Mga Kasingkasing nga Nabugkos
Samtang makig-inter-aksiyon kamo uban sa kamabination, pag-amuma, ug kaluoy, ako mosaad nga kamo mopataas sa nahuyhoy nga mga bukton ug moayo og mga kasingkasing.
Pasiuna
Dili ba makapadani nga ang mahinungdanon nga siyentipikanhong mga nadiskobrehan usahay nadasig sa mga panghitabo nga sama ka yano sa pagkatagak sa mansanas gikan sa punoan?
Karon, tugoti ko nga mopaambit og nadiskobrehan nga nahitabo tungod sa usa ka sampol nga grupo sa mga kuneho.
Niadtong mga 1970, ang mga maniniksik [researchers] mihimo og eksperimento aron sa pagsusi sa mga epekto sa diyeta sa kahimsog sa kasingkasing. Sulod sa pipila ka bulan, gipakaon nila og daghang tambok nga pagkaon ang usa ka pundok sa mga kuneho [control group] ug gipanid-an ang ilang blood pressure, gipaspason sa pitik sa kasingkasing, ug cholesterol.
Sama sa gilaoman, daghan sa mga kuneho ang nakita nga midaghan ang tambok sulod sa ilang mga ugat. Apan dili pa kadto mao ang tanan! Ang mga maniniksik nakadiskobre og usa ka butang nga dili kaayo masabtan. Bisan og ang tanan nga mga kuneho adunay pagdaghan sa mga tambok, makapasurprisa nga ang usa ka grupo adunay labing dako nga 60 porsento nga menos kay sa uban. Ingon og gipanid-an nila ang duha ka lahi nga mga grupo sa mga kuneho.
Alang sa mga siyentipiko, dili sila makatulog kon may ingon niini nga mga resulta. Sa unsang paagi kini nahitabo? Ang mga kuneho gikan tanan sa samang kaliwat gikan sa New Zealand, gikan sa pareho kaayo nga gene pool. Ang matag usa nakadawat og sama nga gidaghanon sa susama nga pagkaon.
Unsay buot ipasabot niini?
Ang mga resulta mopa-inbalido ba sa pagtuon? Aduna bay mga sayop sa desinyo sa eksperimento?
Nanglimbasog ang mga siyentipiko sa pagsabot niining wala damha nga resulta!
Sa kataposan, gipaling nila ang ilang atensiyon ngadto sa mga kawani sa paniksik [research staff]. Posible ba nga ang mga maniniksik mibuhat og usa ka butang nga nakaapekto sa mga resulta? Samtang ila kining gitinguha, nadiskrobrehan nila nga ang matag kuneho nga adunay mas menos nga tambok ubos diay sa pag-amuma sa usa ka maniniksik. Gipakaon niya ang mga kuneho sa samang pagkaon sama sa uban. Apan, sama sa gi-report sa usa ka siyentipiko, “siya usa ka talagsaon nga mabination ug maamumahon nga indibidwal.” Kon magpakaon siya sa mga kuneho, “siya makig-istorya kanila, mihapuhap, ug mipangga kanila. … ‘Dili gayod siya makapugong. Ingon ana lang gayod siya.’”1
Mibuhat siya og mas labaw pa kay sa yanong paghatag og pagkaon sa mga kuneho. Gihatagan niya sila og gugma!
Sa unang pagtimbang-timbang, ingon og dili posible nga kini mao ang rason sa dakong kalainan, apan ang grupo sa pagpaniksik dili makakita og bisan unsang lain nga posibilidad.
Busa gisubli nila ang eksperimento—niining panahona higpit nga gikontrol ang matag uban nga aspeto. Sa dihang gianalisar nila ang mga resulta, nahitabo ang sama nga butang! Ang mga kuneho nga ubos sa pag-amuma sa mahigugmaon nga maniniksik adunay mahinungdanon nga mas taas gayod nga mga sangpotanan sa kahimsog.
Gimantala sa mga siyentipiko ang mga resulta niini nga pagtuon sa bantogan nga journal nga Science.2
Katuigan ang milabay ang mga nakaplagan niini nga eksperimento ingon og mahinungdanon gihapon sulod sa medikal nga komunidad. Sa bag-ohay lang nga katuigan, si Dr. Kelli Harding mimantala og basahon nga giulohan og The Rabbit Effect [Ang Kuneho nga Epekto] nga mikuha sa ngalan niini gikan sa eksperimento. Ang iyang kongklusyon: “Kuhaa ang usa ka kuneho nga adunay dili himsog nga pamaagi sa kinabuhi. Istoryahi kini. Sapwanga kini. Hatagi kini og gugma. … Ang relasyon mihimo og kalainan. … Sa kaulahian,” siya mitapos, “unsay makaapekto sa atong kahimsog sa labing mahinungdanon nga mga pamaagi adunay dakong kalabotan kon giunsa nato pagtratar ang usag usa, giunsa nato pagpakabuhi, ug giunsa nato paghunahuna kon unsay buot ipasabot nga mahimong tawo.”3
Sa sekular nga kalibotan, ang mga konsepto nga nagkonektar sa siyensiya ngadto sa mga kamatuoran sa ebanghelyo usahay ingon og gamay ra. Apan isip mga Kristiyano—mga sumusunod ni Jesukristo, nga Mga Santos sa Ulahing mga Adlaw, ang mga resulta niini nga siyentipikanhong pagtuon nahimong mas malaoman kay sa makapatingala. Alang kanako, kini nagdugang og kalig-on sa pundasyon nga ang kamabination usa ka sukaranan, makapaalim nga baroganan sa ebanghelyo—usa ka baroganan nga makapaalim sa mga kasingkasing sa emosyonal, espiritwal, ug sama sa gipakita dinhi, gani sa pisikal nga paagi.
Mga Kasingkasing nga Nabugkos
Sa dihang gipangutana, “Magtutudlo, unsa man ang labing dakong sugo?” ang Manluluwas mitubag nga “higugmaa ang Ginoo nga imong Dios sa tibuok mong kasingkasing,” nga gisundan sa, “Higugmaa ang imong isigkatawo sama sa imong kaugalingon.”4 Ang tubag sa Manluluwas nagpalig-on sa atong langitnong katungdanan. Usa ka karaan nga propeta misugo nga “kinahanglan walay panagbingkil sa usag usa, apan [kita] kinahanglan molantaw sa unahan … diin ang [atong] mga kasingkasing nabugkos diha sa pagkahiusa ug diha sa gugma sa usag usa.”5 Kita dugang nga gitudloan nga ang “gah[o]m o impluwens[i]ya … angay gay[o]d nga magpadayon pinaagi sa … kalumo ug kaagh[o]p, … pinaagi sa pagkamabination, … walay pagpanglimbong.”6
Nagtuo ko nga kini nga baroganan magamit sa tanang Santos sa Ulahing mga Adlaw: mga hamtong, kabatan-onan, ug kabataan.
Sa pagkonsiderar niana, tugoti ko nga direktang mamulong og kadiyot kaninyong mga bata sa Primary.
Nakasabot na kamo kon unsa ka importante ang pagkahimong mabination. Ang koro sa usa sa inyong mga awit sa Primary nga, “Maninguha Kong Mahimong Mahisama Kang Jesus,” nagtudlo:
Higugmaon ta ang usag usa.
Ang kaayo atong ipakita.
Pagbinuotan sa buhat ug sulti,
Kay sugo man Niya kini.7
Bisan pa, usahay tingali maglisod kamo. Aniay usa ka istorya mahitungod sa usa ka Primary nga batang lalake nga ginganlan og Minchan Kim gikan sa South Korea nga makatabang kaninyo. Ang iyang pamilya mipasakop sa Simbahan mga unom ka tuig ang milabay.
“Usa ka adlaw sa eskwelahan, pipila sa akong mga klasmeyt nagbugalbugal sa laing estudyante pinaagi sa pagngalan kaniya og bisan unsa lang. Kini ingon og makalingaw, busa miapil ako kanila sulod sa pipila ka semana.
“Pipila ka semana ang milabay, ang batang lalaki misulti kanako nga bisan kon siya nagpakaaron-ingnon nga wala magpakabana, nasakitan siya sa among mga pulong, ug siya maghilak matag gabii. Hapit ako makahilak sa dihang siya misulti kanako. Mibati ko nga nagbasol gayod ug gusto nga motabang kaniya. Pagkasunod adlaw miduol ako kaniya ug giagbayan nako siya ug nangayo og pasaylo, nga nag-ingon, ‘Pasayloa gyod ko nga nakabugalbugal ko kanimo.’ Mitando siya sa akong mga pulong, ug ang iyang mga mata napuno sa luha.
“Apan ang ubang mga bata sa gihapon nagbugalbugal kaniya. Dayon akong nahinumdoman ang akong nakat-onan sa akong klase sa Primary: pilia ang matarong. Mao nga gihangyo nako ang akong mga klasmeyt nga mohunong. Kadaghanan kanila mihukom nga dili mag-usab, ug sila nasuko kanako. Apan usa kanila nangayo og pasaylo, ug kaming tulo nahimong maayong managhigala.
“Bisan og may pipila ka tawo sa gihapon ang nagbugalbugal kaniya, apan mas maayo ang iyang pamati tungod kay anaa kami alang kaniya.
“Ako mipili sa matarong pinaagi sa pagtabang og higala nga nanginahanglan.”8
Dili ba kini usa ka maayong ehemplo alang kaninyo nga maningkamot nga mahimong sama ni Jesus?
Karon, alang sa batan-ong mga lalaki ug batan-ong mga babaye, samtang magkatigulang kamo, ang pagpamugalbugal sa uban pwede nga makapameligro kaayo. Ang kahingawa, depresyon, ug mas grabe pa kanunay nga mga kauban sa pagdaugdaog. “Samtang ang pagdaugdaog dili usa ka bag-o nga konsepto, ang social media ug ang teknolohiya mas mipagrabe pa sa pagdaugdaog. Nahimo kining usa ka mas kanunay, anaa pirme nga hulga—ang pagpangdaugdaog gamit ang internet [cyberbullying].”9
Klaro gayod, gigamit kini sa kaaway aron pasakitan ang inyong henerasyon. Ayaw kini hatagi og luna diha sa inyong mga gibisita sa internet [cyberspace], mga kasilinganan, mga eskwelahan, mga korum, o mga klase. Palihog buhata ang tanan ninyong mahimo aron kini nga mga dapit mahimong mas mabination ug mas luwas. Kon naghilom lang kamong nag-obserbar o nag-apil sa bisan unsa niini, wala akoy nahibaloan nga mas maayo nga tambag kay sa gihatag kaniadto ni Elder Dieter F. Uchtdorf:
“Kon hisg[o]tan ang pagkasilag, paglibak, pagbale-wala, pagbiaybiay, pagdumot, o pagpasakit, palih[o]g sunda ang mosunod:
“Hununga kini!”10
Nadungog ba ninyo kana? Hununga kini! Samtang makig-inter-aksiyon kamo uban sa kamabination, pag-amuma, ug kaluoy, bisan sa digital nga paagi, ako mosaad nga kamo mopataas sa nahuyhoy nga mga bukton ug moayo og mga kasingkasing.
Kay nakapamulong na ngadto sa mga bata sa Primary ug sa kabatan-onan, ako karon modirekta sa akong pakigpulong ngadto sa mga hamtong sa Simbahan. Kita adunay nag-una nga responsibilidad sa pagtakda og kinaiya ug mahimong mga ehemplo sa kamabination, paglakip sa tanan, ug pagtinahoray—sa pagtudlo sa Kristohanon nga kinaiya ngadto sa nagtubo nga henerasyon pinaagi sa unsay atong gisulti ug giunsa nato paglihok. Kini importante kaayo samtang makabantay kita og dako nga kausaban sa katilingban paingon ngadto sa pagkabahin-bahin sa politika, kahimtang sa kinabuhi, ug hapit sa matag uban nga kalainan nga hinimo sa tawo.
Si Presidente M. Russell Ballard mitudlo usab nga ang Mga Santos sa Ulahing mga Adlaw kinahanglan nga magmabination dili lamang sa usag usa, apan usab ngadto sa tanan sa atong palibot. Nakaobserbar siya: “Usahay makadungog ko bahin sa mga miyembro nga nakasilo niadtong sa laing mga tinuohan pinaagi sa pagkalimot kanila ug dili paglakip kanila. Mahimo kining mahitabo ilabi na sa mga komunidad diin ang atong mga miyembro mao ang kadaghanan. Nakadungog ko mahitungod sa mabaw og hunahuna nga mga ginikanan kinsa mosulti sa ilang mga anak nga dili sila mahimong makigdula sa usa ka piho nga bata diha sa kasilinganan tungod lang kay ang iyang pamilya wala mahisakop sa atong Simbahan. Kini nga matang sa kinaiya wala masubay sa mga pagtulun-an sa atong Ginoong Jesukristo. Dili ko makasabot nganong ang bisan kinsa nga miyembro sa atong Simbahan ang motugot nga mahitabo kini nga mga matang sa mga butang. … Wala gayod ako nakadungog nga ang mga miyembro niini nga Simbahan giawhag nga mahimong bisan unsa apan mahimong mahigugmaon, mabination, pasensiyoso, ug manggihatagon ngadto sa atong mga higala ug mga silingan sa ubang mga tinuohan.”11
Ang Ginoo naglaom kanato sa pagtudlo nga ang paglakip sa tanan usa ka positibo nga paagi paingon sa pagkahiusa ug ang dili paglakip mosangpot ngadto sa pagkabahin-bahin.
Isip mga sumusunod ni Jesukristo, kita madismaya kon makadungog kita kon sa unsang paagi ang mga anak sa Dios gidagmalan base sa ilang kaliwat. Kita nasubo gayod nga makadungog sa bag-ohay lang nga mga pangataki sa mga tawo kinsa mga Black, Asian, Latino, o sa bisan unsa nga ubang grupo. Ang pagpihig [prejudice], panagbingkil tungod sa kaliwat, o kapintas kinahanglang wala gayoy bisan unsa nga luna diha sa atong mga kasilinganan, mga komunidad, o sulod sa Simbahan.
Hinaot nga ang matag usa kanato, bisan unsa pa ang atong pangidaron, maningkamot nga mahimo kita nga labing maayo.
Higugmaon Ang Inyong Kaaway
Samtang maningkamot kamo nga makig-inter-aksiyon uban sa gugma, respeto, ug kamabination, sa walay pagduha-duha kamo masakitan o negatibo nga maapektohan sa dili maayo nga mga pagpili sa uban. Unsa man atong buhaton? Sundon nato ang tambag sa Ginoo nga “higugmaa ang inyong mga kaaway ug pag-ampo kamo alang sa mga tawo nga nagpasipala kaninyo.”12
Buhaton nato ang tanan nga atong mahimo sa pagbuntog sa kalisod nga gibutang sa atong agianan. Maningkamot kita nga molahutay hangtod sa kataposan, nga mag-ampo sa tanang panahon nga ang impluwensiya sa Ginoo mousab sa atong mga kahimtang. Mohalad kita og pagpasalamat alang niadtong Iyang ibutang sa atong agianan aron sa pagtabang kanato.
Natandog ko sa usa ka ehemplo niini gikan sa atong sayo nga kasaysayan sa Simbahan. Atol sa tingtugnaw sa 1838, si Joseph Smith ug ang ubang mga lider sa Simbahan gitanggong sa Bilanggoan sa Liberty sa dihang ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw pugos nga giabog gikan sa ilang mga panimalay sa estado sa Missouri. Ang mga Santos kabos, walay higala, ug grabeng nag-antos sa katugnaw ug kakulang sa mga kapanguhaan. Ang mga residente sa Quincy, Illinois, nakakita sa ilang hilabihang kalisod nga kahimtang ug mitabang tungod sa kaluoy ug sa panaghigala.
Si Wandle Mace, usa ka residente sa Quincy, mihinumdom sa wala madugay sa dihang una niyang nakita ang mga Santos subay sa Suba sa Mississippi nga anaa sa hinimo-himo nga mga tolda: “Ang uban adunay mga habol nga gibuklad, aron makahimo og gamay nga kasilongan gikan sa hangin, … ang mga bata nagkurog palibot sa usa ka kalayo nga gitayhop sa hangin mao nga wala kaayo kini makatabang kanila. Ang luoy nga mga Santos hilabihang nag-antos.”13
Nakakita sa hilabihang kalisod nga kahimtang sa mga Santos, ang mga residente sa Quincy nagtinabangay aron sa paghatag og hinabang, ang uban mitabang gani sa paghatod sa ilang bag-o nga mga higala tabok sa suba. Mipadayon si Mace, “[Sila] abunda nga mihatag; ang mga mamaligyaay nag-indigay kon kinsa ang makahatag og labing daghan … nga … karne, … asukar, … mga sapatos ug sinina, tanan nga gikanahanglan kaayo niining kabos nga mga sinalikway.”14 Wala madugay, ang mga bakwit mas midaghan pa kay sa mga residente sa Quincy, kinsa mibukas sa ilang mga panimalay ug pinaagi sa ilang dakong personal nga sakripisyo mipakigbahin sa ilang gamay nga mga kapanguhaan.15
Daghan sa mga Santos nakalahutay sa grabe nga tingtugnaw tungod lamang sa kaluoy ug kamanggihatagon sa mga residente sa Quincy. Kining yutan-on nga mga anghel mibukas sa ilang mga kasingkasing ug mga panimalay, nga nagdala og makaluwas sa kinabuhi nga pagkaon, kainit, ug—tingali labing importante—usa ka halad sa panaghigalaay ngadto sa nag-antos nga mga Santos. Bisan og mubo ra ang ilang pagpuyo sa Quincy, ang mga Santos wala gayod makalimot sa ilang utang kabubut-on ngadto sa ilang minahal nga mga silingan, ug ang Quincy nailhan isip ang “dangpanan nga siyudad.”16
Kon makasinati kita og kalisod ug kasakit tungod sa kritikal, negatibo, gani madagmalon nga mga buhat, makapili kita sa paglaom diha kang Kristo. Kini nga paglaom naggikan sa Iyang imbitasyon ug saad sa “paglipay, kay Ako mogiya kaninyo”17 ug nga Siya mopahinungod sa inyong mga kasakit alang sa inyong kaayohan.18
Ang Maayong Magbalantay
Atong taposon kon diin kita nagsugod: usa ka manggiluy-on nga tig-amuma, nga naghalad sa iyang kaugalingon uban sa kamabination ug maamumahon nga espiritu, ug usa ka wala damha nga sangpotanan—nga mialim sa mga kasingkasing sa mga hayop nga gitugyan diha kaniya. Ngano? Tungod kay ingon ato lang gayod siya!
Samtang molantaw kita pinaagi sa panglantaw sa ebanghelyo, kita makaila nga kita usab gibantayan sa usa ka manggiluy-on nga tig-amuma, nga naghalad sa Iyang Kaugalingon uban sa kamabination ug maamumahon nga espiritu. Ang Maayong Magbalantay nakaila sa matag usa kanato pinaagi sa ngalan ug adunay personal nga interes kanato.19 Ang Ginoong Jesukristo Mismo miingon, “Ako mao ang maayong magbalantay sa mga karnero. Nakaila ako sa akong mga karnero. … Ug ako andam sa pagpakamatay alang sa akong mga karnero.”20
Niining kataposan sa semana nga balaang Pasko sa Pagkabanhaw, nakakaplag ako og malungtarong kalinaw sa pagkahibalo nga “ang Ginoo mao ang akong magbalantay”21 ug nga ang matag usa kanato nailhan Niya ug anaa sa Iyang mabination nga pagbantay. Kon kita moatubang sa mga pagsulay ug mga kalisod sa kinabuhi, sakit ug mga kadaot, ang Ginoo—atong Magbalantay, atong Tig-amuma—moamuma kanato uban sa gugma ug kamabination. Siya moalim sa atong mga kasingkasing ug mopahiuli sa atong mga kalag.
Niini ako mopamatuod—ug kang Jesukristo isip atong Manluluwas ug Manunubos—sa ngalan ni Jesukristo, amen.