Te Tembora ae Tabu
Inanon tembora, membwa n te Ekaretia ake a katauaki bwa a kona n iria n te kabanea n rietata ni kabooan otenanti ni kamaiu ake a tia ni kaotaki nakoia aomata nako.
Inanon taian tembora ti kona n ira te kabanea n rietata ibukin kabooan otenanti
A mwaiti kabwarabwara iroun temanna are e kan nakon te tembora. Taraakin tinanikuna e taraa ni kanikinaea tabena ae nano ibukin te maiu n tamnei. Aio bon te bwai ni kakoaua ae rangi n ootara riki inano oona. Rietan te mataroa nakon te tembora e kaota te kanikinaa n te karinerine “E TABU BWA ANA BWAI IEHOVA.” Ngkana ko rinnako n taian tembora ake a tia ni katabuaki, koa roko n ana auti te Uea.
Inanon taian tembora, membwa n te Ekaretia ake a kororaoi a kona n ira te kabanea n rietaata ni kabooan otenanti ake a tia ni kaokaki nakoia aomata. Ikekei, te bootaki ae tabu, n tatabemaniia ana kaitiakaki ao ni kabiraki ao ni kairaki ao ni bwaintangiraaki ao ni kabaeaki. Ao ngke tia tia nentaute ao ni kabaeaki, ti kona ni iri otenanti n tembora n tei ibukiia naake a tia ni mate n aki karekei kakabwaia aikai. Inanon tembora otenanti aika a tabu a karaoaki ibukiia ake a maiu ao ai aroia naba ake a tia ni mate.
Taian Otenanti ao bootaki n te tembora a mangori, tikiraoi, man tabu
Te wareware raoi man koroboki aika a tabu e kaotia bwa te uea e aki kabanei n taekini nakoia ni kabane aomata. Iai tabeua kakoaua ake a kakaawaki imwaain karekean rongorongo aika a tabu. Bootaki n te tembora a mena n te karinan aei.
Ti aki maroroakini otenanti n te tembora i tinanikun taian tembora. Bon tiaki te kantaninga (iroun te Atua) bwa atatai ni bootaki n te tembora aikai a na bon tianaki nakoia tabeman ake a rineaki ake a na kukurei iai ni kakoaua bwa aomata tabeman a na bon aki atai. Ni koauana, kaanga bon kaitaraana. Ma te kakaonimaki ae korakora ti boutokarake nanora bwa ti na kororaoi ao n tauraoi ni kaea te tembora. Naake a tia n nakon te tembora a tia ni karekea ae tamaroa: N te bong teuana ao tamnei n tatabemaniia ake a maiu a kona ni karekea te tibwanga n ongo te euangkerio ao ni karekei ke n totokoi bwaai ake e katauraoi te tembora. Ngkana e katinanikuaki te tibwanga aei, te totoko e na bon nakon temanna ma temanna.
Otenanti ao bootaki n te tembora a mangori. A tamaroa. A tabu. A bon taburoroko bwa aonga n aki anganaki naake aki tauraoi. Kan ataakin bwaai ake a karaoaki n te tembora bon tiaki te katauraoi. Te kan atatai n tii ngaia bon tiaki te katauraoi. Te katauraoi ibukin otenanti e kairii mwaneka ni katauraoi: onimaki, rairannano, bwabetiito, kamatoaaki, kororaoi, tau n te roro ao te kororaoi ibon iroun temanna are e roko ni kaoaki bwa te iruwa inanon ana auti te Uea.
Naake a kororaoi a kona n rin n te tembora
Nikabane ake a kororaoi ao a tau n aroia nako a kona n rin n te tembora, ikekei bwa ana kaotaki ikekei karaoan mwakuri aika a tabu ao otenanti.
N te tai are koa ataa iai kakaawakin kakabwaia n te tembora ao tabun otenanti ake a karaoaki n te tembora, ko na bon aki titiraki rietatan ana kainibaire are e kaweneaki iai aron te rin n ana tembora te Uea ae mimitong.
E riai n reke iroum te beebwa ni kariaiakaki ae boou nakon te tembora. Te beebwa ni kariaiakaki aei e riai n tiainaaki iroun te aobitia are tabenna n te Ekaretia. Tii naake a kororaoi ake a riai n nakon te tambora. Am bitiobi n am aono ke beretitenti n te mwaanga ae iai irouna te kariaiakaki ni karaoi bairean kororaoim imwaain are e ko karekea am otenanti n te tembora. Te intawiu aei e bon rangi ni kakaawaki, bwa bon te tai ni kakaae ma ana toro te Uea are e a tia ni katabuaki bwa e na karaoia ni kairan maium. Ngkana iai te bwai ae aki eti inanon maium, te bitiobi e na kona ni buokiko ni kamaunaa. Rinanon te kainibaire aei, ko kona ni kaota ke ni buokaki ni katea aron kororaoim n rin n te tembora ma ana kariaia te Uea.
Te intawiu ibukin te kariaiakaki n te tembora e karaoaki ni kaonotaki imarenan te bitiobi ao te membwa n te ekaretia. Ikai te membwa e titirakinaki titiraki ni kakaae n taekan anuan teuanne ke neienne are e kakaraoi, kororaoina, ao arona ni kakaonimaki nakon te Ekaretia ao ana aobitia. Te aomata e riai ni kaotia bwa e maiuakina te itiaki ao e kaawakin Tuan te Mauri, kabwakaa ana kabwianibwai ae bwanin, maiuakina ana reirei te Ekaretia, ao akea irekerekena ke ana nanoanga ma kurubu ake a kitana te koaua. Te bitiobi e kairaki bwa karaoan bwaai aika a kainaki taekaia ma naake a intawiunaki n tatabemnaiia, bon moan baan te kakaawaki.
Kaeka aika a butimwaeaki nakon ana titiraki te bitiobi e na kateaki n aron te tua bwa e kororaoi te aomata ni karekea te beebwa ni kariaiakaki nakon te tembora. Ngkana te aomata are e bubuti kan riinna e aki kaawakin tuua ke iai te bwai ae tuai n raira nanona mai iai n taekan maiuna are e kainnanoa kaetan arona, neienne ke teuanne e kakaawaki bwa ena karaoa te rairannano ae koaua imwaain reken ana beebwa ni kariaiakaki nakon te tembora.
Imwiin karaoan te intawiu n aron aei te bitiobi, te titeiki beretitenti n arona naba e na intawiu ma ngkoe imwaain ae e kona n reke am otenanti n te tembora.
Te reirei n te tembora bon te kanikinaa
Imwaain te nako nakon te tembora n te moan tai, ke ngkana imwiin taai aika mwaiti, e kona ni buokiko n ataia bwa te reirei n te tembora e karaoaki bwa te kawai ae e na tei bwa te kanikinaa. Te Uea, Te Mwatita n Tia Reirei, e anga mwaitin Ana kaetieti n te kawai aei.
Te tembora bon te reirei ae rangi ni kakannato. Bon te auti n reirei. N te tembora, te otabwanin e kateimatoaaki bwa e na tamaroa ibukin kaetieti iaon bwaai aika a nano n te maiu n tamnei. Unimwaane John A. Widtsoe are e a tia ni mate man te Kooram n te Katengaun ma uoman n Abotoro e rangi ni kinaaki bwa te beretitenti n te uniwetiri ao te tia wanawana ae tanoata n te aonaaba. Iai ana karinerine ae korakora ibukin te mwakuri n te tembora ao e taekinna n te bootaki teuana:
“Otenanti n te tembora a kaira te baire ae bwanin n te mwakuri ni kamaiu, are e reiakinaki n te tai teuana ma teuana irouia taan kairiiri n te Ekaretia, ao e kamataatai bwaai aika a kanganga ni kaotaaki. Akea te bwai ae uruaki ke ae bwakee ni karinan ana reirei te tembora inanon ana baire ae korakora n te mwakuri ni kamaiu. Bwaninin rabakau n te entaumente bon teuana te kauntaeka ae korakora ibukin bwaninin otenanti n te tembora. N reitia riki, katabwaninan raoi te kakae ao kabwarabwaraan te baire n te Euangkerio, e karika te taromauri n te tembora bwa teuana te kawai ae rangi bane arona ni kaukan te iango ni kaineti ma te kainibaire n te Euangkerio.” (“Temple Worship,” Utah Genealogical and Historical Magazine, Eberi. 1921, 58).
Ngkana ko na nako n te tembora ao uringnga bwa te reirei bon taian kanikinaa, ko bon aki kona n rin ma te iango ae eti n akean am taratara ae kabwabwakaki, n namakina riki te karietaataaki, ma am atatai ae rikirake nakon bwaai ake a mena n te maiu n tamnei. Tamnein te reirei e rang n rianako. E riinga te nano. Te Uea ae Ngaia, te Matita n Tia Reirei, e reireiniia Ana reirei ni katoatai n taekanikaikonaki‒te kakarabakau are e tei ibukin kanikinaean bwaai ake kaanga a rangi ni kanganga ni kaotaaki.
Te tembora i bon irouna e tei bwa te kanikinaa. Ngkana ko a tia n noora teuana mai ibuakon tembora n te tairiki, n ura taurana ni kabane, ko ataia bwa kanikanin taraana are e kona n nooraki. Ana auti te Uea, ramwaneaki n taian taura, otarake man te roo, riki bwa te kanikina n te mwaaka ao te tamaroa n ana euangkerio Iesu Kristo n tei n aron te biikan n te aonaaba are e iinako riki inanon te roo n te maiu n tamnei.
N rinim n te tembora, ko onei oneam ake ko kakabonganai nakon te kunnikai ae mainaina are bwain te tembora. Karaoan te onoono aio e karaoaki n te ruu ni bwai, ike a katannakoaki iai ma aia kabwate ni bwai ao aia tabo n onoono are e bon onoti. N te tembora kakaawakin te kunnikai ae tamaroa e kateimatoaaki tararuaana. Ngkai ko katikui oneam n te kabwate, ko katikui am iango ma tabeaianga ao kariiri ma ngaia ikekei. Ko otinako man te tabo ae onoti n te ruu n onoono ni bwai mainaina, ao ko namakina te katiteuanaaki ao te namakin ae tii te tikina, ibukina bwa ni kabane ake I rarikim a kunnikainiia n ai arom.
Te mareaki n te tembora bon te otenanti ae moan te kakaawaki man te tembora.
Mai iroumi ake a ingainga ni kan mareaki n te tembora kona bae ni kan ataia bwa tera ae e na riki. Ti aki kona n taekinii taeka n te kabaeaki (n te mare) otenanti itinanikun te tembora, ma ti kona ni kabwarabwara te ruu ni kabaeaki bwa te mwakuri ae moan te tikiraoi, e rau ao e kaonaki n te tamnei, ao e mimitong man te mwakuri ae tabu are e karaoaki ikekei.
Imwaain rokoia taanga nakon te bwaonikarea ibukin otenanti n te kabaeaki, bon ana tai te tia kaira te mare n reitia, nakoia taanga n ataei ake a na karekea, tabeua te reirei. Aikai mai ibuakon iango ake a kona ni karekea taanga n ataei n te tai aei.
“Te bong aei bon am bongi ni mare. E a reke iroumi te namakin n ami mare. Tembora a kateaki bwa te tabo ni katantan ibukin te otenanti ae ai aron aei. Ti aki mena n te aonaaba. Bwaai iaon te aba aki kabonganaaki ikai ao akea rekerekeia iaon te bwai ae ti karaoia ikai. Ti a tia n otinako man te aonaaba n rin inanon ana tembora te Uea. Aio e a riki bwa te bong ae moan te kakaawaki ni maiumi.
“Ko bungiaki, kaoaki nako aon te aba, irouia kaaro ake a katauraoi tamnei n rabwata ibukin tamneim bwa ko na karekea. N tatabemani ngkami kam a tia ni bwabetiitoaki. Te bwabetiito, otenanti aika a tabu, bon te kanikina n te kaitiakaki, kanikina n te mate ao te mangauti, kanikina n te otinako inanon te maiu ae booureirei. E kantaningaa te rairannano ao te kaitiakaki man buure. Ana toa te Uea n te Katairiki bon kaboouan te berita n te bwabetiito, ao ti konaa, ngkana ti maiuakinna, kateimatoaa kamaunaan buure.
“Ngkoe, te mwaane ae te tia mare, ko katabuaki nakon te nakoanibonga. Koa tia ni moan anganaki te Nakoanibonga ae te Aaron ao koa bae n tia n rikirake inanon nakoa ake inanona—riikan, tia reirei, ibonga. Ngkanne e a roko te bong are koa karekea te kororaoi ni karekea te Nakoanibonga ae te Merekitereka. Te Nakoanibonga anne, te kabanea n rietaata n nakoanibonga, e kabwarabwaraaaki bwa ai aron te oota ae tabu mai iroun te Atua, ke te Nakoanibonga ae tabu imwiin ana Oota Natin te Atua, (tara Arama 13:18; Ereman 8:18; Doctrine and Covenants 107:2–4). Ko a anganaki nakoam n te nakoanibonga. Ko a riki ngkai bwa te unimwaane.
“N tatabemanii ngkami kam a tia ni karekea ami entaumente. N te entaumente anne ko anganaki te kamaiuaki are e kona ni karekeaki ae akea tokina. Ma bwaai ni kabane aikai, ni karineana teuana, bon moan waaki ao katauraoi nakoim n rokom n te baonikarea ni kabaeaki bwa buumwane ao buuaine ibukin ngkaii ao n aki toki. Ko a riki ngkai bwa te utu, n inaomata ni mwakuri n te karikibwai n te maiu, ni karekea te tai rinanon te kakaonimaki ao te anganano ni karikiia ataei nakon te aonaaba ao ni kaikawaiia ao ni buokiia ni kamanoia rinanon te maiu ae mamate are a maiu inanona; n nooria n te bong teuana, ngkai koa tia n roko, n ira karaoan taian otenanti aikai n te tembora.
“Ko roko n ingaingan nanom ao koa tia ni bukinaki bwa ko kororaoi. Ni butimwaeami i bon iroumi n te berita ni mare bon te mwioko ae mimitong, te mwioko are karekei taian kakabwaia ake aki kona ni warekaki.”
Mwaakan te Kabaeaki e bae iaon te aba ao i karawa.
Ngkana ko kan oota ni kauoua te rongorongo ao te reirei n te mwakuri n te tembora, ti riai n oota bwa tera te mwaaka n te kabaeaki. Ti riai ni katarataraa, riki nakon are iaona, bukin tera ngkai kiingin te kariaiakaki ni mwakuri n te mwaaka ni kabaeaki a rangi ni kakaawaki.
“Ao Iesu, ngke E nako n aba ake i rarikin Kaitareia i Biribi, ao E titirakiniia ana reirei ni kangai, A taku aomata ba antai Natin te Aomata? …
“Ao e kaeka Timoni Betero ni kangai, Bon te Kristo Ngkoe, are Natin te Atua are maiu.
“Ao E kaeka Iesu ni kangai, Ko a kabwaia, Timon, ae natin Iona: ba e aki kaota aei nako im, te iriko ma te rara, ma E kaotia Tamau are i karawa.
“Ao I taku nako im, b’a Betero ae te atibu ngkoe, ao N na katea au ekaretia i aon te b’a aei; ao a bon aki kataea ana kai mataroani neia tamneia mate.
“N na anganiko kingin uean te Atua: ao ane ko kabaea i aonaaba ao e a manga kabaeaki naba i karawa: ao ane e kabwara i aonnaba ao e a manga kabaraki naba i karawa.” (Mattaio 16:13, 16–19).
Betero ngaia are e taui kiing. Betero ngaia are e taua te mwaaka ni kabaebae, te kariaiakaki anne are e uota te mwaaka ke tua iaon te aba ke ni kabuaa iaon te aba ao e na riki naba i karawa. Kiing akanne e taui te Beretitenti n te Ekaretia—nakoia burabeti, taan mamata, ao taan kaotioti. Te mwaaka ni kabaebae ae tabu anne e reke iroun ngkai n te Ekaretia. Akea riki te bwai ae tabu iangoana irouia ake a ataa kakaawakin te kariaiakaki aei. Akea riki ae kaan ae kona n tauii. Iai tabeman mwaane ake a tia n anganaki te mwaaka ni kabaebae iaon te aba n taai are e reke—ni katoai tembora bon mwaane ake a tia n anganaki te mwaaka ni kabaebae. Akea ae e kona ni karekea tii ma iroun te burabeti, te tia mamata, ao te tia kaotioti ao te Beretitenti n ana Ekaretia Iesu Kristo ni Boong Aika Kaitira.
Te Burabeti Iotebwa Timiti e taku bwa e aki toki n titiraki te titiraki ae “‘Ti na kona n aki kamaiuaki n akean karekean otenanti aikai ni kabane, ao a bati riki?’ N na kaekaa, Tiaki, tiaki ni bwaninin te mwakuri ni kamaiu. E taku Iesu, ‘A bati nne ni maeka n ana auti Tamau, ngke akea ao nna kaman tuangingkami; bwa I nako ni katauraoi nemi i mwaimi.’ [Tara Ioane 14:2.] Auti ae kabonganaaki ikai bwa abanuea; ao te aomata are e karietataaki nakon te nne ae te kabanea n rietaata e riai n ira tuan te tiretio, ao ni kabane naba tuua.” (n Rongorongon te Ekaretia Rimoa, 6:184).
Te mwakuri n tembora e karika te mwaaka n te maiu n tamnei
Taian tembora a boboto iaon korakoran te maiu n tamnei n te Ekaretia. Ti riai ni kantaningaia bwa teuare e buakaka e na kataia ni kamangaoira n aron te Ekaretia ao ma ngaira n tatabemaniira ngkai ti ukeuke ni karaoa mwakuri ae kairaki iroun te tamnei ao ae tabu. Mwakuri n te tembora a uota te totokoaki ibukina bwa e kakorakora te mwaaka n te maiu n tamnei irouia aika a Itiaki ni boong aika Kaitira ao ni kabutaa te Ekaretia.
Ni katabuan aan atibuun te Logan Utah Tembora Beretitenti George Q. Cannon, imwiina te Moan Beretitentii, e taekina te taeka aei:
“Nikabane aan atiibu ake a kaweneaki ibukin te Tembora, ao ni katoai Tembora ake a tia ni kaineti nakon ana oota te Uea are e kaokia ibukiia ana Nakoanibonga aika tabu, e kauarerekea mwaakan Taatan iaon te aba, ao ni karikirakea mwaakan te Atua ao AtunAtua, e kamwainga karawa ni korakoran mwaakana ibukira, e kaoti nakoira ao e karuoi kakabwaia nakoira mai iroun te Atua ae Akea tokina, ao naake a roko naba n te tai anne” (in “The Logan Temple,” Millennial Star, Nobembwa 12, 1877, 743).
Ngkana membwa n te Ekaretia a rootaki ni kanganga ke ngkana ana karaoi babaire aika a karawawata aia iango, te bwai ae e rangi n ataaki irouia bwa ana nakon te tembora. Bon te tabo ae raoiroi ibukin arora. N te tembora ti kona ni karekei iango n te maiu n tamnei. Ikekei, n tain te taromauri n te tembora, ti “ti a kitana te aonaaba aei.”
N tabetai ara iango a karawawataaki ma kanganga ao a mwaiti bwaai aika tamaroa ni katika ara iango n te tai teuana ike ti aki kona ni iangoi raoi ao n taratara raoi. N te tembora te mabubu ni katabetabe e taraa n mauna nako, te nang are e kaan ma aon te aba ao te mabubu e tara ni kaitiakaki, ao ti kona n “noori” bwaai ake ti aki kona n noori mai imwaaina ao ni kunei kawai rinanon ara kaanganga are ti aki atai mai imwaaina.
Te Uea e na kakabwaiaira ngkai ti karaoi otenanti aika a tabu n te tembora. Kakabwaia ikekei a riai n aki tianaki nakon ara mwakukri nakon ara tembora. Tina bon kakabwaiaaki ni bwaai ni kabane.
Ara mwakuri n te tembora e rabuniira ma te otanga ao te katantan
Akea te mwakuri ae e katantan riki nakon te Ekaretia aei nakon te mwakuri n te tembora ao te kakaae n rongorongon te utu are e boutokaia. Akea te mwakuri ae e rangi ni itiaki n te maiu n tamnei. Akea te mwakuri are ti karaoia ae e anganiira riki te mwaaka. Akea te mwakuri ae kainnanoa te kainibaire ae rietata riki n te tamaroa.
Ara mwakuri n te tembora e rabuniira ma te otanga ao te katantan, nakoira n tatabemanira ao ai aomata.
Ma ngaia are nakomai nakon te tembora‒nakomai ao karekei taian kakabwaia. Bon te mwakuri ae tabu.
Panama City Panama Tembora. Katabuaki Aokati 10, 2008.
Tokyo Japan Tembora. Katabuaki Okitobwa 27, 1980.
Curitiba Brazil Tembora. Katabuaki Tuun 1, 2008.