18 Tuai Tele, Tuai Tele

“Tuai Tele, Tuai Tele,” mataupu 18 o le Au Paia: O Le Tala o le Ekalesia a Iesu Keriso i Aso e Gata Ai, Voluma 2, Leai Se Lima Eleelea, 1846–1893 (2019)

Mataupu 18; “Tuai Tele, Tuai Tele”

Mataupu 18

Tuai Tele, Tuai Tele

I le taumafanafana o le 1857, sa agai atu ai Johan ma Carl Dorius i lo la ala i Siona i se vaega o taavale toso pe tusa e tolu selau tagata o le Au Paia mai Scandinavia.¹ O le toatele o le vaega sa taunuu mai i le Iunaite Setete o sasae ia Me. Talu ai sa nofo Johan e talai le talalelei i Norway ma Denmark i se taimi umi talu na malaga lona tamā ma ona tuafafine i Siona, sa lagona e Johan lona fatu ua tātā i le olioli ina ua iu ina vaai o ia i le Iunaite Setete.² Ae peitai, i luga o le matafaga, na vave ona iloa e ia ma lana vaega le fasiotia ai o Parley Pratt ma le vaegaau e afe lima selau fitafita o loo savavali e faatoilalo le Au Paia i Iutā.³

Sa latou iloa foi e uiga i tagata malaga i taavale toso o ē sa fano i le ala i le tausaga ua tuanai atu. E pei ona sa manatu i ai Polika, o femalagaaiga i taavale toso i tulaga lelei masani sa faamaonia le vave ma le taugofie atu nai lo laina taavale solofanua masani. Mai le lima vaega o taavale toso sa o mai i le vanu, o le tolu muamua sa taunuu mai e aunoa ma ni tulaga faigatā tele. Ae o tulaga mata’utia sa oo i ai le isi toalua na semanū e mafai ona alofia faatasi ai ma fuafuaga lelei ma fautuaga mai nisi o ta’ita’i malaga. Ina ia aloese mai i faalavelave ogaoga, o lea ua faamautinoa e tagata e vaaia femalagaaiga ina ia vave auina atu vaega o taavale toso ia lava se taimi e taunuu saogalemu ai i le vanu.⁴

I le faaiuga o Aokuso, sa malaga ai Johan, Carl, ma la latou vaega mo sina taimi e latalata i le vaegaau faaaupegaina lelei ma saunia lelei a latou sapalai o loo savavali agai i Iutā. E ui e toatele tagata sa talitonu faapea sa mananao le vaegaau e pulea ma faatigaina le Au Paia, ae sa le i oo i le aumalaga ni faalavelave po o ni sauaga a o latou malaga ai i o latou tafatafa.⁵

I se tasi aso, pe tusa e luaselau maila mai le Vanu o Sate Leki, sa maua atu ai e le aumalaga se tasi o povi po’a a le vaegaau o loo i luga o le ala ua lavea lona vae. “E mafai ona ave ma outou le povi lena,” o le tala lea a le ta’ita’i o le taavale o i ai sapalai uma a le vaegaau. “Ou te manatu atonu o le a outou manaomia sina aano o manu.”

Sa fiafia lava le Au Paia e talia le manu. Sa tatau ona malaga mai i le ala taavale solofanua o le toomaga mai le vanu, ae e le i taunuu mai lava. Sa ‘uti’uti isi alagā taumafa, ma sa vaai le Au Paia i le aano manu o se faamanuiaga mai le Atua.

Sa i’u lava ina mamao taavale toso i luma o le vaegaau. Ina ua latou latalata atu i Iutā, sa naunau lava Johan e amata le galuega tāua o loo i luma atu o ia. A o sopoia le Atlantic, sa ia faaipoipo atu i se tasi o le Au Paia mai Norway e suafa ia Karen Frantzen. O lona uso o Carl sa faaipoipo ia Elen Rolfsen, o se isi foi o le Au Paia mai Norway, i le taimi lava e tasi. I Iutā, sa fuafua ai faifeautalai ua mae’a e faamautū mo le uluai taimi i le tele o tausaga—atonu e faamautū latalata i le aiga atoa o Dorius—ma fiafia i o latou olaga fou i Siona.⁶

Peitai sa i ai lava nisi lē mautonu i le tafailagi. Sa lelei ona faia e fitafita le Au Paia i luga o le ala. Pe o le a latou faia le mea e tasi pe a latou savavali mai i totonu o le teritori?

Ia Aokuso 25, 1857, sa malaga faatasi mai Iakopo Hamblin, le peresitene o le misiona a Initia i Iutā i saute, ma Siaosi A. Samita e toe foi mai i le Aai o Sate Leki. Sa latou malaga faatasi i matu ma se vaega o ta’ita’i mai le ituaiga Paiute o Initia. I lona silafia ai e mafai e le ituaiga Paiute ona au faatasi ma le Au Paia pe afai e tupu mai ni vevesiga ma le vaegaau, o lea sa valaaulia mai ai e Polika ta’ita’i i le aai mo se fonotaga.⁷ O le a faaliliu Iakopo i taimi o fonotaga.⁸

E tusa o le afa o le ala i le Aai o Sate Leki, sa tolauapi ai le kamupani laitiiti i le isi ituala o le vaitafe e faafesagai ma se laina o taavale solofanua a tagata malaga mai Arkansas, o se setete i le Iunaite Setete i saute. Ina ua goto le la, sa oo mai ni alii mai le vaega a Arkansas i le tolauapiga ma faailoa mai i latou lava.⁹

E tusa e 140 tagata o le vaega, o le toatele o i latou e talavou ma naunau e amata se olaga fou in Kalefonia. O nisi o i latou ua faaipoipo ma sa malaga ma fanau laiti. O o latou ta’ita’i o Alexander Fancher ma Ioane Baker. O Kapeteni Fancher, o lē sa malaga muamua i Kalefonia, o se ta’ita’i masani ma sa lauiloa mo lona faamaoni ma lona lototele. O ia ma lana āvā, o Elisa, o matua o fanau e toaiva, o ē sa i ai uma i le vaega. Sa malaga Kapeteni Baker ma le toatolu o ana fanau matutua ma se atalii pepe a lona atalii.

Sa i ai a latou asini, solofanua, ma povi po’a e tosoina a latou taavale solofanua eseese. Sa latou malaga foi ma le fia selau o povi fai seu, lea e mafai ona latou faatau atu mo se tupe mamā pe a latou taunuu i Kalefonia, pe afai lea latou te fafagaina ma tausia ia maloloina lafu povi i le ala.¹⁰

I le taimi sa uluai malaga ai Kapeteni Fancher i Kalefonia, o le ala i saute e ui atu i Iutā sa tele ai laufanua tetele e aai ai manu ma nofoaga e faafeinu ai. Talu mai lena taimi, sa faato’a e tagata fou nofoaga nei i tafatafa o le ala ia sa mauaina lea laueleele, ma faigata ai mo laina taavale solofanua tetele ona tausia a latou lafumanu e aunoa ma le galulue faatasi mai a le Au Paia. I le taimi la lenei, faatasi ai ma le oo mai o le vaegaau, o le toatele o le Au Paia sa latou faia tagata ese mai fafo i le masalosalo ma le ita. O le toatele foi sa usiusitai i le fautuaga ia ‘aua le faatauina atu a latou sapalai i tagata ese mai fafo.¹¹

Sa faapopoleina le vaega mai Arkansas i le lē fiafia o le Au Paia. O le ala i luma atu e ui atu i nisi o vaega o le atunuu sili ona vevela ma mago i le Iunaite Setete. O le a matuā faigata le faigamalaga e aunoa ma se nofoaga e toe faatumu ai a latou sapalai, fafaga ma faafeinu a latou lafumanu, ma malolo ai.¹²

Sa ta’u atu e Iakopo Hamblin i le vaega e uiga i nofoaga lelei mo tolauapiga o loo i luma atu i le ala. O le vaega sili ona lelei o se vanu lauusiusi, i le itu i saute o lana pa manu, o loo tele ai le vai ma le vao mo le lafumanu. O se nofoaga filemu e ta’ua o le Mountain Meadows.¹³

I ni nai aso mulimuli ane, sa taofia le faigamalaga a le vaega a Arkansas i Cedar City, lea e lua selau limasefulu maila i saute o le Aai o Sate Leki, e faatau a latou sapalai a o le i malaga agai atu i Mountain Meadows. O Cedar City o le nofoaga mulimuli lea na faato’aina e sili ona telē i Iutā i saute ma o le nofoaga autū a le Au Paia e gaosi ai le uamea, lea sa faigata i le taimi lea. O tagata e nonofo ai sa matitiva ma tuua na o i latou.¹⁴

Sa maua mai e le vaega se alii i fafo o le taulaga lea sa naunau e faatau atu ia i latou le limasefulu fusi o le saito e le i vilia. O nisi o tagata o le vaega sa latou aveina le saito ma ni saga sa latou faatauina mai tagata Initia i se fale e vili ai lea sa faatautaia e Filipo Klingensmith, o le epikopo o le lotoifale, lea sa matuā faataugatāina lava le tau e vili ai le saito.¹⁵

O nisi tagata o le vaega, i le taimi lava lea, sa taumafai e faia ni faatau i se faleoloa i le taulaga. O le mea na tupu mulimuli ane e lei manino lava. I ni tausaga mulimuli ane, sa manatua e tagata na nofoia Cedar City faapea e le i maua e le faatauoloa mea sa manaomia e tagata malaga—pe sa lē manao lava e faatau atu ia i latou.¹⁶ O nisi tagata sa manatuaina ni tagata toaitiiti o le vaega o ē sa tupu lo latou ita ma taufaamata’u faapea o le a fesoasoani i fitafita e faaumatia le Au Paia pe a oo mai le vaegaau. O isi tagata na nofoia ia nofoaga sa faapea mai o se tasi tagata i le vaega sa fai mai o loo ia te ia le laaumalosi sa fasiotia ai le perofeta o Iosefa Samita.¹⁷

Sa taumafai Kapeteni Fancher e tau faato’ato’a tagata ia sa feita.¹⁸ Ae o nisi o i latou na o latou mauaina le pulenuu, o Isaako Haight, lea sa auauna foi o se peresitene o le siteki ma o se tagata autū i le militeli a le teritori, ma lafo i ai upu taufaamata’u ia te ia.¹⁹ Sa sola ese Isaako i lona faitotoa pito i tua, maua Ioane Higbee, o le ta’ita’i o le aai, ma uunaia o ia e molia ia tagata.

Sa faasaga atu Higbee i tagata ma fai atu ia i latou faapea o le faalavelavea o le filemu ma le faaaogaina o gagana matagā o le tetee lea i tulafono a le lotoifale. Sa lu’i e tagata o ia e molia i latou. Ona latou tuua ai lea o le taulaga.²⁰

Mulimuli ane i lena aso, sa auina atu e Isaako Haight ma isi ta’ita’i o Cedar City se feau ia Viliamu Dame, o le ta’ita’i o le militeli a le itu ma o le peresitene o le siteki i le nofoaga lata ane o Parowan, na saili i ai se fautuaga i le mea e fai e uiga i le aumalaga. E ui lava o le toatele o le vaega latou te le i faatupuina ni faalavelave, ma e le i faamanu’alia e se isi se tasi o tagatanuu, ae sa pupuna le ita o tagata i le taulaga ina ua malaga ese le aumalaga. O nisi o i latou sa amata ona latou taupulepule e tauimasui.

Sa faasoa atu e Viliamu le savali a Isaako i se aufono a le Ekalesia ma ta’ita’i o le taulaga, ma latou faia se faaiuga faapea o le vaega a Arkansas atonu e lē o ni faatupu faalavelave. “Aua le amanaiaina a latou taufaamata’u,” o le fautuaga lea a Viliamu ia Isaako i se tusi. “O upu ua na o se savili—e lē faamanu’alia ai se isi.”²¹

I lona lē faamalieina, sa auina atu ai e Isaako se tasi mo Ioane D. Lee, o se tagata o le Au Paia o Aso e Gata Ai i se taulaga tuaoi. Sa aoao atu e Ioane le faia o faatoaga i tagata Paiute o le lotoifale ma sa lelei la latou sootaga. O ia o se tagata galue malosi ma finafinau e faamaonia ia lava i nofoaga faato’a i le itu i saute.²²

A o faatali Isaako mo le taunuu atu o Ioane, sa feiloai o ia ma isi ta’ita’i o Cedar City e faataatia lana fuafuaga mo le tauimasui. I le itu i Saute o Moutain Meadows, i le āluga o le auala i Kalefonia, sa i ai se vanu va iti lea e mafai ona osofaia ai e tagata Paiute le laina o taavale solofanua, ma fasiotia nisi poo tagata uma foi, ma ave a latou lafu manu. O tagata Paiute e tele lava ina filemu, ma o nisi o i latou sa auai i le Ekalesia. Ae sa talitonu Isaako e mafai ona faatalitonuina i latou e Ioane e osofaia le vaega.²³

Ina ua taunuu Ioane, sa ta’u loa i ai e Isaako e uiga i tagata malaga, ma toe faamatala le tala faapea o se tasi o i latou sa tala mimita o loo ia te ia le laaumalosi sa fasiotia ai le perofeta o Iosefa.²⁴ “Sei vagana ua faia se mea e puipuia ai,” o le tala lea a Isaako, “o le a faataunuu lava e tagata malaga a latou taufaamata’u ma fao mea a tagata uma lava i nofoaga faato’a i le itu i saute.”²⁵

Sa ia fai atu ia Ioane e faatalitonu tagata Paiute ia osofaia le vaega. “A latou fasiotia se vaega po o i latou uma foi,” o lana tala lea, “o le lelei tele foi lena.” Ae e lē tatau ona iloaina e se tasi o tagata papa’e na faato’aina ia eleele na faatonuina le osofaiga.

E tatau ona tuuaia lava tagata Paiute.²⁶

I le aoauli o le Aso Sa, 6 o Setema, sa toe feiloai ai ta’ita’i o Cedar City e talanoaina le vaega a Arkansas, lea ua tolauapi nei i Mountain Meadows. I lo latou talitonu ai o se tagata i le vaega lea sa i ai se sootaga ma le maliliu ai o Iosefa ma Ailama Samita pe faapea o nisi o tagata i le vaega lea sa mananao e fesoasoani i le vaegaau e fasiotia le Au Paia, o nisi o tagata faufautua sa lagolagoina le fuafuaga e faaoso tagata Paiute e osofaia le vaega.²⁷

O nisi i le aufono sa talosaga ia faaeteete, ma sa vave ona toatele atu nisi sa faailoa atu lo latou lē mautonu e uiga i le fuafuaga.²⁸ I lona ita, sa oso ese Isaako mai lona nofoa ma faatopetope atu i fafo ma le potu. I le taimi lea, sa fuafua ai e le aufono e auina atu se tagata tietie solofanua vave e saili mai se fautuaga mai ia Polika Iaga.²⁹ Ae oo atu i le aoauli o le aso Gafua, sa leai se tagata tietie na auina atu.

I le aso lava lena, 7 o Setema, sa maua ai e Isaako se feau mai ia Ioane D. Lee. I lena taeao, sa osofaia ai e Ioane ma se vaega o tagata Paiute ia le aumalaga i Mountain Meadows. E ui i le taimi muamua sa lē mautonu tagata Paiute pe auai, ae sa folafola i ai e Ioane ma isi ta’ita’i o le lotoifale e tauia i latou i oa gaoi pe afai latou te auai i le osofaiga.³⁰

Sa matuā faate’ia Isaako i le tala. E tusa ai ma le fuafuaga, sa tatau ona tupu le osofaiga pe a tuua e le vaega a Arkansas le laufanua, ae le o luma mai. Sa lipoti mai nei e Ioane e toafitu tagata malaga sa fasiotia ma o le isi sefuluono sa faamanu’alia. Sa faataali’oli’o e tagata malaga a latou taavale solofanua, ma tali atu, ma fasiotia ai e lē itiiti ifo i le toatasi o tagata Paiute.³¹

Ao tupu le faalavelave i Moutain Meadows, sa tusi atu Isaako ia Polika Iaga mo se fautuaga. Sa ia lipoti atu sa osofaia e tagata Paiute ia se laina o taavale solofanua. Sa ia tusia faapea sa taufaamata’u e le aumalaga ia le Au Paia i Cedar City, ae sa ia lē ta’ua ai le vaega a tagata na nofoia nofoga ia i le fuafuaina ma le faataunuuina o le osofaiga.³²

Sa tuuina atu e Isaako le tusi ia Iakopo Haslam, o se sui talavou o le militeli, ma faatonuina o ia e tietie i se solofanua i le vave e mafai ai i le Aai o Sate Leki.³³ Sa ia tusi loa ia Ioane. “O le a e taumafai i le mea sili e te mafaia e taofi ese Initia mai tagata malaga,” na tusi atu ai, “ma puipuia i latou mai le afaina seia i ai nisi faatonuga.”³⁴

I lena afiafi, sa iloa ai e Isaako ina ua mae’a ona osofaia e Ioane ma le au Paiute le vaega, sa sailia le nofoaga e tagata faaauupegaina o le Au Paia o Aso e Gata Ai mo ni tagata se toalua o le vaega o e sa tuua Mountain Meadows i le amataga o le vaiaso e saili mai a latou manu na sē. Sa latou mauaina ia tagata malaga ma fanaina le tasi o i laua. O le isi tagata malaga sa sola ese ma toe foi atu i le tolauapiga a le vaega, ma ua ia iloa e toalua tagata papa’e sa osofaia o ia.

Afai e le i iloa muamua e tagata malaga o lea sa aafia le Au Paia o Aso e Gata Ai i le osofaiga o lo latou tolauapiga, o lea la ua latou iloa nei.³⁵

I le lua aso mulimuli ane, ia Setema 9, sa feiloai ai Isaako ma taitai sinia o Ioane Higbee, o lē sa faato’ā foi mai lava i le faalavelave.³⁶ Talu mai le uluai osofaiga, sa ta’ita’ia ai e Ioane D. Lee ni osofaiga laiti i le vaega.³⁷ Na iloa e Higbee o le a iu lava ina leai se vai ma leai ni sapalai a tagata malaga. Ae o le a i ai isi laina o taavale solofanua o le a ui mai foi i le nofoaga, ma atonu i ni nai aso oi luma atu, o le a iloa ai le vaega o le Au Paia i le osofaiga.³⁸

Ina ia nanāina le aafiaga a le au faato’a fanua, sa fuafua ai e Isaako ma Higbee faapea e tatau ona taofia e le militeli o le lotoifale le faalavelave. O tagata uma i le vaega o ē mafai ona faailoa maia le auosofa’i sa tatau ona fasiotia.³⁹

Ina ua mae’a le fonotaga, sa alu Isaako i Parowan ia maua se faatagana mai ia Viliamu Dame e faatonu le militeli e osofaia ai le aumalaga. I le talitonu ai pea o le aumalaga sa afaina i le osofaiga a Initia, sa mananao ai Viliamu ma lana aufono e auina atu le militeli i Mountain Meadows e puipuia le vaega ma fesoasoani ia i latou e faaauau la latou faigamalaga.⁴⁰

Ae peitai, i se feiloaiga faalilolilo ma Viliamu sa tautino atu ai e Isaako o lea sa aafia le Au Paia o Aso e Gata Ai i le osofa’iga ma sa iloa e tagata malaga. Sa ia faapea atu e pau lava la latou filifiliga i le taimi lea o le fasiotia o soo se tagata na sao mai o sē e lava le matua e ono molimau e tetee i le aufaato’a fanua.⁴¹

I le manatunatu loloto ai i ia upu, sa tuuesea ai e Viliamu ia le faaiuga a lana aufono ma faatagaina loa se osofaiga.⁴²

I le aso na sosoo ai, 10 o Setema, sa feiloai ai Polika Iaga ma Iakopo Hamblin i le Aai o Sate Leki e a’oa’o le auala e teuina ai meaai e tagata Paiute. Afai e manaomia ona sosola le Au Paia i mauga pe a taunuu ane le vaegaau, sa fia iloa e Polika pe faapefea ona ola i fanua gaoā.⁴³

Ae peitai e foliga mai o le vaegaau ua itiiti ifo se tulaga taufaamata’u nai lo mea sa mafaufau muamua i ai le Au Paia. Sa lata mai nei na oo ane se sui o le vaegaau i le aai ma ta’u atu e le i i ai se faamoemoe o fitafita e faamanu’alia le Au Paia. Sa foliga mai foi o le a lē mafai e le toatele o le vaegaau ona taunuu i le eria ae le i oo i le taumalulu.⁴⁴

A o talanoa Polika ma Iakopo, sa faauilavea le avefeau mai Cedar City i le fonotaga, o Iakopo Haslam, ma lana savali e uiga i le osofa’iga i Mountain Meadows.⁴⁵ Sa faitau e Polika le tusi ona tilotilo atu lea i le avefeau. Sa malaga Iakopo i le 250 maila i aso e tolu—e aunoa ma se moe. Ma lona iloa e matuā itiiti se taimi e faama’imau, sa talosaga ai Polika ia te ia pe mafai ona ia toe faaoo atu lana tali i Cedar City. Sa ia fai mai e mafai.⁴⁶

Sa saunoa atu Polika ia te ia e fai sina ana moe ma toe foi mai mo lana tali.⁴⁷ Sa malaga ese Iakopo, ae tusi e Polika lana tali. “E tusa ai ma laina o taavale solofanua a tagata malaga mai e ui mai i o tatou nofoaga faato’a, e le tatau ona tatou faalavelavea i latou se i vagana ua muamua ona faailoa atu ia i latou e ‘alo’alo ese,” sa ia faatonu atu ai. “E lē tatau ona outou faalavelave ia i latou. O Initia tatou te iloa o le a faia lava le mea e fiafia i ai i latou, ae e tatau ona outou taumafai e puipui lagona lelei ma i latou.”

“Tuu i latou e o i le filemu,” o le augani atu lea a Polika.⁴⁸

I le itula mulimuli ane, sa tuuina atu e Polika le tusi ia Iakopo ma savavali ma ia i le pou o loo nonoa ai le solofanua i fafo o lona ofisa. Sa ia faapea atu, “Uso Haslam, ou te manao e te matuā tietie faanatinati atu.”⁴⁹

E ui lava e le i toe i ai se manatu o le Au Paia i le Aai o Sate Leki e toe oo mai ni fitafita e osofa’ia o latou auala i lena vaitau, o le Au Paia i Iutā i saute sa lē iloa lava ia tautinoga o le filemu a le vaegaau ma faatonuga a Polika ia ‘aua le faalavelave i laina o taavale solofanua a tagata malaga mai. O le Au Paia i Cedar City sa talitonu pea o loo faamoemoe le vaegaau e faaumatia i latou.

I le silia ma le vaiaso, sa vaavaai pea tamaitai i le taulaga i alii i o latou aiga ua tupu pea le faateleina o le atuatuvale e uiga i le aumalaga mai Arkansas. Sa i fafo pea alii mai o latou aiga i le leva o le po, sa faia aufono, ma taupulepule auala e taulimaina ai le tulaga ua i ai. O le taimi lea ua savavali atu le militeli i Mountain Meadows.⁵⁰

I le aoauli o le aso 10 o Setema, sa feiloai ai tamaitai mo la latou lotu faalemasina a le Aualofa. O nisi o tamaitai sa lagona le faamata’uina ina ua ui ane le aumalaga i Cedar City. O nisi o i latou, e aofia ai Anapela Haight ma Hana Klingensmith, o āvā a ta’ita’i o ē sa auai i mea na tutupu i le vaiaso ua te’a.⁵¹

“O ni taimi faigata nei,” sa ta’u atu e Anapela i tamaitai, “ma e tatau ona tatou auai atu i tatalo faalilolilo mo a tatou tane, atalii, tamā, ma tuagane.”

“Auai tuusa’o atu i tatalo faalilolilo mo le usoga o loo o atu i fafo e galulue mo lo tatou puipuiga,” sa lagolago atu ai Litia Hopkins, o le peresitene o le Aualofa. Sa faatonuina ai loa e ia ma ona fesoasoani ia tamaitai ma tofia nisi uso e asiasi atu i isi tamaitai i le aai atoa.

A o le i faaiuina le sauniga, sa latou usuina se viiga.

Salamō ma faamamā mai agasala,
Ona ‘e manumalo lea i se pale o le ola;
Auā o le aso tatou te saili ua lata mai, ua lata mai lava.52

I le taimi lea i Mountain Meadows, sa faapotopoto atu ai le onosefulu i le fitusefulu alii militeli mai Cedar City ma isi nofoaga faato’a tuaoi faatasi ma Ioane D. Lee i le nofoaga o lafumanu a Iakopo Hamblin, lea lava e le i foi mai mai i le Aai o Sate Leki.⁵³ O nisi o alii militeli o talavou, ae o le toatele o i latou e i le vaitausaga o le luasefulu ma le tolusefulu.⁵⁴ O nisi o i latou sa taunuu mai ma le manatu sa latou o mai e tanu tagata oti.⁵⁵

I le afiafi, sa toe iloilo e Ioane Higbee, Ioane D. Lee, ma Filipo Klingensmith, ma isi ta’ita’i le fuafuaga o le osofa’iga faatasi ma alii militeli. Sa taitoatasi ona malilie nei alii i le fuafuaga, ma le talitonu faapea afai latou te tuua le vaega a Arkansas e o saoloto, o le a iloa ai e fili o le Ekalesia le mea moni e uiga i le osofa’iga.⁵⁶

I le taeao na sosoo ai, i le aso 11 o Setema, sa i ai le alii luasefulu-tolu-tausaga o Nifae Johnson i luga o le tumutumu a’ega e iloa atu ai Mountain Meadows. Talu ai e tautala i le gagana Paiute, sa faatonuina o ia e ta’ita’ia tagata Initia i le osofa’iga. Sa manao Nifae e faatali seia maua mai se tala mai ia Polika Iaga, ae sa finau le militeli e osofa’i loa i le taimi lena. Sa talitonu Nifae sa leai sana filifiliga ae ia galue faatasi loa ma i latou.⁵⁷

Sa ia matamata a o feiloai le satini o le militeli, o loo tauaveina se fu’a pa’epa’e o le filemu, ma se tasi o le aumalaga i fafo o le poloka sa siomia le vaega ma ofo atu le fesoasoani i ē sa faasaoina. Ina ua talia e le aumalaga lea ofo, sa agai atu loa Ioane D. Lee i le poloka e fai feutagaiga o le laveai. Sa ia faatonuina le vaega e nanā a latou laaumalosi i taavale ma tuu a latou lafumanu ma oloa uma e fai ma meaalofa mo le au Paiute.⁵⁸

Sa faatonuina loa e Ioane le aumalaga e mulimuli atu ia te ia. E lua taavale solofanua sa i ai tagata mama’i, o le au manunu’a, ma fanau laiti sa ta’ita’ia le ala, ma se laina o tamaitai ma fanau matutua atu. O tama talavou matutua atu ma tamaloloa sa savavali maomao i tua atu, e tofu ma le alii militeli faaaupegaina i ona tafatafa. O nisi o alii ma tamaitai sa tauaveina fanau laiti i o latou lima.⁵⁹

Sa iloa lelei e Nifae le mea o le a tupu. O le a aga’i atu le aumalaga i le fanua o le lafumanu a Hamblin. I se taimi, o le a avatu e Higbee se faailo i alii militeli taitasi e liliu ma fana le tagata malaga o loo i ona tafatafa. Ona faatonu loa lea e Nifae le au Paiute e osofa’i.⁶⁰

E le i umi ae ui ane loa Ioane D. Lee ma le aumalaga i lalo o le nofoaga o loo lalafi ai Nifae ma le au Paiute. Sa faatali Nifae mo le faailo mai ia Higbee, ae e le i oo mai. I le lē mautonu, sa tauivi le au Paiute e lalafi pea a o taumafai foi e faatopetope e faalatalata i le savaliga.⁶¹ Na iu lava ina liliu le solofanua a Higbee ma faasaga i le militeli.

“Taofi!” na ia ‘e’ē atu ai.⁶²

Ina ua faalogoina e alii militeli le faailo a Higbee, o le toatele o i latou sa liliu a latou laaumalosi i tamaloloa ma tama ma fasioti i latou i le taimi lava lena. E tasi le pa leotele sa foliga mai sa toe faaleo pea lava pea i le vaomatua atoa a o ufitia atoa le aumalaga e le asu o pulufana.⁶³ Sa faailo atu e Nifae i le au Paiute e osofa’i, ma sa latou fepuna a’e mai o latou tulaga ma fanaina tagata malaga na latalata atu ia i latou.⁶⁴

O tagata malaga sa faasaoina mai le faasologa o pulufana muamua sa sosola ese ia faasaoina o latou ola. O Higbee ma isi alii i luga o solofanua sa polokaina i latou a o tuliloaina i latou e le au osofa’i i le laueleele ma fasiotia i latou, ae faasao ai tau lava o tamaiti sili ona laiti.⁶⁵ I taavale sa i ai ē mama’i ma manunu’a, sa faamautinoa e Ioane D. Lee e leai se isi e sao e mafai ona ia faamatala le tala.⁶⁶

Mulimuli ane, sa ufitia Mountain Meadows i le manogi o le toto ma pulufana. E sili atu ma le 120 tagata malaga sa fasiotia talu mai le uluai osofa’iga i le fa aso talu ai. A o su’eina e isi au osofa’i tino mo ni meatotino, sa aumaia faatasi e Filipo Klingensmith fanau laiti e sefulufitu ma ave i latou i le fanua o lafumanu a Hamblin. Ina ua vaai le āvā a Iakopo Hamblin o Rasela i tamaiti, o le toatele o i latou o loo fetagisi ma ufitia i le toto, sa nutimomoia lona loto. O se tasi o fanau sili ona laititi, se teineitiiti e tasi le tausaga, sa aafia lona lima i se fana.⁶⁷

Sa manao Ioane D. Lee e tuu eseese le teineitiiti lavea mai ona uso e toalua, ae sa tauanau o ia e Rasela e tuu faatasi pea i latou.⁶⁸ I lena po, ao tausia e Rasela fanau mafatia, sa faia le moega o Ioane i fafo o le fale ma moe loa.⁶⁹

I le taeao po lava na sosoo ai, sa taunuu atu Isaako Haight ma Viliamu Dame i le fanua o lafumanu a Hamblin. O le taimi muamua lea na asiasi mai ai se isi o i laua i Mountain Meadows talu ona amata le osofaiga.⁷⁰ Ina ua ia iloa le fuainumera o tagata sa fasiotia, sa matuā faate’ia Viliamu. “E tatau ona ou lipotia lenei mataupu i pulega,” sa ia faimai ai.

“Ma ta’u faatasi ai oe lava ma le toatele?” na fai atu ai Isaako. “E leai ma se mea na faia vagana ai sa faia i au faatonuga.”⁷¹

Mulimuli ane, sa taitaia e Ioane D. Lee nei alii e toalua i le nofoaga sa faoo ai le oti. O faailoga o tagata maliliu sa salalau solo, ma o nisi alii sa tanuina tino maliu i tuugamau papa’u.⁷²

“Ou te le i manatu sa matuā toatele fafine ma tamaiti,” na fai mai ai Viliamu, na sesega ona foliga.⁷³

“O Colonel Dame sa fautuaina ma faatonuina a’u e faia le mea lea, ae o lenei ua manao e alo ese mai ai ma tuua ai na o a’u,” sa fai atu ai Isaako ia Ioane, ma lona leo ua tumu i le ita tele. “E tatau ona tu i luga ma talia le mea sa ia faia, e pei o se tama’i tagata.”

“Isaako,” na fai atu ai Viliamu, “Ou te le i iloa sa matuā toatele nauā i latou.”

“E leai se eseesega i lena mea,” na fai atu ai Isaako.⁷⁴

Muliumuli ane, ina ua uma ona tanuina uma tagata maliliu, sa ta’u atu e Filipo Klingensmith ma Isaako i alii militeli ia tausisia la latou matafaioi na fai i le fasiotia o tagata, o se mea faalilolilo.⁷⁵ Sa le i umi ae taunuu mai Iakopo Haslam, le avefeau sa auina atu i le Aai o Sate Leki, ma faatonuga mai ia Polika Iaga ina ia tuu le vaega o taavale solofanua e o i le filemu.

Sa amata ona tagi lotulotu Isaako.⁷⁶ “Tuai tele,” na ia fai mai ai. “Tuai tele.”⁷⁷