Kemb’il sa’ komonil li qach’ool
Naq nekek’ut lee chaab’ilal, lee rahom, ut lee ruxtaan, ninye eere naq teetaqsi li uq’ej li nalutka ut teek’irtesi li ch’oolej.
Xtikib’ankil
Ma ink’a’ chaab’il naq wan naq li xnimal ru nawom musiq’anb’il xb’aan li k’a’ru ka’ch’in, jo’ li ru li che’ li nat’ane’ chi ch’och’?
Anajwan, tinseraq’i jun xnimal ru nawom li kitawman b’antiox reheb’ jun ch’uut chi imul.
Sa’ 1970, ke’xb’aanu jun tzolok b’ar wi’ te’xyal rix k’a’ru naxk’ul li ch’oolej a’ yaal li naqatzeka ut li naquk’. Chiru wiib’ oxib’ po, ke’xch’olaniheb’ li imul rik’in li tzakemq naab’al xxeeb’ul, ut ke’xtz’il rix xchaab’ilal lix kik’eleb’, li raam, ut lix colesterol.
Jo’ ak ke’xk’oxla, xk’ihaleb’ li imul wan naab’al li xeeb’ul chirix rich’muleb’. A’ut, wan xkomon chik. Ke’xtaw jun na’leb’ li chanchan naq maak’a’ xyaalal. Us ta chixjunileb’ li imul wankeb’ xxeeb’ul, jun ch’uut reheb’ yal 60% lix xeeb’ul chiruheb’ lix komon. Chanchan naq ke’wan wiib’ ch’uut chi imul jalan jalanqeb’.
Choq’ re laj tzolonel, jwal ch’a’aj xtawb’al ru li na’leb’ a’an. Chan put ru naq xk’ulman a’in? Chixjunileb’ li imul neke’chal chaq Nueva Zelanda, ut rech alaleb’ rib’. Juntaq’eet ajwi’ lix k’ihal li tzakemq li kik’eeman reheb’.
K’a’ raj ru xyaalalil a’in?
Ma ink’a’ us li tzolok xb’aan li ke’xtaw? Ma kiwan xmajelal li tzolok?
Eb’ laj tzolonel ke’xyal xq’e chixtawb’al ru k’a’ru kik’ulman.
Toja’ naq ke’ok chixk’oxlankileb’ li ke’ch’olanink reheb’ li imul. Ma wan k’a’ru ke’xb’aanu li kixjal li tzolok? Naq ke’xtz’il rix a’an, ke’xtaw naq chixjunileb’ li imul li kub’enaq xxeeb’ul ke’ch’olaniik xb’aan junaj chi kristiaan. Juntaq’eet li tzakemq li kiroksi rik’in lix komoneb’ chik aj k’anjel. A’b’anan, jo’ kixye jun aj tzolonel, “k’a’jo’ xchaab’ilal xch’ool li ixq a’an.” Naq kixch’olaniheb’ li imul, “kiraatinaheb’, kixq’aluheb’, ut kixch’e’eb’ sa’ q’unil. … “K’aynaq chixb’aanunkil a’an. Ak re chi jo’kan.” ”1
Ink’a’ yal kixch’olaniheb’ li imul. Kixraheb’ ajwi’!
Sa’ xtiklajik, chanchan naq a’in ink’a’ kiru raj chixjalb’al li ke’xk’ul li imul, a’b’an maak’a’ chik ke’xtaw aj tzolonel li kiru raj chixjalb’al.
Chi jo’kan naq ke’xka’suti li tzolok—anajwan chik, ke’ril chi us chixjunil li yoo chi uxk. Naq ke’xtz’il rix xtawomeb’ sa’ xraqik, juntaq’eet li kik’ulman! Eb’ li imul li ke’ch’olaniik xb’aan li ixq aj rahonel, kaweb’ wi’chik rib’ chiru xkomoneb’ li imul.
Eb’ laj tzolonel ke’xpuktesi li tzolok a’in sa’ jun hu jwal nawb’il ru, Ciencia xk’ab’a’.2
K’iila chihab’ chirix a’an, toj wan xwankil li tzolok a’in rik’ineb’ laj tzolol re li b’ane’k. Toje’, li Doctor Kelli Harding xpuktesi jun li hu li naxk’ul xk’ab’a’ rik’in li tzolok a’in chirixeb’ li imul. A’an naxye: “Chap sa’ aawuq’ jun li imul li moko kaw ta rib’. Aatina. Q’alu. K’e laa rahom re. … Nawan xyaalal a’an. … Sa’ xraqik,” chan, “li k’a’ru tz’aqal wan xwankil sa’ xb’een xkawilal qoq quq’, a’an chan ru naqil qib’ chiqib’il qib’, chan ru naqak’am qib’ sa’ qayu’am, ut chan ru nokok’oxlak chirix aniho jo’ winq ut ixq.”3
Sa’ ruchich’och’, maare chanchan naq moko neke’xk’am ta rib’ li ciencia ut lix na’leb’ li evangelio. A’ut jo’ aj Kristiano, aj taaqehom re li Jesukristo, aj santil paab’anel, li kik’ulman sa’ li tzolok a’in maare ink’a’ mas naxsach qach’ool. Choq’ we, a’an naxch’olob’ xyaalal naq li chaab’il ch’oolej a’an jun k’ojob’anel na’leb’ aj k’irtesinel sa’ li evangelio—jun na’leb’ li naxk’irtesiheb’ li ch’oolej sa’ musiq’ej ut, jo’ k’utb’il arin, sa’ tib’elej.
Kemb’il sa’ komonil li qach’ool
Naq kipatz’man, “At Tzolonel, b’ar wan tz’aqal li xnimal ru qataqlankil?” li Kolonel kixye, “Taara li Qaawa’ laa Dios chi anchal laa ch’ool,” toja’ naq kixye, “Taara laa was aawiitz’in jo’ naq nakara aawib’ laa’at.”4 Lix sumehom li Kolonel naxch’olob’ li qachoxahil teneb’ankil. Jun najter profeet kixtaqla “naq maajun wech’ok-ib’ taawanq li jun rik’in li jun chik; naq too’iloq b’an chi uub’ej … , chi kemb’il sa’ komonil li qach’ool rik’in junajil ut rik’in rahok li jun choq’ re li jun chik.”5 Nak’utman ajwi’ naq li “wankilal ut li teneb’ank … tento taa’uxmanq … rik’in li q’unal ch’oolej ut li tuulanil, … rik’in chaab’il ch’oolej, … chi maak’a’ li b’alaq’il.”6
Nink’oxla naq li na’leb’ a’in wan xwankil sa’ xyu’ameb’ chixjunileb’ laj santil paab’anel: eb’ li ninq, li saaj, ut li kok’al.
Rik’in a’an, tin’aatinaq eerik’in laa’ex li toj kok’alex.
Ak nekenaw naq aajel ru li chaab’il ch’oolej. Li raatin lee b’ich, “Chinwanq raj jo’ li Jesus,” naxye:
Chera eeribʼ joʼ li Kristo kexxra.
Saʼ chaabʼilal lee komon chetenqʼa.
Qʼunaq lee raatin ut chekʼoxla li us.
Aʼan li kixkʼut li Jesus.7
A’b’an, wan naq toj ch’a’aj a’an. Li seraq’ a’in chirix jun teelom aj Corea del Sur, laj Minchan Kim xk’ab’a’, maare texxtenq’a. Waqib’ chihab’ chaq lix junkab’al ki’ok sa’ li Iglees.
“Sa’ jun li kutan sa’ eskweel, li wech aj tzolom yookeb’ chireetz’unkil jun chik li tzolom. Wochb’eeneb’, xin’ok ajwi’ chireetz’unkil.
“Moqon, li al xye we naq us ta naxpak’ naq maak’a’ reek’, naraho’ xch’ool xb’aan li qaatin, ut nayaab’ak wulaj wulaj sa’ q’ojyin. Xwaj yaab’ak naq xye a’in we. Xraho’ inch’ool ut xwaj raj xtenq’ankil. Sa’ li kutan jun chik koxink’e li wuq’ sa’ xb’een xtel ut kinye, “Chakuy inmaak, moko us ta naq xatweetz’u.” Xxulub’ xjolom, ut x’ok xya’al sa’ ru.
“A’b’an, toj neke’reetz’u li kok’al. Toja’ naq xjultiko’ we li xintzol sa’ li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al: sik’ ru li us. Xinye reheb’ li wech aj tzolom naq te’xkanab’. Lix k’ihaleb’ ink’a’ xe’raj ut xe’josq’o’ wik’in. A’b’an, jun reheb’ xpatz’ xkuyb’al xmaak, ut xoo’ok choq’ chaab’il amiiw oxib’o.
“Us ta toj wankeb’ li neke’reetz’u, a’an xsaho’ xch’ool naq laa’o li ramiiw.
“Xinsik’ ru li us naq xintenq’a li wamiiw sa’ rajb’al ru.”8
Ma ink’a’ chaab’il eetalil a’an sa’ xyalb’al eeq’e chi wank jo’ li Jesus?
Anajwan, ex saaj winq ut saaj ixq, naq yookex chi k’iik, li eetz’unk jwal wi’chik xiwxiw. Li k’a’uxlej, li rahil ch’oolejil, ut xkomon li xiwxiw neke’chal rik’in li eetz’unk. “Us ta moko ak’ ta li eetz’unk, chi junajinb’il rik’in li internet ut li tecnologia, jwal xuwajel chik anajwan. Junelik nawan ut jwal xiwxiw—li eetz’unk sa’ internet.”9
Relik chi yaal naq laj tza yoo chiroksinkil a’in re eerahob’tesinkil. Maak’a’ raj xna’aj a’an eerik’in sa’ li internet, xsutam li ochoch, li eskweel, li molam, malaj li tzoleb’aal. B’aanuhomaq li jo’ k’ihal naru cheru re naq sahaqeb’ ut tuqtuuqeb’ li na’ajej a’in. Wi nekeril chi maak’a’ nekeb’aanu malaj wi nekextz’aqon sa’ yalaq paay chi eetz’unk, maajun chik na’leb’ ninnaw li chaab’il wi’chik chiru li kixye li Elder Dieter F. Uchtdorf:
“Naq na’ux li xik’ ilok, li pak’ok aatin, li kanab’ank, li eetz’unk, li josq’o’k, malaj li rahob’tesink, ab’inqex chiru li aatin a’in:
“Meeb’aanu chik!”10
Ma xerab’i a’an? “Meeb’aanu chik! Naq nekek’ut lee chaab’ilal, lee rahom, ut lee ruxtaan, sa’ ajwi’ li internet, ninye eere naq teetaqsi li uq’ej li nalutka ut teek’irtesi li ch’oolej.
Ak xwaatinaheb’ li kok’al ut li saaj, ut anajwan tin’aatinaq rik’ineb’ li ninqi komon re li Iglees. Teneb’anb’il sa’ qab’een xk’utb’al xchaab’ilal qach’ool, xb’oqb’al chixjunileb’, ut roxloq’inkileb’—xk’utb’al li wank jo’ li Kristo chiruheb’ li qasaaj sa’ li naqaye ut sa’ li naqab’aanu. Jwal aajel ru a’in naq yoo chi tamk sa’ ruchich’och’ li jachok-ib’ sa’ li jar tasal reheb’ li qatenamit.
Li Awa’b’ej M. Russell Ballard kixk’ut ajwi’ naq eb’ laj santil paab’anel ink’a’ ka’ajwi’ te’xra rib’ chirib’ileb’ rib’, te’xra b’an chixjunileb’. A’an kixye: “Wan naq nawab’i resileb’ li komon li neke’xrahob’tesi xch’ooleb’ li ani jalaneb’ xpaab’aal naq ink’a’ neke’xk’e reetaleb’ malaj ink’a’ neke’xb’oqeb’. Naru nak’ulman a’in sa’eb’ li na’ajej b’ar wi’ lix k’ihaleb’ wankeb’ choq’ komon sa’ li Iglees. Nawab’i resileb’ li na’b’ej yuwa’b’ej li neke’xye reheb’ lix kok’al naq ink’a’ te’b’atz’unq rik’ineb’ li kok’al li moko komoneb’ ta sa’ li qa’Iglees. Li na’leb’ a’in moko naxk’am ta rib’ rik’in lix k’utum li Qaawa’ Jesukristo. Ink’a’ nintaw ru k’a’ut naq jun li komon re li qa’Iglees tixkanab’ naq taa’uxq li k’a’aq re ru a’in. … Maajun wa wab’ihom naq xyeeman reheb’ li komon re li Iglees a’in naq ink’a’ te’xra, te’xtenq’a, te’xkuy, ut te’ruxtaana li qamiiw ut li qech kab’al jalaneb’ xpaab’aal.”11
Li Qaawa’ naraj naq taqak’ut naq xk’ulb’aleb’ chixjunil li qas qiitz’in naxk’am li junajil, ut xtz’eqtaanankileb’ naxk’am li jachok-ib’.
Jo’ aj taaqehom re li Jesukristo, naraho’ qach’ool naq naqab’i chan ru naq eb’ li ralal xk’ajol li Dios neke’tz’eqtaanaak xb’aan xb’onoleb’ lix tib’el. Naraho’ qach’ool chirix li rahob’tesiik neke’xk’uleb’ li q’eqeb’ xtib’el, li Asiatico, li Latino, malaj yalaq chik chi ch’uut. Li tz’eqtaanank ut rahob’tesink xb’aan xb’onol li tib’elej maajo’q’e raj taawanq xna’aj sa’ li qak’aleb’aal, li qatenamit, malaj li Iglees.
Choowanq chi chaab’il tz’aqal qach’ool, maak’a’ naxye jarub’ chihab’ wan qe.
Chara li xik’ na’ilok aawe
Naq nekeyal eeq’e chi rahok, oxloq’ink, ut tenq’ank, naru texrahob’tesiiq xb’aan li ink’a’ us naxb’aanu anihaq chik. K’a’ru taqab’aanu sa’ li hoonal a’an? Naqataaqe li kixye li Qaawa’: “cherahaqebʼ li xikʼ nekeʼilok eere ut chextijoq chirixebʼ li nekeʼrahobʼtesink eere.”12
Taqab’aanu li jo’ k’ihal naru chiqu re numtaak sa’ xb’een li ch’a’ajkilal wan sa’ qab’e. Nokokuyuk toj sa’ roso’jik, sa’ tijok junelik naq li ruq’ li Qaawa’ tixjal li wanko wi’. Naqab’antioxi re a’an li ani li kixk’e sa’ li qab’e re qatenq’ankil.
Natoch’e’ inch’ool xb’aan jun seraq’ chirix a’in sa’ xtiklajik li Iglees. Sa’ li hab’alq’e re 1838, laj Jose Smith ut xkomoneb’ chik aj jolominel re li Iglees ke’tz’ape’ sa’ li tz’alam sa’ Liberty naq eb’ laj santil paab’anel ke’mine’ ru chi eelelik sa’ rochocheb’ aran Missouri. Eb’ laj santil paab’anel neb’a’eb’, maak’a’eb’ ramiiw, ut k’a’jo’ naq ke’rahob’tesiik xb’aan li ke ut xmaak’a’il li nak’anjelak reheb’. Eb’ laj Quincy, Illinois ke’ril lix ch’a’ajkilaleb’ ut ke’xye’ li ruq’eb’ re uxtaan ut amiiwil.
Laj Wandle Mace, a’an aj Quincy, kijultiko’ re li xb’een sut naq kirileb’ laj santil paab’anel chire li nima’ Mississippi sa’ xmuheb’aaleb’ t’ikr: “Wankeb’ xch’ina t’ikr re xk’olb’aleb’ chiru li iq’, … neke’siksotk li kok’al xb’aan li ke chixsutam jun li xam li maak’a’ naxb’aanu xb’aan xkawil li iq’. K’a’jo’ naq neke’rahob’tesiik laj santil paab’anel.”13
Naq ke’ril lix ch’a’ajkilaleb’ laj santil paab’anel, eb’ aj Quincy ke’xch’utub’ li tenq’ choq’ reheb’, ut ke’xtenq’aheb’ ajwi’ chixq’axb’al ru li nima’. Laj Mace kixye ajwi’: “Ke’sihok chi numtajenaq; eb’ aj k’ay ke’xyal rib’ re rilb’al ani q’axal naruhan chi sihok … rik’in … li tib’, … li kab’, … li xaab’ ut li aq’ej, chixjunil li ke’raj ru li isinb’ileb’ chaq sa’ rochocheb’.”14 Sa’ junpaat, q’axal k’iheb’ wi’chik laj santil paab’anel aran chiruheb’ laj Quincy, li ke’xte li rochocheb’ ut ke’xwotz li k’a’ru wan reheb’, us ta nimla mayej a’an.15
Naab’aleb’ laj santil paab’anel ke’xkuy li kawil hab’alq’e a’an ka’ajwi’ b’antiox re li ruxtaan ut lix chaab’ilaleb’ laj Quincy. Eb’ li ruchich’och’il anjel a’in ke’xte xch’ooleb’ ut rochocheb’, xk’eeb’al li tzakemaq ut li muheb’aal, jo’ ajwi’—li jwal nim tana xwankil—jun uq’ej re amiiwil reheb’ laj santil paab’anel. Us ta moko najt ta ke’kana aran Quincy, eb’ laj santil paab’anel maajo’q’e xsach sa’ xch’ooleb’ li ke’xb’aanu li ras riitz’ineb’, ut Quincy kinawman chik ru jo’ li “tenamit re kolb’a-ib’.”16
Naq natam li ch’a’ajkilal ut li rahilal sa’ qab’een xb’aan li ink’a’ usil b’aanuhom, naru naqasik’ ru qayo’onihom rik’in li Kristo. Li yo’onihom a’in nachal rik’in lix b’oqom ut lix yeechi’ihom, “chiwanq xsahil eech’ool, xb’aan naq laa’in tink’am eeb’e cheru”17 ut rik’in naq a’an taarosob’tesi li qach’a’ajkilal choq’ re li qachaab’ilal.18
Li chaab’il aj Ilol Karneer
Tooraqe’q b’ar wi’ xqatikib’: jun aj ilonel aj uxtaan, li naxk’ut xchaab’ilal xch’ool ut nach’olanink, ut jun tzolok ki’uxman wi’ li moko oyb’eninb’il ta—xk’irtesinkil xch’ooleb’ li xul li ilb’ileb’ xb’aan. K’a’ut? Xb’aan naq ak re chi jo’kan!
Naq noko’ilok rik’in li evangelio, naqak’e reetal naq laa’o ajwi’ ilb’ilo xb’aan jun aj ilonel aj uxtaan, li naxk’ut xchaab’ilal xch’ool ut nokoxch’olani. Li Chaab’il aj Ilol Karneer naxnaw li qak’ab’a’ chiqajunjunqal ut nokoxk’oxla chiqajunjunqal.19 Li Qaawa’ Jesukristo kixye: “Laa’in li chaab’il aj k’aak’alenel, ut nekeb’innaw ru lin karneer. … Ut nink’e lin yu’am sa’ xk’ab’a’eb’ li karneer.”20
Sa’ li Paswa a’in, nintaw tuqtuukilal xnawb’al naq “li Qaawa’ a’an laj k’aak’alehom we,”21 ut naq a’an naxnaw qu chiqajunjunqal ut na’ilok qe. Naq naqak’uleb’ li kaq-sut-iq’, li yajel, ut li rahilal re li yu’am a’in—li Qaawa’, aj Ilol qe—tooxch’olani rik’in rahok ut chaab’ilal. Tixk’irtesi li qach’ool ut tixk’ojob’ li qaam.
Ninch’olob’ xyaalal a’in—ut naq li Jesukristo a’an aj Kolol qe ut aj Tojol qix—sa’ xkab’a’ li Jesukristo, amen.