Wase 4

“E Dua na iVakarau Raraba ka Rabailevu ni Veiqaravi”

Ena 26 ni Tiseba, 1866, era a sota kina na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ena veiliutaki nei Peresitedi Brigham Young. Ni vakarau cava na nodra soqoni, a vakaraitaka o Peresitedi Young, na ikarua ni Peresitedi ni Lotu na nona gagadre me tauyavutaki tale na iSoqosoqo ni Veivukei ena Lotu raraba.¹

Ena yabaki ka tarava, a vakila o Peresitedi Young ni gadrevi vakalevu me ra vukei na bisopi ena nodra itavi me ra vakasaqarai ka vukei o ira era vakaleqai tu. Ena nona vakatekivuna e dua na sasaga me tauyavutaki tale kina na iSoqosoqo ni Veivukei ena veitabanalevu yadua, a wasea na ivakasala vata oqo kei ira na bisopi: “Me ra tauyavutaka na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei ni Marama ena veitabanalevu. E vuqa tu na marama vakataledi ena keda maliwa, ka da gadreva na nodra veivuke ena tikina oqo. Eso beka era na nanuma ni oqo e dua na ka walega, ia e sega; o ni na kunea ni o ira sara ga na marama na itakele ni toso oqo. Solia vei ira na ivakasala yalomatua kei na kila e tu vei kemuni, vakauqet ira, tuberi ira ka dusimaki ira ena yalomatua kei na maqosa, era na vukei ira na dravudravua ka rawata na sala me ra vukei kina ka na vakatinitaki na kena totolo mai vei Bisopi.”²

Era na baci tauyavutaki tale kina na marama ena veivakadonui ni matabete ka, me vaka a tukuna na Parofita o Josefa Simici, “era biu kina ena dua na itutu ka na rawa kina ni ra veiqaravi me vaka na yalo ni loloma sa tea tu e yalodra na Kalou.”³ Era na vaqaqacotaka na nodra matavuvale kei ira tale eso era vakaleqai tu vakayago ka vakayalo talega. Mai na veiqaravi oqo, ena levu cake kina na nodra vakabauta kei na buladodonu. E vakavuvulitaka o Sisita Eliza R. Snow ni iSoqosoqo ni Veivukei ena “vakasavasavataki ira ka laveti ira cake na [marama], ka uasivi cake ni na vaqaqacotaka na nodra vakabauta na Kosipeli, ia ni yaco vakakina, era na vakaitavi ena nodra vakabulai na lewevuqa.”⁴

Dua na iSoqosoqo ni Veivukei ena Veitabanalevu

A kacivi Sisita Snow o Peresitedi Young me veiqaravi ena Lotu ena nona lako yani ki na veiyasana kecega, ka vukei ira na bisopi me tauyavutaki na Veisoqosoqo ni Veivukei. E kaya kina o koya, “E vakaroti ira na bisopi o Peresitedi Young me tauyavutaki na iSoqosoqo ni Veivukei ni Marama ena nodra dui Tabanalevu, ka … tokaruataka na kerekere, ka vakatetei yani ena veitikotiko kecega, ka ra sureti kina na marama me ra curu ki na veisoqosoqo, sega walega me baleta na nodra vukei na dravudravua, ia me baleta na kena rawati na veicakacaka vinaka ka vakaturaga kecega.”⁵

Me vaka ni sekeriteri ni imatai ni iSoqosoqo ni Veivukei ni Marama e Nauvoo mai Illinois, sa dau vola toka o Sisita Snow na itukutuku matailalali ni veisoqoni, oka kina na ivakaro mai vei Josefa Simici (raica na wase 2). Ena ilakolako mai Nauvoo ki na Bucabuca ni Salt Lake, sa dau taqomaka vakavinaka na nona ivola ni bose. E kila o koya na kena bibi na veika sa vakavuvulitaki vei ira na marama ena veisoqoni oya. E kila na ivakarau me cokonaki kina na isoqosoqo, ka nanuma toka na ivakavuvuli e tauyavutaki kina. E kila o koya ni isoqosoqo e dua na tiki bibi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. “E sega ni dua na ka walega,” e vakamacalataka o koya, “me da mai sota vata ena dua na isoqosoqo vakaoqo. Na isoqosoqo oqo e okati ki na isoqosoqo ni Lotu i Karisito, ena veitabagauna kecega ni sa taucoko tu.”⁶ Ni lako mai na dua na tabanalevu ki na dua tale, e veivakavulici vakavica mai na itukutuku ni bose.

Vakarabailevutaka Nodra Rai kei na Nodra Veivakauqeti na Marama

Me ikuri ni nona kerei Sisita Snow me cakacaka vata kei ira na veiliutaki ni matabete ena veitabanalevu yadua, a vakarabailevutaka o Peresitedi Young na nona lesilesi. E kaya kina o koya, “Au vinakati iko mo dusimaki ira na marama.”⁷ E dina ni na sega ni vakatikori me ikarua ni peresitedi raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei me yacova na 1880, a soli vua na itavi vata ga a solia na Turaga vei Sisita Emma Smith: “mo veivakavulici ka veivakauqeti vei ira na lewe ni lotu, io me vaka sa vukei iko kina na Yalo Tabu.”⁸

E veivakasalataki talega o Peresitedi Young kei ira na marama ena Lotu. E cokovata na nona veivakauqeti kei na nona ivakavuvuli o Sisita Snow me vakarabailevutaki kina na nodra rai na marama me baleta na nodra kaukauwa ni vinaka ena nodra veimatavuvale, ena Lotu, ka vakakina e vuravura. E kaya kina o Sisita Snow:

“Kevaka e dua vei ira na goneyalewa kei na tina e Isireli era vakila ni vakaiyalayala walega na vanua era tu kina oqo, era sa na kunea oqo na madigi e veirauti kei na kaukauwa kece kei na galala ni caka vinaka era sa vakalougatataki mai kina. … sa wirica o Peresitedi Young na idola ni dua na vuravura rabailevu cake ni cakacaka kei na ogaoga.”⁹

Na railesuvi ni so na ivakavuvuli kei na sasaga ka vakamacalataki kina na iSoqosoqo ni Veivukei ena iwase e muri ni 1800 e vakaraitaka na ivakarau e vakalevutaka kina na raivotu kei na nodra veivakauqeti dodonu na marama na kena tauyavutaki tale na iSoqosoqo ni Veivukei.

Loloma Cecere

Ni dinati na ivakarau erau a tauyavutaka o Josefa kei Emma Simici, sa tomani tiko na kena vakayavutaki ena loloma cecere na veika kecega, vakayago ka vakayalo, era cakava na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei. E vakavuvulitaka o Peresitedi Young:

“Na veika kece oqo e okati ena noda lotu. Na veicakacaka vinaka kece kei na cakacaka, na veika kece e vakayago, kei na veika kece e vakayalo, na veika mai lomalagi, kei na veika e rukui vuravura era sa baleta walega na noda lotu. … Kevaka eda vakayacora na veika oqo, ka taleitaka me dau caka dodonu tikoga, ena [vakadeitaki] na yavada ka sega ni yavalati rawa me vaka na ruku ni veidelana tawamudu oqo. Me da kakua ni gadreva e dua na ka [vakavo] ga ena ivakavuvuli dodonu, ia kevaka eda vinakata dina, me da qai veivosakitaka kei ira na tani, ena noda yalovinaka kei na noda sinai ena loloma kei na loloma cecere ena vukudra kecega.”¹⁰

Vukitani mai na Veivakauqeti ni Vuravura

E dau vakavuvulitaki iratou na luvena yalewa mai nodratou vale o Peresitedi Brigham Young me ratou “biuta laivi na veika kecega e ca ka sega na betena, ka vakavinakataka cake na veika kecega e vinaka ka totoka.”¹¹ Me biu laivi e kena ibalebale me vakawabokotaki e dua na ka. Ni vakasalataki iratou na luvena yalewa o Peresitedi Young me ratou kauta laivi, e tukuna tiko o koya me ratou vuki tani mai na itovo vakavuravura, tawayaga, ka tawakilikili kei na isulusulu. E vunautaka raraba talega o koya ki na Lotu me da biuta laivi ka veisau.

Ni vakasalataki ira na Yalododonu me ra biuta laivi na sala ni vuravura, e vakawasoma ni dau vakayagataka o Peresitedi Young na ivakaraitaki mai na noda bula e veisiga. E veivakayaloqaqataki ena bula manini kei na cakacaka vakaukauwa. E dua na kena ivakaraitaki, e vakasalataki ira na marama o koya me ra veisautaka na ivakarau ni nodra kana kei na nodra qaravi vale. Ia na biuta laivi e levu cake na kena ibalebale mai na noda vakarawarawataka cake ga na noda ivakarau ni bula; e kena ibalebale na veisau ni yalo. Me ra vakatikitikitaki ira na marama mai na vo ni vuravura—me yaco vakaidina me ra Yalododonu, na nona tamata na Turaga. E kaya o Sisita Eliza R. Snow: “Na cava soti au vinakata meu biuta laivi? Na noqu lecaika kei na veika kece e sega ni vu mai vua na Kalou.”¹²

iVakatakila Yadua

E muria o Sisita Snow na nodra ivakasala na veiliutaki ni matabete, ka yalataka vei ira na tacina ena iSoqosoqo ni Veivukei ni ra na vakalougatataki ke ra vakayacora vakakina. E vakavuvulitaka talega o koya ni rawa ni ra na vakauqeti na marama yadua me tuberi ira ena nodra dui bula, nodra matavuvale, kei na nodra itavi ena Lotu. E kaya kina: “Tukuna vei ira na marama me ra lako yani ka qarava na nodra itavi ena yalomalumalumu kei na yalodina ka na tiko vata kei ira na Yalo ni Kalou ka ra na vakalougatataki ena nodra cakacaka. Me ra segata na vuku ka sega na kaukauwa ka ra na rawata na kaukauwa kece e tu vei ira kei na vuku me ra vakayagataka.”¹³

Na nona veidusimaki vakauqeti a vukei ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei me ra sotava na nodra veivakatovolei ni nodra gauna. E vakavuvulitaka o koya kevaka era dau vakasaqara tikoga na veituberi kei na vakacegu mai na Yalo Tabu, era na sotava na sautu ena loma sara mada ga ni nodra vakatovolei. E kaya o koya ni Yalo Tabu ena “vakamamautaka ka vakasinaita na gagadre kecega ni yalo ni tamata, ka vakatawana na veivanua kecega e lala tu. Niu vakasinaiti tu ena Yalo oya,” e tomana, “e vakacegu na yaloqu, ka rawa niu kaya ena yalo ni kusa vinaka, ni ra na sega sara ni vakalatilati e mataqu na veika sega na betena ni gauna oqo. Ia meu laiva mada vakalailai na yalo kei na kaukauwa ni Kosipeli, ka vakaivotavota ena yalo ni vuravura, ena kena ivakarau lailai duadua, ena yaco na leqa, e dua na ka sa cala. Au sa vakatovolei, ia na cava ena vakacegui au? E sega ni rawa ni o solia vei au na vakacegu ena vakamamautaka na vakasama tawamate rawa, ia na kena ga e lako mai na Mataniwai mai cake. Ka sega beka ni noda galala me da bula me rawa kina ni na drodro tikoga mai ki yaloda?”¹⁴

Taqomaka na iValavala ni Vakamau Vakalevu

Ena veisiga taumada ni Lotu, a vakatakilai vei Josefa Simici na vakamau vakalevu.¹⁵ E dina ni a dredre taumada vei ira e vuqa me ra ciqoma, ia o ira na Yalododonu yalodina era kila ni o Josefa Simici na parofita ni Kalou. Era muria na loma ni Turaga me vaka e vakatakilai vua na nona parofita. Era veiyalayalati kei na Kalou ka ra qaqa ka yalodina ena kena rokovi tiko na veiyalayalati oqori.

Ni tauyavutaki tale na iSoqosoqo ni Veivukei ena mua ni 1860 vakacaca, se tiki tiko ga ni nodra bula na lewe ni Lotu na vakawati vakalevu. Ia, e vuqa na tamata mai Amerika era vakabauta ni o ira na marama era bulataka tiko na lawa ni vakawati vakalevu era sa vakalolovirataki ka vakalolomataki. A qai yaco ena duidui ni vakasama oqo ena vukudra na Yalododonu Edaidai kei na nodra vakabauta, me virikotori na lawa mai na matanitu levu me sa vakatabui na vakamau vakalevu.

Era a soqoni vata kina e dua na ilawalawa marama Yalododonu Edaidai ena Siti o Salt Lake ena Janueri 1870 me baleta na lawa oqo. Ena kedra maliwa na daunitukutuku mai na veiniusipepa e Amerika raraba, era vakaraitaka na marama oqo na nodra tokoni ira na parofita bula kei na ivalavala eso ena Lotu. Era taqomaki ira kei ira na watidra ka ra tutaka na nodra vakabauta kei na nodra veiyalayalati. E kaya kina o Sisita Eliza R. Snow: “A kena gauna oya[me] keimami duri cake ena dokai ni neimami ilesilesi ka vosa me baleti keimami. … E sega ni kilai keimami na vuravura, ia na dina kei na dodonu ena vukudra na ganei keimami kei keimami sa dodonu kina me keimami vosa. … Keimami sega ni uasivi cake mai vei ira na marama ni vuravura, ka keimami sega ni vinakata talega me vakakina na keimami irairai.”¹⁶

E dua na marama Yalododonu Edaidai a vakaraitaka na nodra nanuma e vuqa tale ena nona kaya: “E sega ni dua tale na vanua ena vuravura rabailevu oqo era sobuti kina vakalevu cake na marama ena yalovinaka kei na veikauwaitaki, ka taqomaki vakamatau sara na nodra dodonu me vakataki Utah. Keimami tu oqo me vakaraitaka na neimami veilomani, ka vakaraitaka ki vuravura na neimami yalodina vua na Kalou na Tamai Keimami mai Lomalagi, ka vakaraitaka na neimami lomasoli me keimami muria na veika e lavaki ena Kosipeli, ka dua na ka e gadrevi kina na lawa ni Vakamau Vakaselesitieli ka keimami sa yalataka me keimami rokova, vakavuvulitaka, ka bulataka, me na solia vei keimami na Kalou na kena kaukauwa me keimami vakayacora vakakina.”¹⁷

Era kaya na daunitukutuku ni veiniusipepa ni oqo e dua na “soqoni vakasakiti.”¹⁸ E vola vaqo e dua na daunitukutuku, “Ena vakasama se ena vosa ka dau tukuni kina ni ra marama lolovira na marama ni Momani; era tautauvata vinaka sara … kei ira na marama mai Natuicake.”¹⁹ Ena vica na vula ka tarava, era a vakaitavi e vuqa sara na marama ena veisoqoni vakakoya ena yasayasa taucoko ko ya.

Ena 1890, a ciqoma kina o Peresitedi Wilford Woodruff, na ikava ni Peresitedi ni Lotu e dua na ivakatakila ka vakavuna na kena muduki na vakamau vakalevu ena Lotu. A vola kina na ivakatakila oqo ena dua na itukutuku ka vakatokai na Manifesto. Me baleta na kena volai na Manifesto, e kaya kina: “Sa vakaroti au na Kalou ni lomalagi meu vakayacora na ka au sa vakayacora; ia ni yaco mai na auwa au vakaroti kina meu vakayacora na veika oqo, a matata vinaka vei au. Au lako vua na Turaga, kau vola na veika e tukuna vei au na Turaga meu vola.”²⁰

Me vaka ni ra sa ciqoma na tamata na ivakasala vakaparofita me ra vakamau vakalevu ka ra sa cakava ka rokova na kena veiyalayalati, sa yaco me dredre tale vei ira e lewe vuqa na ivakatakila vou oqo, ia o ira na Yalododonu Edaidai yalodina era sa baci vakatulewa tale me ra muria na parofita. Ena siga era rogoca kina na lewe ni Lotu raraba na ivakaro ka vakadonuya, a kaya vaqo o Sisita Zina D. H. Young, ka a veiqaravi tiko vakaikatolu ni peresitedi raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei ena gauna ko ya, “Nikua a vakatovolei kina na yalodra kecega ia era rai vua na Kalou ka vakadonuya.”²¹

O ira na marama ena Lotu era a ciqoma na vakamau vakalevu ena ivakatakila, ia e muri era qai ciqoma tale na iVakaro ena ivakatakila sa dodonu me ra vakacaucautaki ka vakavinavinakataki. Era a talairawarawa vakavinaka sara ki na nodra veiyalayalati kei na nona ivakasala na parofita bula. Nikua era sa vakarokorokotaki tu na marama mai vei ira na nodra kawa yalodina.

O Helen Mar Whitney, ka a bulataka na lawa ni vakamau vakalevu, a vola vakaoqo, “Eda na wilika beka na kedra itukutuku o ira era a vakamatei ena nodra vakabauta kei ira na dau rawavanua qaqa, kei ira e vuqa na tagane kei na yalewa vinaka, ia na kena e baleti ira na marama vakaturaga kei na luvedra yalewa matavinaka e Saioni, ka a rawa vei ira ena nodra vakabauta na nona yalayala na Kalou ni Isireli me ra vakadruka kina na nodra gagadre vakataki ira ka talairawarawa ki na Nona lawa cecere cake, ka vukei ira na Nona italai me tauyavutaka e vuravura, … Au vakabauta ni ra maroroya tu na agilosi e dua na itukutuku ni nodra cakacaka ka na qai laurai ena ivolatukutuku ni veigauna tawamudu, ka volai ena matanivola koula.”²²

Vakamatatatataki ni Vakabauta

O Sisita Eliza R. Snow e dua na kenadau ena volaivola kei na vosa e matanalevu. E vuqa era kilai koya me “yalewa dauserekali kei Saioni” ena vuku ni nona maqosa ena vosa Vakavalagi.²³ E kila ka, matau, yalodina, sega ni dau guce, sega ni yavalati vakarawarawa, yalomatua, ka maqosa, ka dau muria na veivakauqeti ni Yalotabu ni veivuke tiko ena kena tarai cake na matanitu ni Turaga. E dau wasea ena veigauna eso na nona kila ka kei na nona ivakadinadina, ka vakayaloqaqataki ira na marama Yalododonu Edaidai me ra dau vakayacora vakakina ena soqoni ni iSoqosoqo ni Veivukei—ka sega ni dau vakararavi vei ira na tani me ra dau vakavulici ira tikoga.

Eso na marama era dau lomalomarua ka sega ni vakarau me ra vosa e matanalevu. E veivakasalataki kina vaqo o Sisita Snow vei ira na marama oqori: “Kakua ni laiva me tukuna na ka kecega na nomu peresitedi. … E sega beka ni sa vakalougatataki iko na Kalou ena isolisoli ni vosa? … Kevaka o sa vakalougatataki tu ena Yalo ni Kalou, veitalia na rawarawa ni nomu vakasama, ena veivakatataki cake vei ira era rogoci iko.”²⁴

E kaya o Emily S. Richards ni a vukei koya o Sisita Snow ena vosa e matanalevu: “na imatai ni gauna e kerei au kina meu vosa ena dua na soqoni, a sega ni rawa, qai kaya o koya, ‘Veitalia, ia ni o kerei tale ena dua na gauna mo vosa, tovolea me dua na ka mo tukuna,’ a vakakina.”²⁵ Qai tomana tiko o Sisita Richards na nona maqosa ni vosa e matanalevu, ena 1889 a vosa o koya ena soqoni ni National Woman Suffrage Association mai Washington, D. C.

A vakamacalataki Sisita Richards e dua na daunitukutuku ni “sautaninini vakalailai e matadra na lewelevu, ia a vakamalua, tauri koya vinaka, ka rokovi, ka savasava ka talei me vaka e dua na agilosi. … E sega ni vosa walega ia na yalo malumu ka sala vata mai kei na vosa ka kauta yani na loloma qaqa ki na yalo kecega.”²⁶

Nikua o ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei era sa muria tiko na ivakarau era sa mai vakadavora koto o Sisita Snow, Sisita Richards, kei ira tale eso na lewe taumada ni iSoqosoqo ni Veivukei. Era vakasaqara vagumatua na kila ka vakosipeli ka ra qai wasea na kila ka oqori vata kei ira tale eso. Ena nodra vakayacora oqori era sa muria tiko kina na nodra ivakasala na parofita ni gauna oqo. E kaya kina o Peresitedi Spencer W. Kimball, na ikatinikarua ni Peresitedi ni Lotu:

“Au vakabibitaka kina … na nodra gadreva na marama yadua me ra vulica na ivolanikalou. Eda vinakata na noda veivale me vakalougatataki tu mai vei ira na marama daunivolanikalou—se o vakawati se sega, gone se qase, dawai se tiko ena dua na matavuvale.

Peresitedi Spencer W. Kimball — Spencer W. Kimball

Se cava ga na kemu ituvaki, ni ko sa kila vakavinaka cake tikoga na veika dina ni ivolanikalou, ena yaco me na mana vei iko na ikarua ni vunau cecere, mo lomana na wekamu me vakataki iko. Mo kenadau ena ivolanikalou— ka mo kakua ni beca kina e dua, ia mo laveti ira cake kina! Sa dina sara, o cei e gadreva cake vakalevu me ‘vakaiyau’ ena dina ni kosipeli (ni ra na gadreva ena gauna dredre) mai vei ira na marama kei na tina era maqusa ena veisusu kei na veivakavulici?”

E vakadinadinataka o Peresitedi Kimball ni ra na yaco na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei me ra dau veivakauqeti ena veika vinaka vei ira na “marama vinaka e vuravura” ena nodra “vakaraitaka na buladodonu kei na maqosa ena nodra bula.”²⁷

O Sisita Snow, Peresitedi Kimball, kei ira tale e vuqa na iliuliu ni Lotu era sa wasea na vakasama me baleta na veivakauqeti ni iSoqosoqo ni Veivukei ena veika vinaka. Ni ra vakamatatataka na marama na nodra vakabauta ena vosa kei na ivalavala, ena rawa ni ra veivaqaqacotaki vakataki ira ena nodra vakabauta na Tamada Vakalomalagi kei Jisu Karisito. E rawa ni ra veivukevukei me ra rawata na veivakalougatataki kece sa vakarautaki tu ena nona ituvatuva ni marau na Tamada Vakalomalagi.

Bula Rawati Koya Vakayago

Era soqoni yani na Yalododonu Edaidai ena Bucabuca ni Salt Lake ni oti na nodra vakacacani kei na nodra vakasaurarataki vakavica vata mai na nodra veivale kei na veitikotiko. Ia oqo ni ra sa biuvanua vakayawa sara ki na dua na vanua dravuisiga, sa vinakata o Peresitedi Brigham Young me ra seraka mai ena nodra tauyavutaka na nodra veivale tudei. E vinakata me ra taqomaki mai na veivakacacani vakayago, ka vinakata talega me ra taqomaki ira vinaka mai na veivakauqeti ni vuravura ka na rawa ni vakamavoataka na nodra vakabauta kei na nodra ivakadinadina. E vinakata o koya me ra tu vakataki ira mai na veivakauqeti vakavuravura, vakayago ka vakayalo.

Na kena ibalebale oqo ni ra gadreva na Yalododonu me ra vulica na maqosa eso ka na rawa kina vei ira me ra sotava na nodra gagadre kece sara. Ena sasaga oqori, sa tu kina na nona veivakabauti o Peresitedi Young ena nodra rawa ka, taledi, yalodina, kei na nodra lomasoli na marama. Sa vakananuma tiko kina vei ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei me ra qarava vinaka na nodra itavi mai vale vei ira na watidra kei na luvedra.²⁸ E vakavuvulitaka talega o koya na itavi tale eso ni bula rawati koya vakayago, ka tukuni toka e ra eso vei ira. E dina ni sa duidui e vuqa na itavi vakayago nikua, e dei toka ga na ivakavuvuli me baleta na veiitavi oqori: Era sa vakasalataki na Yalododonu Edaidai me ra cakava na veika kece sara era rawata me rawa kina na veika ni bula vakayago me baleti ira kei na nodra matavuvale.

Culacula. E vakasalataki ira na marama o Peresitedi Young me ra cula na nodra isulu kei na isulu ni nodra matavuvale. E kaya, “Au kaya vei ira na ganequ me ra … cakava na kena mataqali e vinaka vei ira, ka cakava na nomu isulu mo marautaka ka me kua ni yaco kina e dua na nanuma mai tuba.”²⁹ E tukuna o Sisita Eliza R. Snow ni vakayaloqaqataki ira na marama me ra cakava na kena “mataqali ka na yaco me—ganiti ira na marama yalomatua, savasava ka vuku era tu, me vaka ni da tu dina kina, ena ului vuravura.”³⁰

Silika. A tauyavutaka o Peresitedi Young na iSoqosoqo ni Silika ni Desereti (Deseret Silk Association), vata kei Zina D. H. Young me kena peresitedi. Era susuga na ilawalawa oqo na manumanu ni silika, ka vakania ena drau ni mulomulo. Dau vakasisilataka o Sisita Young na manumanu oya ka dau moce kina vakaca ena bogi, ia a talairawarawa ena nona vakaluvenitaki ira ka susugi ira ena kena vale ka vakavulici ira na kena vo me ra cakava vakakina. Ena nona veidusimaki, era a susu manumanu tiko kina ni silika na iSoqosoqo ni Silika ni Desereti (Deseret Silk Association) me sivia ni 20 na yabaki. E dina ni sega ni rawa ilavo na nodra cakacaka, a rawa ni ra cakava eso na nodra silika vinaka sara.

Witi. A vakasalataki ira na marama o Peresitedi Young me ra, “Vulica mo ni bula vakataki kemuni; maroroya na kakana sorenikau kei na falawa, ka maroroya tu me baleta na gauna ni sega.”³¹ A lesi o Emmeline B. Wells, ka qai yaco e muri me ikalima ni peresitedi raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei, me cicivaka na komiti ni witi ena iwasewase e loma.

Ena sasaga oqo, era a vakauqeti na marama ena nodra gagadre vakatina me ra taqomaka na nodra matavuvale mai na viakana. E kaya o Sisita Wells: “O cei tale beka ena vakila vakatitobu cake na veika oqo me vaka e dua na tina? Vakasamataka mada se na vakaevei mo rogoca na nomu ka lailai ni tagica na madrai.”³²

Era dau sota ena veigauna eso na peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei ni tabanalevu me ra veitalanoataka na sala eso me rawa ka maroroi kina na kakana sorenikau. Na ivakaraitaki ni nona lomasoli o Sarah Howard, e dua na peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei ni tabanalevu ena Siti o Salt Lake, sa vakaraitaka na ivakarau ni yalodra e vuqa na marama ena gauna oya. E kaya kina o koya: “Au nanuma ni oqo e dua na gauna e solia mai vei keda na Turaga, ka da na tovolea me da duavata kina. Ena noqu yasana au na tovolea meu cakava na veika kece sara au rawata, kau vakabauta ni na dolava na Turaga e dua na sala me da rawata kina na kakana sorenikau, e dina ga ni sa viavia oti toka na kena gauna.”³³ Sa toka rawa ena vakasama nei Sarah M. Kimball, ka a veiqaravi talega vakaperesitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei ni dua na tabanalevu, e dua na ituvatuva ni mamaroroi ena nona gole mai ki na dua na soqoni. Ena imatai ni yabaki ni sasaga oya, era a tara na iSoqosoqo ni Veivukei ni nona tabanalevu e dua na vanua ni maroroi kakana sorenikau ka sega ni rawa ni kama, ka rawa ni maroroi kina e 1,000 na ivakarau witi.

A veivakayaloqaqataki o Peresitedi John Taylor ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua vei ira na tagane mai Kaysville e Utah, me ra veivuke vei ira na marama ena sasaga oqo. E tukuna me baleta e dua na marama ka nanuma ni sa rui dau “vakasabusabu ka sega ni qaqarauni” na watina ena vuku ni nodratou ilavo vakamatavuvale. Ena veimacawa e dau ciqimaka e dua na iwase ni nodratou ilavovakarau vakamatavuvale ena loma ni iVolatabu. “Ena vica na yabaki ki muri a yaco mai na leqa ni bula vakailavo, sa lomaleqa kina o vunituraga. A raica votu o vunimarama na veisau ena irairai kei watina qai kerei koya me tukuna na vu ni nona lomaleqa. E kaya ni sa roro mai na gauna me saumi kina e dua na bili, ka sa leqataka tiko ni na sega ni rawa ni sauma. A tovolea me vakayaloqaqataki koya ena nona tukuna vua me vakabauta na Kalou, ka dusia vua na iVola talei makawa, ka tukuna vua me wilika, me rawa ni kunea kina na vakacegu. A solia vua na iVolatabu, ni sa tekivu me cega na veidrauna sa tekivu me lulutu mai na [ilavo].” A qai tinia o Peresitedi Taylor ka vaka, “Ena yaco mai na gauna eda na gadreva kina na witi era maroroya tiko na noda marama oqo; me da kakua ni yalodei sara ena vuku ni keda ituvaki, ka cakava na veika eda rawata me da veivuke kina vei ira.”³⁴

E tukuna o Sisita Emmeline B. Wells vei ira na marama ni nodra gugumatua ena sasaga oqo ena yaco me “vakabulai ira vakayago na tamata oqo ena gauna ni leqa vakasauri.”³⁵ A yaco oqo ena 1898 kei na 1899, ena kena a veitauri tu na nodra witi na iSoqosoqo ni Veivukei ena dua na dausiga ca sara ena ceva kei Utah.

Na nodra gumatua na marama me maroroi na witi a rawa kina vei ira na marama Yalododonu Edaidai me ra veiqaravi vei ira na tamata ena taudaku ni nodra veimatavuvale kei ira na nodra itokani Yalododonu. E vakauta na Lotu na nodra witi na iSoqosoqo ni Veivukei vei ira na Idia ni Amerika e Utah; vei ira na bula mai na dua na uneune vakarerevaki kei na kama mai San Francisco e California, ena 1906; kei ira na tamata mai Jaina era a vakaleqai tu ena dua na lauqa ena 1907.³⁶ Era a vakani talega e udolu ena iMatai ni iValu Levu mai na witi, ena nodra volitaka na iSoqosoqo ni Veivukei e 200,000 na ivakarau witi ki na matanitu o Amerika.³⁷ Na isolisoli oqo ni mamaroroi kei na veiqaravi a veivuke ena kena tauyavu e dua na ivakarau me baleta na sasaga ni Lotu ena gauna oqo me soli na veivuke raraba e vuravura raraba, ena veivanua kece era vakaleqai tu kina na tamata.

Qaravi ni bula kei na vulici ni veiqaravi vakavuniwai. Ena Sepiteba ni 1873, a tukuna kina o Sisita Eliza R. Snow ni vinakata o Peresitedi Brigham Young e “levu na marama me ra vuli vakavinaka, ka qai rawata e dua na koroi ni veiqaravi Vakavuniwai.”³⁸

O Sisita Zina D. H. Young e dua na ivakaraitaki ni dua na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei ka a veiqaravi vakavinaka sara ena tabana ni veiqaravi vakavuniwai. A tukuni vua ena nona veivakalougatataki vakapeteriaki ni tu vua na isolisoli ni veivakabulai, ka vakarautaki koya me vakayagataka na isolisoli oqo ena nona vuli opusiteriki—na vuli vuniwai me baleta na vakasucu gone. A veivuke o koya ena nodra vakasucumi e vuqa sara na gone ena Bucabuca ni Salt Lake. Ena nona veiqaravi, a tokona na nona isolisoli na nona vuli me dau veisusu vakayago, veivakabulai vakayalo, ka vakaceguya na loma. A tukuna kina vaqo o Sisita Emmeline B. Wells me baleti koya: “Ena tawayalani beka na veigauna eso e kunei kina ni veiqaravi tiko vei ira na tauvimate, ni vaka me vakauqeti mai na dua na kaukauwa e cecere cake mai na nona … ni sa sega na yaloqaqa kei na vakabauta vei ira era tu wavolita na idavodavo ni tauvimate. Ena veigauna vakaoqori e vaka na agilosi ni loloma cecere o koya ena kena ivalavala dina sara.”³⁹

Na veiqaravi kece sara e vakayacora o Sisita Young ni vakararavi tiko ena nona isolisoli vakayalo kei na nona vuli vakavo, sa kila vakavinaka tiko ni na sega ni rawa ni sotava kece sara na nodra gagadre ni veiqaravi vakavuniwai na lewenivanua e Utah sa tubu tiko na kedra iwiliwili. A vakayaloqaqataki ira na vo ni marama Yalododonu Edaidai me ra muria na ivakasala nei Peresitedi Young me ra vuli ena veiqaravi vakavuniwai.

E kaya kina o Sisita Snow: “E tiko beka eke, ena gauna oqo, e dua na marama gugumatua, ka kila na kena yaga, ena vukui Saioni, me cakava na vuli oqo? Era tiko eso era gadreva me ra nasi, o ira oqori ena vinaka me ra vulica na Veiqaravi vakavuniwai. … kevaka era sega ni sotava rawa na kena isau, e tu vei keda na veika me rawa kina.”⁴⁰

Era a laki vulica na veiqaravi vakavuniwai ena tokalau kei Amerika eso na marama ena vuku ni veivakayaloqaqataki oqori. Era lesu mai ki Utah ni ra sa vuniwai tu ka veivakavulici ena kalasi ni vunikalou kei na nasi ni vale. A vola o Emma Andersen Liljenquist, ka tiko ena veikalasi oqori mai Utah, eso na veika a sotava:

“Au taleitaka vakalevu [na vuli], niu vakatikori oti mai vua na iApositolo o John Henry Smith kei na vica tale, au a lesu tale ki vale meu cakava na noqu cakacaka, ni ratou sa yalataka vei au na iApositolo ni kevaka au bula dodonu au na dau kila vinaka na veika meu cakava kevaka e yaco mai na dredre. …

“Sa vakayacori na yalayala oya ena kena taucoko. Ena vuqa na gauna ni sa davo bibi e dua na noqu tauvimate, au dau kerea na Tamaqu mai Lomalagi me vukei au, ia ena veigauna kece oqori e dau veivuke mai. E dua na marama se qai vakasucuma ga e dua na gone ka basika kina na emoriti (hemorrhage). E kacivi vuniwai na watina, ia e sega ni kila ni sa rui bibi sara. Au … kerea na Turaga me vukei keitou. Sa mai oti yani na emoriti kau cakava vua na veika e dodonu me caka. Ni yaco mai na vuniwai, e qai kaya ni dredre me vakabauta na veika a yaco, ia e kaya niu sa cakava na veika sara ga ena cakava o koya. …

“… Au sa kauta [mai ki vuravura] e sivia ni dua na udolu na gone. Au vakavinavinaka tale vua na Tamada Vakalomalagi ena Nona veivuke kei na kaukauwa e solia mai na Turaga, kevaka a sega au na sega beka ni rawa ni qaravi ira na taciqu ena neimami itikotiko. E dua na ka veilauti duadua me baleta na vakasucu oya ni imatai ga ni ka e kauwaitaka na tina, na gone, ka sega ni o koya.”⁴¹

Ena 1882 a tauyavutaka kina na iSoqosoqo ni Veivukei na Valenibula ni Desereti, “era dau qaravi kina na nona tamata na Turaga era tauvimate ka ra qaravi ena cakacaka vakalotu ni Lotu [veivakalougatataki ni matabete] ka vakakina na nodra veiqaravi na kenadau.”⁴² A cici tiko na valenibula me sivia vakalailai e tini na yabaki me yacova ni sa sivia na ilavo e cicivaki tiko kina na ilavo e dau cauraki mai ka ni sa tu talega na valenibula tale eso.

Nodra Dodonu ni Digidigi na Marama

Ena Feperueri ni 1870 a solia kina na matanitu ni yasana o Utah na dodonu me ra digidigi na marama ena veidigidigi ni matanitu. Ena gauna ko ya, na yasana duadua ga o Wyoming ena vanua o Amerika e soli tiko kina vei ira na marama na dodonu oqo. E muri a qai bokoca na matanitu levu na galala oqo me tiki ni kedra itotogi na Yalododonu Edaidai ka ra bulataka tiko na lawa ni vakawati vakalevu. Ia era sega ni galu na marama ni Yalododonu Edaidai ka ra madila toka me baleta na nodra dodonu. E vuqa vei ira na marama era segata na nodra dodonu, se na dodonu ni digidigi. Na nodra rawata me ra madila vakalevu cake ena vosa sa ka ni veivakalougatataki vei ira ena nodra gadreva me ra vakaraitaka tiko ni ra marama qaqa, buladokai, ka vakaturaga. Ena nodra sasaga, era a rawata tale kina na nodra dodonu me ra digidigi ena gauna sa vakadonui kina me dua na yasana kei Amerika o Utah. Era a rawata talega na nodra veidokai na veisoqosoqo tale eso ni marama e veiyasai vuravura.

iVolatabaki

Ena ruku ni veiliutaki nei Sisita Eliza R. Snow, era a tokona na iSoqosoqo ni Veivukei e dua na niusipepa ka yacana na Woman’s Exponent. A volai na niusipepa oqo me baleti ira na marama ni Yalododonu Edaidai me vukei ira ena nodra vulica na nodra cakacaka, nodra bula, kei na nodra itukutuku. A kena edita o Sisita Emmeline B. Wells ena vuqa na kena tabaki. A vola vaqo ena nona dairi, “Au gadreva meu cakava na veika kece ena noqu kaukauwa meu vukea na kena laveti cake na kedra ituvaki na noqu tamata, vakauasivi o ira na marama.”⁴³ A qai vola e muri, “Au a gadreva mai vu ni yaloqu meu cakava na veika oqori ka na tosoi ira na marama ena cakacaka vakayago kei na yalo ka vakakina na cakacaka vakavuli ka qarava na kena tosoi ki liu na cakacaka ni Kalou e vuravura.”⁴⁴

Ni oti e 42 na yabaki na kena tabaki tiko, sa mani mai muduki na Woman’s Exponent ena 1914. Ena yabaki ka tarava, sa tekivu me tabaka na iSoqosoqo ni Veivukei na Relief Society Magazine, ka okati kina na lesoni vakamacawa ena soqoni ni iSoqosoqo ni Veivukei. E dua na ivurevure ni vuli bibi vei ira na marama na mekesini. Era dau vakamareqeta na marama na nodra, era vuli ka veivakavulici mai kina. Ena 1971, sa cokoti vata kina ki na dua ga na mekesini na Relief Society Magazine kei na so tale na mekesini me baleti ira na lewe ni Lotu qase ka vakatokai na Ensign. Me tekivu mai na gauna oya, sa dau vakarautaki ena Ensign na itukutuku me ra dusimaki ka vakauqeti kina na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei.

Ena loma ni 1800 vakacaca sa tekivu tabaka kina na Lotu na mekesini ena veivosa tale eso ka sega ni vosa vakavalagi. E vuqa vei ira na mekesini oqori era a taba ena nodra veidusimaki na peresitedi ni tabana ni kaulotu. Ena 1967 era sa cokovata kina ki na dua ga na mekesini ka tautauvata tikoga na kena ituvatuva kei na lewena, sa vakadewataki ki na vuqa na vosa. Na mekesini raraba oqo—sa vakatokai ena gauna oqo me Liaona—sa dau vakarautaka e veigauna na itukutuku me ra vukei kina na marama me ra bulataka na kosipeli.

Me tekivu mai na 1987, sa dau tabaki na itukutuku ni siko vuvale ena Liaona kei na Ensign. Sa dau veisoliyaki talega na itukutuku ni siko vuvale me vaka ni dua ga na ivolatabaki vakataki koya ena veivanua se vou kina na Lotu ka vakaiyalayala toka ga na lewena.

Vakarautaki na Gonelalai kei na Goneyalewa ki na Veiqaravi ena Matanitu ni Kalou

Ena mua ni 1800 vakacaca, era tauyavutaka kina na veiliutaki ni matabete kei na iSoqosoqo ni Veivukei na sasaga me vakatorocaketaki kina na nodra bula na gone kei na goneyalewa. Ni ra cakava na veika e gadreva o Peresitedi Brigham Young me veisau ka biu laivi (raica na tabana e 45), era tauyavutaka na veiliutaki ni iSoqosoqo ni Veivukei na Tabacakacaka ni Goneyalewa ena Nodra iSoqosoqo Cokovata na Qase kei na Gone ena Veitokani ni Bulaveisau (Young Ladies Department of their Senior and Junior Cooperative Retrenchment Association) kei na Nodra Veitokani ni Bulaveisau na Qase (Senior Retrenchment Association) ena 1870. Oqo e basika kina na isoqosoqo ni Goneyalewa nikua. A tauyavu na Lalai me baleti ira na gonelalai ena 1878. Taumada, era a liutaka na veiliutaki ni iSoqosoqo ni Veivukei ena nodra veidusimaki na veiliutaki ni matabete na nodra cakacaka na veisoqosoqo oqo. Ena 1880 a kaciva kina o Peresitedi John Taylor, na ikatolu ni Peresitedi ni Lotu e dua na mataveiliutaki raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei, e dua na mataveiliutaki raraba ni Goneyalewa, kei na dua na mataveiliutaki raraba ni Lalai, me vakaduiduitaki kina na isoqosoqo e tolu oqo.

Me tekivu mai na gauna oya, era sa dau veiliutaki ka veiqaravi tu mai kina ena isoqosoqo ni Goneyalewa kei na Lalai na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei. Era sa veivaqaqacotaki talega vei ira na itabatamata era tubu cake tiko mai ena nodra veiqaravi ena isoqosoqo tale eso me vaka na Wilivola ni Sigatabu kei na semineri kei na yavulotu.

Toso ki Liu

Na tauyavutaki tale ni iSoqosoqo ni Veivukei sa basika kina na veiitavi cecere cake kei na madigi cecere cake vei ira na marama Yalododonu Edaidai. E kaya kina vaqo o Eliza R. Snow:

“O ni sega beka ni raica ni sa toso cake tiko na noda iyalava? Ena rabailevu cake tikoga na noda iyalava ni cakacaka, e sega ni dodonu me dua na marama e Saioni me tagicaka ni sa rui rabailailai na nona iyalava.

“Me vakalougatataki kemuni na taciqu na Kalou, ka vakayaloqaqataki kemuni, mo ni vakararamataki ka mo ni kila ni sega tale ni dua na ka o ni taleitaka ia na tiko vinaka ga kei Saioni. Me imatai ni nomuni cakacaka me qaravi vakavinaka na itavi mai vale. Ia kevaka o ni dauveiqaravi yalomatua, o ni na raica na gauna me caka kina na itavi ni bula veimaliwai, ni oqo na noda itavi me vaka ni da goneyalewa ka tina e Saioni. Ena nomu segata mo cakava na itavi kecega o na raica ni na levu cake na nomu rawa ka, o na kurabui ena veika e rawa ni o cakava.”⁴⁵

Na nona ivakaraitaki o Sisita Snow ni vakabauta kei na vakanuinui e rawa ni noda idusidusi o keda kece na Yalododonu Edaidai. “Au na toso ki liu,” e kaya o koya. “Au na matadredre ni cudru mai na cava, kau na vodo yani ena doudou kei na yaloqaqa ena wasawasa voravora ni bula … kei na ‘ivakadinadina kei Jisu’ ena waqaca na cina ka na dusia na noqu raica na veisalatu ni tawamate rawa.”⁴⁶

Tarai cake ni Valetabu e Salt Lake, 1877

iMawi ki na imatau: Elizabeth Ann Whitney, Emmeline B. Wells, kei Eliza R. Snow

Dusimaki ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei o Sisita Eliza R. Snow.

Ni ra masumasu yadua ka vakakina kei na nodra matavuvale na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei, e rawa ni ra tuberi ena veivakauqeti.

Dua nodra soqoni na tina kei na luvedra yalewa ni Yalododonu Edaidai, 1893

“Dou tugana ki lomamudou na vosa i Karisito” (2 Nifai 32:3).

Era caka silika tiko na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei, rauta na 1890

E dua na olo ni iSoqosoqo ni Veivukei, ena itabavale e cake ni dua na sitoa ni kakana ena Siti o Salt Lake e Utah, 1892

O ira na taurivola ni nasi ena Valenibula ni YDE, kalasi ni 1911

Na Woman’s Exponent, e dua na niusipepa me baleti ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei, a tabaki mai na 1872 ki na 1914.

“Au na toso ki liu. … Na ‘ivakadinadina kei Jisu’ ena … dusimaka na noqu rai” (Eliza R. Snow).