesinkileb’ li ralal xk’ajol sa’ musiq’ejil jo’ wi’ sa’ tz’ejwalejil. A’an naxnaw k’a’ru aajel ru choq’ re li junjunq, k’a’ru xrahilal, ut k’a’ru xyo’onihom.
Naq naqak’e xtenq’ankil yalaq ani, li Kolonel nareek’a naq A’an ajwi’ li xqatenq’a.
Kixye qe xyaalal a’an naq ki’aatinak chirix jun li kutan chalel naq chiqajunilo taqil ru A’an chirix naq ak xraqe’ li qayu’am arin. Na’ok chi k’utmank xjalam-uuch li kutan a’an sa’ lin k’a’uxl naq yookin sa’eb’ li xamaan a’in chixpatz’b’al re li Dios k’a’ru tinye eere anajwan. Li Qaawa’ kixch’olob’ chiruheb’ xtzolom chanruhaq li kutan a’an, ut li kixye naxk’ut k’a’ru taqaj chi anchal qach’ool taqak’ul ajwi’ laa’o:
“Toja’ naq li Rey tixye reheb’ li wanqeb’ sa’ xnim uq’: Kimqex laa’ex, osob’tesinb’ilex xb’aan lin Yuwa’! Eechanihomaq li nimajwal wankilal kawresinb’il choq’ eere chalen chaq sa’ xk’ojlajik li ruchich’och’.
“Xb’aan naq xintz’okaak chaq, ut xineek’e chi wa’ak; xchaqik we, ut xeek’e wuk’a’; xinsik’ wochochnal, ut xineek’ul sa’ lee rochoch.
“Xint’usq’i, ut xineetiqib’, xinyajerk, ut xineerula’ani; xinwank sa’ tz’alam, ut koxineeril chaq.
“Toja’ naq te’chaqok li tiikeb’ xch’ool: Qaawa’, jo’q’e tab’i’ xatqil chi tattz’okaaq, ut xatqak’e ta chi wa’ak; malaj xatqil chi taachaqiq aawe, ut xatqak’e ta chi uk’ak?
“Jo’q’e tab’i’ xatqil chi maak’a’ aawochochnal, ut xatqak’ul ta qik’in; malaj chi t’ustuukat, ut xatqatiqib’ ta chaq?
“Jo’q’e tab’i’ xatqil chi yajat malaj sa’ tz’alam, ut koxatqil ta chaq?
“Ut li Rey tixye reheb’: Relik chi yaal ninye eere: jo’ch’inal jo’nimal xeb’aanu chaq reheb’ lin kok’ iitz’in a’in q’axal kokeb’, we laa’in xeb’aanu chaq.”1
Laa’ex ut laa’in taqaj tookule’q chi jo’kan xb’aan li Kolonel. A’ut chanru qak’ulub’aq a’an? Neke’tam li te’tz’okaaq ut li maak’a’eb’ rochoch toj ink’a’ taaruuq taqataweb’ chixjunil. Ut yookeb’ chixq’axb’al li qawankil chi tenq’ank.
Jo’kan naq li Qaawa’ xk’e k’a’ru tooruuq chixb’aanunkil. A’an jun li taqlahom li naru jun li kok’al chixtawb’al ru. A’an jun li taqlahom li naxyeechi’i chaab’ilal choq’ reheb’ li neb’a’ ut choq’ qe laa’o.
A’an li chaq’rab’ re kuyuk sa’. Li aatin sa’ lix hu laj Isaias naxk’ut xch’olob’ahom li Qaawa’ chirix li taqlahom a’in ut li chaab’ilal yeechi’inb’il choq’ qe laa’o sa’ lix Iglees:
“Ma ink’a’ ta a’in li kuyuk sa’ sik’b’il ru inb’aan? Rachab’ankileb’ li wankeb’ sa’ tz’alam chi maak’a’eb’ xmaak, xk’ixb’al lix k’aamal li rahob’tesiik, rachab’ankileb’ li tawasinb’ileb’ ut risinkil chixjunil li kawil taqlank?
“Chawotz’ laa wa rik’in li natz’okaak, chak’e rochochnal li neb’a’ li maak’a’ rochoch, chak’e xb’aatal li maak’a’ raq’ ut chatenq’a laa wech neb’a’il.
“Toja’ naq laa saqen taak’utunq jo’ naq nahik’e’k li kutan, ut sa’ junpaat taak’iraaq laa tiq’ilal. K’amolb’ehaq chawu laa chaab’il b’aanuhom ut lin loq’al taataaqenq aawe.
“Chi jo’kan, wi taayaab’a lin k’ab’a’, laa’in tatinsume; wi tinaab’oq, tinye aawe: We’kin! Wi ink’a’ chik nakatrahob’tesink, wi ink’a’ nakathob’ok chi moko nakatq’ab’ank,
“Wi nakaq’axtesi aawib’ re li yoo xtz’okajik, wi nakak’ojob’ xch’ool li wank sa’ rajb’al ru, relik chi yaal naq taakutano’q laa loq’al sa’ li aak’ab’, ut li x’ak’ab’il ru laa yu’am kama’aq chik li kutan.
“Laa’in tatinb’eresi chi junelik, tink’ojob’ laa ch’ool chi tzekank sa’ li chaqich’och’, tink’e’ xkawilal laa woq laa wuq’ ut kama’aqat chik li xchaq’alil ru na’ajej t’aqresinb’il chi us, jo’kaqat chik li yu’amha’ ink’a’ nachaqik.”2
Arin wan jun xtaqlahom li Qaawa’ li yal b’ab’ay naxye, a’b’an chaqal ru li naxk’e. Sa’ li Iglees anajwan naru taqakuy qasa’ jun sut rajlal po ut taqatoj jun li qamayej rik’in li obiisp malaj li awa’b’ej re li rama choq’ re xtenq’ankileb’ li neb’a’ ut li ani maak’a’ wan re. Wan reheb’ li nakak’e li taa’oksimanq re xtenq’ankileb’ laa wech aj tenamitul, maare junaq aawech alal. Lix moos li Qaawa’ te’tijoq ut te’xkuy xsa’ re te’xnaw ani te’xk’ul raj xtenq’ankil ut k’a’ raj ru lix tenq’. Li jo’ k’ihal ink’a’ na’oksiman choq’ reheb’ laa wech aj komon taaq’axtesimanq re xtenq’ankileb’ jalan chik li komon sa’ chixjunil li ruchich’och’.
Li taqlahom re xkuyb’al qasa’ choq’ reheb’ li neb’a’ naxk’am k’iila osob’tesink. Li Awa’b’ej Spencer W. Kimball kixye naq nim li sachok naqak’ul wi ink’a’ naqab’aanu. Kixye: “Nim xyeechi’ihom li Qaawa’ choq’ reheb’ li ani neke’xkuy xsa’ ut neke’xtenq’aheb’ li neb’a’. ... Taamusiq’aaq qana’leb’ ut taak’ame’q qab’e xb’aan li tiikilal ut xb’aan li nach’ok rik’in li Dios. Wi ink’a’ naqab’aanu li taqlahom a’in, taqasach raj li osob’tesink a’an.”3
Laa’in xink’ul jun li osob’tesink a’in yal wiib’ oxib’ xamaan chaq anajwan. Rik’in naq li ch’utub’aj-ib’ a’in na’ux sa’ xkutankil raj li kuyuk sa’, laa’in xinkuy insa’ ut xintijok re tinnaw chan ta ru toj tinpaab’ li taqlahom re xtenq’ankileb’ li neb’a’.
Sa’ waqib’ hoonal eq’la chiru Sabado x’aj li wu ut xintijok wi’chik. Xweek’a naq tento tinwil li periodoco. Aran xwil li aatin a’in:
Nimla kaq-sut-iq’ xsachb’esi k’iila ochoch naq kiwulak sa’ Port Vila, xjolomil li tenamit Vanuatu. Wan resil xkamikeb’ waqib’ chi kristiaan, a’an li xb’eenileb’ ak naqanaw sa’ li nimla kaq-sut-iq’ a’in li jwal nim wi’chik toj chalen chalen.
“Eelajik neke’xaqli li che’ chi tiik ru naq li iq’ yoo cho apuuk” chiru li tenamit a’an sa’ li palaw Pacifico.4
Li ani neke’trab’ajik sa’ rilb’aleb’ xch’a’ajkilal li tenamit ke’xkawresi rib’ chirilb’al li sachok chirix naq ak xnume’ li iq’.
Ke’xye reheb’ li kristiaan naq tento te’ok sa’ li kawil kab’l, jo’ sa’eb’ li tzoleb’aal.
Chankeb’ ajwi’: “‘Li jwal kaw wankeb’ re, a’an li iglees re blok,’ chan li xInga Mephan, jun aj trab’aaj re CARE Internacional. ‘Wan naq maak’a’ ajwi’ a’an. Ch’a’aj xtawb’al jun li kab’l li tixkuy raj jun li iq’ li nawulak toj sa’ Categoría 5.’”5
Naq xwil a’an, xink’oxla li kutan naq xwula’aniheb’ li ochochnal sa’ Vanuatu. Nink’oxlaheb’ li yookeb’ chixkolb’al rib’ sa’ ochoch li yoo chi sache’k xb’aan li iq’. Ut aran xnaq sa’ lin ch’ool lin chaab’il k’ulunik xink’ul chaq rik’ineb’ aj Vanuatu. Xink’oxla chanru yookeb’ chi eelelik toj sa’ xkawilal li qa-iglees.
Ut aran xink’oxla li obiisp ut li awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank chi b’eek sa’ xyanqeb’, chixk’ojob’ankileb’ xch’ool, xk’eeb’aleb’ xwa ut ruk’a’. Nawileb’ li kok’al chixch’utub’ankileb’ rib’ sa’ xxiw.
Jwal najt chaq wankeb’ wik’in naq xwil li esilal a’an, a’ut xinnaw k’a’ru yoo chixb’aanunkil li Qaawa’ rik’ineb’ lix moos. Xinnaw naq li k’a’ru te’ruuq raj wi’ chixtenq’ankileb’ li ralal xk’ajol li Dios, a’an li mayej re kuyuk sa’, q’axtesinb’il xb’aaneb’ xtzolom li Qaawa’ li najteb’ chaq rik’in xtenamit a’b’an nach’ wankeb’ rik’in li Qaawa’.
Jo’kan naq ink’a’ xwoyb’eni li Domingo. Xink’am chaq inmayej re li obiisp sa’ li kutan ajwi’ a’an. Ninnaw naq maare taa’oksimanq re xtenq’ankil junaq inkomon sa’ lin tenamit laa’in. Maare lin ch’ina mayej ink’a’ taa’ajmanq sa’ lin tenamit laa’in, a’b’an li rela’ lin mayej arin maare taawulaq chi najt toj sa’ Vanuatu.
Xkomoneb’ chik li ch’a’ajkilal te’chalq sa’ chixjunil li ruchich’och’ rik’ineb’ li ani raarookeb’ xb’aan li Qaawa’. Jun raqal li qamayej sa’ li po a’in taa’oksimanq re xtenq’ankil junaq ani sa’ junaq na’ajej, ut li Qaawa’ taareek’a’ xtenq’ankil jo’ xtenq’ankil ajwi’ A’an.
Laa mayej ink’a’ tixk’e ka’ajwi’ li wa ut li aq’ej. Tixjal ut tixk’irtesiheb’ li aamej. Li ruuchinihom li chaab’il mayej maare a’anaq jun rajom sa’ xch’ool laj k’ulul re chixtenq’ankileb’ li rech aj neb’a’. Na’ux a’an sa’ chixjunil li ruchich’och’.
Ki’ux a’an xa’ xyu’am li xAbi Turay, li wan sa’ Sierra Leone. Kitikla jun li pleetik sa’ 1991. Xrahob’tesi li tenamit chi us. Li Sierra Leone ak kiwan sa’ nimla neb’a’il. “Sa’ li pleetik, ink’a’ nanawman chi us ani [naxjolomi] li tenamit. Ke’tz’ape’ li banco ut li popol, li policia ink’a’ nak’anjalak chi us, ut kiwan li choqink, li kamsink, ut li rahilal. K’iila mil chi kristiaan ke’kam, ut numenaq wiib’ millon ke’mine’ ru chixkanab’ankil rochoch re naq ink’a’ te’kamsiiq.”6
Sa’ li ch’a’ajkilal ajwi’ a’an, Lix Iglees li Jesukristo toj kiniman.
Jun reheb’ li xb’een ruq’ li Iglees kitikla nach’ rik’in li rochoch lix qana’ Turay. Lix b’eelom a’an li xb’een awa’b’ej re li rama. Kik’anjelak jo’ awa’b’ej naq toj yoo li pleetik.
“Naq lix qana’ Turay naxk’ul li ula’ anajwan, sa naril xk’utb’al wiib’ li k’a’ru kixk’ul sa’ xkutankil li pleet: Jun li playeer li [kixchap] sa’ jun xkaxon li t’ikr taqlanb’il chaq xb’aaneb’ lix komon li Iglees, ut jun li is, li ak q’el chik.”7
Naxye: “Li playeer a’in, a’an xb’een ... lin t’ikr kink’ul. ... Nink’am chiwix sa’ lin trab’aaj—jwal chaab’il. [Ch’ina-usin naweek’a wib’ xb’aan.] Maak’a’ xkomon chik int’ikr.”
“Naq yoo li pleet, li is a’in nokoxtenq’a sa’ li ke, laa’in ut eb’ lin kok’al. Naq neke’chal aj ko’kox chiqakamsinkil, ka’ajwi’ a’in xinru chixchapb’al naq xoo’eelelik chaq sa’ pim. Jo’kan naq naqak’am li is qik’in. Nokoxtenq’a sa’ li ke ut naxrameb’ li chen.”8
“Lix qana’ Turay naxye lix b’antioxihom choq’ re jun li awa’b’ej re mision li nachal sa’ xtenamiteb’ rik’in tumin sa’ lix boolx.” Li tumin a’in, a’an li mayej re kuyuk sa’ k’eeb’il xb’aaneb’ li komon jo’ laa’ex, ut xtenq’aheb’ laj Paab’anel chixloq’b’al li wa li ch’a’aj xloq’b’al choq’eb’ re jalan. 9
Lix qana’ Turay na’aatinak chirixeb’ li ani ke’xmayeja li tumin re naq ink’a’ te’kamq, ut naxye, “Naq nink’oxlaheb’ li ani ke’xb’aanu a’in ... naweek’a naq taqlanb’ileb’ xb’aan li Dios, xb’aan naq yal qeech kristiaaneb’ li ke’xk’ut li usilal a’in.” 10
Jun winq aj Estados Unidos kirula’ani li xAbi moko najt ta chaq anajwan. Naq wan aran, ki’ok “chixk’eeb’al reetal jun tasal li loq’laj hu sa’ xb’een lix mex.” Kiril naq k’uulanb’il jo’ b’ihomal, ut “juchb’il chi us rik’in li tzoleb’aal tz’iib’ahom. Ak q’es ru xperelil; xpeje’ junjunq. Li rix ink’a’ chik naxchap rib’ chi us.”
Kixchap li hu “sa’ ruq’ ut kirileb’ xperelil sa’ q’unalil. Sa’ xyanqeb’ li perel, kixtaw jun li ch’ina hu re xtojb’al li lajetqil. Kiril naq sa’ jun li tenamit b’ar wi’ terto xtz’aq li dolar, li xAbi Turay kixtoj jun dolar choq’ xlajetqil, jun dolar choq’ re xk’anjeleb’ li misioneer, ut jun dolar choq’ mayej re kuyuk sa’, re xtenq’ankileb’ a’an li ‘neb’a’ chi yaal’ chan re.”
Li ula’ a’an kixtz’ap lix loq’laj hu lix qana’ Turay, ut naq xaqxo rochb’een li na’b’ej a’in aj paab’anel sa’ Africa, kixnaw naq loq’ li ch’och’ xaqxo wi’.11
Jo’ chanru xk’ulb’al li qamyej naru chixjalb’al li aamej, chi jo’kan ajwi’ na’ux sa’ xkuyb’al qasa’ choq’ re jalan. Jun li kok’al ajwi’ naru chireek’ankil.
Eb’ li kok’al jo’ ajwi’ junjunq li ninq naru te’wanq xch’a’ajkilal rik’in xkuyb’al sa’. Jo’ kixye laj Isaias, naru te’reek’a naq naxch’a’ajkilob’resi li raam. Li na’b’ej yuwa’b’ej chaab’ileb’ xna’leb’ neke’xk’e reetal a’an, ut neke’xtaaqe li raatin li Awa’b’ej Jose F. Smith: “Us raj wi’chik xk’utb’al chiruheb’ li taqlahom, ut chirix a’an xkanab’ankileb’ chixpaab’ankil naq ak neke’ru chixtawb’al ru.”12
Ak xwil li osob’tesink sa’ li na’leb’ a’an. Junxil li wi ink’a’ naru naxkuy xkuyb’al xsa’ numenaq 24 hoonal. A’b’anan lix na’ xyuwa’ toj ke’xk’e li taqlahom sa’ xch’ool. Jun li ramiiw toje’ kisach li rech alal naq kikam. Li wi kixpatz’ re lix na’ sa’ li Domingo re kuyuk sa’, sa’ tz’aqal ajwi’ li hoonal naq taa’ok raj li kuyuk chi jwal ch’a’aj choq’ re, ma ink’a’ ta taak’ojob’aaq xch’ool li ramiiw wi ink’a’ naxkanab’ xkuyb’al xsa’.
Lix patz’om kixk’ojob’ xyaalal li raatin li Awa’b’ej Joseph F. Smith. Li wi ak kiwulak b’ar wi’ ink’a’ yal naxtaw ru li taqlahom re kuyuk sa’, a’b’an jo’lam akwi’ ak ki’awman sa’ lix ch’ool. Ki’ok chireek’ankil naq xb’aanunkil li kuyuk sa’ ut li tijok taaruuq chixk’amb’al jun osob’tesink rik’in li Dios choq’ re jalan. Wi toj tixyu’ami li taqlahom rajlal, tixk’am chaq li nimla chaab’ilal sa’ xyu’am jo’ yeechi’inb’il xb’aan li Qaawa’. Taawanq xwankil xmusiq’ re tixk’ul xmusiq’anb’il xna’leb’ ut xmetz’ew re xkuyb’al li aleek.
Ink’a’ naqanaw chi tz’aqal k’a’ut naq li Jesukristo xko’o sa’ chaqi ch’och’ chixkuyb’al xsa’ ut chi tijok. A’ut naqanaw jun li na’leb’ ki’ux xb’aan: li Kolonel kixkuy chi tz’aqal li aleek xb’aan laj Satanas naq tixmux lix santil wankilal.
Li ch’ina hoonal ut li kok’ tumin naqak’e choq’ reheb’ li neb’a’ maare tixk’e yal jun ch’ina raqal lix jalajik li qach’ool re naq ink’a’ chik taqaj xb’aanunkil li ink’a’ us. A’b’an wan jun nimla yeechi’ink choq’ qe sa’ xb’aanunkil li kuyuk sa’, li tijok, ut xtenq’ankil li neb’a’:
“Toja’ naq laa saqen taak’utunq jo’ naq nahik’e’k li kutan, ut sa’ junpaat taak’iraaq laa tiq’ilal. K’amolb’ehaq chawu laa chaab’il b’aanuhom ut lin loq’al taataaqenq aawe.
“Chi jo’kan, wi taayaab’a lin k’ab’a’, laa’in tatinsume; wi tinaab’oq, tinye aawe: ‘We’kin!’”13
Nintz’aama naq taqak’ul li nimla osob’tesink a’an choq’ qe qajunes ut choq’ re qajunkab’al.
Ninch’olob’ innawom naq li Jesus a’an li Kristo, naq sa’ lix Iglees b’oqb’ilo chixtenq’ankil A’an sa’ rilb’aleb’ li neb’a’, ut naq naxyeechi’i naq li osob’tesink maak’a’ roso’jik taachalq rik’in xtenq’ankil xk’anjel. Sa’ lix ka’b’a’ li Jesukristo, amen.