Li Qaawa’ a’an lin saqen

Xb’aan li Elder Quentin L. Cook

Re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol

K’a’jo’ naq naniman li qawankil chi kanaak chi xaqxo ut chixtaaqenkil li Kolonel sa’ xyi li ch’a’ajkilal re li yu’am a’in wi tiik li qajunkab’al, ut wi wanko sa’ junajil sa’ li qateep malaj li ruq’ li iglees wanko wi’.

Sa’ xkutankil li Paswa, naqak’oxla ut nasaho’ qach’ool rik’in li xtojb’al qix li k’eeb’il xb’aan li qaKolonel Jesukristo. ¹

Li choqink na’ab’iman chiru li ruchich’och’ sa’ xk’ab’a’ lix maa’usilal li ruchich’och’, naxk’e chiqeek’a naq xiwxiw li wanko wi’. Rik’in naq anajwan puktesinb’il sa’ junpaat yalaq resil li maa’usilal, xmaak’a’il li juntaq’eetalil, ut li k’a’ru moko tiik ta, wankeb’ naab’al li neke’reek’a naq maak’a’ xtiikilal li yu’amej. Us ta nim li yalok-ix a’in, tento naq ink’a’ tixram chiqu xtawb’al ru ut saho’k qach’ool naq li Kristo kixtoj qix. Relik chi yaal naq li Kolonel “kixq’ax ru li kamk.” Rik’in uxtaan ut toq’ob’ank-u, a’an kixk’ul li qamaak ut li q’etok aatin sa’ xb’een, re xtojb’al qix ut xk’eeb’al li elajinb’il xb’aan li tiik ruhil na’leb’ choq’ re chixjunileb’ li ani te’xjal xk’a’uxl ut te’paab’anq re lix k’ab’a’. ²

Lix nimal ru mayej re xtojb’al rix li maak numtajenaq xwankil chiru li natawe’ ru xb’aaneb’ li winq. Li k’anjel a’in re usilal naxk’e qe li tuqtuukilal li naxq’ax ru chixjunil li natawman ru. ³

Jo’kan ut, chan ru naru taqanumsi li ninqi ch’a’ajkilal li neke’sutub’ank qe?

Li wixaqil, xMary, chalen chalen neke’wulak chiru li girasol. Nawulak chiru chan ru naq yal neke’naq chire li b’e yalaq b’ar. Wan jun ch’ina ch’och’il b’e li naxik sa’ li ochoch xe’wan wi’ lin mama’ wixa’an. Naq noko’ok chaq sa’ li b’e a’an, wan naq li xMary xye, “Ma nakak’oxla naq taqileb’ li girasol anajwan?” Xsach qach’ool rilb’al chan ru naq xe’niman li girasol sa’ li ch’och’ kawob’resinb’il xb’aan xnumikeb’ li ch’iich’, ut b’ar tub’tuukil wi’ li k’a’aq re ru li xqak’oxla naq ink’a’ usil ch’och’ re te’naq aran li utz’u’uj.

Eb’ li saaj girasol neke’niman b’ar wi’ ink’a’ mas us li ch’och’, a’ut wan chik k’a’ru neke’xb’anu, a’an naq eb’ lix tuux li utz’u’uj neke’xtaaqe li saq’e chiru li choxa. Sa’ xb’aanunkil chi jo’kan, neke’xk’ul tz’aqal lix saqenkil re te’ruuq chi atz’umak lix q’ani utz’u’uj.

Jo’ chanru li girasol, naq laa’o naqataaqe laj Kolol re li ruchich’och’, li Ralal li Dios, laa’o ajwi’ nokoniman ut nachal xchaq’al qu, maak’a’ naxye li k’iila ch’a’ajkilal li neke’sutub’ank qe. Li Qaawa’ a’an chi yaal li qasaqenkil ut li qayu’am.

Sa’ li jaljookil ru aatin chirix li trigo ut li yib’ aj pim, li Kolonel kixch’olob’ chiruheb’ lix tzolom naq eb’ li neke’b’aanunk re li maa’usilal te’isiiq chaq sa’ lix awa’b’ejihom.⁴ A’b’an chirixeb’ li tiikeb’ xch’ool kixye, “Toja’ naq eb’ li tiikeb’ xch’ool te’lemtz’unq ruheb’ kama’ li saq’e, sa’ lix nimajwal awa’b’ejihom lix Yuwa’eb’.”⁵ Jo’ xtzolom li Kristo sa’ jun li ch’a’ajkil ruchich’och’ li nujenaq chi choqink, naru nokoniman ut noko’atz’umak wi chapcho’ qaxe’ sa’ lix rahom li Kolonel, ut wi naqataaqe li raatin chi tuulan qach’ool.

Tz’aqal li hoonal sa’ wochoch

Lix k’anjel li junkab’al sa’ lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios a’an “re xk’amb’al chaq xsahil qach’ool, re qatenq’ankil chixtzolb’al li yaalil na’leb’ sa’ xyi li rahok, ut re qakawresinkil choq’ re li junelik yu’am.”⁷ Eb’ lix chaq’al ruhil na’leb’ chirix li paab’ank sa’ li ochoch tento te’wanq chi awb’il sa’ xch’ooleb’ li qakok’al.

Li wikan, aj Vaughn Roberts Kimball, kiwan chi tzolok sa’ universidad, kiraj wank choq’ aj tz’iib’anel, ut kiwan choq’ aj b’atz’unel footbal sa’ li Universidad de Brigham Young. Sa’ waqxaqib’ xb’e li po diciembre sa’ 1941, jun kutan chirix rokik lix tenamit sa’ li Segunda Guerra Mundial, a’an ki’ok sa’ li marina re Estados Unidos. Naq yoo chi k’anjelak jo’ aj puub’ sa’ li tenamit Nueva York, kixtz’iib’a jun li aatin li kipuktesiman sa’ li revista Reader’s Digest sa’ Mayo, 1944, li kixk’ul wi’ wiib’ cient dolar, a’an “Tz’aqal li hoonal sa’ wochoch.”

Li raatin sa’ li Reader’s Digest, sa’ li xye wi’ naq a’an aj puub’ sa’ li marina, naxye chi jo’ka’in:

“Tz’aqal li hoonal sa’ wochoch:

“Sa’ jun ewu sa’ Albany, Nueva York, xinpatz’ re jun aj puub’ jarub’ hoor. A’an xrisi chaq jun nimla reloj, ut xye, Wuqub’ oor rik’in jun may. Laa’in xinnaw naq mas ewu chik chiru a’an. Xxaqli laa reloj, pe’ yaal? chankin re.

“Ink’a’, chan, toj wankin sa’ xhoonal li wochoch. Laa’in aj Utah. Naq xin’ok sa’ li marina, lin yuwa’ xk’e we li reloj a’in. Xye naq tinixtenq’a re taajultiko’q we li wochoch.

“Naq lin reloj naxye oob’ oor eq’la, ninnaw naq lin yuwa’ xik re rik’ineb’ li wakax re risinkil li leech. Naq naxye wuqub’ rik’in meer, ninnaw naq chixjunileb’ li komon ch’utch’uukeb’ sa’ li meex, ut lin yuwa’ yoo chixb’antioxinkil li tzakemq, ut chixpatz’b’al naq taakole’q wix..., chan. Ink’a’ ch’a’aj xnawb’al jarub’ oor sa’ li wankin wi’. A’ut nawaj xnawb’al jarub’ oor sa’ wochoch aran Utah, chan.”⁸

Ka’ch’in chik chirix xtz’iib’ankil li aatin a’in, a’an kitaqlaak sa’ nimla pleet sa’ li palaw Pacifico. Sa’ junlaju xb’e li po mayo, 1945, naq wan sa’ li jukub’ Bunker Hill chixk’atq Okinawa, ke’t’ane’ wiib’ so’sool ch’iich’ sa’ xb’een li jukub’.⁹ Xe’kam kaahib’ cient aj puub’, ut jun reheb’ a’an laj Vaughn, li wikan.

Li Awa’b’ej Spencer W. Kimball kiraatina lix yuwa’ laj Vaugh, xyeeb’al naq k’ulub’ej laj Vaughn ut xyeeb’al ajwi’ naq “eb’ li neke’kam chi weheb’ moko te’xyal ta li kamk, xb’aan naq ki’aq choq’ reheb’.”¹⁰ Lix yuwa’ laj Vaughn kixye naq us ta muqmu chaq sa’ xchamal li palaw, li ruq’ li Dios tixk’am chaq laj Vaugn sa’ lix choxahil na’aj.¹¹

28 chihab’ chaq chirix a’an, li Awa’b’ej Spencer W. Kimball ki’aatinak chirix laj Vaughn sa’ jun jolomil ch’utub’aj-ib’. A’an kixye, “Ninnaw ru li junkab’al a’in...xinwiq’la chi tijok rik’ineb’. ...X’uxman li tzolok sa’ ochoch, li kixk’am chaq nimla osob’tesink sa’ xb’een li nimla junkab’al a’in.” Li Awa’b’ej Kimball kirelaji reheb’ chixjunil li junkab’al naq “wiq’wokeb’ … chi tijok choq’ reheb’ li ralal xk’ajol wiib’ sut rajala kutan.”¹²

Ex was wiitz’in, wi ink’a’ naqakanab’ xb’aanunkil li tijok sa’ junkab’al, xtzolb’aleb’ li loq’laj hu, li q’ojyin re junkab’al, li osob’tesink rik’in li tijonelil, ut roxloq’inkil li Hilob’aal Kutan, eb’ li qakok’al te’xnaw jarub’ hoor wan sa’eb’ li rochoch. Te’wanq chi kawresinb’il choq’ re jun li junelikil ochoch sa’ choxa, maak’a’ naxye k’a’ru te’xk’ul sa’ jun li ruchich’och’ li q’axal ch’a’aj. Aajel ru naq te’xnaw li qakok’al naq raab’ileb’ ut naq kolb’ileb’ rix sa’ rochocheb’.

Eb’ li b’elomej ut ixaqilb’ej junajikeb’ xwankil.¹³ Jalan jalanq xk’anjel, a’ut neke’xtenq’a rib’. Li ixaqilb’ej naralaheb’ li kok’al, li na’osob’tesink re li junkab’al. Li yuwa’b’ej naxk’ul li tijonelil, li na’osob’tesink re li junkab’al. A’ut naq te’xsik’ xna’leb’ sa’ junkab’al, li ixaqilb’ej ut b’eelomej, chi junajikeb’ xwankil, te’xsik’ ru k’a’ru taab’aanumanq. Te’xsik’ ru chan ru te’tzole’q ut te’tije’q li kok’al, k’a’ru taa’oksimanq wi’ li tumin, b’ar te’wanq rochoch, ut naab’al chik li na’leb’. Nasik’man ru li na’leb’ a’in chirix xpatz’b’al xtenq’ankil rik’in li Qaawa’. Li nasik’man, a’an jun li junkab’al re junelik.

Lix saqenkil li Kisto naraw sa’ xch’ooleb’ chixjunil li ralal xk’ajol li Dios chan ru naq li junkab’al naru chi wank chi junelik. Jun aj tz’iib’anel li nawulak chiwu xye chi jo’ka’in: “Sa’ li yu’am a’in wan naab’al li k’a’aq re ru yal jo’maajo’, a’ut li junkab’al a’an li k’a’ru tz’aqal yaal, li k’a’ru wan xwankil, li k’a’ru re junelik q’e kutan, li k’a’ru na’ajman rilb’al ut xk’uulankil ut xpaab’ankil.”¹⁴

Li Iglees nokoxtenq’a chirilb’al li Kolonel jo’ junkab’al sa’ junajil

Rochb’een li junkab’al, nim ajwi’ xk’anjel li Iglees. “Li Iglees naxk’e li k’uub’lajik ut li k’anjeleb’aal re taak’utmanq lix evangelio li Jesukristo reheb’ chixjunil li ralal xk’ajol li Dios. Naxk’e xwankil li tijonell re xk’anjelankileb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li kolb’a-ib’ ut re li taqenaqil loq’al choq’ reheb’ chixjunil li ani xk’ulub’eb’ ut neke’raj xk’ulb’aleb’.”¹⁵

Sa’ li ruchich’och’ wan xk’ihal li wech’ok-ib’ ut li maa’usilal, ut maak’a’jo’ neke’aatinak chirix li jalan jalanq teepal ut xmaak’a’il li juntaq’eetalil. Sa’ li Iglees, eb’ li teep ut ruq’ li iglees k’eeb’ileb’ xnub’aal ka’ajwi’ jo’ chanru naq wan li na’ajej, us ta wankeb’ junjunq re taa’uxq li ch’utam sa’ jalan chik aatinob’aal. Ink’a’ naqajacheb’ ru li komon sa’ li jar tasal.¹⁶ Nasaho’ qach’ool naq li jalan jalanq paay chi komon wankeb’ chi junajinb’il sa’ jun tiik ruhil ch’utam. Li qateep, jo’ junkab’al, nak’anjelak re too’usaaq, re taasaho’q qach’ool, ut re toowanq jo’ chanru li Kristo.

Wan naq eb’ li jalan jalanq teep neke’xjacheb’ ru li winq, ut wan naq na’ux li pleetik ut li xik’ ilok xb’aan a’an.¹⁷ Sa’ lix Hu laj Mormon, wan naq na’aatinak chirix li ink’a’ us aj na’leb’ reheb’ li yuwa’b’ej li kik’amok chaq re li pleetik, li ink’a’ us aj b’aanuhom, li maa’usilal, ut toj reetal lix sachlijikeb’ li jar tenamit.¹⁸

Wan jun li aatin sa’ 4 Nefi li naru nak’anjelak choq’ xtiklajik li sahil wank sa’ li Iglees li aajel ru choq’ qe chiqajunil. Sa’ li xkab’ raqal naxye, “Chixjunileb’ li tenamit ak ke’jalman xch’ool choq’ re li Qaawa’, chiru chixjunil lix b’een li ch’och’, eb’ laj Nefita jo’eb’ ajwi’ laj Lamanita, ut moko ke’wan ta li wech’ok-ib’ ut li jachok-ib’ sa’ xyanqeb’, ut li junjunq chi winq kixb’aanu li k’a’ru tiik chirib’ileb’ rib’.” Sa’ li raqal waqlaju naxye, “Ut maak’a’ li kaqalink, chi moko li wech’ij-ib’, chi moko li choqink, chi moko li ko’b’eetak yumb’eetak, chi moko li tik’ti’ik, chi moko li kamsink, chi moko k’a’ruhaq paay chi yib’ ru k’a’uxlej; ut relik chi yaal naq moko kiru ta kiwan junaq tenamit li sa wi’chik xch’ool sa’ xyanq chixjunileb’ li tenamit li yo’ob’tesinb’ileb’ xb’aan ruq’ li Dios.”¹⁹ A’in li sahil wank li taqaj raj xtawb’al.

Eb’ li na’leb’ nokoniman wi’ sa’ li junjunq tenamit neke’ok toj sa’ xchamal qach’ool. Wan li na’leb’ re xkub’sinkil qib’, re b’antioxink, re paab’aal ut re tiikilal li tento xraab’al ut xk’uulankil. Eb’ li junkab’al tento raj te’xk’am ut te’xk’uula li na’leb’ li te’waklesinq re li paab’aal.²⁰

Jun na’leb’ li k’amb’il sa’ li junjunq chi teep a’an li aatinob’aal. Sa’ li tenamit San Francisco b’ar xinwan wi’, xe’wan li teep ut ch’utam sa’ wuuqub’ chi aatinob’al. Sa’eb’ lix hu li iglees, a’ineb’ li teep re aatinob’aal nayeeman reheb’. Li qana’leb’ chirixeb’ li aatinob’aal k’utb’il sa’ li tasal 90, raqal 11 re li Tzol’leb’ ut Sumwank: “Xb’aan naq taak’ulmanq sa’ li kutan a’an, naq li junjunq chi winq taarab’i xtz’aqalil li evangelio sa’ tz’aqal li raatinob’aal, jo’ chanru tz’aqal na’aatinak.”

Naq eb’ li ralal xk’ajol li Dios neke’tijok chiru a’an sa’ raatinob’aaleb’, a’an li aatinob’aal re li raameb’. Ch’olch’o naq loq’ li aatinob’aal re li aamej choq’ re chixjunileb’ li kristiaan.

Li was aj Joseph a’an aj b’anonel, ut chiru naab’al chihab’ kik’anjelak chixk’atq San Francisco, California. Jun tiixil komon aj Samoa ki’ok sa’ xk’anjeleb’aal. Yoo chireek’ankil jun nimla rahilal. Kitawman ru naq wan jun pek sa’ lix kenq, ut xe’ok chixk’eeb’al li b’an li nak’anjelak choq’ re a’an. Li komon a’in xye naq li k’a’ru xraj, a’an xnawb’al k’a’ru reek’, re naq taaruuq chi tijok chiru lix Choxahil Yuwa’ sa’ tz’aqal li raatinob’aal chirix lix yajel.

Aajel ru naq eb’ li komon te’xtaw ru li evangelio sa’ li aatinob’aal re li raameb’ re naq te’ruuq chi tijok ut chi k’anjelak jo’ chanru li na’leb’ re li evangelio.²¹

Us ta jalan jalanq li qaatinob’aal, ut jalan jalanq li na’leb’ nokoniman wi’, tento taawanq li qach’ool chi kemb’il sa’ komonil.²² Li Qaawa’ kixye chi ch’olch’o ru: “Li junjunq chi winq chixk’oxla li ras riitz’in jo’ naxk’oxla rib’ a’an. ...Junajaqex, ut wi ink’a’ junajex, moko wehex ta.”²³ Nasaho’ qach’ool naq jalan jalanq li na’leb’ xok’i wi’, a’ut li naqasik’ a’an naq chi tz’aqal tz’aqal toowanq sa’ junajil sa’ li qaatin, li qana’leb’, ut li qab’aanuhom chirix lix evangelio li Jesukristo.

Lix Iglees li Jesukristo reheb’ aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan toj kaw

Naqanaw naq wankeb’ li komon li wankeb’ xpatz’omeb’ ut xk’a’uxleb’ naq neke’xsik’ xkawresinkil lix paab’aleb’ ut lix nawomeb’ xch’ool. Tento naq ink’a’ taqawech’eb’ ut tooraqoq aatin chirixeb’ li wankeb’ xk’a’uxl—ma nim malaj ka’ch’in. A’ut jo’kan ajwi’, eb’ li wankeb’ xk’a’uxl tento te’xb’aanu jo’ k’ihal li naru chiruheb’ re xnimankil tz’aqal lix paab’aaleb’ ut lix nawomeb’ xch’ool. Wi rik’in kuyuk ut tuulanil te’tzoloq, te’xk’oxla sa’ xch’ool, te’tijoq, te’xyu’ami li na’leb’ re li evangelio, ut te’aatinaq rik’ineb’ laj b’eresinel, taaruuq te’xtuqub’ lix patz’omeb’ ut lix k’a’uxleb’.

Wankeb’ li neke’yehok re naq naab’al li komon anajwan yookeb’ chixkanab’ankil li Iglees, ut naq wan naab’al chik li wiib’ank ch’oolej ut xmaak’a’il li paab’aal chiru li wanjenaq chaq junxil. Moko yaal ta a’an. Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Rosjo’jikeb’ li Kutan kaw rib’. Chalen chalen yal junjunq li komon li neke’risi chaq lix k’ab’a’eb’ sa’ xhuhil li Iglees, ut sa’eb’ li kutan a’in yoo chi ch’inank rajlankileb’.²⁴ Ut sa’ li k’a’ru naru nab’isman, jo’ li rajlankileb’ li komon li neke’k’amok re li hu re xk’ulub’il chi ok sa’ li santil ochoch, li neke’xtoj lix lajetqil, ut li neke’xik sa’ jun li mision, maak’a’jo’ xk’iijik. Inyehaq wi’chik, li Iglees kaw rib’ chi us. A’b’anan, “chijultiko’q eere, nim lix loq’aleb’ li aamej sa’ rilob’aal li Dios.”²⁵ Tento taqayeechi’i li quq’ re chixjunileb’.

Wi li ch’a’ajkilal nekeril sa’ li kutan a’in chanchan naq q’ojyin ru ut aal ut jo’ li ink’a’ naru xkuyb’al, chijultiko’q eere naq sa’ xyot’ik xch’ool chiru q’ojyin sa’ Getsemani, ut rik’in li rahilal li maak’a’ xtawb’il ru li xk’ulman Calvario, li Kolonel kixk’e chi uxmank li xtojb’al rix li maak, li na’isink re li iiq q’axal aal li naru nak’ulman sa’ li yu’am a’in. Kixb’aanu choq’ eere, ut kixb’aanu choq’ we laa’in. Kixb’aanu xb’aan naq nokoxra, ut xb’aan naq naxra ut na’ab’in chiru lix yuwa’. Laa’o tookole’q chiru li kamk, us ta sa’ xchamal li palaw.

Li k’a’ru tixkol qix sa’ li yu’am a’in ut sa’ li junelik q’e kutan, a’an li tiikilal qajunes ut sa’ junkab’al, eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li Iglees, ut xtaaqenkil li Kolonel. A’in li qamuheb’aal chiru li kaq-sut-iq’. Choq’ eere li nekereek’a naq eejunes wankex, naru texxaqliiq chi kaw sa’ tiikilal, rik’in xnawb’al naq lix tojb’al rix li maak tixkol eerix ut texrosob’tesi, chi naab’al wi’chik chiru li nekexru chixtawb’al xyaalal.

Chijultiko’q qe li Kolonel, chiqapaab’eb’ li qasumwank, ut chiqataaqe li Ralal li Dios, jo’ chanru naq li kok’ girasol neke’xtaaqe li saq’e. Wi taqataaqe lix saqenkil ut lix b’aanuhom, taqataw li sahil ch’oolejil ut li tuqtuukilal. Jo’ naxye li Salmo 27 ut jun li b’ich, “Li Qaawa’ a’an lin saqen ut lin kolb’al.”²⁶

Sa’eb’ li kutan a’in re Paswa, jo’ jun reheb’ lix Apostol li Kolonel, ninch’olob’ xyaalal lix waklijik chi yo’yo li Jeuskristo. Ninnaw naq yo’yo. Ninnaw ru lix yaab’ xkux. Ninch’olob’ xyaalal lix diosilal, ut naq tz’aqal yaal lix tojb’al rix li maak, sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.