Ko e ʻUhinga ʻOku Mahuʻinga ai e Ngaahi Filí
Ko ʻeku ngaahi taumuʻa fakatāutahá
Ngaahi tā fakatātā ʻa Allen Garns
ʻOku ʻi ai e ngaahi fili te ke fai he ʻaho kotoa. ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻo e ngaahi fili ko iá ʻoku ʻikai haʻane fuʻu kaunga ki ho fakamoʻui taʻengatá (“Ko e sote lanu hā ʻoku totonu ke u tuí?”), pea ʻi ai e niʻihi ʻo kinautolu ʻoku fekauʻaki kotoa ia mo ia (“ʻOku totonu nai ke u maumauʻi e fekaú ni?”). Mahalo te ke fifili ʻi ha taimi ʻe niʻihi, “ʻOku mahuʻinga nai ʻeku filí?” Pe te ke fakakaukau, “Kapau ʻoku ʻikai ke ʻiloʻi ʻe ha taha e meʻa ʻoku ou faí, ʻoku uesia moʻoni nai heʻeku filí ha taha?” Ko e talí ko e ʻio! ʻOku mahuʻinga e ngaahi filí.
Ko e hā ʻOku Nau Mahuʻinga Aí
Ke mahino e ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai hoʻo ngaahi filí, fakakaukau ki he maama fakalaumālié. ʻI he taimi ne fakahā ai ʻe he Tamai Hēvaní ʻEne palani ʻo e fakamoʻuí, ne ʻikai loto ki ai e taha kotoa. Ne fakafepaki ʻa Lusifā ki he palaní mo “feinga ke fakaʻauha e tauʻatāina ke fili ʻa e tangatá” (Mōsese 4:3). Koeʻuhí ko e meʻá ni, naʻá ne hoko ai ko Sētane pea kapusi ia mo e niʻihi ne muimui kiate iá mei langi pea toʻo ai mo e faingamālie ke nau fakalakalaka ʻi he moʻui fakamatelié. Naʻe fuʻu mahuʻinga e tauʻatāina ke filí ʻi he palani ʻa e ʻOtuá pea ko kinautolu ne nau feinga ke fakaʻauha iá ne kapusi kinautolu mei langi!
ʻOku ʻomi ʻe he palani ʻa e Tamai Hēvaní ha faingamālie kiate kitautolu ke tau fili pē maʻatautolu koeʻuhí he ko e founga pē ia te tau ako aí, tupulaki, mo hoko lahi ange ʻo hangē ko Iá. Ko e taha e ngaahi taumuʻa ʻo e moʻuí ke ako ke fakaʻaongaʻi fakapotopoto ʻetau tauʻatāina ke filí. Ka naʻe ʻikai ke ʻomai e tauʻatāina ke filí ke tau fai pē ha faʻahinga meʻa ʻoku tau loto ki ai. ʻOku akoʻi ʻe he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú, “ʻOku siviʻi koe lolotonga hoʻo ʻi māmaní ke ke ʻiloʻi pe te ke fakaʻaongaʻi hoʻo tauʻatāina ke filí ke fakahā hoʻo ʻofa ki he ʻOtuá ʻaki hoʻo tauhi ʻEne ngaahi fekaú.”1 ʻOku tau fakahā ki he ʻOtuá ʻoku tau ʻofa ʻiate Ia mo loto ke muimui kiate Ia ʻi heʻetau fili ke tauhi e ngaahi fekaú. Ko e ngaahi fili ʻoku tau faí—kau ai hotau ʻulungāanga ʻi hono fai ʻo e ngaahi fili ko iá—ko ha konga lahi ia ʻo e sivi ʻi he moʻui fakamatelié.
Fili e Leleí
Kuo toutou akoʻi koe ko e fili ko ia ke talangataʻa ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻoku maʻu ai ha ngaahi nunuʻa. Ka kuó ke faʻa fakakaukau nai ʻoku hoko mo e meʻa tatau ʻi he ngaahi fili ʻoku leleí? ʻOku akoʻi ʻe he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú: “Neongo ʻokú ke tauʻatāina ke fili ʻa e meʻa te ke faí, ka ʻoku ʻikai ke ke tauʻatāina ke fili hono nunuʻá. Pe ʻoku lelei pe kovi ʻa e nunuʻá, ka ʻoku muiaki mai ia ko e ola fakanatula pē ʻo e ngaahi fili naʻá ke faí.”2
Ko ia, ko e hā leva e ngaahi nunuʻa ʻo e fili leleí? Mahalo te ke ʻomi ha fuʻu lisi lahi ʻo e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu mei hono fai ʻo e ngaahi fili leleí. Ko e feituʻu lelei ke maʻu ai e ngaahi tāpuakí ni ʻoku ʻi he folofolá mo hoʻo kiʻi tohi ko e Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú. Hangē ko ʻení: “Pea kapau te ke tauhi ʻeku ngaahi fekaú ʻo kātaki ki he ngataʻangá, te ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá” (T&F 14:7); “ʻE ʻomi koe ʻe hoʻo tauhi e Sāpaté ke ke ofi ange ki he ʻEikí pea ki ho fāmilí”3; pe “ʻI hoʻo talangofua ki he [Lea ʻo e Potó], te ke tauʻatāina ai mei he ngaahi maʻunimā fakatuʻutāmakí peá ke mapuleʻi hoʻo moʻuí.”4 Ko ha ngaahi tāpuaki fakaʻofoʻofa moʻoni ia, ka ʻoku toe lahi pē mo ha ngaahi tāpuaki te ke maʻú.
Ne folofola e ʻEikí ʻo pehē ʻoku “totonu ke femoʻuekina ʻa e tangatá ʻi he holi lahi ʻi ha ngāue lelei, pea fai ʻa e ngaahi meʻa lahi ko [ʻetau] fili tauʻatāina,” peá Ne palōmesi mai te tau lava ke “fakahoko ʻa e māʻoniʻoni lahi” ʻi heʻetau fai iá (T&F 58:27). Ko ia ai ʻoku ʻikai totonu ke tau fakaʻehiʻehi pē mei hono fai ʻo e ngaahi meʻa ʻoku koví ka tau toe feinga mālohi ke fai e ngaahi meʻa ʻoku leleí.
ʻOku ʻi ai e taimi ʻoku tau fuʻu hohaʻa ki he ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku ʻikai totonu ke tau faí pea ngalo ʻiate kitautolu ʻoku toe kau ʻi he talangofuá e ngaahi meʻa ʻoku totonu ke tau faí. ʻE lava pē ke mahino kiate koe ko e fili ko ia ke maumauʻi e ngaahi fekaú ʻokú ne uesia kovi hoʻo moʻuí, ka ʻoku mahino nai kiate koe ko hono fili ko ia ke fai e meʻa ʻoku leleí te ne uesia lelei ai hoʻo moʻuí pea mo e moʻui ʻa e niʻihi kehé?
Moʻuiʻaki ha Taumuʻa
Te ke fakapapauʻi fēfē ʻokú ke fai ha ngaahi fili ʻoku leleí? ʻUluakí, fakakaukau ki he meʻa ʻokú ke fie maʻu mei hoʻo moʻuí. ʻOkú ke fie maʻu e moʻui taʻengatá? ʻOkú ke fie maʻu ke sila ʻi he temipalé? ʻOkú ke loto ke ngāue fakafaifekau taimi kakato? ʻOkú ke loto ke ʻosi mei he ʻunivēsití mo maʻu ha ngāue lelei? Kapau ko ia, te ke aʻu fēfē ki aí? Hangē pē ko hono fie maʻu ʻe he kau langá ha mape ke foʻu ha fuʻu fale māʻolungá, te ke fie maʻu ha palani ke langa ha moʻui māʻoniʻoni.
Hiki ha niʻihi hoʻo ngaahi taumuʻá mo e anga hoʻo palani ke aʻusia kinautolú. Tauhi e lisí ʻi ha feituʻu te ke lava ʻo toutou sio ki ai. Pea ʻi he taimi te ke fai ai ha filí, te ke lava ke fakakaukau ki hoʻo lisí ke fakapapauʻi he ʻikai te ke tukuange e meʻa ʻokú ke fie maʻu lahi tahá ki ha meʻa ʻokú ke fie maʻu pē he taimí ni. ʻOku toe hanga ʻe hono fokotuʻu ha ngaahi taumuʻá ʻo ʻai hoʻo ngaahi filí ke pau mo tuʻumaʻu kae ʻikai ke moveuveu, fakatuʻupakē, pe toki makatuʻunga pē he tūkunga ʻoku hokó.
ʻOku ngāue fēfē ʻení? Tau pehē ko e taha hoʻo ngaahi taumuʻá ke ngāue fakafaifekau taimi kakato. Pea ko e pongipongi kotoa pē te ke fai e fili ke ʻā pongipongi ki he seminelí pe hoko atu e mohé ʻi ha foʻi houa makehe. Ko fē ʻi he ongo foʻi fili ko iá ʻe tokoni ke ke aʻusia ai hoʻo taumuʻá? Pe mahalo pē naʻe ʻi ai hoʻo taumuʻa ke lau e Tohi ʻa Molomoná ʻi he fakaʻosinga ʻo e taʻu fakaakó. Pea ʻi hoʻo foki ki ʻapi he tuku ʻa e akó pe kimuʻa peá ke mohé, ʻoku ʻi ai haʻo fili ke lau hoʻo folofolá pe fai ha ʻekitivitī kehe, hangē ko e sio ʻi hoʻo faiva manakoa he TV. Ko e hā te ke filí? ʻOku ʻi ai maʻu pē ha ngaahi fili peheni ke ke fai he ʻaho kotoa. ʻE tokoni ki hono fai hoʻo ngaahi fili te ke aʻu ai ki he ngaahi meʻa ʻokú ke loto moʻoni ki aí ʻa hono manatuʻi maʻu pē hoʻo ngaahi taumuʻá.