iVuvu ena Veivanua Kecega
Saumaki kei na Veisau e Chile
Na isevu ni papitaiso a yaco ena 1956. Sa tiko oqo ena Lotu e 1 na valetabu, 9 na tabana ni kaulotu, 74 na iteki, ka voleka ni 600,000 na lewenilotu e Chile.
Donuya na 58 na yabaki ni kedra itukutuku, sa ra vakaraitaka na lewe ni Lotu e Chile na nodra rawa ni veisau kosi, na vakavinakataki ni nodra bula ki na yasana era sa dusia na parofita. Na yalo oqo e sa veivuke ki na tubu vakaiyanaqa ni Lotu ekea donuya na limasagavulu na yabaki sa oti. Nikua, o Chile e sa voleka ni 600,000 na lewena, ka sa mai 1 kina ena vei 30 na kai Chile e lewe ni Lotu.1
Sikovi Chile e Dua na iApositolo
Ena 1851, a yaco yani kina o Elder Parley P. Pratt (1807–1857) ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ki Valparaíso ena sasaga ni kena tauyavutaki na Lotu. Ia, a sega ni vosataka okoya na vosa vaka-Sipeni vata kei ira na nona itokani, a lailai kivei ira na ivurevure ni lavo, ka sega soti ena vanua na galala ni veivakalotutaki, ka ratou sa sega ni tauyavutaka rawa kina na Lotu.
A vakatura o Elder Pratt kivei Peresitedi Brigham Young (1801–77): “Na iVola i Momani kei na ilavelave rawarawa tale eso sa dodonu mera vakadewataki vaka-Sipeni ka tabaki, ka me qai vagolei na idola ki na matanitu eso oqo ni tomana voli e dua na Matabete bula eso na ka mera wilika—vaka na veika sa volai oya ka tiko kina na yalayala eso ni Kalou, na nodra masu kei na vakabauta na tamata eliu, kei na kaukauwa kei na Yalo ni Kalou me cakacaka vata kei ira ena kena vakacokotaki na kawa kei Isireli.”2
Sa Tauyavutaki na Lotu
Me vaka ni a sega ni vakavotukana na sasaga eliu nei Elder Pratt, a mai sivia tale e 100 na yabaki ni bera ni qai mai tauyavutaki tudei na Lotu e Chile. Ena 1956, rau a talai o Elder Joseph Bentley kei Verle Allred mai na Tabana ni Kaulotu e Argentina me rau vunautaka na kosipeli e Chile, ka sa rekitaka voli ena gauna oqo na duavata vakalotu. E Santiago, a veitokoni kivei rau na daukaulotu oqo na matavuvale na Fotheringham, na lewenilotu ka ratou a toki mai Panama ka a vakanuinui voli me sotava na daukaulotu.
Na isevu ni veipapitaisotaki a vakayacori e Chile ena ika 25 ni Noveba, 1956, ena tobu ni dua na kalavo ni vanua e Santiago. A nanuma lesu o Elder Allred, “Keimami a gole ki na kalavo ni vanua ni bera na cabe ni siga ka vakayaco soqoni vata na masu kei na vosa lekaleka eso. Au a curuma na wai vata kei Baraca Garcia; au a papitaisotaki koya vakailiu, ka qai walu tale na tamata ni oti okoya. A dua dina oqo na gauna vakasakiti. Na ka keimami a vakila taucoko ena tawaguilecavi. … O ira na lewenilotu oqo era na ivuvu ni Lotu e Chile ka’u vakabauta ni ra a tiko yalodina vakayadua me yacova na mate: o ira na Garcías, na Saldaños, kei Sisita Lanzarotti.”3
Kacivi ni iLiuliu
Ena Feperueri 1959, a veisiko o Spencer W. Kimball (1895–1985) ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ki Chile ka vakadreta na gagadre ni nodra vakatorocaketaki na veiliutaki vakaitaukei. Dua vei ira na imatai ni liuliu vakaitaukei o Carlos Cifuentes, ka a daunivakasala taumada kivua na peresitedi ni tabana ni kaulotu, o Robert Burton. O Elder Julio Jaramillo, ka a yaco emuri me dua na Vitusagavulu ni Wasewase ka peresitedi ni valetabu, a vakaraitaka na ka a sotava: “Au a ciqoma na imatai ni noqu vakanananu me baleti Baraca Cifuentes ni’u a sureti ki na dua na soqoni ni matabete ni oti na noqu papitaiso. Ni sa tekivu na soqoni, a lako cake mai okoya ki na itutu ni vunau ia na ka duadua ga au a raica oya na itaukuku ni ligana duka ka loaloa. Au a vakasama no, ‘E rawa vakacava vua na tamata oqo me liutaka e dua na soqoni ena yasa i peresitedi ni tabana ni kaulotu kevaka e duka tu na ligana?’ Oya me yacova ni sa tekivu vosa ka’u a guilecava na veika kece tale eso ena gauna au a vakila kina na yalona. Ena veivosa rawarawa a talaucaka okoya kivei keimami na ivakavuvuli momona eso. E a dua na dauniidini ni masini bibi okoya ka dau cakacaka bera ena vei-Vakarauwai, ka na qai savata na ligana, ia mai na veika lalai e rawati rawa ena nona sitoa a sega kina ni rawa me kauta tani taucoko na qirisi. E kea saraga au a vulica kina me’u na kakua ni dau vakalewai ira na tamata mai na kedra irairai ia me’u na raica na kedra yaga dina saraga vakaiira.”4
Vaqaqacotaki ni iTabatamata Tubucake Tiko Mai
Donuya na 1960 kei na 1970, a vaqaqacotaki na Lotu e Chile sega walega mai na tubu ni iwiliwili ni veiliutaki vakaitaukei matua ia mai na veiparokaramu vou talega ni tara vale kei na vuli. Oqo e oka kina na tara ni valenilotu ka salavata na tauyavutaki ni koronivuli ni Lotu eso, semineri, kei na inisitute.
Ena Maji 1964, na imatai ni rua na koronivuli ni lalai ni Lotu a vakaduri e Chile. A qai mani tadolavi e vica vata tale na koronivuli, ka yacova ni sivia na 2,600 na gonevuli era vakacurumi. Ena itini ni 1970 kei na itekivu ni 1980, eso na koronivuli dola raraba vakarauta a sa mai rawa sara, ka a kacivaka na Lotu na sogo ni koronivuli e Chile
Ni vosa tiko ena parokaramu ni vuli, o Elder Eduardo A. Lamartine, e dua na Vitusagavulu ni Wasewase eliu ka daunivakasala ena gauna oqo ni itukutuku makawa ni Lotu e Chile a kaya, “na koronivuli e Chile era sa dua na veivakayarayarataki levu ki na veituberi vakavuli ka vakayalo ni udolu na itabagone, ka ra sa veivuke ki na vakarautaki ni iliuliu kei na daukaulotu donuya na veiyabaki veitaravi.”5
Na parokaramu ni semineri kei na inisitute a tekivu e Chile ena 1972. E liu, era a vakaitavi taumada na gonevuli ena parokaramu ni vuli e vale ena kalasi vakamacawa. E muri, a vakarautaki e vuqa tale na vuli vagauna. Na veiparokaramu oqo a vakalougatataki ira na itabagone ni vanua ka vukei ira ni vakavakarau ki na veiqaravi vakadaukaulotu tudei. O Elder Eduardo Ayala, e dua na lewe ni Vitusagavulu eliu, a dua vei ira na imatai ni qasenivuli ni semineri ka qai cakacaka emuri ena Tabana ni iVakarau ni Lotu e Chile. A kaya okoya, “Na Turaga a digitaki ira na itabagone ka ra tiko ekea ena gauna oya ka vuqa vei ira sa kaulotu oti ka ra iliuliu levu ka vakamatavuvale vinaka. … Vei au, na semineri kei na inisitute e a ivurevure ni veivakabulai donuya na gauna ni veisaqasaqa levu ena neimami vanua ka’u sa vakavinavinaka ni’u a kacivi me’u cakacaka ena tabana ni vuli.”6
Na iMatai ni iTeki
Ena ika 19 ni Noveba, 1972, o Elder Gordon B. Hinckley (1910–2008), ka lewe taumada ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua, a tauyavutaka na iTeki e Santiago Chile, vata kei Carlos Cifuentes me peresitedi.
Na vakavakarau me baleta na iteki a vakaraitaka na ivakarau ni bula ni Yalododonu e Chile kei na nodra tuvakarau ni muri ira na parofita. A yaco yani o Elder Hinckley e Chile ena vica na vula eliu me tauyavutaka na iteki. Ia ni mai cava na veivakatarogi, e a tosoi ki liu. Ena gauna oya, e vuqa vei ira na tamata a lako curuma voli na leqa vakailavo, ka so vei ira na lewenilotu a sotava voli na dredre ni kena tutaki na lawa ni katini.
A vakamacalataka o Elder Hinckley, “Au a lesu tale ni oti e ono na vula, ia ni’u a veivakatarogi tiko, au a kunea na seraka voli ni vakabauta; era sa tekivu tale ni lako voli ena yalodina kivua na Turaga, a tauyavutaki na iTeki, ka tekivu mai na gauna oya na nodra sa tubu ka kadre.”7
iVuvu ena iYalayala
Edai e sa tiko e rua na iteki e Arica, na siti ena vualiku taudua kei Chile. Na italanoa i Gladys kei Juan Benavidez, na imatai me rau saumaki e Arica, e vakaraitaka na yalo ni ivuvu kei na veivakayarayarataki vakalou ena tauyavutaki ni Lotu e Chile taucoko.
A vakatakilai o Baraca Benavidez ki na Lotu ena 1961 ni a cagina yani vua eso na pepa: “Oqo era a draunipepa ni Reader’s Digest Selections vata e dua na itukutuku matanidavui me baleti ira ‘The Mormons,’ ena ivakamacala ni nodra bula kei na nodra ivakavuvuli,” a kaya okoya.
Ni oti vakalailai, a tauvi mate bibi ka gadreva na veiqaravi vakavuniwai e Santiago. “Ni’u tiko ekea, au a sikova na ganequ ka qai kila ni a sa mai lewe ni Lotu okoya,” a kaya. “A sureti au okoya ki na dua na koniferedi vakasakiti. Ni’u a vakarogoca nona idola masu ka vakasamataka toka na veivosa, au a vakila e dua na reki levu ena yagoqu taucoko ka vakila na veivakauqeti ni Yalo Tabu. Ni sa cava na koniferedi, era a kauti au na daukaulotu me’u laki lululu vata na vakailesilesi veisiko mai, o Elder Ezra Taft Benson (1899–1994), ka lewe taumada ni Kuoramu ni Le Tinikarua.”
A lesu tale o Baraca Benavidez ki Arica ka wasea na veika a sotakaya kivua na nona itau yalewa, o Gladys Aguilar, ka sa watina tiko ena gauna oqo. Oti toka ga e vica na siga, a raica o Gladys e rua na daukaulotu ni lakosivita na nona vale. “Keirau a vakusakusa yani ena vakasaqarai rau,” a kaya o Baraca Benavidez. “Keirau a papitaiso ena ika 1 ni Julai, 1961, vata kei na matavuvale i watiqu. Edai keirau sa vakaluveni ka vakamakubuni ena Lotu. Au sa vakavinavinakataka na Turaga ena cagi liwa oya ka a uvuca mai na itukutuku baleta na Lotu ki na ligaqu.”8
Dua na Gauna Veivakatovolei
Ena veidigidigi ni 1970, a yaco o Dr. Salvador Allende me peresitedi ka tauyavutaka e dua na matanitu vakomunisi. Era sotava na dredre na lewe ni Lotu mai na leqa ni kakana kei na wainimate, na nodra vakatotogani wasoma na daukaulotu, kei na vakauitukutuku veivakacacani.
Ena 1973, na leqa ni veika vakailavo kei na bula veimaliwai a vakavurea e dua na vuaviri vakamataivalu kei na vakatulewa vakatakikoya ka a yaco voli me yacova na 1990. Dina ga ni sa mai matanitu galala ka rawati koya vinaka o Chile edaidai, na ruasagavulu na yabaki oya e a gauna dredre sara vei ira na lewenilotu. Na ilawalawa eso ka saqata na veiliutaki vakatakikoya ni mataivalu era a ravuta na valenilotu eso kei na lewenilotu baleta ni ra nanuma na Lotu a matataka voli na sasaga ni matanitu o Amerika. A kaya o Elder Ayala, e dua na peresitedi ni iteki ena gauna oya, “Keitou na sota vata kei ira na Vakailesilesi Raraba, ka ra na tukuna vei keitou, ‘Yalovinaka, vakayagataka na yalomatua, masumasu vakawasoma, cakava na veika dodonu, me rawa ni ra tiko vinaka na lewenilotu ena loma ni ivavakoso.’”9
Na kena yaco ena vanua na dredre eso vakailavo kei na duidui vakapolitiki ka tawasea na bula e Chile ena itekivu ni 1980, a tubu totolo sara na Lotu. Ena maliwa ni 1970 kei na 1985, a tubu cake na iwiliwili ni lewenilotu e Chile mai na 15,728 ki na 169,361.
Na Valetabu e Santiago
Ena 1980, era a vakalougatataki na Yalododonu ena kacivaki ni kena tara na valetabu e Santiago, Chile.
Na gauna a vakatabuya kina o Peresitedi Spencer W. Kimball na tikina taucoko ni valetabu, e a malumalumu sara; ia na nona tiko ekea a vakaraitaka na nona loloma me baleti ira na Yalododonu ena Ceva kei Amerika, ka a cakacaka vata kei ira mai na 1959. O Sisita Adriana Guerra de Sepúlveda, ka a vakadewa voli vei Sisita Kimball ena soqo, a kaya, “Ni’u a raica na parofita, e dua na turaga lailai ena mata vaka-agilosi, au a tekivu tagi ka sega ni kila rawa na vosa me’u cavuta vua. E se qai matai ni gauna vei au me’u tu ena yasa ni dua na parofita bula. Na raici ni gusu ni vosa ni Turaga eke ena vuravura kei na noqu vanua e sa ka vakasakiti dina.”10
A vakatabui na valetabu ena 1983, ka sa mai kena ikarua kina ena Ceva kei Amerika ka imatai ena vanua vosa vaka-Sipeni.
O Elder Jeffrey R. Holland e Chile
Ena Okosita 2002, a lesia na Mataveiliutaki Taumada e rua na lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua me vakatulewa ena rua na iwasewase ni Lotu: O Elder Dallin H. Oaks a lesi ki na Filipaini, kei Elder Jeffrey R. Holland ki Chile. Na veiqaravi kei na veivakayarayarataki nei Elder Holland ena nona tiko e Chile e sa tawawili rawa, kei na kena ivatuka ena tiko ga ena veitabagauna.
Na veivakadreti taumada nei Elder Holland oya me na vakarautaki e dua na ivakaraitaki ni veiliutaki ena ivakarau ni Turaga. A veivuke okoya ena nodra tuberi na iliuliu vou ka raica uabaleta na tuvai vou, tamusuki, kei na cokovata ni drau na tabanalevu kei na daseni eso ni iteki. Na tuvai vou kei na veituberi oqo a gadrevi me baleta na tubu totolo ni Lotu ena vanua. Na nona veiliutaki a veivuke ni vaqaqacotaka na veitabanilotu ka vakarautaka na Lotu e Chile me baleta na veigauna mai muri.
Me ikuri, a cakava o Elder Holland eso na veitaratara bibi e Chile. O Elder Carl B. Pratt ena Vitusagavulu, e dua na daunivakasala ena Mataveiliutaki ni Wasewase oya, a vakamacalataka eso na veiwekani bibi oqo: “A tauyavutaka o Elder Holland e dua na veiwekani voleka sara vata kei Ricardo Lagos [na peresitedi kei Chile] kei na watina; rau a qarava vata eso na cakacaka ni veivuke vei ira na lewe ni vanua. A yaco me kila o Elder Holland na Apostolic Nuncio [e dua na ivakalesilesi e cake ni Katolika] kei na so tale na tamata rogo e Chile.”11
Vakanuinuitaka na ka Mai Liu
Na sasaga eso nei Elders Parley P. Pratt kei Jeffrey R. Holland, na solibula ni matai ni daukaulotu ka yaco yani ki Santiago, na yalodoudou ni liuliu eso vakataki Carlos Cifuentes kei na so tale na ivuvu eliu e Chile, cokovata kei na vakabauta kei na yalodoudou ni drau na udolu ka ra sa lewena na Lotu me sivia na limasagavulu na yabaki sa ra tara e dua na yavu tudei me baleta na Lotu e Chile. Sa toka kina nikua e dua na valetabu (vata e dua tale sa kacivaki), e dua na koronivuli ni veivakarautaki kina kaulotu, 9 na tabana ni daukaulotu, ka 74 na iteki. Sa tawayalani na veika mai liu ena cakacaka vakayalo ni nodra sureti taucoko na tamata mera lako mai kivei Karisito.
Vuqa na itaba ena itukututku oqo era sa ka ni loloma nei Néstor Curbelo; mawi, e cake: itaba mai vei filipefrazao/iStock/Thinkstock; e ra: itaba mai vei kavram/iStock/Thinkstock
O ira na qasenivuli kei na nodra gonevuli kalasi va ena koronivuli e cicivaka na Lotu e Colegio A. D. Palmer, circa 1966.
Na inisitute ni lotu e Temuco e sa dua vei ira na 50 na inisitute vakaoya e Chile.
iMawi: itaba mai vei Flora Decker Donaldson; itaba kei Elder Melvin J. Ballard mai vei S. W. Ecker © IRI
Na vosa nei Peresitedi Gordon B. Hinckley ki na 48,000 na Yalododonu Edaidai e Chile ena 1996 ena dua na koniferedi e Santiago.
Ena veivuke ki na uneune ni 2010, na itabagone kei na qase ni Chile, na Liga Veivuke ni Momani, ena nodra biuta vata na iyaya ni tiko bulabula.
droini mai vei Marcelo Silva/iStock/Thinkstock