K’a’ut naq aajel ru li sumlaak ut li junkab’al—yalaq b’ar sa’ li ruchich’och’
Xb’aan laj Elder L. Tom Perry
Re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol
Li junkab’al a’an xb’een wa sa’ li yu’amej ut lix lawil li sahil ch’oolejil li maajo’q’e na’oso’.
Sa’ li noviembre xnume’, xinb’oqe’—wochb’eeneb’ li Awa’b’ej Henry B. Eyring it li Obisp Gérald J. Caussé—chi tz’aqonk sa’ jun ch’utam chirix li sumlaak ut li junkab’al sa’ li Vaticano aran xweent Roma, Italia. Ch’utch’uukeb’ aran aj ruuchileb’ 14 chi paab’aal li neke’tawman sa’ waqib’ reheb’ li wuqub’ nimla ch’och’ chiru xsutam li ruchich’och’. Chixjunileb’ xe’b’oqe’ chixwotzb’al li neke’xk’oxla chirix li k’a’ru yoo chi k’ulmank rik’in li junkab’al sa’ li qakutan.
Li Papa Francisco xtikib’ li xb’een ch’utam rik’in xyeeb’al a’in: “Nokowan anajwan sa’ jun xq’ehil li naq’a na’oso’, sa’ wi’ naab’aleb’ chik yookeb’ chixtz’eqtaanankil li sumlaak jo’ jun teneb’anb’il na’leb’. Li jalok a’in sa’ li oxloq’ink-ib’ ut li tiikilal nareetali rib’ jo’ jun na’leb’ re achab’aak, a’b’anan chi yaal naxk’am li sachok sa’ musiq’ej jo’ ajwi’ tz’ejwalej choq’ reheb’ maak’a’ rajlankileb’ li kristiaan, re ajwi’ li q’axal neb’a’eb’ ut li q’axal tuulaneb’ xch’ool. … Junelik a’aneb’ li q’axal neke’xnumsi li rahilal sa’ li ch’a’ajkilal a’in”.1
Naq x’aatinak chirix li tasal tenamit li yookeb’ chi k’iik anajwan, xye naq aajel ru naq eb’ a’an “ink’a’ te’xk’e rib’ sa’ li xuwajel na’leb’ re li naq’a na’oso’, naq taawanq b’an xkawilaleb’ xch’ool chixsik’b’al li yaal rahok li moko na’oso’ ta ut chi jo’kan chixb’aanunkil li junpak’al li neke’xb’aanu naab’aleb’ li kristiaan anajwan”; tento taab’aanumanq a’in.2
Chiru oxib’ kutan xwan li k’utuk ut li na’leb’ank sa’ xyanqeb’ aj jolominel paab’aal chirix li sumlaak wan wi’ jun winq rik’in jun ixq. Naq yookin chirab’inkil raatineb’ aj jolominel paab’aal jalan jalanqeb’ chixjunileb’, xwab’i naq chixjunileb’ xe’k’ulub’an re lix na’leb’ li jun ch’ol chik ut xe’xxaqab’ xwankil li neke’xpaab’ li jun ch’ol chik chirix lix loq’alil li sumlaak ut lix aajelil ru li junkab’al jo’ li ch’utam q’axal nim xwankil sa’ li tenamit. Xweek’a naq junajinb’ilin sa’ k’a’uxl rik’ineb’.
Naab’aleb’ chaq reheb’ li xe’ril ut xe’xk’ut li junajil a’in, ut xe’xb’aanu sa’ k’iila paay chi k’anjel. Jun q’axal nawulak chiwu, a’an chaq naq jun aj jolominel aj Musulmán re li tenamit Irán kixyaab’asi wiib’ raqal neke’tawman sa’ li qesil laa’o, li jek’inb’il aatin chirix li junkab’al.
Sa’ li ch’utam, xwil naq jo’q’e junajinb’ileb’ li jar paab’aaleb’ ut iglees sa’ xk’a’uxleb’ chirix li sumlaak ut li junkab’al, junajinb’ileb’ ajwi’ xk’a’uxleb’ chirix li tiikil wank ut li teneb’ank li neke’chal rik’in li junkab’al. Sachol ch’oolej chiwu chixk’eeb’al reetal chanru lix aajelil ru na’leb’ re li sumlaak ut li junkab’al nim xwankil yalaq b’ar, maak’a’ naxye li qajalanil sa’ li awa’b’ejil rub’el wi’ wanko, ma neb’a’o malaj b’ihomo, ut li jalan jalanq paab’aal noko’tawman wi’.
Q’axal chaab’il inwanjik sa’eb’ li ch’utam rik’ineb’ aj k’utunel chalenaqeb’ sa’ xkaaxukutil li ruchich’och’ naq xe’xwotz xk’oxlahomeb’ chirix lix aajelil ru li sumlaak wan wi’ jun winq rik’in jun ixq. Chirix li junjunq li wotzb’il aatin, xab’iman lix ch’olob’ahom li jalaneb’ aj jolominel paab’aal. Li Awa’b’ej Henry B. Eyring xk’e jun xnawom xch’ool sa’ xraqik li ch’utam. A’an xch’olob’ xyaalal chirix jun li kawil sumlaak ut li qapaab’ahom chirix li yeechi’inb’il osob’tesink re li junkab’al chi junelik.
Lix ch’olob’ahom li Awa’b’ej Eyring tz’aqal xchaab’ilal re xchoyb’al li ch’utub’aj-ib’ li xwan chiru li oxib’ chi chaab’il kutan a’in.
Anajwan, maare teepatz’, “Wi lix k’ihaleb’ aran juntaqeeteb’ xpaab’ahom chirix li junkab’al, wi chixjunileb’ li paab’aal ut iglees a’an junajinb’ileb’ xch’ool chirix chanru li sumlaak, ut wi chixjunileb’ junajinb’ileb’ xch’ool chirix lix aajelil ru li ochoch ut li junkab’al, chan ta ru naq jalano laa’o rik’ineb’? Chan ru naq jalan Lix Iglees li Jesukristo reheb’ aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan rik’in li rela’ li ruchich’och’?
Arin wan xsumenkil: us ta q’axal chaab’il chaq chirilb’al ut chireek’ankil naq junajinb’ilo sa’ qapaab’ahom chirix li junkab’al rik’in li jun ch’ol chik, ka’ajwi’ laa’o yooko chixk’oxlankil sa’ li junelik q’e kutan b’antiox re li evangelio k’ojob’anb’il wi’chik.
Nim xwankil li na’leb’ naxk’am li evangelio k’ojob’anb’il wi’chik chirix li sumlaak ut li junkab’al ut q’axal nim x’aajelil ru li na’leb’ a’in: naqanaw naq li sumlaak ut li junkab’al a’aneb’ chi junelik! Naqa’oxloq’i lix teneb’ankil ut lix loq’al li sumlaak xb’aan naq naqapaab’ naq ke’wan li junkab’al naq maji’ wan li ruchich’och’ ut toj taawanq li junkab’al sa’ li junelik q’e kutan.
Li xb’eenil na’leb’ a’in nak’utman chi ch’olch’o, rik’in wankilal, ut rik’in ch’ina-usil aatin sa’ li raatinul jun li b’ich reheb’ li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al, li tz’iib’anb’il xb’aan li xRuth Gardner, “Taaruuq toowanq aran sa’ choxa”. Ch’anch’ooqex chiru jun k’amok ut k’oxlahomaq li kok’al sa’ li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al chiru chixjunil li ruchich’och’ chixb’ichankil li raatinul li b’ich a’in sa’ li raatinob’aal li junjunq, chi kaw xyaab’ xkuxeb’ ut rik’in sahilal li nachal ka’ajwi’ rik’in li rahok sa’ li junkab’al:
“Taaruuq toowan aran sa’ choxa
Sa’ li qajunkab’al
Tinwaj li wank jo’kan chi junelik kutan
Ut li Dios ak xk’ut chanru xwatb’al.”3
Li junkab’al ut li ak’ ut junelikil sumwank re li sumlaak wankeb’ jo’ xch’ooleb’ chixjunil lix na’leb’il li evangelio k’ojob’anb’il wi’chik. Sa’ lix Iglees li Jesukristo reheb’ aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan, naqapaab’ naq sa’ li yu’am naq toj maji’ nokochal sa’ li ruchich’och’, koowan choq’ musiq’ejil alal k’ajolb’ej rik’in li Dios li qaChoxahil Yuwa’. Naqapaab’ naq koowan, ut toj wanko, choq’ xkomon lix junkab’al li Dios.
Naqapaab’ naq eb’ li sumlaak ut li junkab’al wanko wi’ toj te’wanq chirix li qakamik—naq li sumlaak b’aanunb’il xb’aan junaq li nak’amok re tz’aqal li wankilal sa’ lix santil ochoch li Dios toj taawanq xwankil sa’ li yu’am chalel. Sa’ li raatinul li qak’anjel re li sumlaak, isinb’il li raqal “toj reetal jachjooqo xb’aan li kamk” ut reeqaj a’an nayeeman, “choq’ re li yu’am a’in ut li junelik q’e kutan”.
Moko k’a’aj ta wi’ naqapaab’ naq li kawil ut tustuukil junkab’al a’an li ch’utam q’axal nim xwankil re jun li tuqtuukil tenamit ut re li tiikil k’a’uxlej—a’b’an naqapaab’ ajwi’ naq a’an li ch’utam q’axal nim xwankil sa’ li junelik q’e kutan ut sa’ li rawa’b’ejihom li Dios.
Naqapaab’ naq lix tusub’ankil ut lix awa’b’ejil li choxa te’kab’laq sa’ xb’een li junkab’al.
Xb’aan naq naqapaab’ naq wankeb’ chi junelik li sumlaak ut li junkab’al, laa’o, jo’ jun iglees, naqaj wank chi ub’ej sa’ li komonil re li ruchich’och’ re xkawob’resinkileb’. Naqanaw naq moko ka’aj ta wi’ laj paab’anel neke’xpaab’ lix aajelil ru li sumlaak ut li junkab’al li kaweb’ rib’ ut ink’a’ neke’oso’. Naab’aleb’ li kristiaan li ink’a’ neke’xpaab’ li Dios neke’xk’oxla ajwi’ naq chaab’il chik ut aajel li ru li wank sa’ li junkab’al re xtawb’al li sahil ch’oolejil q’axal nim.
Maajaruj k’oxlanb’il jun chan ruhaq xk’iresinkileb’ li tasal tenamit chalkeb’ re q’axal chaab’il wi’chik chiru jun li junkab’al rik’in na’b’ej yuwa’b’ej sumsuukeb’ ut li ralaj xk’ajoleb’.
K’a’ut naq aajel ru li sumlaak ut li junkab’al—yalaq b’ar? Naq patz’b’il lix k’oxlahom li tenamit, nak’utman naq toj ajb’il ru ut oyb’eninb’il li sumlaak choq’ reheb’ chixjunil li kristiaan—reheb’ ajwi’ li ch’ajomeb’, us ta naqab’i naq yal neke’raj li wank sa’ junesal, li achab’aak, ut li wank rik’in jalan naq maji’ sumsu. Lix tz’aqalil li yaal a’an naq lix k’ihaleb’ li kristiaan neke’raj li ralal xk’ajoleb’ ut li junkab’al kaw rib’.
Naq sumsuuko chik ut wan qalal qak’ajol, na’ilman chi saqen ru lix junajil chixjunil li kristiaan sa’ li ruchich’och’ a’in. Jo’ “eb’ li neke’roxloq’i li junkab’al”—maaka’a naxye b’ar wanko malaj k’a’ru li qapaab’aal—rajlal juntaqeeteb’ li qach’a’ajkilal, li jalok naqanumsi, ut juntaqeeteb’ ajwi’ li naqoyb’eni, li na’alob’resin re li qach’ool, ut rajom li qach’ool choq’ reheb’ li qalal qak’ajol.
Jo’ kixye laj David Brooks, aj tz’iib’ re li periodico New York Times: “Ink’a’ chaab’il chik xyu’am junaq naq k’eeb’il re xtaql xch’ool chixb’aanunkil li jo’ k’ihal naraj. Chaab’il b’an chik xyu’am naq wan xtenenb’ankil chiruheb’ li junkab’al, li Dios, li trabaaj, ut li tenamit”.4
Jun qach’a’ajkilal, a’an naq moko juntaqeet ta li na’leb’ naqil sa’ li kaxlan mu ut li k’a’ru re li ruchich’och’ rik’in lix na’leb’ ut lix paab’ahom lix k’ihal li kristiaan. Ink’a’ ninnaw k’a’ut, a’b’anan sa’ li kaxlan mu, li b’ich, ut li internet, nokob’alaq’iik rik’in naq k’utb’ileb’ lix na’leb’ li ka’ch’inaleb’ xk’ihal li kristiaan jo’ chanchan naq a’an xna’leb’ lix k’ihaleb’ li kristiaan. Li yiib’ ru ut li moko us ta, jo’ li raaxiik’ ut li sumenk-ib’ chi moko sumsu ta, neke’k’utman jo’ k’a’ruhaq chaab’il ut eb’ li neke’xk’oxla naq us li b’aanuhom a’in neke’xk’oxla naq laa’o maak’a’ li qana’leb’ malaj nokowan sa’ li najter q’e kutan. Sa’ jun li ruchich’och’ nujenaq rik’in k’iila paay chi yiib’ ruhil na’leb’, q’axal ch’a’aj chaq anajwan chixk’iresinkil li kok’al ut chixkawob’resinkil li sumlaak ut li junkab’al re naq ink’a’ neke’xjach rib’.
Us ta li neke’xye li wankeb’ sa’ li television malaj li kaxlan mu, ut us ta naq xik’ neke’ilok re li junkab’al junjunqeb’, lix k’ihal li kristiaan toj neke’xpaab’ naq li sumlaak k’ojob’anb’il choq’ re jun winq ut jun ixq. Neke’xpaab’ naq rik’in maajun chik toowanq naq ak sumsuuko, ut neke’xpaab’ li raatinul lix teneb’ankil li sumlaak “sa’ yajel jo’ ajwi’ sa’ xkawilal li oqej uq’ej” ut “toj reetal jachjooqo xb’aan li kamk”.
Wan naq tento taajultiko’q qe, jo’ naq xjultiko’ we sa’ Roma, ut taak’ojob’aaq qach’ool rik’in li na’leb’ naq li sumlaak ut li junkab’al toj oyb’eninb’ileb’ xb’aan ut wan x’aajelil ru chiruheb’ lix k’ihal li kristiaan ut naq moko qajunes ta wanko sa’ li qapaab’ahom a’an. Maajo’q’e kiwan jun kutan ch’a’aj chaq chiru li qakutan laa’o re xk’oxlankil ut xk’anjelankileb’ li qateneb’ankil rik’in li trabaaj, li junkab’al, ut li na’ajman chiqu. Jo’ jun iglees, naqaj xtenq’ankil sa’ chixjunil tooruuq re xch’olaninkil ut xkawob’resinkil li sumlaak ut li junkab’al kaweb’ rib’.
Xb’aan a’in naq li Iglees natz’aqon sa’ xk’eeb’al xna’leb’ re junjunq chi ch’uut ut k’anjel re jalanil paab’al li neke’xyal xq’e chixkawob’resinkil li junkab’al. Xb’aan a’in naq naqawotz li qana’leb’ chirix li junkab’al sa’ li television ut li internet. Xb’aan a’in naq naqawotz li qahu re li k’anjel re li resilal li junkab’al rik’in chixjunileb’ li tenamit.
Naqaj naq taa’ab’imanq li xyaab’ qakux chirixeb’ li b’alaq’il na’leb’ li neke’xyal xpak’lusinkil li junkab’al jo’ xaqab’anb’il xb’aan li Dios. Naqaj ajwi’ naq taa’ab’imanq lix yaab’ qakux chixch’olob’ankil xyaalal li sahil ch’oolejil na’tawman sa’ li tz’aqal junkab’al. Toj tento taqayaab’asi lix yaab’ kuxej a’in chiru chixjunil li ruchich’och’ chixch’olob’ankil k’a’ut naq aajeleb’ ru li sumlaak ut li junkab’al, k’a’ut naq chi yaal wan xwankil li sumlaak ut li junkab’al, ut k’a’ut naq junelik taawanq xyaalalil li na’leb’ a’in.
Ex was wiitz’in, li sumlaak ut li junkab’al wankeb’ jo’ xch’ooleb’ li evangelio k’ojob’anb’il wi’chik. Rik’in li na’leb’ chirix li sumlaak ut li junkab’al tooruuq chixjunajinkil qib’ b’ayaq chik rik’in jalaneb’ paab’aal. Tooruuq chixtawb’al xnimal li qajunajinkil rik’in li jun ch’ol chik sa’ li ruchich’och’. Rik’in li na’leb’ chirix li sumlaak ut li junkab’al, lix Iglees li Jesukristo reheb’ aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan taaruuq taawanq jo’ jun saqen sa’ xb’een li tzuul.
Tinraq li waatin rik’in xch’olob’ankil xyaalal naq (ut ninru chixb’aanunkil a’in xb’aan lix najtil inwanjik chiru 90 chihab’ sa’ xb’een li ruchich’och’ a’in) rik’in naq yookin chi tixk, q’axal wi’chik nink’e reetal naq li junkab’al a’an xb’een wa sa’ li yu’amej ut lix lawil li sahil ch’oolejil li maajo’q’e na’oso’.
Ninb’antioxin xb’aan li wixaqil, li walal ink’ajol, li wi ut li ralal xk’ajoleb’ a’an, ut xb’aan chixjunil li jun ch’ol chik sa’ lin junkab’al li neke’xnujob’resi lin yu’am rik’in sahil ch’oolejil anajwan, ut chi junelik q’e kutan ajwi’. Chirix li junelikil yaalalil a’in ninch’olob’ xyaalal chi anchal inch’ool, sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, Amen.