2022
Fakahikihikiʻi ʻe ha Tokotaha ʻAati e Ngaahi Fāmilí ʻi heʻene Fakaʻaliʻali Ngāué
ʻEpeleli 2022


NGAAHI PEESI FAKALOTOFONUÁ

Fakahikihikiʻi ʻe ha Tokotaha ʻAati e Ngaahi Fāmilí ʻi heʻene Fakaʻaliʻali Ngāué

Ko hono tuku atu ʻe ha Mēmipa Mauli mo ha tokotaha nofo Fanganui ʻene fuofua fakaʻaliʻali ngāue ʻo e ʻaati tukufakaholo faka-Maulí ʻo fakafou ʻi ha ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo e fāmilí.

Naʻe tuku atu ʻe ha tangata nofo Fanganui, taʻu 52 ko Pilikihami ʻEnitasoni ʻene fuofua fakaʻaliʻali fakaʻātí ʻa ia naʻe fakatahaʻi ai e tukufakahoko faka-Mauli tukutukú (tā valivali faka-siomitá) mo ha ngaahi meʻa mahuʻinga mei he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ko ha fakamatala fakaʻofisiale mei he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní.

Naʻe fakaava e fakaʻaliʻali ngāue ʻa ʻEnitasoni ne fakahingoa ko e “Ngā tukutuku o te kāinga,” (Ko e ʻapi ʻo tukutukú) ʻi ha Feituʻu Fakaʻaliʻaliʻanga ʻi Fanganui ʻi he ʻaho 1 ʻo Tīsemá pea lele ai ki he 18 ʻo Tīsemá.

Naʻe ui ʻe ʻEnitasoni ʻene ʻātí ko ha ngāue naʻe “fakatefito ʻi he tui.” Naʻá ne lau ha lea ʻa ha palesiteni ʻo e Siasí kimuʻa ko Pilikihami ʻIongi, ʻa ia naʻá ne akoʻi e tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke maʻu ʻa e moʻoní ʻi he feituʻu kotoa pē, ʻo kau ai ʻa e ʻātí mo e anga fakafonuá. Naʻá ne pehē ko e ngaahi ʻulungaanga fakafāmili mo e moʻoni ʻoku maʻu ʻi he anga fakafonua ʻo Maulí ʻoku tatau ia mo e ngaahi meʻa ʻoku maʻu ʻi he ongoongoleleí, pea ʻi hono fakaʻasi fakatouʻosi kinaua ʻi heʻene ʻātí ʻoku mahuʻinga ia kiate ia.

Naʻe pehē ʻe ʻEnitasoni, “ʻOku ʻi ai foki ha ngaahi meʻa ʻoku faitatau ʻi he kakai kotoa pē mo e tui fakalotú, ʻoku lahi ange ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau faitatau aí ʻi hotau ngaahi faikehekehé, pea ʻoku ou ʻamanaki ʻe lava ke fakafehokotaki ʻe heʻeku tā valivalí e ngaahi faikehekehe ko iá.” ʻOkú ne ʻamanaki ke hoko ʻene ngaahi tā valivalí ko ha fakamanatu ke moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Neongo ʻoku ʻikai ko ha tokotaha tā valivali taimi kakato ʻa ʻEnitasoni, ka naʻe kamata ke ne tuku ha taimi lahi ange ki heʻene ʻātí lolotonga e mahaki fakaʻauhá ʻa ia kuó ne iku ai ke faʻu ha ngaahi tā valivali ʻokú ne talanoaʻi ʻa e tukutukú, ʻa ia ʻokú ne fakafofongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi meʻa mahuʻinga mei he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani.”

ʻI he vakai ʻa e kakaí ki he ngaahi tā valivali ko ʻení, ʻoku ʻamanaki ʻa ʻEnitasoni ʻe iku ai ki ha fakakaukau ʻa kinautolu ʻoku mamata ki aí ki honau tuʻunga ʻi he moʻuí pea ko e hā ha ngaahi fakalakalaka te nau lava ʻo tulifua ki ai fekauʻaki mo honau ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí mo e tuí.

ʻI he ngaahi pēnolo tukutuku ʻe 9 ʻi he fakaʻaliʻalí, naʻá ne fakamahinoʻi ai e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻeni maʻá e fāmilí: tuí, lotú, fakatomalá, fakamolemolé, fakaʻapaʻapá, ʻofá, manavaʻofá, ngāué mo e fiefia fakatahá.

ʻI he kotoa ʻo e ngaahi houa ʻo e fakatotolo mo e palaní ne fakaʻaongaʻi ia ki hono fokotuʻutuʻu, tā mo fili e ngaahi fakatātā naʻá ne fakaʻaongaʻi ʻi he tā valivali takitaha ke tala ʻaki hono foʻi talanoá. ʻOku maʻu ʻe he ngaahi lanu, fuo, laine mo e ngaahi foʻi lea faka-Mauli naʻá ne fakaʻaongaʻi ke fakatātaaʻi ʻaki e tefitoʻi moʻoni takitaha ha ʻuhinga makehe ʻi mui fekauʻaki mo e ʻuhinga naʻá ne fili ai kinautolú.

ʻI he pēnolo ʻo e tuí, naʻá ne fakakau e foʻi lea “rongo” ʻi lalo, ʻa ia naʻá ne fakamatalaʻi ha konga ʻe fā ʻo e ngaahi ongoʻanga ʻe nimá, ʻo ʻikai kau ai ʻa e sió. ʻI he fakaʻau ke lahi ange e ivi tākiekina ʻo e mītia fakasōsialé, naʻe pehē ʻe ʻEnitasoni ʻoku fakafalala ha niʻihi tokolahi ke sio kae toki tui, ka ʻoku ʻikai ko e founga ia ʻoku ngāue ai ʻa e tuí. Naʻá ne fakaʻaongaʻi ʻa e “rongo” ke maʻu mo fakataipe e foʻi fakakaukau ʻo e ʻikai fie maʻu ke sio, kae kei maʻu pē ʻa e tuí. Naʻá ne pehē, “ʻE lava foki ke ʻuhinga ʻa e foʻi lea rongo ki he melino, kae tautautefito ki he hili ʻa ha taimi faingataʻa ʻi heʻetau moʻuí. ʻOku ʻomi ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e nonga ko iá.”

Naʻe fakatātaaʻi ʻe he pēnolo naʻe fakahingoa ko e “Inoi,” ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e lotú. Naʻá ne fakaʻaongaʻi e lanu puluú ke fakafofongaʻi e Tamai Hēvaní koeʻuhí “ko ha lanu fakanonga ia.” Naʻe ʻuhinga e ngaahi foʻi lea ne tā valivali ʻe ʻEnitasoní ke ui ki he Tamai Hēvaní, pea naʻe ʻuhinga e ngaahi fuó ke fakafofongaʻi ha taha ʻoku lotu pea mo hono foaki ʻe he ʻOtuá ha ngaahi tāpuaki kiate kinautolú. Naʻe pehē ʻe ʻEnitasoni ʻoku fakafofongaʻi ʻe he tā valivali ko ʻení ʻa e founga ʻoku lahi ange ai e foaki ʻa e ʻOtuá ki ha taha ʻoku fuoloa ʻene fekumi ki he māmá koeʻuhí “ko e meʻa kotoa pē ʻoku fakahoko ʻe he ʻOtuá ʻoku maʻa ʻetau leleí ia.”

Naʻe fakatefito ʻe ʻEnitasoni e pēnolo ʻo e faʻa fakamolemolé “Muru” ʻi ha lea naʻe fakahoko ʻe Sēmisi E. Fausi, ko ha taki mālōlō ʻo e Siasí. ʻI he leá, naʻe fakahoko ai ʻe Fausi ha talanoa fakamamahi fekauʻaki mo ha falukunga kakai ʻAmisi ne nau fakamolemoleʻi mo tokoniʻi e fāmili ʻo ha taha naʻá ne fakapoongi ha fānau ʻAmisi tokolahi. Naʻe pehē ʻe ʻEnitasoni ne ueʻi ia ʻe he talanoa ʻo e faʻa fakamolemole ko iá ke ne tā ha ngaahi fuo ne hangē ha koa hinehina ʻi ʻolunga ʻi ha tahi hoú ke fakapotupotutatau e mahuʻinga ʻo e faʻa fakamolemolé mo e hokohoko atú.

Naʻá ne pehē, “Ka ʻikai ke ke fakamolemole, ʻe malava pē ke maʻu koe ʻe he tahi hoú, pea lava ke ke melemo, ka ʻi hoʻo fakamolemolé ʻokú ke hoko atu ai ki ha konga tahi nonga mo fiemālie.”

Naʻe mātuʻaki matiketika e ngaahi lanu, fuo mo e ngaahi laine ʻi heʻene ʻātí, ʻo pehē ai ʻe ha niʻihi ʻi heʻenau fuofua vakai ki aí naʻe tā mo paaki fakakomipiuta ia. Ka naʻá ne tā valivali e fakatātā kotoa pē ʻi heʻene fakaʻaliʻalí ʻaki ha vali tā fakatātā. Naʻá ne pehē ko e matiketika ʻo ʻene ngaahi tā valivalí, ne maʻu ia mei hono anga fakafonuá ʻa ia ne nau kamataʻi hono lalanga ʻo e ngaahi pēnolo tukutukú mei he falakesí. Kapau ne hala ha konga ʻe taha, te nau kosiʻi e falakesí ʻo toʻo pea toe kamata foʻou.

Paaki